(ուժը կորցրել է 13.09.12 թիվ 1181-Ն որոշում)
i
040.1938.010205
«ՎԱՎԵՐԱՑՆՈՒՄ ԵՄ»
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ
ՆԱԽԱԳԱՀ Ռ. ՔՈՉԱՐՅԱՆ
«1» փետրվարի 2005 թ.
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅՈՒՆ
ՈՐՈՇՈՒՄ
9 դեկտեմբերի 2004 թվականի N 1938-Ն
i
ՄԵԾՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՄԻԱՎՈՐՆԵՐԻ, ՉԱՓՈՒՄՆԵՐԻ ՍԱՆԴՂԱԿՆԵՐԻ ԱՆՎԱՆՈՒՄԸ, ՆՇԱԳՐՈՒՄԸ, ԳՐԵԼԱՁԵՎՆ ՈՒ ԴՐԱՆՑ ԿԻՐԱՌՄԱՆ ԿԱՆՈՆՆԵՐԸ ՍԱՀՄԱՆԵԼՈՒ ԵՎ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ 1998 ԹՎԱԿԱՆԻ ԱՊՐԻԼԻ 30-Ի N 260 ԵՎ 1999 ԹՎԱԿԱՆԻ ՄԱՅԻՍԻ 3-Ի N 277 ՈՐՈՇՈՒՄՆԵՐՆ ՈՒԺԸ ԿՈՐՑՐԱԾ ՃԱՆԱՉԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ
«Չափումների միասնականության ապահովման մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 6-րդ հոդվածին և «Իրավական ակտերի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 72-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի «բ» ենթակետին համապատասխան` Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը որոշում է.
1. Սահմանել`
ա) մեծությունների միավորների անվանումը, նշագրումը և գրելաձևը` համաձայն N 1 հավելվածի,
բ) չափումների սանդղակների անվանումը, նշագրումը, գրելաձևը և կիրառման կանոնները` համաձայն N 2 հավելվածի,
գ) մեծությունների միավորների կիրառման կանոնները` համաձայն N 3 հավելվածի:
2. Թույլատրել մեծությունների միավորների միջազգային համակարգի մեծությունների միավորներին համահավասար մեծությունների արտահամակարգային միավորների կիրառումը` հարաբերակցված միջազգային համակարգի միավորների հետ` համաձայն N 4 հավելվածի:
i
3. Սույն որոշումն ուժի մեջ մտնելու պահից ուժը կորցրած ճանաչել Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 1998 թվականի ապրիլի 30-ի «Հայաստանի Հանրապետությունում միավորների միջազգային համակարգի միավորների կիրառման, դրանց անվանումների և պայմանանշանների մասին» N 260 և 1999 թվականի մայիսի 3-ի «Մեծությունների միավորների և պայմանական սանդղակների կիրառման կանոնները հաստատելու մասին» N 277 որոշումները:
ՍՏՈՐԱԳՐՎԵԼ Է ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՎԱՐՉԱՊԵՏԻ ԿՈՂՄԻՑ
2005 ԹՎԱԿԱՆԻ ՀՈՒՆՎԱՐԻ 25-ԻՆ
Հավելված N 1
ՀՀ կառավարության
2004 թվականի դեկտեմբերի 9-ի
N 1938-Ն որոշման
ՄԵԾՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՄԻԱՎՈՐՆԵՐԻ ԱՆՎԱՆՈՒՄԸ, ՆՇԱԳՐՈՒՄԸ ԵՎ ԳՐԵԼԱՁԵՎԸ ՄԻԱՎՈՐՆԵՐԻ ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԻ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ՄԻԱՎՈՐՆԵՐԸ
Աղյուսակ 1.
._________________________________________________________________________.
| Մեծությունը | Միավորը |
|______________________|__________________________________________________|
| անվանումը |չափայնու-|անվանումը| նշագիրը | սահմանումը |
| | թյունը | |______________| |
| | | |միջազ-|հայերեն| |
| | | |գային | | |
|____________|_________|_________|______|_______|_________________________|
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 |
|____________|_________|_________|______|_______|_________________________|
|Երկարություն| L |մետր | m | մ |Մետրը վակուումում լույսի |
| | | | | |անցած ճանապարհի |
| | | | | |երկարությունն է |
| | | | | |1/299792458 վ |
| | | | | |ժամանակահատվածում: |
|____________|_________|_________|______|_______|_________________________|
|Զանգված | M |կիլոգրամ | kg | կգ |Կիլոգրամը հավասար է |
| | | | | |կիլոգրամի միջազգային |
| | | | | |նախատիպի զանգվածին: |
|____________|_________|_________|______|_______|_________________________|
|Ժամանակ | T |վայրկյան | s | վ |Վայրկյանը հավասար է |
| | | | | |ցեզիում-133 ատոմի |
| | | | | |հիմնական վիճակի 2 |
| | | | | |գերնուրբ մակարդակների |
| | | | | |միջև անցմանը |
| | | | | |համապատասխանող |
| | | | | |ճառագայթման 9192631770 |
| | | | | |պարբերության |
| | | | | |տևողությանը: |
|____________|_________|_________|______|_______|_________________________|
|Էլեկտրական | I |ամպեր | A | Ա |Ամպերն էլեկտրական |
|հոսանք | | | | |հաստատուն հոսանքի ուժն է,|
|(էլեկտրական | | | | |որն անցնելով վակուումում |
|հոսանքի ուժ)| | | | |իրարից 1 մ հեռավորության |
| | | | | |վրա գտնվող իրար զուգահեռ,|
| | | | | |անվերջ երկար և անվերջ |
| | | | | |փոքր շրջանաձև լայնական |
| | | | | |կտրվածքի 2 հաղորդիչներով,|
| | | | | |առաջ է բերում 2x10(-7) Ն |
| | | | | |փոխազդեցության ուժ` |
| | | | | |նրանցից յուրաքանչյուրի 1 |
| | | | | |մ երկարության հատվածի |
| | | | | |վրա: |
|____________|_________|_________|______|_______|_________________________|
|Ջերմադինամի-| O |կելվին | K | Կ |Կելվինը հավասար է ջրի |
|կական | | | | |եռակի կետի |
|ջերմաստիճան | | | | |ջերմադինամիկական |
| | | | | |ջերմաստիճանի 1/273,16 |
| | | | | |մասին: |
|____________|_________|_________|______|_______|_________________________|
|Նյութի քանակ| N |մոլ | mol | մոլ |Մոլը նյութի այն քանակն է,|
| | | | | |որը պարունակում է այնքան |
| | | | | |կառուցվածքային տարր, |
| | | | | |որքան ատոմ է պարունակում |
| | | | | |է 0,012 կգ զանգվածով |
| | | | | |ածխածին-12-ը |
| | | | | |(6,022x10(23) ատոմ): |
|____________|_________|_________|______|_______|_________________________|
|Լույսի ուժ | J |կանդելա | cd | կդ |Կանդելան աղբյուրի տրված |
| | | | | |ուղղությամբ լույսի ուժն |
| | | | | |է, որն արձակում է |
| | | | | |5,40x10(12) Հց |
| | | | | |հաճախականությամբ միագույն|
| | | | | |ճառագայթում, որի լույսի |
| | | | | |էներգիական ուժը տվյալ |
| | | | | |ուղղությամբ կազմում է |
| | | | | |1/683 Վտ/սռ: |
._________________________________________________________________________.
ՄԻԱՎՈՐՆԵՐԻ ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԻ ԱԾԱՆՑՅԱԼ ՄԻԱՎՈՐՆԵՐԸ, ՈՐՈՆՑ ԱՆՎԱՆՈՒՄՆԵՐԸ ԵՎ ՆՇԱԳՐՈՒՄԸ ԿԱԶՄՎԱԾ ԵՆ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ՄԻԱՎՈՐՆԵՐԻ ԱՆՎԱՆՈՒՄՆԵՐԻ ԵՎ ՆՇԱԳՐԵՐԻ ՕԳՏԱԳՈՐԾՄԱՄԲ
Աղյուսակ 2.
.________________________________________________________________________.
| Մեծությունը | Միավորը |
|___________________________|____________________________________________|
| անվանումը |չափայնու-| անվանում | նշագիրը |
| | թյունը | |_________________|
| | | |միջազ- |հայերեն |
| | | |գային | |
|_________________|_________|__________________________|________|________|
|Մակերես |L(2) |քառակուսի մետր |m(2) |մ(2) |
|_________________|_________|__________________________|________|________|
|Ծավալ, |L(3) |խորանարդ մետր |m(3) |մ(3) |
|տարողություն | | | | |
|_________________|_________|__________________________|________|________|
|Արագություն |LT(-1) |մետր վայրկյանում |m/s |մ/վ |
|_________________|_________|__________________________|________|________|
|Ալիքային թիվ |L(-1) |մետր` մինուս մեկ աստիճան |m(-1) |մ(-1) |
|_________________|_________|__________________________|________|________|
|Արագացում |LT(-2) |մետր` բաժանած վայրկյան |m/s(2) |մ/վ(2) |
| | |քառակուսի | | |
|_________________|_________|__________________________|________|________|
|Խտություն |L(-3)M |կիլոգրամ` բաժանած մետր |kg/m(3) |կգ/մ(3) |
| | |խորանարդ | | |
|_________________|_________|__________________________|________|________|
|Տեսակարար ծավալ |L(3)M(-1)|մետր խորանարդ` բաժանած |m(3)/kg |մ(3)/կգ |
| | |կիլոգրամ | | |
|_________________|_________|__________________________|________|________|
|Էլեկտրական |L(-2)I |ամպեր` բաժանած մետր |A/m(2) |Ա/մ(2) |
|հոսանքի խտություն| |քառակուսի | | |
|_________________|_________|__________________________|________|________|
|Մագնիսական դաշտի |L(-1)I |ամպեր` բաժանած մետր |A/m |Ա/մ |
|լարվածություն | | | | |
|_________________|_________|__________________________|________|________|
|Մոլային խտություն|L(-3)N |մոլ` բաժանած մետր խորանարդ|mol/m(3)|մոլ/մ(3)|
|_________________|_________|__________________________|________|________|
|Պայծառություն |L(-2)J |կանդելա` բաժանած մետր |cd/m(2) |կդ/մ(2) |
| | |քառակուսի | | |
.________________________________________________________________________.
ՄԻԱՎՈՐՆԵՐԻ ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԻ ՀԱՏՈՒԿ ԱՆՎԱՆՈՒՄՆԵՐ ԵՎ ՆՇԱԳՐԵՐ ՈՒՆԵՑՈՂ ԱԾԱՆՑՅԱԼ ՄԻԱՎՈՐՆԵՐԸ
Աղյուսակ 3.
._________________________________________________________________________.
| Մեծությունը | Միավորը |
|_______________________________|_________________________________________|
| անվանումը | չափայնությունը |անվանումը| նշագիրը | արտահայտությունը` |
| | | |_________| հիմնական և ածանցյալ|
| | | |միջազ|հա-| միավորներով |
| | | |գային|յե-| |
| | | | |րեն| |
|____________|__________________|_________|_____|___|_____________________|
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 |
|____________|__________________|_________|_____|___|_____________________|
|Հարթ |I |ռադիան |rad |ռադ|m x m(-1) = 1 |
|անկյուն | | | | | |
|____________|__________________|_________|_____|___|_____________________|
|Մարմնային |I |ստեռադիան|sr |սռ |m(2) x m(-2) = 1 |
|անկյուն | | | | | |
|____________|__________________|_________|_____|___|_____________________|
|Հաճախականու-|T(-1) |հերց |Hz |Հց |s(-1) |
|թյուն | | | | | |
|____________|__________________|_________|_____|___|_____________________|
|ՈՒժ |LMT(-2) |նյուտոն |N |Ն |m kg s(-2) |
|____________|__________________|_________|_____|___|_____________________|
|Ճնշում |L(-1)MT(-2) |պասկալ |Pa |Պա |m(-1)kg s(-2) |
|____________|__________________|_________|_____|___|_____________________|
|Էներգիա, |L(2)MT(-2) |ջոուլ |J |Ջ |m(2)kg s(-2) |
|աշխատանք, | | | | | |
|ջերմաքանակ | | | | | |
|____________|__________________|_________|_____|___|_____________________|
|Հզորություն |L(2)MT(-3) |վատտ |W |Վտ |m(2)kg s(-3) |
|____________|__________________|_________|_____|___|_____________________|
|Էլեկտրական |TI |կուլոն |C |Կլ |sA |
|լիցք, | | | | | |
|էլեկտրականու| | | | | |
|թյան քանակ | | | | | |
|____________|__________________|_________|_____|___|_____________________|
|Էլեկտրական |L(2)MT(-3)I(-1) |վոլտ |V |Վ |m(2)kg s(-3)A(-1) |
|լարում, | | | | | |
|էլեկտրական | | | | | |
|պոտենցիալ, | | | | | |
|էլեկտրական | | | | | |
|պոտենցիալ- | | | | | |
|ների տարբե- | | | | | |
|րություն, | | | | | |
|էլեկտրաշարժ | | | | | |
|ուժ | | | | | |
|____________|__________________|_________|_____|___|_____________________|
|Էլեկտրա- |L(-2)M(-1)T(4)I(2)|ֆարադ |F |Ֆ |m(-2)kg(-1) s(4)A(2) |
|ունակություն| | | | | |
|____________|__________________|_________|_____|___|_____________________|
|Էլեկտրական |L(2)MT(-3)I(-2) |օհմ |օմեգա|Օմ |m(2)kg s(-3)A(-2) |
|դիմադրու- | | | | | |
|թյուն | | | | | |
|____________|__________________|_________|_____|___|_____________________|
|Էլեկտրա- |L(-2)M(-1)T(3)I(2)|սիմենս |S |Սմ |m(-2)kg(-1) s(-3)A(2)|
|հաղորդակա- | | | | | |
|նություն | | | | | |
|____________|__________________|_________|_____|___|_____________________|
|Մագնիսական |L(2)MT(-2)I(-1) |վեբեր |Wb |Վբ |m(2)kg s(-2)A(-1) |
|ինդուկցիայի | | | | | |
|հոսք, | | | | | |
|մագնիսական | | | | | |
|հոսք | | | | | |
|____________|__________________|_________|_____|___|_____________________|
|Մագնիսական |MT(-2)I(-1) |տեսլա |T |Տլ |kg s(-2)A(-1) |
|հոսքի | | | | | |
|խտություն, | | | | | |
|մագնիսական | | | | | |
|ինդուկցիա | | | | | |
|____________|__________________|_________|_____|___|_____________________|
|Ինդուկտիվու-|L(2)MT(-2)I(-2) |հենրի |H |Հն |m(2)kg s(-2)A(-2) |
|թյուն, | | | | | |
|փոխինդուկտի-| | | | | |
|վություն | | | | | |
|____________|__________________|_________|_____|___|_____________________|
|Ցելսիուսի |O |Ցելսիուսի|oC |oC |K |
|ջերմաստիճան | |ջերմաստի-| | | |
| | |ճան | | | |
|____________|__________________|_________|_____|___|_____________________|
|Լուսային |J |լյումեն |lm |լմ |cd sr |
|հոսք | | | | | |
|____________|__________________|_________|_____|___|_____________________|
|Լուսավոր- |L(-2)J |լյուքս |lx |լք |m(-2) cd sr |
|վածություն | | | | | |
|____________|__________________|_________|_____|___|_____________________|
|Ռադիոակտիվ |T(-1) |բեքերել |Bq |Բք |s(-1) |
|նյութի | | | | | |
|ակտիվություն| | | | | |
|____________|__________________|_________|_____|___|_____________________|
|Իոնացնող |L(2)T(-2) |գրեյ |Gy |Գր |m(2)s(-2) |
|ճառագայթման | | | | | |
|կլանված | | | | | |
|բաժնեչափ | | | | | |
|(դոզա), | | | | | |
|կերմա | | | | | |
|____________|__________________|_________|_____|___|_____________________|
|Իոնացնող |L(2)T(-2) |զիվերտ |Sv |Զվ |m(2)s(-2) |
|ճառագայթման | | | | | |
|համարժեք | | | | | |
|բաժնեչափ, | | | | | |
|իոնացնող | | | | | |
|ճառագայթման | | | | | |
|արդյունարար | | | | | |
|բաժնեչափ | | | | | |
|____________|__________________|_________|_____|___|_____________________|
|Կատալիզատորի|NT(-1) |կատալ |kat |կատ|mol x s(-1) |
|ակտիվություն| | | | | |
._________________________________________________________________________.
ՀԱՐԱԲԵՐԱԿԱՆ ԵՎ ԼՈԳԱՐԻԹՄԱԿԱՆ ՄԵԾՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՄԻԱՎՈՐՆԵՐԸ
Աղյուսակ 4.
._________________________________________________________________________.
| Մեծության անվանումը | Միավորը |
| |_________________________________________________|
| | անվանումը | նշագիրը | արժեքը |
| | |______________| |
| | |միջազ-|հայերեն| |
| | |գային | | |
|_______________________|___________|______|_______|______________________|
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 |
|_______________________|___________|______|_______|______________________|
|1. Հարաբերական | | | | |
|մեծություն (մեծության |միավոր |1 |1 |1 |
|չափազուրկ | | | | |
|հարաբերություն որպես |___________|______|_______|______________________|
|ելակետային ընդունված | | | | |
|համանուն մեծությանը, |տոկոս |% |% |10(-2) |
|ՕԳԳ, հարաբերական | | | | |
|երկարացում, հարաբերական|___________|______|_______|______________________|
|խտություն, դեֆորմացիա, | | | | |
|հարաբերական |պրոմիլե |%օ |%օ |10(-3) |
|դիէլեկտրական և | | | | |
|մագնիսական |___________|______|_______|______________________|
|թափանցելիություն, | | | | |
|բաղադրիչի զանգվածային |միլիոներորդ|ppm |մլն(-1)|10(-6) |
|բաժնեչափ, մոլային |մաս | | | |
|բաժնեչափ և այլն) | | | | |
|_______________________|___________|______|_______|______________________|
|2. Լոգարիթմական |բել |B |Բ |1B = 1 lg(P2/P1), երբ |
|մեծություն (տվյալ | | | |P2 = 10 P1, |
|մեծության և որպես | | | |1B = 2 lg(F1/F2), երբ |
|ելակետային ընդունված | | | | ___ |
|համանուն մեծության | | | | / |
|չափազուրկ հարաբերության| | | |F2 = \/ 10F1, որտեղ` |
|լոգարիթմը), ձայնային | | | |P1-ը, P2-ը համանուն |
|ճնշման մակարդակ, | | | |էներգիական |
|ուժեղացում, թուլացում | | | |մեծություններ են |
|և այլն | | | |(հզորություն, էներգիա,|
| | | | |էներգիայի խտություն և |
| | | | |այլն) F1-ը, F2-ը |
| | | | |համանուն (ուժային) |
| | | | |մեծություններ են |
| | | | |(լարում, հոսանքի ուժ, |
| | | | |դաշտի լարվածություն և |
| | | | |այլն) |
| |___________|______|_______|______________________|
| |դեցիբել |dB |դԲ |0,1 B |
|_______________________|___________|______|_______|______________________|
|3. Լոգարիթմական |ֆոն |phon |ֆոն |1 phon-ը ձայնի |
|մեծություն (տվյալ | | | |ուժգնության այն |
|մեծության և որպես | | | |մակարդակն է, որի համար|
|ելակետային ընդունված | | | |ձայնային ճնշման |
|համանուն մեծության | | | |մակարդակն իրեն հավասար|
|չափազուրկ հարաբերության| | | |ուժգնության 1000 Hz |
|լոգարիթմը), ձայնի | | | |հաճախականությամբ ձայնի|
|բարձրության մակարդակ | | | |համար հավասար է 1 dB: |
|_______________________|___________|______|_______|______________________|
|4. Լոգարիթմական |օկտավ |- |օկտ |1 օկտավը հավասար է |
|մեծություն (տվյալ | | | |log2(f2/f1), երբ |
|մեծության և որպես | | | |f2/f1 = 2: |
|ելակետային ընդունված |___________|______|_______|______________________|
|համանուն մեծության |դեկադ |- |դեկ |1 դեկադը հավասար է |
|չափազուրկ հարաբերության| | | |lg(f2/f1), երբ |
|լոգարիթմը), հաճախական | | | |f2/f1 = 10, որտեղ f1-ը|
|տիրույթ | | | |և f2-ը |
| | | | |հաճախականություններն |
| | | | |են: |
|_______________________|___________|______|_______|______________________|
|5. Լոգարիթմական |նեպեր |Np |նպ |1 Np = 0, 8686... |
|մեծություն (տվյալ | | | |B = 8, 680 ...dB |
|մեծության և որպես | | | | |
|ելակետային ընդունված | | | | |
|համանուն մեծության | | | | |
|չափազուրկ հարաբերության| | | | |
|լոգարիթմը), բնական | | | | |
|լոգարիթմ | | | | |
._________________________________________________________________________.
ՄԻԱՎՈՐՆԵՐԻ ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԻ ՏԱՍՆԱՊԱՏԻԿ ԵՎ ԲԱԺՆԵՄԱՍԱՅԻՆ ՄԻԱՎՈՐՆԵՐԻ ԱՆՎԱՆՈՒՄՆԵՐՆ ՈՒ ՆՇԱԳՐԵՐԻ ԿԱԶՄՄԱՆ ԺԱՄԱՆԱԿ ՕԳՏԱԳՈՐԾՎՈՂ ԲԱԶՄԱՊԱՏԿԻՉՆԵՐԸ ԵՎ ՆԱԽԱԾԱՆՑՆԵՐԸ
Աղյուսակ 5.
._____________________________________________.
| Տասնապատիկ |Նախածանցը |Նախածանցների նշագրերը|
|բազմապատկիչը| |_____________________|
| | |միջազգային| հայերեն |
|____________|__________|__________|__________|
| 1 | 2 | 3 | 4 |
|____________|__________|__________|__________|
|10(24) |իոտա | Y | Ի |
|____________|__________|__________|__________|
|10(21) |զետա | Z | Զ |
|____________|__________|__________|__________|
|10(18) |էքսա | E | Է |
|____________|__________|__________|__________|
|10(15) |պետա | P | Պ |
|____________|__________|__________|__________|
|10(12) |տերա | T | Տ |
|____________|__________|__________|__________|
|10(9) |գիգա | G | Գ |
|____________|__________|__________|__________|
|10(6) |մեգա | M | Մ |
|____________|__________|__________|__________|
|10(3) |կիլո | k | կ |
|____________|__________|__________|__________|
|10(2) |հեկտա | h | հ |
|____________|__________|__________|__________|
|10(1) |դեկա | da | դե |
|____________|__________|__________|__________|
|10(-1) |դեցի | d | դ |
|____________|__________|__________|__________|
|10(-2) |սանտի | c | ս |
|____________|__________|__________|__________|
|10(-3) |միլի | m | մ |
|____________|__________|__________|__________|
|10(-6) |միկրո | միկրո | մկ |
|____________|__________|__________|__________|
|10(-9) |նանո | n | ն |
|____________|__________|__________|__________|
|10(-12) |պիկո | p | պ |
|____________|__________|__________|__________|
|10(-15) |ֆեմտո | f | ֆ |
|____________|__________|__________|__________|
|10(-18) |ատտո | a | ա |
|____________|__________|__________|__________|
|10(-21) |զեպտո | z | զ |
|____________|__________|__________|__________|
|10(-24) |իոկտո | y | ի |
._____________________________________________.
Հավելված N 2
ՀՀ կառավարության
2004 թվականի դեկտեմբերի 9-ի
N 1938-Ն որոշման
ՉԱՓՈՒՄՆԵՐԻ ՍԱՆԴՂԱԿՆԵՐԻ ԱՆՎԱՆՈՒՄԸ, ՆՇԱԳՐՈՒՄԸ, ԳՐԵԼԱՁԵՎԸ ԵՎ ԿԻՐԱՌՄԱՆ ԿԱՆՈՆՆԵՐԸ
1. Ջերմաստիճանի չափման սանդղակներ
ա) Ցելսիուսի սանդղակ
1 oC-ն ջրի եռման կետի (100 oC) և սառույցի հալման կետի (0 oC) ջերմաստիճանների տարբերության 1/100 մասն է.
բ) Կելվինի սանդղակ
Ջերմադինամիկական ջերմաստիճանի չափման միավորը` 1 Կելվինը (1 Կ), սահմանում է հարաբերությունների սանդղակ, որն ունի ֆիզիկապես որոշված զերո: Կելվինի սանդղակի գործնական կիրառման համար օգտագործվում է միջազգային գործնական ջերմաստիճանային սանդղակը` ՄՋՍ-90, որը ճշտվել է 1989 թվականին` Չափի և կշռի միջազգային կոմիտեի որոշմամբ (ՉԿՄԿ).
գ) Ֆարենհայտի սանդղակ
1 oF-ը ջրի եռման կետի (212o F) և սառույցի հալման կետի (32 oF) ջերմաստիճանների տարբերության 1/180 մասն է:
Սառույցի և անուշադրի խառնուրդի ջերմաստիճանը` 0 oF, մարդու մարմնի նորմալ ջերմաստիճանը` 96 oF: 1 oF = 5/9 x 1 oC:
Ցելսիուսի սանդղակից Կելվինի սանդղակին անցումն իրականացվում է ըստ հետևյալ բանաձևի`
T = t + 273,15,
որտեղ`
T-ն ջերմաստիճանն է` ըստ Կելվինի սանդղակի,
t-ն ջերմաստիճանն է` ըստ Ցելսիուսի սանդղակի:
Ֆարենհայտի սանդղակից Ցելսիուսի սանդղակին անցումն իրականացվում է ըստ հետևյալ բանաձևի`
t = 5/9 x (tF - 32),
որտեղ`
tF-ը ջերմաստիճանն է` ըստ Ֆարենհայտի սանդղակի,
t-ն ջերմաստիճանն է` ըստ Ցելսիուսի սանդղակի:
2. Կարծրության չափման սանդղակներ
Նյութերի (մետաղների, պլաստմասսայե իրերի, հանքանյութերի (ապարների), ռետինե և այլնի) կարծրությունը բնութագրվում է կարծրության թվով:
ա) Բրինելի սանդղակ
Սև և գունավոր մետաղների կարծրության չափման սանդղակն է: Կարծրության թիվը` HB, ըստ Բրինելի որոշվում է որոշակի P ուժի և այդ ուժի ազդեցության տակ որոշակի D տրամագծով պողպատե գնդիկով (ինդենթոր) փորձարկվող նմուշի վրա թողած գնդաձև դրոշմահետքի մակերևույթի մակերեսի հարաբերությամբ, հետևյալ բանաձևով`
. _______ .
| ( / 2 2)|
HB = 2PI|piD(D - \/ D - d )|
. .,
որտեղ`
HB-ն կարծրության թիվն է,
D-ն` պողպատե գնդիկի տրամագիծը, մմ,
P-ն` փորձարկվող նմուշի վրա ազդող ուժը, Ն,
d-ն` նմուշի մակերեսի վրա գնդիկի արտատիպի տրամագիծը, մմ.
բ) Ռոքվելի սանդղակներ
Ռոքվելի սանդղակները կիրառվում են մետաղների, պլաստմասսաների կարծրության որոշման համար: Պլաստմասսայի կարծրությունը որոշվում է 3,175-:-12,7 մմ տրամագծով պողպատե գնդիկներով փորձարկվող նմուշի վրա 2 հաջորդաբար ազդող բեռների ներճնշումից առաջացած փոսի խորության որոշմամբ:
Մետաղների կարծրության` HR թվի որոշման համար ըստ կիրառվող ինդենթորի տեսակի Ռոքվելի սանդղակները լինում են A, B, C:
Ռոքվելի A սանդղակի դեպքում կիրառվում է ալմաստե կոն (ինդենթոր), որի գագաթի անկյունը 120օ է:
Ռոքվելի B սանդղակի դեպքում կիրառվում է պողպատե կոփված գնդիկ (ինդենթոր), որի տրամագիծը 1,588 մմ է:
Ռոքվելի C սանդղակի դեպքում կիրառվում է ալմաստե կոն (ինդենթոր), որի գագաթի անկյունը 120օ է:
Մետաղների կարծրության չափման մեթոդը, ըստ Ռոքվելի A, B, C սանդղակների, կայանում է ստանդարտացված պայմաններում փորձանմուշի մակերևույթի վրա ստանդարտ ինդենթորով, երկու հաջորդաբար կիրառվող բեռնվածքների (նախնական Pօ և ընդհանուր` P = Pօ + P1, որտեղ P1-ը հիմնական բեռնվածքն է) ներճնշման ազդեցության մեջ: Որպես ինդենթոր կիրառվում է 1,588 մմ տրամագծով պողպատե կոփված գնդիկ կամ 120օ գագաթով ալմաստե կոն:
Կարծրության` HR թիվը, ըստ Ռոքվելի սանդղակների, որոշվում է ստանդարտ ինդենթորով P և Pօ բեռնվածքների ազդեցության տակ նմուշի վրա առաջացած դրոշմահետքերի h և hօ խորությունների տարբերության գծային ֆունկցիայով:
Օրինակ` կարծրության թիվն ըստ Ռոքվելի C սանդղակի ալմաստե կոնով ներճնշման ժամանակ որոշվում է հետևյալ բանաձևով`
HRC = 130 - (h - hօ) / c,
որտեղ`
c-ն հաստատուն է և հավասար է 0,002 մմ-ի:
գ) Վիքերսի սանդղակ
Մետաղների կարծրության չափումը, ըստ Վիքերսի սանդղակի, կայանում է փորձանմուշի մակերևույթի վրա կանոնավոր քառանիստ ալմաստե բուրգի միջոցով (որի 2 հանդիպակաց նիստերի միջև կազմած անկյունը կազմում է 136օ) ներճնշման մեջ:
Կարծրության` HV թիվը, ըստ Վիքերսի սանդղակի, որոշվում է որոշակի ժամանակահատվածում կիրառված ներճնշման P բեռնվածքի և բուրգաձև դրոշմահետքի մակերևույթի մակերեսի հարաբերությամբ:
Կարծրության թվի հաշվարկման բանաձևն է`
HV = 1,8544P/d(2),
որտեղ`
d-ն դրոշմահետքի հիմքի անկյունագիծն է, մմ.
դ) Մոոսի սանդղակ
Հանքաբանության մեջ ապարների հարաբերական կարծրությունը գնահատվում է Մոոսի 10 բալային սանդղակով խազման մեթոդով, որը հիմնված է այն բանի վրա, թե սանդղակի ապարներից որոնք են հետազոտվող նմուշի վրա թողնում խազ: Մոոսի սանդղակը հիմնվում է հետևյալ ապարների վրա`
._____________________________________________________.
|Ապար |Կարծրության թիվը|
|____________________________________|________________|
|Տալկ | 1 |
|____________________________________|________________|
|Գիպս | 2 |
|____________________________________|________________|
|Կալցիտ (կրաքարային սպաթ) | 3 |
|____________________________________|________________|
|Ֆլյուորիտ (ֆտորասպաթ) | 4 |
|____________________________________|________________|
|Ապատիտ | 5 |
|____________________________________|________________|
|Օրթոկլազ (կալիումային դաշտային սպաթ)| 6 |
|____________________________________|________________|
|Քվարց | 7 |
|____________________________________|________________|
|Տոպազ | 8 |
|____________________________________|________________|
|Կորունդ | 9 |
|____________________________________|________________|
|Ալմաստ | 10 |
._____________________________________________________.
3. Երկրաշարժերի սանդղակներ
Երկրաշարժերի ուժգնությունը չափվում է սեյսմիկ 12 բալային սանդղակով, որը հիմնված է դիտարկվող ավերածությունների և այլ հատկանիշների վրա:
._________________________________________________________________________.
|Բալը|Երկրաշարժի| Համառոտ բնութագիրը |
| |անվանումը | |
|____|__________|_________________________________________________________|
| 1 | 2 | 3 |
|____|__________|_________________________________________________________|
| 1|Աննշմարելի|Հայտնաբերվում է միայն սեյսմաչափիչ գործիքներով: |
|____|__________|_________________________________________________________|
| 2|Խիստ թույլ|Զգացվում է բացառիկ դեպքերում, հատկապես շենքերի վերին |
| | |հարկերում, լիակատար հանգիստ վիճակում գտնվող մարդկանց |
| | |կողմից: |
|____|__________|_________________________________________________________|
| 3|Թույլ |Զգացվում է բնակչության փոքրամասնության կողմից` անցնող |
| | |մարդատար մեքենայի առաջացրած թեթև ցնցման ձևով: |
|____|__________|_________________________________________________________|
| 4|Չափավոր |Շենքից դուրս զգացվում է քչերի կողմից: Շենքի ներսում |
| | |զգացվում և դիտվում է մարդկանց մեծամասնության կողմից` |
| | |հատակների ճռռոցի, կահույքի թրթռոցի, սպասքի, ամանեղենի և |
| | |պատուհանների ապակիների զնգզնգոցի ձևով: Նման է խորդուբորդ|
| | |փողոցով անցնող բեռնատար մեքենայի առաջացրած ցնցմանը: |
|____|__________|_________________________________________________________|
| 5|Բավական |Շենքի թեթևակի ցնցում, կահույքի և կախովի առարկաների |
| |ուժեղ |ճոճում: Բարակ ճեղքեր` ծեփածածկում, ճաքեր` պատուհանների |
| | |ապակիների վրա: Քնած մարդկանցից շատերն արթնանում են: |
|____|__________|_________________________________________________________|
| 6|ՈՒժեղ |Զգում են բոլորը: Պատերից ընկնում են կախված նկարները: |
| | |Թափվում են ծեփի կտորներ, և թեթև վնասվում են շենքերը: |
|____|__________|_________________________________________________________|
| 7|Խիստ ուժեղ|Վատ կառուցված, խարխուլ և հնակառույց տներն զգալի վնասվում|
| | |են: Քարե, բետոնե և երկաթբետոնե սովորական շենքերի կրող |
| | |տարրերում առաջանում են ոչ մեծ ճեղքեր: Չեն վնասվում |
| | |սեյսմակայուն շենքերը և որակով կառուցված փայտաշեն տները: |
| | |Գետերում և լճերում դիտվում են ջրի պղտորում և |
| | |տատանումներ: |
|____|__________|_________________________________________________________|
| 8|Քայքայիչ |Փլվում են քարե ամուր ցանկապատերը և գործարանային որոշ |
| | |ծխնելույզներ: Ժամանակակից կառուցման (սեյսմակայուն) |
| | |շենքերում առաջանում են զգալի ճեղքեր և չափավոր |
| | |քայքայումներ: Սովորական շենքերում դիտվում են լուրջ |
| | |քայքայվածություններ և մասնակի փլուզումներ: Զառիթափ |
| | |լանջերում և գետնի վրա առաջանում են ճեղքեր: Հուշարձանները|
| | |տեղաշարժվում կամ տապալվում են: |
|____|__________|_________________________________________________________|
| 9|Ավերիչ |Սեյսմակայուն շենքերում առաջանում են զգալի վնասվածքներ: |
| | |Սովորական շենքերում քայքայվածությունը հասնում է մեծ |
| | |չափերի, դիտվում են մասնակի կամ լրիվ փլուզումներ: |
|____|__________|_________________________________________________________|
| 10|Կործանարար|Լավ կառուցված փայտե տները և կամուրջները քայքայվում են: |
| | |Տեղի է ունենում գետնի ձևախախտում: Խզվում են ինժեներական |
| | |(ճարտարագիտական) մայրագծերը: Քայքայվում են շենքերն ու |
| | |հիմքերը, շենքերի մեծ մասը փլուզվում է: Գետնի վրա |
| | |առաջանում են ճեղքեր, թեք լանջերին` սողանքներ և |
| | |փլուզումներ: Վնասվում են ամբարտակներն ու ջրաթմբերը, |
| | |ծռվում են երկաթգծերը, դիտվում է գետերի և լճերի ջրերի |
| | |արտացայտում: |
|____|__________|_________________________________________________________|
| 11|Աղետալի |Գրեթե բոլոր տները փլվում են, կամուրջների հենարանները |
| | |խախտվում են: Ամբարտակներն ու ջրաթմբերը փլվում են: Գետնի |
| | |վրա առաջանում են լայն ճեղքեր` հորիզոնական և ուղղաձիգ |
| | |տեղաշարժերով, թեք լանջերին` մեծածավալ սողանքներ և |
| | |փլուզումներ: |
|____|__________|_________________________________________________________|
| 12|Խիստ |Բոլոր շենքերն ու շինություններն լիակատար փլուզվում են: |
| |աղետալի |Գետնի մակերևույթը խիստ փոխվում է, և առաջանում են |
| | |ալիքներ, հսկայական չափերի են հասնում սողանքներն ու |
| | |փլուզումները: Գետերը փոխում են հոսանքի ուղղությունը, |
| | |առաջանում են ջրվեժներ և լճեր: |
._________________________________________________________________________.
4. Երկրաշարժերի ինտենսիվության սանդղակներ (մագնիտուդ)
Երկրաշարժերի ինտենսիվության սանդղակը հիմնված է առաձգական ալիքների օջախից ճառագայթող էներգիայի որոշման վրա` ըստ սեյսմիկ կայանների դիտարկումների: Մագնիտուդը համեմատական է էներգիայի լոգարիթմին: Երկրաշարժի ինտենսիվության և բալայնության հարաբերակցությունը սահմանելու համար անհրաժեշտ է իմանալ օջախի խորությունը:
5. Քամու ուժի սանդղակ
Քամու արագությունը գնահատվում է 17-բալային համեմատական սանդղակով, որն ընդունվել է միջազգային պայմանագրով (1946 թ.) և ներառում է Բոֆորտի 12-բալային սանդղակը` ավելացրած մրրիկի ուժգնության ևս 5 աստիճան:
._________________________________________________________________________.
|Բալերը |Արագությունը,| Քամու | Քամու ազդեցության նկարագիրը |
| ըստ | մ/վրկ | բնութագիրը | |
|Բոֆորտի| | | |
|_______|_____________|______________|____________________________________|
| 1 | 2 | 3 | 4 |
|_______|_____________|______________|____________________________________|
| 0| 0-0.2|անդորրություն |Քամու բացարձակ բացակայություն: Ծուխը|
| | | |ծխնելույզից բարձրանում է ուղղաձիգ: |
|_______|_____________|______________|____________________________________|
| 1| 0.3-1.5|խաղաղ |Ծուխը ծխնելույզից բարձրանում է ոչ |
| | | |այնքան ուղղաձիգ: |
|_______|_____________|______________|____________________________________|
| 2| 1.6-3.3|թեթև |Օդի շարժումն զգացվում է դեմքով, |
| | | |տերևները շարժվում են: |
|_______|_____________|______________|____________________________________|
| 3| 3.4-5.4|թույլ |Տատանվում են տերևներն ու մանր |
| | | |ոստերը, թեթև դրոշները: |
|_______|_____________|______________|____________________________________|
| 4| 5.5-7.9|մեղմ |Տատանվում են ծառերի բարակ ճյուղերը: |
| | | |Քամին բարձրացնում է ծուխն ու թղթի |
| | | |կտորները: |
|_______|_____________|______________|____________________________________|
| 5| 8.0-10.7|հով |Տատանվում են մեծ ոստերը: Ջրի վրա |
| | | |հայտնվում են ալիքներ: |
|_______|_____________|______________|____________________________________|
| 6| 10.8-13.8|ուժեղ |Տատանվում են ծառերի մեծ ճյուղերը: |
|_______|_____________|______________|____________________________________|
| 7| 13.9-17.1|ավելի ուժեղ |Ճոճվում են փոքր ծառերի բները: Ծովի |
| | | |վրա բարձրանում են փրփրող ալիքներ: |
|_______|_____________|______________|____________________________________|
| 8| 17.2-20.7|շատ ուժեղ |Կոտրվում են ծառերի ճյուղերը: Դժվար է|
| | | |քայլել քամուն հակառակ: |
|_______|_____________|______________|____________________________________|
| 9| 20.8-24.4|փոթորիկ |Փոքր ավերածություններ: Տեղից պոկվում|
| | | |են ծխնելույզներն ու կղմինդրը: |
|_______|_____________|______________|____________________________________|
| 10| 24.5-28.4|ուժեղ փոթորիկ |Զգալի ավերածություններ: Ծառերն |
| | | |արմատախիլ են արվում: |
|_______|_____________|______________|____________________________________|
| 11| 28.5-32.6|սաստիկ փոթորիկ|Լինում են մեծ ավերածություններ: |
|_______|_____________|______________|____________________________________|
| 12| 32.7-36.9|մրրիկ |Տեղի են ունենում ամայացումներ: |
|_______|_____________|______________|____________________________________|
| 13| 37.0-41.4|մրրիկ |Տեղի են ունենում ամայացումներ: |
|_______|_____________|______________|____________________________________|
| 14| 41.5-46.1|մրրիկ |Տեղի են ունենում ամայացումներ: |
|_______|_____________|______________|____________________________________|
| 15| 46.2-51.1|մրրիկ |Տեղի են ունենում ամայացումներ: |
|_______|_____________|______________|____________________________________|
| 16| 51.2-55.8|մրրիկ |Տեղի են ունենում ամայացումներ: |
|_______|_____________|______________|____________________________________|
| 17|55.9 և ավելի|մրրիկ |Տեղի են ունենում ամայացումներ: |
._________________________________________________________________________.
Հավելված N 3
ՀՀ կառավարության
2004 թվականի դեկտեմբերի 9-ի
N 1938-Ն որոշման
ԿԱՆՈՆՆԵՐ ՄԵԾՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՄԻԱՎՈՐՆԵՐԻ ԿԻՐԱՌՄԱՆ
1. Մշակվող կամ վերանայվող փաստաթղթերում, ինչպես նաև այլ հրատարակություններում մեծությունների արժեքներն արտահայտվում են ՄՀ համակարգի միավորներով և Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2004 թվականի դեկտեմբերի 9-ի N 1938-Ն որոշմամբ կիրառման թույլատրված միավորներով, ինչպես նաև դրանցից կազմվող ածանցյալ միավորներով, այդ թվում` նաև նշված որոշմամբ թույլատրված բազմապատկիչների ու նախածանցների օգտագործմամբ:
2. Չափման միջոցներին վերաբերող` նոր ընդունվող փաստաթղթերում չափման միջոցների աստիճանավորումը պետք է նախատեսել միայն Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2004 թվականի դեկտեմբերի 9-ի N 1938-Ն որոշմամբ թույլատրված միավորներով:
3. Չափման միջոցների ստուգաչափման մեթոդիկաներում պետք է նախատեսել ստուգաչափում` աստիճանավորված Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2004 թվականի դեկտեմբերի 9-ի N 1938-Ն որոշմամբ թույլատրված միավորներով:
4. ՈՒսումնական գործընթացը պետք է հիմնվի Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2004 թվականի դեկտեմբերի 9-ի N 1938-Ն որոշմամբ թույլատրված միավորների կիրառման վրա:
5. Այլ երկրների հետ համագործակցության ոլորտում` պայմանագրային իրավական հարաբերությունների ժամանակ, ինչպես նաև հանրապետությունից արտահանվող արտադրանքին վերաբերող (ներառյալ տրանսպորտային և սպառողական տարան) տեխնիկական և այլ փաստաթղթերում կիրառվում են միավորների միջազգային նշագրերը:
6. Արտադրանքի տարբեր տեսակներին վերաբերող նորմատիվային, կառուցաբանական (կոնստրուկտորական), տեխնոլոգիական և այլ տեխնիկական փաստաթղթերում կիրառվում են միավորների միջազգային կամ հայերեն նշագրերը:
Անկախ այն հանգամանքից, թե չափման միջոցին վերաբերող փաստաթղթերում ինչ նշագրեր են օգտագործված, չափման միջոցների թվատախտակի, սանդղակների և վահանակների վրա կիրառվում են միավորների միջազգային նշագրերը:
7. Թույլատրվում է հրատարակություններում կիրառել միավորների միջազգային կամ հայերեն նշագրերը: Միևնույն հրատարակության մեջ (բացառությամբ մեծությունների միավորներին վերաբերող հրատարակությունների) չի թույլատրվում 2 տեսակի նշագրերի միաժամանակյա կիրառում:
Արտահանման ենթակա արտադրանքի, այդ թվում` չափման միջոցի բնութագրերն ու պարամետրերը կարող են արտահայտվել պատվիրատուի կողմից սահմանված մեծությունների միավորներով:
ՄԵԾՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՉԱՓԱՅՆՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ՄԻԱՎՈՐՆԵՐԻ ՆՇԱԳՐԵՐԸ ԳՐԵԼՈՒ ԿԱՆՈՆՆԵՐԸ
1. Մեծությունների չափայնությունը գրվում է լատիներեն գլխատառերով` ուղիղ տպատառերով:
2. Մեծությունների արժեքները գրելիս կիրառվում են միավորների տառային նշագրերը կամ հատուկ նշաններ (...o, ...՛, ...՛՛), ընդ որում, սահմանվում են տառային նշագրերի 2 տեսակ` միջազգային (լատինական կամ հունական տառերով) և հայերեն (հայկական այբուբենի տառերով):
3. Մեծությունների միավորների տառային նշագրերը տպագրվում են ուղիղ տառատեսակով: Միավորների նշագրերում կետը, որպես կրճատման նշան, չի դրվում:
4. Մեծությունների միավորների նշագրերը գրվում են մեծությունների թվային արժեքից հետո մեկ տողի վրա (առանց տողադարձի): Թվային արժեքը, որը թեք գծով կոտորակ է և գրված է միավորի նշագրից առաջ, պետք է գրել փակագծի մեջ: Արժեքի վերջին թվանշանի և միավորի նշագրերի միջև պետք է թողնել բացակ, որը պահպանվում է տվյալ տիպի ու չափի տառատեսակների համար`
ճիշտ է սխալ է
100 kW; 100 կՎտ 100kW; 100կՎտ
80 % 80%
20 oC 20o C, 20oC
(1/60)S(-1) 1/60/S(-1)
Բացառություն են կազմում հատուկ նշանի տեսքով տողից վերև բարձրացված նշագրերը, որոնց առջև բացակ չի թողնվում`
ճիշտ է սխալ է
20o 20 o
5. Մեծության թվային արժեքի մեջ տասնորդական կոտորակի առկայության դեպքում միավորի նշագիրը գրվում է բոլոր թվանշաններից հետո`
ճիշտ է սխալ է
423,06 m; 423,06 մ 423m 0,6; 423 մ, 06
5,758o կամ 5o45,48՛ 5o,758 կամ 5o45՛,48
կամ 5o45՛ 28,8՛՛ կամ 5o45՛ 28՛՛,8
6. Մեծությունների միավորների արժեքները սահմանային շեղումներով նշելիս` սահմանային շեղումները վերցվում են փակագծերի մեջ, իսկ միավորի նշագիրը դրվում է փակագծից հետո, ինչպես նաև և թվային արժեքից հետո, և սահմանային շեղումից հետո`
ճիշտ է սխալ է
(100,0 +/- 0,1) kg; (100,0 +/- 0,1) կգ 100,0 +/- 0,1kg; 100,0 +/- 0,1կգ
50g +/- 1g; 50գ +/- 1գ 50 +/- 1g; 50 +/- 1գ
Եթե շարադրանքում նշվում են մի շարք թվային արժեքներ, որոնք արտահայտված են մեծության միևնույն միավորով, ապա այդ միավորի նշագիրը դրվում է միայն վերջին թվանշանից հետո (օրինակ` 5,9; 8,5; 10,0; 12,0 մմ), իսկ եթե անհրաժեշտ է նշել մեծության արժեքների տիրույթը, ապա միավորի նշագիրը դրվում է վերջին թվանշանից հետո (օրինակ` 5-ից մինչև 20 կգ):
7. Բանաձևերում մեծությունների միավորների նշանակումները բացատրելիս` թույլատրվում է կիրառել միավորների նշագրերը: Միավորների նշագրերի տեղադրումը նույն տողի վրա, բանաձևի հետ, որը տառերի տեսքով արտահայտում է միավորների միջև կամ դրանց թվային արժեքների միջև կախվածությունը, չի թույլատրվում`
ճիշտ է սխալ է
s s
v = 3,6 / , v = 3,6 / կմ/ժ,
t t
որտեղ` որտեղ`
v-ն արագությունն է, կմ/ժ s-ը ճանապարհն է, մ
s-ը` ճանապարհը, մ t-ն` ժամանակը, վ
t-ն` ժամանակը, վ
8. Արտադրյալի մեջ մտնող միավորների տառային նշագրերն իրարից բաժանվում են կետերով. որպես բազմապատկման նշաններ: Թույլատրվում է արտադրյալի մեջ մտնող միավորների տառային նշագրերն իրարից բաժանել բացակներով, եթե դա չի հանգեցնում թյուրիմացության`
ճիշտ է սխալ է
N x m; Ն x մ Nm, Նմ
A x m(2); Ա x մ(2) Am(2); Ամ(2)
Pa x s; Պա x վ Pas; Պավ
9. Միավորների տառային նշագրերի հարաբերության դեպքում որպես բաժանման նշան դրվում է հորիզոնական կամ թեք գիծ: Թույլատրվում է դա նշել արտադրյալի տեսքով` աստիճան բարձրացված (դրական կամ բացասական)`
ճիշտ է սխալ է
W x m(-2) x K(-1); Վտ x մ(-2) x Կ(-1) W/m(2)/K; Վտ/մ(2)/Կ
W Վտ W Վտ
________; ________ ____; ____
m(2) x K մ(2) x Կ m(2) մ(2)
____ ____
K Կ
10. Թեք գիծը որպես բաժանման նշան օգտագործելու դեպքում միավորների նշագրերը համարիչում և հայտարարում գրվում են նույն տողում, միավորների նշագրերի արտադրյալը հայտարարում վերցվում է փակագծերի մեջ.
ճիշտ է սխալ է
m/s; մ/վ m/ ; մ/
/s /վ
W/(m x K); Վտ/(մ x Կ) W/m x K; Վտ/մ x Կ
11. Մեծության ածանցյալ միավորը նշելիս, եթե դա բաղկացած է 2 կամ ավելի միավորներից, չի թույլատրվում տառային նշագրերն ու միավորների անվանումները համակցել, այսինքն` գրել միավորներից մեկի նշագիրը, իսկ մյուսի անվանումը`
ճիշտ է սխալ է
80 կմ/ժ 80 կմ/ժամում
80 կիլոմետր ժամում ժամում 80կմ
12. Թույլատրվում է կիրառել հատուկ նշանների` ...o, ...՛, ...՛՛, % և %օ համակցումը միավորների նշագրերի հետ, օրինակ` ...օ/s:
13. Ժամանակի (րոպե, ժամ, օր), հարթ անկյան (աստիճան, րոպե, վայրկյան), զանգվածի (ատոմային) միավորների անվանումն ու նշագրերը չի թույլատրվում օգտագործել նախածանցով:
14. Նախածանցը կամ դրա նշագիրը գրվում է միավորի անվանման կամ նշագրի հետ միասին, օրինակ`
ճիշտ է սխալ է
կիլոպասկալ-վայրկյան/մետր Պասկալ-կիլովայրկյան/մետր
kPa x s/m; կՊա x վ/մ Pa x k x s/m; Պա x կ x վ/մ
Հավելված N 4
ՀՀ կառավարության
2004 թվականի դեկտեմբերի 9-ի
N 1938-Ն որոշման
ՄԵԾՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՄԻԱՎՈՐՆԵՐԻ ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԻ ՄԻԱՎՈՐՆԵՐԻՆ ՀԱՄԱՀԱՎԱՍԱՐ ԿԻՐԱՌՄԱՆ ԹՈՒՅԼԱՏՐՎԱԾ ՄԵԾՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԱՐՏԱՀԱՄԱԿԱՐԳԱՅԻՆ ՄԻԱՎՈՐՆԵՐԸ` ՀԱՐԱԲԵՐԱԿՑՎԱԾ ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԻ ՄԻԱՎՈՐՆԵՐԻ ՀԵՏ
._________________________________________________________________________.
| Մեծության | Արտահամակարգային միավորը |
| անվանումը |___________________________________________________________|
| |անվանումը| նշագիրը |արտահայտությունը| կիրառման |
| | |___________________| միավորների | ոլորտը |
| | | միջազ- | հայերեն | միջազգային | |
| | | գային | | համակարգի | |
| | | | | միավորներով | |
|_____________|_________|_________|_________|________________|____________|
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 |
|_____________|_________|_________|_________|________________|____________|
|Զանգված |տոննա |t |տ |1 x 10(3)kg |բոլոր |
| | | | | |ոլորտներում |
| |_________|_________|_________|________________|____________|
| |զանգվածի |u |զ.ա.մ. |1,6605402 x |ատոմային |
| |ատոմային | | |x 10(-27)kg |ֆիզիկա, |
| |միավոր | | |(մոտավոր) |քիմիա, |
| | | | | |բնագիտու- |
| | | | | |թյուն |
| |_________|_________|_________|________________|____________|
| |ֆունտ |f |ֆ |0,453592 kg |առևտրի |
| | | | |(մոտավոր) |ոլորտ |
| |_________|_________|_________|________________|____________|
| |կարատ |- |կար |2 x 10(-4)kg |թանկարժեք |
| | | | |ճշգրիտ |քարերի ոլորտ|
| |_________|_________|_________|________________|____________|
| |գրամ |g |գ |10(-3)kg | |
| | | | | |բոլոր |
| |_________|_________|_________|________________|ոլորտներում |
| |ցենտներ |q |ց |100 kg | |
| | | | | | |
|_____________|_________|_________|_________|________________|____________|
|Ժամանակ |րոպե |min |րոպե |60 s | |
| |_________|_________|_________|________________|բոլոր |
| |ժամ |h |ժ |3600 s |ոլորտներում |
| |_________|_________|_________|________________| |
| |օր |d |օր |86400 s | |
|_____________|_________|_________|_________|________________|____________|
|Հարթ անկյուն |աստիճան |...o |...o |(pi/180)rad = | |
| | | | |= 1,745329... x | |
| | | | |x 10(-2)rad | |
| |_________|_________|_________|________________| |
| |րոպե |...՛ |...՛ |(pi/10800)rad = | |
| | | | |= 2,908882... x |բոլոր |
| | | | |x 10(-4)rad |ոլորտներում |
| |_________|_________|_________|________________| |
| |վայրկյան |...՛՛ |...՛՛ |(pi/648000)rad =| |
| | | | |= 4,848137...x | |
| | | | |x 10(-6)rad | |
| |_________|_________|_________|________________|____________|
| |գրադ |gon |գրադ |(pi/200)rad = |երկրաբաշխու-|
| |(գոն) | | |= 1,57080... x |թյուն |
| | | | |x 10(-2)rad | |
|_____________|_________|_________|_________|________________|____________|
|Ծավալ, |լիտր |l |լ |1 x 10(-3)m(3) |բոլոր |
|տարողություն | | | | |ոլորտներում |
| |_________|_________|_________|________________|____________|
| |գալոն |gal |գալ |4,546 x | |
| |(անգլ.) | | |x 10(-3)m(3) |բոլոր |
| |գալոն |gal |գալ |3,785 x |ոլորտներում |
| |(ամեր.) | | |x 10(-3)m(3) | |
| |_________|_________|_________|________________|____________|
| |բարել |barrel |բարել |1 նավթային |նավթարդյու- |
| | | | |բարելը = |նաբերություն|
| | | | |= 0,15899 մ(3) =| |
| | | | |= 158,99 | |
|_____________|_________|_________|_________|________________|____________|
|Երկարություն |աստղա- |ua |ա. մ. |1,49598 x | |
| |գիտական | | |x 10(11)m | |
| |միավոր | | |(մոտավոր) | |
| |_________|_________|_________|________________|աստղա- |
| |լուսային |ly |լուս. |9,4605 x 10(15)m|գիտություն |
| |տարի | |տարի |(մոտավոր) | |
| |_________|_________|_________|________________| |
| |պարսեկ |pc |պկ |3,0857 x 10(16)m| |
| |_________|_________|_________|________________|____________|
| |անգստրեմ |օ |անգստրեմ |1 x 10(-10)m |ֆիզիկա, |
| | |A | | |քիմիա, |
| |_________|_________|_________|________________|բնագիտու- |
| |իքս |X |իքս-մ |1,00206 x |թյուն |
| |միավոր | | |x 10(-13)m | |
| | | | |(մոտավոր) | |
| |_________|_________|_________|________________|____________|
| |միկրոն |միկրոն |մկ |1 x 10(-6)m |բոլոր |
| |_________|_________|_________|________________|ոլորտներում |
| |դյույմ |inch |դյույմ |25,4 x 10(-3)m | |
| |_________|_________|_________|________________|____________|
| |ծովային |n mile |ծ.մղ. |1852 m (ճշգրիտ) |ծովային |
| |մղոն | | | |նավագնացու- |
| | | | | |թյուն և |
| | | | | |օդագնացու- |
| | | | | |թյուն |
|_____________|_________|_________|_________|________________|____________|
|Երկարություն |ֆուտ |ft |ֆուտ |0,3048 m |օդագնացու- |
|(ուղղաձիգ) | | | | |թյուն |
|_____________|_________|_________|_________|________________|____________|
|Օպտիկական ուժ|դիօպտրիա |- |դպտր |1 x m(-1) |օպտիկա |
| | | | | | |
|_____________|_________|_________|_________|________________|____________|
|Մակերես |բարն |b |բ |1 x 10(-28)m(2) |ֆիզիկա |
| |_________|_________|_________|________________|____________|
| |հեկտար |ha |հա |1 x 10(4)m(2) |գյուղատնտե- |
| |_________|_________|_________|________________|սություն, |
| |ար |a |ա |100 m(2) |անտառատնտե- |
| | | | | |սություն, |
| | | | | |շինարարու- |
| | | | | |թյուն |
|_____________|_________|_________|_________|________________|____________|
|Էներգիա |էլեկտրոն-|eV |էՎ |1,60218 x |ֆիզիկա |
| |վոլտ | | |x 10(-19)J | |
| | | | |(մոտավոր) | |
| |_________|_________|_________|________________|____________|
| |կիլովատտ-|kW x h |կվտ x ժ |3,6 x 10(6)J |կենցաղ, |
| |ժամ | | | |արդյունաբե- |
| | | | | |րություն, |
| | | | | |(էլեկտրա- |
| | | | | |էներգիայի |
| | | | | |հաշվիչներ) |
|_____________|_________|_________|_________|________________|____________|
|Լրիվ |վոլտ- |V x A |Վ x Ա | |էլեկտրա- |
|հզորություն |ամպեր | | | |տեխնիկա |
|_____________|_________|_________|_________|________________| |
|Ռեակտիվ |վար |var |վար | | |
|հզորություն | | | | | |
|_____________|_________|_________|_________|________________|____________|
|Էլեկտրական |ամպեր-ժամ|A x h |Ա x ժ |3,6 x 10(3)C |էլեկտրա- |
|լիցք | | | | |տեխնիկա |
|_____________|_________|_________|_________|________________|____________|
|Ջերմաստիճան |ֆարենհայտ|oF |oՖ |oF = 5/9 oC | |
|_____________|_________|_________|_________|________________|____________|
|Տեղեկատվու- |բիթ |Bit |բիթ |1 | |
|թյան քանակ |_________|_________|_________|________________| |
| |բայթ |B (byte) |Բ (բայթ) |1 Բայթ = 8 բիթ |տեղեկատվու- |
| | | | |1 ԿԲ = 1024 Բայթ|թյան |
| | | | |1 ՄԲ = 1024 ԿԲ |հաղորդման և |
| | | | |1 ԳԲ = 1024 ՄԲ |թվային |
|_____________|_________|_________|_________|________________|մշակման |
|Տեղեկատվու- |բոդ |baud |բոդ |1 բոդ = 1 բիթ/վ |սարքավորում-|
|թյան | | | | |ներում |
|հաղորդման | | | | | |
|արագություն | | | | | |
|_____________|_________|_________|_________|________________|____________|
|Գծային |տեքս |tex |տեքս |1 x 10(-6)kg/m |մանածագործա-|
|խտություն | | | |(ճշգրիտ) |կան |
| | | | | |արդյունաբե- |
| | | | | |րություն |
|_____________|_________|_________|_________|________________|____________|
|Արագություն |հանգույց |kn |հանգ. |0,514(4)m/s |ծովային և |
| | | | | |օդային նավա-|
| | | | | |գնացություն |
|_____________|_________|_________|_________|________________|____________|
|Արագացում |գալ |Gal |Գալ |0,01 m/s(2) |մեխանիկա |
|_____________|_________|_________|_________|________________|____________|
|Պտտման |պտույտ |r/s |պտ/վ |1 s(-1) |ֆիզիկա, |
|հաճախություն |վայրկյա- | | | |էլեկտրա- |
| |նում | | | |տեխնիկա |
| |_________|_________|_________|________________| |
| |պտույտ |r/min |պտ/րոպ |(1/60)s(-1) = | |
| |րոպեում | | |= 0,016(6)s(-1) | |
|_____________|_________|_________|_________|________________|____________|
|ՈՒժ, կշիռ |դին |dyn |դին |1 x 10(-5)N | |
| |_________|_________|_________|________________| |
| |կիլոգրամ-|kgf |կգուժ |9,80665 x N | |
| |ուժ | | |(ճշգրիտ) | |
| |_________|_________|_________|________________|ֆիզիկա |
| |պոնդ |p |- |9,80665 x | |
| | | | |x 10(-3)N | |
| | | | |(ճշգրիտ) | |
| |_________|_________|_________|________________| |
| |տոննա-ուժ|tf |տ x ուժ |9806,65 N | |
| | | | |(ճշգրիտ) | |
|_____________|_________|_________|_________|________________|____________|
|Ճնշում |բար |bar |բար |1 x 10(5)Pa |ֆիզիկայի, |
| |_________|_________|_________|________________|օդագնացու- |
| |կիլոգրամ-|kgf/cm(2)|կգուժ/ |98066,5 Pa |թյան և այլ |
| |ուժ | |սմ(2) |(ճշգրիտ) |ոլորտներ |
| |քառակուսի| | | | |
| |սանտի- | | | | |
| |մետրի վրա| | | | |
| |_________|_________|_________|________________| |
| |կիլոպոնդ |kp/cm(2) |- |98066,5 Pa | |
| |քառակուսի| | |(ճշգրիտ) |ֆիզիկա |
| |սանտի- | | | | |
| |մետրի վրա| | | | |
| |_________|_________|_________|________________| |
| |միլիմետր |mm H2O |մմ ջր.ս. |9,80665 Pa | |
| |ջրի | | |(ճշգրիտ) | |
| |սյուն | | | | |
|_____________|_________|_________|_________|________________| |
| |միլիմետր |mm Hg |մմ սնդ.ս.|133,332 Pa | |
| |սնդիկի | | | | |
| |սյուն | | | | |
| |_________|_________|_________|________________| |
| |տորր |Torr |- |133,332 Pa | |
|_____________|_________|_________|_________|________________| |
|Աշխատանք, |էրգ |erg |էրգ |1 x 10(-7)J | |
|էներգիա | | | | | |
|_____________|_________|_________|_________|________________| |
|Դինամիկական |պուազ |P |Պ |0,1 Pa x s | |
|մածուցիկու- | | | | | |
|թյուն | | | | | |
|_____________|_________|_________|_________|________________| |
|Կինեմատիկական|ստոքս |St |Ստ |1 x 10(-4)m(2)/s| |
|մածուցիկու- | | | | | |
|թյուն | | | | | |
|_____________|_________|_________|_________|________________| |
|Տեսակարար |օհմ |օմեգա |Օմ x |1x10(-6) օմեգա m| |
|էլեկտրական |միլիմետր |mm(2)/m |x մմ(2)/մ| | |
|դիմադրություն|քառակուսի| | | | |
| |մետրի վրա| | | | |
|_____________|_________|_________|_________|________________| |
|Մագնիսական |մաքսվել |Mx |Մքս |1 x 10(-8)Wb | |
|հոսք | | | | | |
|_____________|_________|_________|_________|________________| |
|Մագնիսական |գաուս |Gs |Գս |1 x 10(-4)T | |
|ինդուկցիա | | | | | |
|_____________|_________|_________|_________|________________| |
|Մագնիսաշարժ |գիլբերտ |Gb |Գբ |(10/4 pi) A = | |
|ուժ, | | | |= 0,795775 A | |
|մագնիսական | | | | | |
|պոտենցիալների| | | | | |
|տարբերություն| | | | | |
|_____________|_________|_________|_________|________________| |
|Մագնիսական |էրստեդ |Oe |Էր |(10(3)/4 pi)A/m=| |
|դաշտի | | | |= 79,5775 A/m | |
|լարվածություն| | | | | |
|_____________|_________|_________|_________|________________| |
|Ջերմաքանակ, |կալորիա |cal |կալ |4,1868 J | |
|ջերմա- |(միջազ- | | |(ճշգրիտ) | |
|դինամիկական |գային) | | | | |
|պոտենցիալներ | | | | | |
|(ներքին |_________|_________|_________|________________| |
|էներգիա, |ջերմա- |calth |կալթք |4,1840 J |ֆիզիկա, |
|էնտալպիա, |քիմիական | | |(մոտավոր) |ատոմային |
|ազատ էներգիա |կալորիա | | | |էներգետիկա, |
|և այլն), | | | | |առողջապահու-|
|ֆազային |_________|_________|_________|________________|թյուն |
|փոխակերպման |15 աստի- |cal15 |կալ15 |4,1855 J | |
|ջերմություն, |ճանանոց | | |(մոտավոր) | |
|քիմիական |կալորիա | | | | |
|ռեակցիայի | | | | | |
|ջերմություն | | | | | |
|_____________|_________|_________|_________|________________| |
|Իոնացնող |ռադ |rad, rd |ռադ |0,01 Gy | |
|ճառագայթման | | | | | |
|կլանված | | | | | |
|բաժնեչափ, | | | | | |
|կերմա | | | | | |
|_____________|_________|_________|_________|________________| |
|Իոնացնող |բէռ |rem |բէռ |0,01 Sv | |
|ճառագայթման | | | | | |
|համարժեք | | | | | |
|բաժնեչափ, | | | | | |
|իոնացնող | | | | | |
|ճառագայթման | | | | | |
|արդյունարար | | | | | |
|բաժնեչափ | | | | | |
|_____________|_________|_________|_________|________________| |
|Ֆոտոնային |ռենտգեն |R |Ռ |2,58 x | |
|ճառագայթման | | | |x 10(-4)C/kg | |
|էքսպոզիցիոն | | | |(ճշգրիտ) |ֆիզիկա, |
|բաժնեչափ | | | | |ատոմային |
|(գամմա և | | | | |էներգետիկա, |
|ռենտգենյան | | | | |առողջապահու-|
|ճառագայթման | | | | |թյուն |
|էքսպոզիցիոն | | | | | |
|բաժնեչափ | | | | | |
|_____________|_________|_________|_________|________________| |
|Ռադիոակտիվ |կյուրի |Ci |Կի |3,7 x 10(10)Bq | |
|նյութի | | | |(ճշգրիտ) | |
|ակտիվություն | | | | | |
|_____________|_________|_________|_________|________________| |
|Պտույտի |պտույտ |r |պտ |2 pi ռադ = | |
|անկյուն | | | |= 6,28 rad | |
|_____________|_________|_________|_________|________________| |
|Մագնիսաշարժ |ամպեր- |At |ագ |1 A | |
|ուժ, |գալար | | | | |
|մագնիսական | | | | | |
|պոտենցիալների| | | | | |
|տարբերություն| | | | | |
|_____________|_________|_________|_________|________________| |
|Պայծառություն|նիտ |nt |նտ |1 cd/m(2) | |
._________________________________________________________________________.
Թույլատրվում է արտահամակարգային միավորները կիրառել առանց ժամկետի սահմանափակման` մինչև դրանց մասին միջազգային համապատասխան որոշումների ընդունումը: