ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ
ՎՃՌԱԲԵԿ ԴԱՏԱՐԱՆ
ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական Քաղաքացիական գործ թիվ ԵԿԴ/1221/02/08
դատարանի որոշում 2009 թ.
Քաղաքացիական գործ թիվ ԵԿԴ/1221/02/08
Նախագահող դատավոր` Ա. Մկրտչյան
Դատավորներ` Ն. Հովսեփյան
Վ. Թորոսյան
ՈՐՈՇՈՒՄ ՀԱՆՈՒՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ
Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական
պալատը (այսուհետ` Վճռաբեկ դատարան)
նախագահությամբ Ա. Սարգսյանի
մասնակցությամբ դատավորներ Է. Հայրիյանի
Վ. Աբելյանի
Ս. Անտոնյանի
Ա. Բարսեղյանի
Մ. Դրմեյանի
Ե. Խունդկարյանի
Տ. Պետրոսյանի
Ե. Սողոմոնյանի
2009 թվականի ապրիլի 17-ին,
դռնբաց դատական նիստում, քննելով Ռուզաննա Շահբազյանի վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 14.11.2008 թվականի որոշման դեմ` ըստ Հակոբ Թասլակյանի իրավահաջորդ Ռուզաննա Շահբազյանի հայցի ընդդեմ Սամվել Ավետյանի և Լևոն Բայանդուրյանի` անշարժ գույքի նկատմամբ սեփականության իրավունքը ճանաչելու պահանջի մասին,
ՊԱՐԶԵՑ
1. Գործի դատավարական նախապատմությունը
Դիմելով դատարան` Հակոբ Թասլակյանը պահանջել է ճանաչել սեփականության իրավունքն Երևանի Պռոշյան թիվ 3 հասցեի տան 1-ին հարկում գտնվող 8,64 քմ միջանցքի, 10,3 քմ և 6,8 քմ նկուղների նկատմամբ, իսկ 4,5 քմ ինքնակամ նկուղի նկատմամբ ճանաչել համատեղ սեփականության իրավունքը:
i
Հակոբ Թասլակյանը, փոխելով հայցի հիմքը և առարկան, վկայակոչելով ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 10-րդ, 11-րդ, 13-րդ, 163-րդ, 166-րդ, 187-րդ, 189-րդ, 196-րդ, 198-րդ, 199-րդ և 461-րդ հոդվածները, պահանջել է ճանաչել սեփականության իրավունքն Երևանի Պռոշյան թիվ 3 հասցեի տան 1-ին հարկում գտնվող փաստացի օգտագործվող 8,64 քմ միջանցքի նկատմամբ:
Երևանի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ համայնքների ընդհանուր իրավասության դատարանի (այսուհետ` Դատարան) 20.08.2008 թվականի վճռով հայցը մերժվել է:
ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 14.11.2008 թվականի որոշմամբ Հակոբ Թասլակյանի իրավահաջորդ Ռուզաննա Շահբազյանի վերաքննիչ բողոքը մերժվել է և Դատարանի 20.08.2008 թվականի վճիռը թողնվել է օրինական ուժի մեջ:
Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Հակոբ Թասլակյանի իրավահաջորդ Ռուզաննա Շահբազյանը:
Վճռաբեկ բողոքի պատասխան են ներկայացրել Սամվել Ավետյանի իրավահաջորդ Ռիմա Ավետյանը և Լևոն Բայանդուրյանը:
2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը
Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.
i
Վերաքննիչ դատարանը խախտել է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 53-րդ հոդվածը, որի արդյունքում չի կիրառել ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 187-րդ, 198-րդ և 280-րդ հոդվածները, որոնք պետք է կիրառեր:
Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանում է հետևյալ փաստարկներով.
Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է այն հանգամանքը, որ շուրջ 30 տարի առաջ Երևանի Պռոշյան թիվ 3 հասցեի համասեփականատերերը փոխադարձ համաձայնությամբ իրականացրել են ձևափոխություններ, որի արդյունքում 8,64 քմ միջանցքը բարեխղճորեն, բացահայտ և անընդմեջ տիրապետում է Հակոբ Թասլակյանի ընտանիքը: Այսինքն, պատասխանողները կատարել են այնպիսի գործողություններ, որոնք ակնհայտ վկայում են 8,64 քմ միջանցքի տիրապետումից, օգտագործումից և տնօրինումից նրանց մեկուսացման մասին` առանց այդ գույքի նկատմամբ որևէ իրավունք պահպանելու մտադրության:
Վերաքննիչ դատարանը վերաքննիչ բողոքը մերժելիս պատճառաբանել է, որ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 187-րդ հոդվածի հիմքով հայցադիմում չի ներկայացվել, անտեսելով այն հանգամանքը, որ Երևանի Պռոշյան թիվ 3 հասցեի տան 1-ին հարկում գտնվող փաստացի օգտագործվող 8,64 քմ միջանցքի նկատմամբ պահանջվել է ճանաչել սեփականության իրավունքը ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 187 հոդվածի հիմքով:
Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 14.11.2008 թվականի որոշումը և այն փոփոխել` հայցը բավարարել:
2.1. Վճռաբեկ բողոքի պատասխանների հիմնավորումները
Երևանի Պռոշյան թիվ 3 հասցեի տան 1-ին հարկում գտնվող 8,64 քմ միջանցքը համատեղ սեփականության իրավունքով պատկանում է Հակոբ Թասլակյանին, Սամվել Ավետյանին և Լևոն Բայանդուրյանին: Վերջիններս իրենց սեփականությունից երբեք չեն հրաժարվել:
3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը
Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը`
1. Երևանի Պռոշյան թիվ 3 հասցեի տան սեփականատերերն են Հակոբ Թասլակյանը, Սամվել Ավետյանը և Լևոն Բայանդուրյանը (հատոր 1-ին, գ.թ. 63):
2. 20.03.2007 թվականի ըստ օրենքի ժառանգության իրավունքի վկայագրի համաձայն` Հակոբ Թասլակյանի ժառանգական գույքի նկատմամբ ժառանգ են ճանաչվել կինը` Ռուզաննա Շահբազյանը, դստրերը` Լուսինե և Կարինե Թասլակյանները (հատոր 1-ին, գ.թ. 96):
3. 17.01.2008 թվականի ըստ օրենքի ժառանգության իրավունքի վկայագրի համաձայն` Սամվել Ավետյանի ժառանգական գույքի նկատմամբ ժառանգ է ճանաչվել կինը` Ռիմա Ավետյանը (հատոր 1-ին, գ.թ. 153):
4. ՀՀ կառավարությանն առընթեր անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի Կենտրոն տարածքային ստորաբաժանման 12.07.2006 թվականի թիվ Ել-4292 մասնագիտական եզրակացության համաձայն` Երևանի Պռոշյան թիվ 3 հասցեի նկուղային հարկի 3.06 քմ, 1-ին հարկի 8.64 քմ միջանցքը և 2-րդ հարկի 1.78 քմ միջանցքը սեփականության իրավունքով պատկանում է Հակոբ Թասլակյանին, Լևոն Բայանդուրյանին և Սամվել Ավետյանին: Չափագրման արդյունքում պարզվել է, որ նկուղային հարկի 3.06 քմ (փաստացի 3.2 քմ) միջանցքն օգտագործվում է ընդհանուր, Հակոբ Թասլակյանն օգտագործում է 1-ին հարկի 8.64 քմ միջանցքը, Սամվել Ավետյանը` 2-րդ հարկի 1.78 քմ միջանցքից 0.78 քմ, իսկ Լևոն Բայանդուրյանը` 1.0 քմ-ն, 1-ին հարկի 8.64 քմ միջանցքը միացվել է Հակոբ Թասլակյանին պատկանող 13.2 քմ մակերեսով սենյակին (հատոր 1-ին, գ.թ. 69-70):
3. Դատարանին հասցեագրված Լևոն Բայանդուրյանի 13.05.2008 թվականի դիմումի համաձայն` «հանգուցյալ Մարիյա Թասլակյանի խնդրանքով բանավոր համաձայնության ենք եկել 1971 թվին թողել ենք իրեն 8.64 քմ ընդհանուր միջանցքը փոխարենը ինձ տրվել է իրեն պատկանող առաջին հարկի պատշգամբի տակ գտնվող նկուղը, որը իրենց կողմից չէր օգտագործվում» (հատոր 1-ին, գ.թ. 146-147), իսկ Սամվել Ավետյանի 15.05.2006 թվականի դիմումի համաձայն` «II հարկի միջանցքը 1.78 քմ պատկանել է Սամվել Ավետյանին և Լևոն Բայանդուրյանին, քանի որ նրանից վերև էլ ելք ու մուտք չկա, իսկ I հարկի միջանցքը եղել է մեր երեքիս ընդհանուրը, իսկ ինչ մնում է միջին պատի և աստիճանավանդակի հանման մասին ճիշտ եք աստիճանները հանվել է 30 տարի առաջ Հակոբ Թասլակյանի կողմից, իսկ միջանցքը դարձրել է որպես ննջասենյակ շուրջ մինչև 2003 թ.» (հատոր 1-ին, գ.թ. 54-55):
4. Ապացույցները դրանց գտնվելու վայրում զննելու մասին Դատարանի 02.07.2008 թվականի արձանագրության համաձայն «վերակառուցումից հետո աստիճանավանդակը քանդվել է և մուտքերն առանձնացվել են, իսկ վիճելի առաջին հարկի 8.64 ք/մ օգտագործվում է Ռ. Շահբազյանի կողմից, քանի որ միջանցքը միացվել է առաջին հարկում գտնվող սենյակին, որը պատկանում է Ռ. Շահբազյանին, իսկ երկրորդ հարկի աստիճանավանդակի 1.78 ք/մ մակերեսով տարածքը միացվել է Ավետյանների և Բայանդուրյանների կողմից օգտագործվող տարածքներին» (հատոր 1-ին, գ.թ. 184):
5. Հակոբ Թասլակյանը 10.05.2006 թվականի հայցադիմումի փոփոխություններով, վկայակոչելով ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 187 հոդվածը, պահանջել է Երևանի Պռոշյան թիվ 3 հասցեի տան 1-ին հարկում գտնվող փաստացի օգտագործվող 8,64 քմ միջանցքի նկատմամբ ճանաչել Հակոբ Թասլակյանի սեփականության իրավունքը (հատոր 1-ին, գ.թ. 48-50):
4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումը
Քննելով վճռաբեկ բողոքը նշված հիմքի սահմաններում` Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ` այն հիմնավոր է հետևյալ պատճառաբանությամբ.
ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 53-րդ հոդվածի համաձայն` դատարանը յուրաքանչյուր ապացույց գնահատում է գործում եղած բոլոր ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտության վրա հիմնված ներքին համոզմամբ:
ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 187-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` քաղաքացին կամ իրավաբանական անձը, որն անշարժ գույքի սեփականատերը չէ, սակայն այն տասը տարվա ընթացքում բարեխղճորեն, բացահայտ և անընդմեջ տիրապետում է որպես սեփական գույք, այդ գույքի նկատմամբ ձեռք է բերում սեփականության իրավունք (ձեռքբերման վաղեմություն):
Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ ձեռքբերման վաղեմությունն իրենից ներկայացնում է օրենքով նախատեսված որոշակի ժամկետի լրանալու և որոշակի պայմանների վրա հասնելու ուժով մեկ անձի կողմից սեփականության իրավունքի ձեռքբերման, իսկ մյուսի կողմից այդ իրավունքի դադարման միջոց:
ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 187-րդ հոդվածի 1-ին մասի վերլուծությունից հետևում է, որ ձեռքբերման վաղեմության ուժով սեփականության իրավունքի ձեռքբերման համար անհրաժեշտ է մի շարք վավերապայմանների միաժամանակյա առկայությունը: Մասնավորապես, դրանք են`
1. տիրապետումը պետք է լինի բարեխիղճ: Տիրապետման բարեխղճությունը գնահատվում է գույքը անձի փաստացի տիրապետմանն անցնելիս: Գույքն անձի փաստացի տիրապետմանը պետք է անցնի առանց որևէ բռնության գործադրման: Տիրապետողի մոտ պետք է առկա լինի այն համոզմունքը, որ նա գույքը ձեռք է բերում օրինական հիմքերով: Տիրապետումը պետք է հիմնված լինի այնպիսի փաստի հիման վրա, որը տիրապետողին կարող է տալ բավարար հիմքեր ենթադրելու, որ նա այդ գույքը տիրապետելու է որպես սեփականություն,
2. փաստացի տիրապետողը գույքը պետք է տիրապետի որպես սեփականը, այսինքն` գույքը փաստացի տիրապետողը պետք է մասնակցի գույքի կառավարմանը, հոգ տանի դրա պահպանման համար, ինչպես իր սեփական գույքի դեպքում: Անձը պետք է գույքը տիրապետի ինչպես սեփականը նաև երրորդ անձանց հետ հարաբերություններում,
3. տիրապետումը պետք է լինի 10 տարի և անընդմեջ: Այսինքն` 10 տարվա ընթացքում գույքի տիրապետումը չպետք է ընդհատվի: Տիրապետումը կարող է ընդհատվել կամ տիրապետողի կամքով, երբ նա հրաժարվում է գույքի հետագա տիրապետումից (գույքը դուրս է գալիս նրա տիրապետումից), կամ գույքի սեփականատիրոջ կամ այլ անձանց գործողություններով, որոնք ուղղված են գույքը վերադարձնելուն,
i
4. տիրապետումը պետք է լինի բացահայտ, այսինքն` փաստացի տիրապետողը գույքը չպետք է տիրապետի երրորդ անձանցից գաղտնի եղանակով (Տե՛ս, Մարուսյա Աբրահամյանը, Ռուբիկ Սիմոնյանն ընդդեմ Միխաել Սիմոնյանի, Ջուլիետա Հակոբջանյանի, Արթուր Սիմոնյանի, Լարիսա Գևորգյանի, Արման, Անահիտ և Ջուլիետա Սիմոնյանների` բնակելի տարածության օգտագործման իրավունքը փոխհատուցմամբ դադարեցնելու և վտարելու պահանջների մասին թիվ 3-1451 (ՎԴ) գործով Վճռաբեկ դատարանի 10.10.2007 թվականի որոշումը:
ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 198-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` համատեղ սեփականության մասնակիցները միասին տիրապետում և օգտագործում են ընդհանուր գույքը, եթե այլ բան նախատեսված չէ նրանց համաձայնությամբ:
Նշված հոդվածի տրամաբանությունը հանգեցնում է, որ համատեղ սեփականության ներքո գտնվող գույքը սեփականության մասնակիցները տիրապետում և օգտագործում են միասին, եթե այլ բան նախատեսված չէ նրանց համաձայնությամբ:
i
ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 279-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` սեփականության իրավունքը դադարում է սեփականատիրոջ կողմից իր սեփականության իրավունքից հրաժարվելու դեպքում:
ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 280-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` քաղաքացին կամ իրավաբանական անձը կարող է հրաժարվել իրեն պատկանող գույքի սեփականության իրավունքից` այդ մասին գրավոր հայտարարելով կամ այնպիսի գործողություններ կատարելով, որոնք ակնհայտ վկայում են գույքի տիրապետումից, օգտագործումից և տնօրինումից նրա մեկուսացման մասին` առանց այդ գույքի նկատմամբ որևէ իրավունք պահպանելու մտադրության:
Օրենսդիրը սույն դրույթով նախատեսել է սեփականատիրոջ կողմից իրեն պատկանող գույքի սեփականության իրավունքից հրաժարվելու երկու դեպք: Այն է` այդ մասին գրավոր հայտարարելը, կամ այնպիսի գործողություններ կատարելը, որոնք ակնհայտ վկայում են գույքի տիրապետումից, օգտագործումից և տնօրինումից նրա մեկուսացման մասին` առանց այդ գույքի նկատմամբ որևէ իրավունք պահպանելու մտադրության:
Սույն գործի փաստերի համաձայն առկա է ինչպես ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 198-րդ հոդվածի, այնպես էլ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 280-րդ հոդվածի հատկանիշները:
Այսպես, Երևանի Պռոշյան թիվ 3 հասցեի 1-ին հարկում գտնվող 8,64 քմ միջանցքը համատեղ սեփականության իրավունքով պատկանել է Հակոբ Թասլակյանին, Սամվել Ավետյանին և Լևոն Բայանդուրյանին: Մինչդեռ դեռևս 1971 թվականից համատեղ սեփականության ներքո գտնվող նշված միջանցքի սեփականատերերը համաձայնվել են որպեսզի այն օգտագործվի և տիրապետվի Հակոբ Թասլակյանի կողմից, որը հաստատվում է Սամվել Ավետյանի և Լևոն Բայանդուրյանի կողմից տրված բացատրություններով: Ընդ որում, նշված միջանցքը Հակոբ Թասլակյանի կողմից միացվել է իր սենյակին:
Փաստորեն, Սամվել Ավետյանը և Լևոն Բայանդուրյանն իրենց համաձայնությամբ կատարել են այնպիսի գործողություններ, որոնցով հրաժարվել են նշված միջանցքի նկատմամբ սեփականության իրավունքից` առանց այդ գույքի նկատմամբ որևէ իրավունք պահպանելու մտադրության:
Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Սամվել Ավետյանի և Լևոն Բայանդուրյանի կողմից նշված միջանցքի նկատմամբ սեփականության իրավունքից հրաժարվելու, իսկ Հակոբ Թասլակյանի կողմից այն շուրջ 30 տարի բարեխղճորեն, բացահայտ և անընդմեջ տիրապետելու, ինչպես նաև դրա պահպանման հետ կապված ծախսեր և գործողություններ կատարելու պայմաններում ծագել է Հակոբ Թասլակյանի սեփականության իրավունքը:
Բացի այդ, Վերաքննիչ դատարանը, վերաքննիչ բողոքի մերժման հիմքում դրել է այն հանգամանքը, որ Հակոբ Թասլակյանը Երևանի Պռոշյան թիվ 3 հասցեի տան 1-ին հարկում գտնվող փաստացի օգտագործվող 8,64 քմ միջանցքի նկատմամբ սեփականության իրավունքը ճանաչելու մասին ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 187-րդ հոդվածի հիմքով հայցադիմում չի ներկայացրել:
Մինչդեռ, սույն գործի փաստերի համաձայն` Հակոբ Թասլակյանը ներկայացրել է «Հայցադիմումի փոփոխություն»` ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 187-րդ հոդվածի վկայակոչմամբ միջանցքի նկատմամբ սեփականության իրավունքը ճանաչելու մասին, որը Վերաքննիչ դատարանի կողմից անտեսվել է:
i
Այսպիսով, վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը բավարար է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 227-րդ և 228-րդ հոդվածների համաձայն` Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու համար:
Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 240-241.2-րդ հոդվածներով` Վճռաբեկ դատարանը
ՈՐՈՇԵՑ
1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել մասնակիորեն: Բեկանել ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 14.11.2008 թվականի որոշումը և գործն ուղարկել Երևանի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ համայնքների ընդհանուր իրավասության դատարան` նոր քննության:
2. Սույն որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման:
Նախագահող` Ս. Սարգսյան
Դատավորներ` Է. Հայրիյան
Վ. Աբելյան
Ս. Անտոնյան
Ա. Բարսեղյան
Մ. Դրմեյան
Ե. Խունդկարյան
Տ. Պետրոսյան
Ե. Սողոմոնյան