ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ
ՎՃՌԱԲԵԿ ԴԱՏԱՐԱՆ
ՀՀ վարչական վերաքննիչ Վարչական գործ թիվ թիվ
դատարանի որոշում ՎԴ/3477/05/13
Վարչական գործ թիվ ՎԴ/3477/05/13 2014 թ.
Նախագահող դատավոր` Ա. Բաբայան
Դատավորներ` Ա. Աբովյան
Ա. Սարգսյան
ՈՐՈՇՈՒՄ ՀԱՆՈՒՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ
Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական
պալատը (այսուհետ` Վճռաբեկ դատարան)
նախագահությամբ Ե. Խունդկարյանի
մասնակցությամբ դատավորներ Ե. Սողոմոնյանի
Վ. Աբելյանի
Վ. Ավանեսյանի
Ա. Բարսեղյանի
Մ. Դրմեյանի
Գ. Հակոբյանի
Է. Հայրիյանի
Տ. Պետրոսյանի
2014 թվականի դեկտեմբերի 26-ին
դռնբաց դատական նիստում, քննելով Երևանի քաղաքապետարանի (այսուհետ` Քաղաքապետարան) վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վարչական վերաքննիչ դատարանի 04.06.2014 թվականի որոշման դեմ` ըստ Տիգրան Սանասարյանի հայցի ընդդեմ Քաղաքապետարանի, երրորդ անձինք Ստելլա Սողոմոնյանի, «Ագրոսպասարկում» ԱՄ ՇՄ» ԲԲԸ-ի (այսուհետ` Ընկերություն)` Երևանի քաղաքապետի (այսուհետ` Քաղաքապետ) 03.12.2007 թվականի թիվ 5223-Ա որոշումը մասնակիորեն` 1.700 քմ մակերեսով հողամասի մասով, առ ոչինչ լինելը ճանաչելու պահանջի մասին,
ՊԱՐԶԵՑ
1. Գործի դատավարական նախապատմությունը
Դիմելով դատարան` Տիգրան Սանասարյանը պահանջել է ճանաչել Քաղաքապետի 03.12.2007 թվականի թիվ 5223-Ա որոշումը մասնակիորեն` 1.700 քմ մակերեսով հողամասի մասով, առ ոչինչ լինելը:
ՀՀ վարչական դատարանի (դատավոր` Ա. Թովմասյան) (այսուհետ` Դատարան) 01.11.2013 թվականի վճռով սույն վարչական գործի վարույթը կարճվել է:
ՀՀ վարչական վերաքննիչ դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 04.06.2014 թվականի որոշմամբ Տիգրան Սանասարյանի վերաքննիչ բողոքը բավարարվել է` Դատարանի 01.11.2013 թվականի վճիռը բեկանվել է և գործն ուղարկվել է նոր քննության:
Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Քաղաքապետարանը:
Վճռաբեկ բողոքի պատասխան չի ներկայացվել:
2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը
Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.
Վերաքննիչ դատարանը խախտել է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 26-րդ և 27-րդ հոդվածները, սխալ է մեկնաբանել գործի քննության պահին գործող (ուժի մեջ է մտել 01.01.2008 թվականին, ուժը կորցրել է 07.01.2014 թվականին) ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 3-րդ հոդվածի 1-ին մասը և 90-րդ հոդվածի 1-ին մասը, ՀՀ կառավարության 18.05.2006 թվականի թիվ 912-Ն որոշման հավելվածի 33-րդ կետը:
Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.
Վերաքննիչ դատարանը չի իրականացրել գործում առկա բոլոր ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ քննություն, պատշաճ գնահատական չի տվել սույն գործի փաստերին և դրանք հիմնավորող ապացույցներին:
Վերաքննիչ դատարանն իր որոշմամբ եզրահանգել է, որ Քաղաքապետը, 03.12.2007 թվականի թիվ 5223-Ա որոշմամբ «Նոյ» թաղամասի թիվ 10/1 հասցեում Ընկերության կողմից պետական սեփականություն հանդիսացող 5.110,52 քմ մակերեսով հողամասում ինքնակամ կառուցված շինությունը ճանաչելով պետական սեփականություն, նույն որոշմամբ սահմանել է, որ հողամասի սահմանները որոշվում են Քաղաքապետարանի աշխատակազմի ճարտարապետության և քաղաքաշինության վարչության կողմից տրված գլխավոր հատակագծով, և փաստել, որ թեև նշված որոշման կարգավորման անմիջական առարկան է «Նոյ» թաղամասի թիվ 10/1 հասցեում Ընկերության կողմից ինքնակամ կառուցված շինության նկատմամբ պետության սեփականության իրավունքի ճանաչումը, սակայն նույն որոշմամբ դրանով կարգավորման առարկայի հետ համակցության մեջ սահմանվել է նաև այն համապատասխան հողամասի մակերեսը, որի վրա առկա է ինքնակամ շինությունը, ինչպես նաև տվյալ շինությամբ (կառույցով) զբաղեցված և դրա սպասարկման համար անհրաժեշտ հողամասի սահմանները` ՀՀ կառավարության 18.05.2006 թվականի թիվ 731-Ն որոշման 1-ին կետով հաստատված կարգին համապատասխան` որոշմանը կից գլխավոր հատակագծով:
Մինչդեռ Վերաքննիչ դատարանի նշված եզրահանգումը սխալ է, քանի որ գործում առկա բոլոր ապացույցների, այդ թվում` Քաղաքապետի վիճարկվող որոշման ուսումնասիրությունից, մասնավորապես` որոշման վերնագրից հստակ պարզ է, որ դրա կարգավորման առարկան հանդիսացել է Ընկերության կողմից ինքնակամ կառուցված շինությունը, և այն փաստը, որ այդ որոշմամբ սահմանվել է նաև այն համապատասխան հողամասի մակերեսը, որի վրա առկա է ինքնակամ շինությունը, դեռևս բավարար հիմք չէ եզրահանգելու, որ վիճարկվող որոշման կարգավորման առարկան հանդիսացել է նաև վիճելի հողամասը:
Այսինքն` տվյալ դեպքում առկա է Տիգրան Սանասարյանի` սույն գործով հայցադիմումը ՀՀ վարչական դատարան ներկայացնելու իրավունք չունենալու ակնհայտությունը, այսինքն` գործով շահագրգիռ անձ չհանդիսանալու ակնհայտությունը, որպիսի պայմաններում Դատարանը ճիշտ չի գնահատել Քաղաքապետի 03.12.2007 թվականի թիվ 5223-Ա որոշումը և սխալ եզրահանգման է եկել:
Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է Վերաքննիչ դատարանի 04.06.2014 թվականի որոշումը բեկանել և փոփոխել այն` հայցը մերժել:
3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը
Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը.
1) Քաղաքապետի 03.12.2007 թվականի «Նոյ թաղամասի թիվ 10/1 հասցեում պետական սեփականություն հանդիսացող 5.110,52 քմ մակերեսով հողամասում ինքնակամ կառուցված շինության նկատմամբ Երևանի քաղաքապետարանի սեփականության իրավունքը ճանաչելու մասին» թիվ 5223-Ա որոշման համաձայն` «Նոյ» թաղամասի թիվ 10/1 հասցեում Ընկերության կողմից պետական սեփականություն հանդիսացող 5.110,52 քմ մակերեսով հողամասում ինքնակամ կառուցված շինությունը (բնակելի տանը կից օժանդակ շինություններ, պարիսպ) ճանաչվել է պետական սեփականություն` հանձինս Քաղաքապետարանի: Սահմանվել է, որ հողամասի սահմանները որոշվում են Քաղաքապետարանի աշխատակազմի ճարտարապետության և քաղաքաշինության վարչության կողմից տրված գլխավոր հատակագծով, իսկ շինության մակերեսները ՀՀ կառավարությանն առընթեր անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի աշխատակազմի տարածքային ստորաբաժանման կողմից տրված վկայականով (հատոր 1-ին, գ.թ. 7):
2) Քաղաքապետարանի աշխատակազմի ճարտարապետության և քաղաքաշինության վարչության 20.03.2007 թվականի մասնագիտական թիվ 18-06/Ի-290 եզրակացությամբ սահմանվել է, որ Ընկերության կողմից իրականացվող կառույցով զբաղեցված և դրա սպասարկման համար անհրաժեշտ հողամասի մակերեսը կազմում է 3.263,12 քմ և առաջարկվել է շինության նկատմամբ ճանաչել պետության սեփականության իրավունքը` հետագայում օրինական ճանաչելու և կառուցապատողին օտարելու հնարավորությամբ (հատոր 1-ին, գ.թ. 8):
3) Թիվ ՎԴ/4647/05/11 վարչական գործով ՀՀ վարչական դատարանի 28.11.2012 թվականին օրինական ուժի մեջ մտած վճռով Տիգրան Սանասարյանի հայցն ընդդեմ Քաղաքապետարանի, երրորդ անձ Ընկերության` Քաղաքապետի 28.03.2011 թվականի թիվ 989-Ա որոշումը մասնակիորեն` 2-րդ կետի մասով, անվավեր ճանաչելու, որպես հետևանք` թիվ 2273 ուղղակի վաճառքի պայմանագիրը մասնակիորեն անվավեր ճանաչելու, պետական գրանցումը վերացնելու և հողամասի նկատմամբ սեփականության իրավունքը ճանաչելու պահանջների մասին մերժվել է այն հիմքով, որ Քաղաքապետի 28.03.2011 թվականի թիվ 989-Ա որոշմամբ (որով Երևան համայնքին սեփականության իրավունքով պատկանող «Նոյ» թաղամասի թիվ 10/5 հասցեում գտնվող կառույցը և 5.068,42 քմ մակերեսով հողամասի սահմաններում գտնվող այդ գործով վիճելի 2.000 քմ մակերեսով հողակտորն ուղղակի վաճառքի եղանակով օտարվել են կառույցն իրականացրած Ընկերությանը) չի խախտվել Տիգրան Սանասարյանի որևէ իրավունք և վերջինիս վրա չի դրվել որևէ ոչ իրավաչափ պարտականություն (հատոր 1-ին, գ.թ. 76-85):
4) Ստելլա Սողոմոնյանի (Պատվիրատու) և «ԼԻԳԼԱՐՏ ԻՐԱՎԱԲԱՆԱԿԱՆ ԳՐԱՍԵՆՅԱԿ» ՍՊԸ-ի (Կատարող) միջև 05.09.2013 թվականին կնքվել է ծառայությունների մատուցման թիվ 050913 պայմանագիրը, որով Կատարողը ստանձնել է պարտավորություն թիվ ՎԴ/3477/05/13 վարչական գործով Տիգրան Սանասարյանի հետ ունեցած վեճի շրջանակում Պատվիրատուին մատուցել իրավաբանական ծառայություններ և պաշտպանել վերջինիս շահերը ՀՀ բոլոր դատական ատյաններում, իսկ Պատվիրատուն պարտավորվել է կատարել վճարումներ` մատուցված ծառայությունների դիմաց: Պայմանագրի 3.1-րդ կետի համաձայն` Պատվիրատուն պարտավորվել է Կատարողին վճարել 300.000-ական ՀՀ դրամ յուրաքանչյուր ատյանի դատարանում թիվ ՎԴ/3477/05/13 վարչական գործով Պատվիրատուի շահերը ներկայացնելու համար (հատոր 2-րդ, գ.թ. 35-37):
5) Վճարման հանձնարարագրի թիվ 000190 անդորրագրի համաձայն` Ստելլա Վարդանյանը «ԼԻԳԼԱՐՏ ԻՐԱՎԱԲԱՆԱԿԱՆ ԳՐԱՍԵՆՅԱԿ» ՍՊԸ-ին վճարել է 300.000 ՀՀ դրամ (հատոր 2-րդ, գ.թ. 42):
6) Ընկերության (Պատվիրատու) և «ԼԻԳԼԱՐՏ ԻՐԱՎԱԲԱՆԱԿԱՆ ԳՐԱՍԵՆՅԱԿ» ՍՊԸ-ի (Կատարող) միջև 06.09.2013 թվականին կնքվել է ծառայությունների մատուցման թիվ 060913 պայմանագիրը, որով Կատարողը ստանձնել է պարտավորություն թիվ ՎԴ/3477/05/13 վարչական գործով Տիգրան Սանասարյանի հետ ունեցած վեճի շրջանակում Պատվիրատուին մատուցել իրավաբանական ծառայություններ և պաշտպանել վերջինիս շահերը ՀՀ բոլոր դատական ատյաններում, իսկ Պատվիրատուն պարտավորվել է կատարել վճարումներ` մատուցված ծառայությունների դիմաց: Պայմանագրի 3.1-րդ կետի համաձայն` Պատվիրատուն պարտավորվել է Կատարողին վճարել 500.000-ական ՀՀ դրամ յուրաքանչյուր ատյանի դատարանում թիվ ՎԴ/3477/05/13 վարչական գործով Պատվիրատուի շահերը ներկայացնելու համար (հատոր 2-րդ, գ.թ. 38-40):
7) Վճարման հանձնարարագրի թիվ 000189 անդորրագրի համաձայն` Ընկերությունը «ԼԻԳԼԱՐՏ ԻՐԱՎԱԲԱՆԱԿԱՆ ԳՐԱՍԵՆՅԱԿ» ՍՊԸ-ին իրավաբանական ծառայությունների մատուցման դիմաց վճարել է 500.000 ՀՀ դրամ (հատոր 2-րդ, գ.թ. 41):
4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները
i
Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 161-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ, այն է` բողոքում բարձրացված հարցի վերաբերյալ վճռաբեկ դատարանի որոշումը կարող է էական նշանակություն ունենալ օրենքի միատեսակ կիրառության համար և գտնում է, որ տվյալ դեպքում Վճռաբեկ դատարանի արտահայտած իրավական դիրքորոշումները` դատական պաշտպանության դիմած անձի ենթադրյալ խախտված իրավունքը տվյալ անձին չպատկանելու, այսինքն` հայցվորի «շահագրգիռ անձ» չհանդիսանալու հանգամանքը, գործի դատաքննության ընթացքում պարզվելու իրավական հետևանքների վերաբերյալ կարևոր նշանակություն կունենան նմանատիպ գործերով միասնական և կանխատեսել է դատական պրակտիկա ձևավորելու համար, ինչպես նաև Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը միաժամանակ պայմանավորված է նաև ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 161-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ, այն է` ստորադաս դատարանի կողմից գործի քննության պահին գործող ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 3-րդ հոդվածի 1-ին մասը սխալ մեկնաբանելու հետևանքով առկա է առերևույթ դատական սխալ, որը կարող էր ազդել գործի ելքի վրա, և որի առկայությունը հիմնավորվում է ստորև ներկայացված պատճառաբանություններով:
Վերոգրյալով պայմանավորված` Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ հետևյալ իրավական հարցադրումներին.
1. արդյո՞ք առկա է ենթադրաբար խախտված իրավունքը տվյալ անձին չպատկանելու, այսինքն` հայցվորի` «շահագրգիռ անձ» չհանդիսանալու ակնհայտությունը, եթե դատարանը միայն դատաքննության ընթացքում է պարզում հայցվորի «շահագրգիռ անձ» չհանդիսանալու հանգամանքը.
2. արդյո՞ք վարչական դատարանն իրավասու է կարճելու գործի վարույթը գործի քննության պահին գործող ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 90-րդ հոդվածում ամրագրված որևէ հիմքով եթե դատաքննության ընթացքում պարզում է, որ ենթադրյալ խախտված իրավունքը տվյալ անձին չի պատկանում, այսինքն` հայցվորը «շահագրգիռ անձ» չէ:
ՀՀ Սահմանադրության 18-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք ունի իր իրավունքների և ազատությունների դատական, ինչպես նաև պետական այլ մարմինների առջև իրավական պաշտպանության արդյունավետ միջոցների իրավունք:
ՀՀ Սահմանադրության 19-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք ունի իր խախտված իրավունքները վերականգնելու, ինչպես նաև իրեն ներկայացված մեղադրանքի հիմնավորվածությունը պարզելու համար հավասարության պայմաններում, արդարության բոլոր պահանջների պահպանմամբ, անկախ և անկողմնակալ դատարանի կողմից ողջամիտ ժամկետում իր գործի հրապարակային քննության իրավունք:
«Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի (այսուհետ` Կոնվենցիա) 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք, երբ որոշվում է նրա քաղաքացիական իրավունքները և պարտականությունները կամ նրան ներկայացրած ցանկացած քրեական մեղադրանքի առնչությամբ, ունի օրենքի հիման վրա ստեղծված անկախ ու անաչառ դատարանի կողմից ողջամիտ ժամկետում արդարացի և հրապարակային դատաքննության իրավունք:
Գործի քննության պահին գործող ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 3-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` յուրաքանչյուր ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձ նույն օրենսգրքով սահմանված կարգով իրավունք ունի դիմելու վարչական դատարան, եթե համարում է, որ պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմինների կամ դրանց պաշտոնատար անձանց վարչական ակտերով, գործողություններով կամ անգործությամբ`
1) խախտվել են կամ անմիջականորեն կարող են խախտվել նրա` ՀՀ Սահմանադրությամբ, միջազգային պայմանագրերով, օրենքներով և այլ իրավական ակտերով ամրագրված իրավունքները և ազատությունները, այդ թվում, եթե`
ա. խոչընդոտներ են հարուցվել այդ իրավունքների և ազատությունների իրականացման համար,
բ. չեն ապահովվել անհրաժեշտ պայմաններ` այդ իրավունքների իրականացման համար, սակայն դրանք պետք է ապահովվեին ՀՀ Սահմանադրության, միջազգային պայմանագրի, օրենքի կամ այլ իրավական ակտերի ուժով.
2) նրա վրա ոչ իրավաչափորեն դրվել է որևէ պարտականություն.
3) նա վարչական կարգով ոչ իրավաչափորեն ենթարկվել է վարչական պատասխանատվության:
Գործի քննության պահին գործող ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 79-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ կետի համաձայն` վարչական դատարանը մերժում է հայցադիմումի ընդունումը, եթե հայցադիմում է ներկայացրել դրա իրավունքն ակնհայտորեն չունեցող անձը:
Գործի քննության պահին գործող ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 90-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` վարչական դատարանը գործի քննության ցանկացած փուլում կարճում է գործի վարույթը, եթե`
1) վեճն ընդդատյա չէ վարչական դատարանին.
2) նույն անձանց միջև, նույն առարկայի մասին և միևնույն հիմքերով վեճի վերաբերյալ առկա է դատարանի` օրինական ուժի մեջ մտած վճիռ.
3) գործին մասնակցող քաղաքացու մահից հետո վիճելի իրավահարաբերությունը բացառում է իրավահաջորդությունը.
4) գործին մասնակցող իրավաբանական անձը լուծարվել է.
5) հայցվորը հրաժարվել է հայցից:
Ներկայումս գործող ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 80-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի համաձայն` վարչական դատարանը մերժում է հայցադիմումի ընդունումը, եթե հայցը ենթակա չէ դատարանում քննության: Նույն հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ կետի համաձայն` վարչական դատարանը մերժում է հայցադիմումի ընդունումը, եթե հայցադիմում է ներկայացրել դրա իրավունքն ակնհայտորեն չունեցող անձը:
Ներկայումս գործող ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 96-րդ հոդվածի 1-ին մասի 9-րդ կետի համաձայն` դատարանը գործի քննության ցանկացած փուլում կարճում է գործի վարույթը, եթե բացահայտվել են նույն օրենսգրքի 80-րդ հոդվածով նախատեսված` հայցադիմումի ընդունումը մերժելու հիմքերը:
ՀՀ սահմանադրական դատարանը 07.09.2010 թվականի թիվ ՍԴՈ-906 որոշման մեջ արտահայտել է այն իրավական դիրքորոշումը, որ բոլոր դեպքերում ընդհանուր կանոնն այն է, որ դատարան դիմելու իրավունքը վերապահված է կոնկրետ այն անձին, ում իրավունքները խախտվել են, կամ առկա է նրա իրավունքների խախտման վտանգ:
Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանն (այսուհետ` ՄԻԵԴ) իր որոշումներում արտահայտել է այն իրավական դիրքորոշումը, որ վեճը պետք է լինի իրական և իր բնույթով` լուրջ: Վեճը չի կարող կապված լինել անձի քաղաքացիական իրավունքների և պարտականությունների հետ աննշան կամ հեռակա կերպով, այլ հենց այդ իրավունքները և պարտականությունները պետք է կազմեն հայցի առարկան, և վեճի հնարավոր լուծումը պետք է վճռական և ուղղակի նշանակություն և ազդեցություն ունենա պաշտպանվող իրավունքների և ազատությունների վրա (տե՛ս, Լը Քոմպտեն և մյուսներն ընդդեմ Բելգիայի թիվ 6878/75 դիմումով ՄԻԵԴ 23.06.1981 թվականի վճիռը, պարբ. 47, Բենթհեմն ընդդեմ Նիդերլանդների թիվ 8848/80 դիմումով ՄԻԵԴ 23.10.1985 թվականի վճիռը, պարբ. 32):
ՀՀ Սահմանադրության և Կոնվենցիայի վերը շարադրված իրավադրույթները, երաշխավորելով անձի` իր իրավունքների և ազատությունների իրավական պաշտպանության արդյունավետ միջոցների և դատական պաշտպանության իրավունքները, սահմանում են անձի դատարան դիմելու իրավունքը, որը կոչված է ստեղծելու պայմաններ` անձի խախտված իրավունքները վերականգնելու համար: Դատարան դիմելու իրավունքն անձի համար ապահովում է իրավական երաշխիքներ` իր իրավունքների խախտումների դեպքում ստանալ արդյունավետ իրավական պաշտպանություն: Այստեղից հետևում է այն կարևոր կանոնը, որի համաձայն` դատական պաշտպանություն անձն ստանում է վերջինիս` ՀՀ Սահմանադրությամբ, միջազգային պայմանագրերով, օրենքներով և այլ իրավական ակտերով ամրագրված իրավունքների և (կամ) ազատությունների խախտման դեպքում: Դատական պաշտպանությունը չի կարող լինել ինքնանպատակ, այն ունի հստակ առաքելություն, հստակ սուբյեկտներ և հասցեատեր և կոչված է ապահովելու անձի խախտված իրավունքների արդյունավետ վերականգնումը:
Վկայակոչված իրավանորմերը սահմանում են, որ յուրաքանչյուր ոք իր իրավունքների պաշտպանության համար իրավունք ունի դիմելու վարչական դատարան: Այսինքն` սկզբունքորեն ենթադրվում է, որ անձի իրավունքի խախտման հնարավորություն գոյություն ունի և իրավունքի ենթադրյալ խախտման դեպքում շահագրգիռ անձն իրավունք ունի դիմելու վարչական դատարան:
Այսպիսով, ՀՀ Սահմանադրությամբ և Կոնվենցիայով նախատեսված է, որ որպես ընդհանուր կանոն` դատարան դիմելու իրավունքը վերապահված է կոնկրետ այն անձին, ում իրավունքները խախտվել են, կամ առկա է նրա իրավունքների խախտման վտանգ: Օրենսդիրը, նույնպես առաջնորդվելով այս ընդհանուր կանոնով, վարչական դատավարության օրենսգրքում ամրագրել է յուրաքանչյուրի` իր խախտված իրավունքների պաշտպանության համար վարչական դատարան դիմելու իրավունքը: Անձը կարող է դիմել դատական պաշտպանության, եթե ունի «իրական (ռեալ)» իրավունքներ (տե՛ս, Կարինե Ջլավյանն ընդդեմ ՀՀ կառավարությանն առընթեր անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի թիվ ՎԴ/6403/05/12 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 08.05.2014 թվականի որոշումը):
Անդրադառնալով դատական կարգով վարչական ակտի իրավաչափության վիճարկման հարցին` Վճռաբեկ դատարանն իր նախկինում կայացրած որոշումներից մեկում արձանագրել է, որ վարչական ակտը վիճարկելիս դատական պաշտպանությունից օգտվելը չի կարող լինել ինքնանպատակ, այլ այն պետք է ուղղված լինի անձի խախտված իրավունքների վերականգնման ապահովմանը: ՈՒստի, դիմելով վարչական դատարան` անձը ոչ միայն պետք է հիմնավորի, որ պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների և դրանց պաշտոնատար անձանց վարչական ակտերն ընդունվել, գործողությունները կամ անգործությունը կատարվել են օրենքի խախտմամբ, այլ նաև պետք է մատնանշի իր այն իրավունքներն ու ազատությունները, որոնք խախտվել են (տե՛ս, Սվետլանա Օհանյանն ընդդեմ Երևանի քաղաքապետարանի թիվ ՎԴ/0909/05/10 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 05.04.2013 թվականի որոշումը):
Այսպիսով, Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ գործի քննության պահին գործող ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի իրավակարգավորման առարկայի իմաստով դատարան դիմելու իրավունքի առկայության համար բավարար չէ միայն սուբյեկտների անհրաժեշտ կազմի վերաբերյալ պահանջի բավարարումը: Այն, ի թիվս այլ պայմանների, պետք է դիտարկվի նաև համապատասխան սուբյեկտի մոտ դատարան դիմելու` իրավական շահի առկայության համատեքստում` ելակետ ընդունելով օրենսդրորեն սահմանված իրավական նախադրյալները:
Գործի քննության պահին գործող ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 3-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի վերաբերյալ ՀՀ սահմանադրական դատարանի 07.09.2010 թվականի ՍԴՈ-906 որոշման մեջ արտահայտված իրավական դիրքորոշումները վկայում են, որ օրենսդիրը կոնկրետ դեպքում` ֆիզիկական և իրավաբանական անձանց առնչությամբ սահմանել է վարչական դատարան դիմելու իրավունքի իրականացման հստակ իրավական նախապայմաններ, ըստ որի`
ա) յուրաքանչյուր ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձ դատարան դիմելու իրավունքը կարող է իրականացնել միայն այն դեպքում, երբ պետական կամ տեղական ինքնակառավարման մարմինների կամ դրանց պաշտոնատար անձանց վարչական ակտերով, գործողություններով կամ անգործությամբ խախտվել են կամ անմիջականորեն կարող են խախտվել նրա` ՀՀ Սահմանադրությամբ, միջազգային պայմանագրերով, օրենքներով և այլ իրավական ակտերով ամրագրված իրավունքները և ազատությունները, այդ թվում` եթե խոչընդոտներ են հարուցվել կամ չեն ապահովվել անհրաժեշտ պայմաններ այդ իրավունքների և ազատությունների իրականացման համար,
բ) շահագրգիռ (կանոնադրական համապատասխան իրավասությամբ օժտված) հասարակական կազմակերպություններն իրավասու են դիմել վարչական դատարան` տվյալ ոլորտում անձանց խախտված իրավունքների համար դատարան դիմելու իրավունքի իրացման դեպքերը և կարգն օրենսգրքով սահմանված լինելու դեպքում` հաշվի առնելով actio popularis բողոքների ինստիտուտի առնչությամբ եվրոպական ներկա զարգացումների միտումները:
Այսպիսով, Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ «շահագրգիռ անձ» հասկացությունը գնահատման ենթակա հասկացություն է, և գործը քննող դատարանն իրավասու է գնահատելու այս հասկացությունը յուրաքանչյուր գործով` հաշվի առնելով կոնկրետ գործի հանգամանքները` պարզելով, թե արդյոք տվյալ անձն ունի իրավական շահագրգռվածություն, թե` ոչ:
ՀՀ սահմանադրական դատարանը 17.04.2012 թվականի թիվ ՍԴՈ-1022 որոշմամբ իրավական դիրքորոշում է արտահայտել նաև գործի քննության պահին գործող ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 79-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ կետի վերաբերյալ` նշելով, որ «(...) ՀՀ սահմանադրական դատարանն ինքնանպատակ չի համարում այն հանգամանքը, որ օրենսգրքի վիճարկվող դրույթում օգտագործված է «ակնհայտորեն» բառը: Վերջինս վկայում է այն մասին, որ օրենսդիրը հայցադիմումի ընդունելիության փուլում բացառում է վարչական դատարան դիմելու իրավունքի առկայությունն ստուգելու համար նյութական իրավունքի խախտման փաստի առկայության կամ բացակայության հարցն առանց համապատասխան դատավարական ընթացակարգերի քննության առարկա դարձնելը: Օրենսգրքի վիճարկվող դրույթում «ակնհայտորեն» բառը ենթադրում է, որ առանց նյութական իրավունքի խախտման փաստի բացահայտման` կասկածից վեր է տվյալ իրավունքը հայցվորին չպատկանելը, հայցադիմումում խախտված տվյալ իրավունքը հայցվորին պատկանելու վերաբերյալ հիմնավորվածության բացակայությունը կամ այդպիսի ենթադրյալ հիմնավորման ակնհայտ անհիմն լինելը, վիճարկվող վարչական ակտի, գործողության կամ անգործության և հայցվորի իրավունքների և ազատությունների ենթադրյալ խախտման փաստի միջև առկա հնարավոր պատճառահետևանքային կապի բացակայությունը, այդպիսի կապի վերաբերյալ հիմնավորվածության բացակայությունը կամ այդպիսի ենթադրյալ հիմնավորման ակնհայտ անհիմն լինելը: Օրենսգրքի վիճարկվող դրույթում «ակնհայտորեն» բառի ամրագրմամբ օրենսդիրը նպատակ է հետապնդել հայցադիմումի ընդունելիության փուլում ստուգելու ոչ թե նյութական իրավունքի խախտման առկայությունը, այլ ենթադրյալ խախտված իրավունքը տվյալ անձին պատկանելու հանգամանքը, այսինքն, հայցվորի` «շահագրգիռ անձ» հանդիսանալու հանգամանքը (...)»:
Գործի քննության պահին գործող ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 79-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ կետի տառացի մեկնաբանության և նույն օրենսգրքի այլ իրավակարգավորումների համակարգային վերլուծության արդյունքում Վճռաբեկ դատարանը հանգում է այն եզրակացության, որ ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքում նախատեսված «ակնհայտություն» եզրույթն իրենից ներկայացնում է անմիջապես աչքի զարնող, առաջին իսկ դիտարկման պահին երևացող, աչքի ընկնող և ոչ մի կերպ չվրիպող ու կասկած չհարուցող ակներևություն: Այսինքն` սույն իրավական նորմում տեղ գտած կարգավորումը կարող է վերաբերել միայն հայցադիմում ներկայացնելու` չափազանց պարզորոշ, միանշանակ և հստակ իրավունք չունենալուն, երբ դատարանն աներկբայորեն և հիմնավոր կերպով գտնում է, որ տվյալ ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձն այդպիսի հայցադիմում ներկայացնելու իրավունք չուներ, և չի վերաբերում այն դեպքերին, երբ դատարանը գործի ամբողջական և մանրակրկիտ ուսումնասիրության, մասնավորապես` նյութական իրավունքի խախտման առկայության հարցի գնահատման արդյունքում է հանգում նմանատիպ եզրահանգման:
Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում ընդգծել, որ թե՛ գործի քննության պահին գործող ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքում, և թե՛ ներկայումս գործող ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքում օրենսդիրը սահմանել է, որ հայցադիմում ներկայացնելու իրավունքի ակնհայտ բացակայության պարագայում դատարանը ոչ թե իրավունք ունի, այլ պարտավոր է մերժել դրա ընդունումը: Օրենսդիրը նման իրավակարգավորմամբ իրավացիորեն խուսափել է ոչ տեղին ու քննության ոչ ենթակա գործերի հետազոտությունից, ինչը հանգեցնում է դատարանի ավելորդ և անհիմն ծանրաբեռնվածության և դատարանի վարույթում գտնվող մյուս գործերի քննության ձգձգումների:
Այսպիսով, ակնհայտորեն նման իրավունք չունեցող անձի կողմից հայցադիմում ներկայացվելու պարագայում հայցադիմումը վարույթ չի ընդունվում, քանի որ ինչպես բուն հայցադիմումի, այնպես էլ դրան կից փաստաթղթերի ընդհանրական ուսումնասիրությունն ակնհայտորեն ցույց են տալիս, որ հայցվորն այդ գործով շահագրգիռ անձ չի հանդիսանում:
Գործի քննության պահին գործող ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 90-րդ հոդվածում օրենսդիրը սահմանել էր այն իրավական հիմքերի սպառիչ ցանկը, որոնց առկայության ուժով դատարանը պարտավոր էր կարճել գործի վարույթը: Այդ հիմքերն էին` 1) վեճն ընդդատյա չէ վարչական դատարանին, 2) նույն անձանց միջև, նույն առարկայի մասին և միևնույն հիմքերով վեճի վերաբերյալ առկա է դատարանի` օրինական ուժի մեջ մտած վճիռ, 3) գործին մասնակցող քաղաքացու մահից հետո վիճելի իրավահարաբերությունը բացառում է իրավահաջորդությունը, 4) գործին մասնակցող իրավաբանական անձը լուծարվել է, 5) հայցվորը հրաժարվել է հայցից: Վերլուծելով հիշյալ իրավական հիմքերը` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ իրենց իրավական բնույթով դրանք հստակեցնում են այն պայմանները, որոնց առկայությունն օրենքի ուժով անհնարին է դարձնում տվյալ հայցադիմումի հիման վրա վարչական դատավարության իրականացումը:
Սույն գործի փաստերի համաձայն` Քաղաքապետի 03.12.2007 թվականի «Նոյ թաղամասի թիվ 10/1 հասցեում պետական սեփականություն հանդիսացող 5.110,52 քմ մակերեսով հողամասում ինքնակամ կառուցված շինության նկատմամբ Երևանի քաղաքապետարանի սեփականության իրավունքը ճանաչելու մասին» թիվ 5223-Ա որոշման համաձայն` «Նոյ» թաղամասի թիվ 10/1 հասցեում Ընկերության կողմից պետական սեփականություն հանդիսացող 5.110,52 քմ մակերեսով հողամասում ինքնակամ կառուցված շինությունը (բնակելի տանը կից օժանդակ շինություններ, պարիսպ) ճանաչվել է պետական սեփականություն` հանձինս Քաղաքապետարանի: Սահմանվել է, որ հողամասի սահմանները որոշվում են Քաղաքապետարանի աշխատակազմի ճարտարապետության և քաղաքաշինության վարչության կողմից տրված գլխավոր հատակագծով, իսկ շինության մակերեսները` ՀՀ կառավարությանն առընթեր անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի աշխատակազմի տարածքային ստորաբաժանման կողմից տրված վկայականով:
Սույն գործով Դատարանը Տիգրան Սանասարյանի հայցադիմումն ընդունել է վարույթ և գործի քննության ընթացքում բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտման վրա հիմնված ներքին համոզմամբ անմիջականորեն գնահատելով գործում եղած բոլոր ապացույցները` հաստատված է համարել այն փաստը, որ Քաղաքապետի վիճարկվող որոշումը չի վերաբերում Տիգրան Սանասարյանի նշած` 1.700 քմ մակերեսով հողամասին և արդյունքում գտել է, որ սույն գործի վարույթը ենթակա է կարճման` Դատարանին ընդդատյա չլինելու հիմքով:
Վերաքննիչ դատարանը բեկանել է Դատարանի վճիռը` եզրահանգելով, որ թեև Քաղաքապետի 03.12.2007 թվականի թիվ 5223-Ա որոշման կարգավորման անմիջական առարկան հանդիսանում է «Նոյ» թաղամասի թիվ 10/1 հասցեում Ընկերության կողմից ինքնակամ կառուցված շինության նկատմամբ պետության սեփականության իրավունքի ճանաչումը, սակայն նույն որոշմամբ սահմանվել է նաև այն համապատասխան հողամասի մակերեսը, որի վրա առկա է ինքնակամ շինությունը, ինչպես նաև տվյալ շինությամբ (կառույցով) զբաղեցված և դրա սպասարկման համար անհրաժեշտ հողամասի սահմանները: Արդյունքում, Վերաքննիչ դատարանը գտել է, որ տվյալ դեպքում բացակայում է Տիգրան Սանասարյանի` սույն հայցադիմումը վարչական դատարան ներկայացնելու իրավունք չունենալու, այսինքն` գործով շահագրգիռ անձ չհանդիսանալու ակնհայտությունը, ուստի անհրաժեշտ է սույն գործն ուղարկել նոր քննության:
Վերոնշյալ իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո համադրելով սույն գործի փաստերը և գնահատելով Վերաքննիչ դատարանի պատճառաբանությունները` Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ դրանք անհիմն են հետևյալ պատճառաբանությամբ.
Վերաքննիչ դատարանը բեկանել է գործի վարույթը կարճելու վերաբերյալ Դատարանի վճիռը` գտնելով, որ սույն գործի քննությամբ չի հիմնավորվել Տիգրան Սանասարյանի կողմից վարչական դատարան հայց ներկայացնելու իրավունք չունենալու, այսինքն` գործով շահագրգիռ անձ չհանդիսանալու ակնհայտությունը: Մինչդեռ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ դատարան հայց ներկայացնելու իրավունքի բացակայության ակնհայտությունը, գործով շահագրգիռ անձ հանդիսանալու կամ չհանդիսանալու ակնհայտությունը սույն գործի քննության և լուծման համար չունեն որևէ էական նշանակություն:
Մասնավորապես, Վճռաբեկ դատարանը, հիմք ընդունելով վերը նշված իրավական վերլուծությունը, արձանագրում է, որ գործի քննության պահին գործող ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքում տեղ գտած «հայցադիմում է ներկայացրել դրա իրավունքն ակնհայտորեն չունեցող անձը» ձևակերպումը վերաբերում է միայն հայցադիմում ներկայացնելու իրավունք չունենալու չափազանց պարզորոշ, միանշանակ և հստակ դեպքերին, երբ դատարանն աներկբայորեն և հիմնավոր կերպով գտնում է, որ տվյալ ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձն այդպիսի հայցադիմում ներկայացնելու իրավունք չուներ, և չի վերաբերում այն դեպքերին, երբ դատարանը գործի ամբողջական և մանրակրկիտ ուսումնասիրության, մասնավորապես, նյութական իրավունքի խախտման առկայության հարցի գնահատման արդյունքում է հանգում նմանատիպ դիրքորոշման: Նման պայմաններում Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ «հայցով դատարան դիմելու իրավունքի բացակայության ակնհայտություն» եզրույթը վերաբերում է վարչական դատավարությունում հայցադիմումի ընդունելիության փուլին: Այլ կերպ ասած` հայցով դատարան դիմելու իրավունքի բացակայության ակնհայտության հարցը կարող է լուծվել միայն հայցադիմումի ընդունելիության փուլում, սակայն ոչ բուն դատաքննության ընթացքում: Դատաքննության ընթացքում ապացույցների մանրամասն ուսումնասիրության արդյունքում կոնկրետ անձի այդ գործով շահագրգիռ անձ չհանդիսանալու հանգամանքը դատարանի կողմից պարզելու պարագայում բացակայում է անձի տվյալ գործով շահագրգիռ անձ չհանդիսանալու ակնհայտությունը:
Այսպիսով, Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ գործի քննության պահին գործող վարչադատավարական օրենսդրության համաձայն` եթե հայցադիմումի ընդունելիության փուլում վարչական դատարանը հանգում է այն եզրակացության, որ անձն ակնհայտորեն չունի դատարան դիմելու իրավունք, ապա պետք է որոշում կայացնի վերջինիս հայցադիմումի ընդունումը մերժելու վերաբերյալ: Եթե վարչական դատարանը գործի դատաքննության ընթացքում է գալիս այն եզրահանգման, որ անձը չուներ դատարան դիմելու իրավունք, ապա տվյալ դեպքում բացակայում է հայցով դատարան դիմելու իրավունքի բացակայության ակնհայտությունը:
Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ տվյալ դեպքում Վերաքննիչ դատարանի պատճառաբանություններն առ այն, որ սույն գործով Տիգրան Սանասարյանի կողմից վարչական դատարան հայց ներկայացնելու իրավունք չունենալու, այսինքն` գործով շահագրգիռ անձ չհանդիսանալու ակնհայտությունը չի հիմնավորվել, որևէ իրավական նշանակություն չունի վերջինիս հայցը մերժելու կամ բավարարելու վերաբերյալ հիմնավորված եզրահանգման գալու համար:
Վճռաբեկ դատարանը, միաժամանակ անդրադառնալով գործի վարույթը կարճելու վերաբերյալ Դատարանի եզրահանգումների հիմնավորվածությանը` արձանագրում է հետևյալը.
Վճռաբեկ դատարանը, հիմք ընդունելով խնդրո առարկա հարցի վերաբերյալ իր ձևավորած իրավական դիրքորոշումը, ևս մեկ անգամ փաստում է, որ անձը կարող է դիմել դատական պաշտպանության, եթե ունի «իրական (ռեալ)» իրավունքներ: Պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների վարչական ակտերը, գործողությունները կամ անգործությունը վարչական դատավարության կարգով վիճարկելու դեպքում անձը պետք է հիմնավորի, որ այդ վարչական ակտերով, գործողություններով կամ անգործությամբ խախտվել են նրա` ՀՀ Սահմանադրությամբ, օրենքներով կամ միջազգային պայմանագրերով երաշխավորված իրավունքները, ազատությունները կամ օրինական շահերը: Եթե գործի քննության ընթացքում բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտման վրա հիմնված ներքին համոզմամբ անմիջականորեն գնահատելով գործում եղած բոլոր ապացույցները` վարչական դատարանը հանգում է այն եզրակացության, որ վիճարկվող վարչական ակտով, գործողությամբ կամ անգործությամբ հայցով դատարան դիմած անձի որևէ իրավունք չի խախտվել, կամ վիճարկվող վարչական ակտը, գործողությունը կամ անգործությունը որևէ կերպ չեն առնչվում տվյալ անձի ՀՀ Սահմանադրությամբ, օրենքներով կամ միջազգային պայմանագրերով երաշխավորված իրավունքներին, ազատություններին կամ օրինական շահերին, ապա գործի քննության պահին գործող ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի համաձայն պետք է վճիռ կայացնի վերջինիս հայցը մերժելու վերաբերյալ:
Վերոգրյալ պատճառաբանությունների լույսի ներքո վերլուծելով սույն գործի փաստերը` Վճռաբեկ դատարանը հանգում է այն եզրակացության, որ տվյալ դեպքում Քաղաքապետի 03.12.2007 թվականի թիվ 5223-Ա որոշումը որևէ կերպ չի առնչվում Տիգրան Սանասարյանի իրավունքներին և օրինական շահերին: Այսպես, Քաղաքապետի նշված որոշմամբ «Նոյ» թաղամասի թիվ 10/1 հասցեի պետական սեփականություն հանդիսացող 5.110,52 քմ մակերեսով հողամասում գտնվող ինքնակամ կառույցները (բնակելի տանը կից օժանդակ շինություններ, պարիսպ) ճանաչվել են պետական սեփականություն:
ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 188-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` ինքնակամ կառույց է համարվում օրենքով և այլ իրավական ակտերով սահմանված կարգով այդ նպատակի համար չհատկացված հողամասում կամ առանց թույլտվության կամ թույլտվությամբ սահմանված պայմանների կամ քաղաքաշինական նորմերի և կանոնների էական խախտումներով կառուցված կամ վերակառուցված շենքը, շինությունը կամ այլ կառույցը: Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն` պետական կամ համայնքային սեփականություն հանդիսացող հողամասում գտնվող ինքնակամ կառույցի նկատմամբ ճանաչվում է պետության կամ համայնքի սեփականությունը, անկախ նրանից, թե ով է այն կառուցել: Ինքնակամ կառույցի նկատմամբ ճանաչվում է այն անձի սեփականության իրավունքը, որին սեփականության իրավունքով պատկանում է այն հողամասը, որի վրա գտնվում է կառույցը:
Վկայակոչված իրավանորմերի վերլուծությունից հետևում, որ պետական կամ համայնքային սեփականություն հանդիսացող հողամասում գտնվող ինքնակամ կառույցի նկատմամբ կարող է ճանաչվել բացառապես պետության կամ համապատասխան համայնքի սեփականության իրավունքը:
Սույն գործով վիճարկվող վարչական ակտով Քաղաքապետը, ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 188-րդ հոդվածով, պետական սեփականություն հանդիսացող հողամասում գտնվող ինքնակամ կառույցը ճանաչել է պետական սեփականություն: Հետևաբար, Քաղաքապետի 03.12.2007 թվականի թիվ 5223-Ա որոշումն ընդունվել է ինքնակամ կառույցներին վերաբերող ՀՀ օրենսդրության դրույթներին համապատասխան, և դրանով ոչ միայն չեն խախտվել Տիգրան Սանասարյանի իրավունքները կամ օրինական շահերը, այլ ավելին` այդ որոշումը չի առնչվել Տիգրան Սանասարյանի իրավունքներին կամ օրինական շահերին: Նշվածի մասին վկայում է նաև այն, որ սույն գործում առկա` ըստ Տիգրան Սանասարյանի հայցի ընդդեմ Քաղաքապետարանի, երրորդ անձ Ընկերության` Քաղաքապետի 28.03.2011 թվականի թիվ 989-Ա որոշումը մասնակիորեն` 2-րդ կետի մասով, անվավեր ճանաչելու, որպես հետևանք` թիվ 2273 ուղղակի վաճառքի պայմանագիրը մասնակիորեն անվավեր ճանաչելու, պետական գրանցումը վերացնելու և հողամասի նկատմամբ սեփականության իրավունքը ճանաչելու պահանջների մասին, թիվ ՎԴ/4647/05/11 վարչական գործով ՀՀ վարչական դատարանի 28.11.2012 թվականին օրինական ուժի մեջ մտած վճռով հայցը մերժվել է, և մերժման համար ևս հիմք է հանդիսացել այն հանգամանքը, որ Քաղաքապետի 28.03.2011 թվականի թիվ 989-Ա որոշմամբ չի խախտվել Տիգրան Սանասարյանի որևէ իրավունք և վերջինիս վրա չի դրվել որևէ ոչ իրավաչափ պարտականություն:
Այսպիսով, Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Դատարանում սույն գործի քննության ընթացքում պարզվել է, որ Քաղաքապետի 03.12.2007 թվականի թիվ 5223-Ա որոշումը չի առնչվում Տիգրան Սանասարյանի իրավունքներին կամ օրինական շահերին, չի խախտում դրանք: Հետևաբար, Դատարանը պարտավոր էր գործի քննության պահին գործող ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի համապատասխան կարգավորումների հիման վրա վճիռ կայացնել Տիգրան Սանասարյանի հայցը մերժելու վերաբերյալ, այնինչ հայցը մերժելու փոխարեն Դատարանը կարճել է սույն գործի վարույթը: Մինչդեռ, գործի քննության պահին գործող ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգիրքը գործի վարույթը կարճելու որևէ հիմք չի նախատեսել այն դեպքերի համար, երբ դատարանը դատաքննության ընթացքում պարզում է, որ հայցադիմում ներկայացրած անձը չի հանդիսանում շահագրգիռ անձ: Դատարանը սույն գործի վարույթը կարճել է գործի քննության պահին գործող ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 90-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի հիմքով (այն է` վեճն ընդդատյա չէ վարչական դատարանին): Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործը հարուցվել է հանրային իրավահարաբերությունների ոլորտում, հետևաբար ընդդատյա է ՀՀ վարչական դատարանին, և գործի քննության պահին գործող ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 90-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով նախատեսված գործի վարույթը կարճելու իրավական հիմքն առկա չէ:
Միաժամանակ, Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում հատուկ նշել, որ ի տարբերություն գործի քննության պահին գործող ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 90-րդ հոդվածի, որը գործի վարույթը կարճելու որևէ հիմք չի նախատեսում այն դեպքերի համար, երբ դատարանը դատաքննության ընթացքում պարզում է, որ հայցադիմում ներկայացրած անձը չի հանդիսանում շահագրգիռ անձ, գործող ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգիրքն այդպիսի հիմք նախատեսում է: Այսպես, ներկայումս գործող ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 96-րդ հոդվածի 1-ին մասի 9-րդ կետում օրենսդիրը սահմանել է, որ դատարանը գործի քննության ցանկացած փուլում կարճում է գործի վարույթը, եթե բացահայտվել են նույն օրենսգրքի 80-րդ հոդվածով նախատեսված` հայցադիմումի ընդունումը մերժելու հիմքերը, իսկ ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 80-րդ հոդվածի 1-ին մասի 4-րդ կետում օրենսդիրն ամրագրել է, որ վարչական դատարանը մերժում է հայցադիմումի ընդունումը, եթե հայցադիմում է ներկայացրել դրա իրավունքն ակնհայտորեն չունեցող անձը:
Օրենսդրական ներկայիս իրավակարգավորումներից բխում է, որ եթե դատարանը գործի քննության ժամանակ պարզում է, որ հայցը հարուցվել է ակնհայտորեն նման իրավունք չունեցող անձի կողմից, ապա պարտավոր է կարճել գործի վարույթը: Ընդ որում, Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում նշել, որ ակնհայտության հասկացության վերաբերյալ վերը նշված իրավական դիրքորոշումները հավասարապես կիրառելի են նաև գործող իրավակարգավորման պայմաններում: Միաժամանակ, դատարանները, ելնելով արդարադատության արդյունավետության անհրաժեշտությունից, պետք է ձեռնարկեն հնարավոր բոլոր դատավարական միջոցները` գործի վարույթի կարճման (հայցադիմումի ընդունելության մերժման) նշված հիմքը դատավարության հնարավորինս վաղ փուլերում բացահայտելու համար` այդուհանդերձ նկատի ունենալով, որ այդ հիմքի բացահայտումը դատաքննության փուլում ևս գործող իրավակարգավորման պայմաններում գործի վարույթի կարճման հիմք է:
Այսպիսով, սույն վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը համարում է բավարար` ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 150-152-րդ և 163-րդ հոդվածների ուժով Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու համար:
Միաժամանակ, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ սույն գործով անհրաժեշտ է կիրառել ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 169-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետով սահմանված` ստորադաս դատարանի դատական ակտը փոփոխելու Վճռաբեկ դատարանի լիազորությունը` հետևյալ հիմնավորմամբ.
Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք ունի ողջամիտ ժամկետում իր գործի քննության իրավունք: Սույն գործով վեճի լուծումն էական նշանակություն ունի գործին մասնակցող անձանց համար: Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ գործը ողջամիտ ժամկետում քննելը հանդիսանում է Կոնվենցիայի վերոգրյալ հոդվածով ամրագրված` անձի արդար դատաքննության իրավունքի տարր: Հետևաբար, գործի անհարկի ձգձգումները վտանգ են պարունակում նշված իրավունքի խախտման տեսանկյունից: Տվյալ դեպքում, Վճռաբեկ դատարանի կողմից ստորադաս դատարանի դատական ակտը փոփոխելը բխում է արդարադատության արդյունավետության շահերից, քանի որ սույն գործով վերջնական դատական ակտ կայացնելու համար նոր հանգամանք հաստատելու անհրաժեշտությունը բացակայում է:
Դատական ակտը փոփոխելիս Վճռաբեկ դատարանը հիմք է ընդունում սույն որոշման պատճառաբանությունները, ինչպես նաև գործի նոր քննության անհրաժեշտության բացակայությունը:
5. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները դատական ծախսերի բաշխման վերաբերյալ
Վճռաբեկ դատարանը նախ հարկ է համարում անդրադառնալ երրորդ անձանց ներկայացուցիչների վճարների` որպես դատական ծախսի բաշխման հնարավորության հարցին:
ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 56-րդ հոդվածի համաձայն` դատական ծախսերը կազմված են պետական տուրքից և գործի քննության հետ կապված այլ ծախսերից: ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 58-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետի համաձայն` գործի քննության հետ կապված այլ ծախսերն են դատավարության մասնակիցների ներկայացուցիչների վճարները:
ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 60-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` կողմը, որի դեմ կայացվել է վճիռ, կամ որի բողոքը մերժվել է, կրում է Հայաստանի Հանրապետության դատական դեպարտամենտի` վկաներին և փորձագետներին վճարած գումարների հատուցման պարտականությունը, ինչպես նաև մյուս կողմի կրած դատական ծախսերի հատուցման պարտականությունը այն ծավալով, ինչ ծավալով դրանք անհրաժեշտ են եղել դատական պաշտպանության իրավունքի արդյունավետ իրականացման համար: Դատական պաշտպանության այն միջոցի հետ կապված ծախսերը, որ իր նպատակին չի ծառայել, դրվում են այդ միջոցն օգտագործած կողմի վրա, անգամ եթե վճիռը կայացվել է այդ կողմի օգտին:
Վկայակոչված իրավանորմերի վերլուծությունից հետևում է, որ օրենսդիրը դատական ծախսերի կազմում ներառել է նաև ներկայացուցիչների վճարները: Միաժամանակ ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 60-րդ հոդվածի տառացի մեկնաբանությունից բխում է, որ դատարանը դատական ծախսերի, այդ թվում նաև` ներկայացուցիչների վճարների բաշխման հարց կարող է լուծել միայն կողմերի պարագայում:
Վճռաբեկ դատարանը, սակայն, ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի մի շարք նորմերի համակարգային վերլուծության արդյունքում հանգում է այն եզրահանգման, որ ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 60-րդ հոդվածով սահմանված կանոնները կիրառելի են նաև երրորդ անձանց պարագայում հետևյալ պատճառաբանությամբ.
ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 19-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` երրորդ անձինք այն ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձինք են կամ մարմինները, որոնց իրավունքները շոշափվում են կամ անմիջականորեն կարող են շոշափվել գործի քննության արդյունքում ընդունվելիք դատական ակտով, ինչպես նաև այն մարմինները կամ պաշտոնատար անձինք, որոնց լիազորություններին առնչվում է կամ կարող է առնչվել ընդունվելիք դատական ակտը:
Նույն հոդվածի 7-րդ մասի համաձայն` երրորդ անձինք օգտվում են կողմի բոլոր իրավունքներից և կրում են նրա բոլոր պարտականությունները, բացառությամբ հայց (ներառյալ` հակընդդեմ հայց) ներկայացնելու, հայցի հիմքը և (կամ) առարկան փոխելու, հայցային պահանջների չափը ավելացնելու և (կամ) նվազեցնելու, հայցն ընդունելու կամ հայցից հրաժարվելու և դատական ակտի հարկադիր կատարում պահանջելու իրավունքներից:
ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 18-րդ հոդվածը, որը սահմանում է կողմերի իրավունքները և պարտականությունները, 7-րդ մասում նախատեսել է, որ կողմերն իրավունք ունեն օգտվելու նույն օրենսգրքով իրենց վերապահված այլ դատավարական իրավունքներից:
Տվյալ պարագայում, նկատի ունենալով, որ երրորդ անձինք որոշակի բացառություններով հանդերձ օգտվում են կողմի իրավունքներից, իսկ իր կրած դատական ծախսերի հատուցում ստանալը կողմի` ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքով սահմանված դատավարական իրավունք է, հետևաբար երրորդ անձինք ևս օգտվում են նշված իրավունքից և նրանց նկատմամբ նույնպես կիրառելի են ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 60-րդ հոդվածով սահմանված կանոնները:
Վճռաբեկ դատարանն իր որոշումներում անդրադարձել է փաստաբանի վարձատրության խելամտության և բռնագանձման հարցերին: Մասնավորապես, Վճռաբեկ դատարանը նշել է, որ փաստաբանի վարձատրության խելամտության հարցը որոշելիս անհրաժեշտ է ամբողջության մեջ հաշվի առնել գործով փաստաբանի կատարած աշխատանքի ծավալը (ապացույցներ հավաքելու և ներկայացնելու անհրաժեշտությունն ու այդ գործողությունները փաստացի կատարելու հանգամանքը, գործի քննությանը մասնակցության աստիճանը), գործի բարդությունը (վիճելի իրավահարաբերության բնույթը, գործի քննության տևողությունը), նմանատիպ գործերով պրակտիկայում ընդունված փաստաբանական ծառայության մատուցման դիմաց վճարվող գումարի չափը, ինչպես նաև դատական ակտով բռնագանձվող գումարի և պահանջվող փաստաբանական վճարի չափի հարաբերակցությունը (տե՛ս Ֆերդինանտ Առաքելյանն ընդդեմ Հարություն Պետրոսյանի թիվ ԵԿԴ/1587/02/10 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 29.06.2012 թվականի որոշումը):
Վերը նշված դիրքորոշման լույսի ներքո սույն գործի բարդությունը և փաստաբանի կատարած աշխատանքի ծավալը (երրորդ անձանց ներկայացուցիչը սույն գործի շրջանակներում ներկայացրել է մեկ գրավոր դիրքորոշում և մասնակցել է ընդամենը երեք դատական նիստի) համադրելով գործում առկա` Ստելլա Սողոմոնյանի և «ԼԻԳԼԱՐՏ ԻՐԱՎԱԲԱՆԱԿԱՆ ԳՐԱՍԵՆՅԱԿ» ՍՊԸ-ի միջև կնքված թիվ 050913 և Ընկերության ու «ԼԻԳԼԱՐՏ ԻՐԱՎԱԲԱՆԱԿԱՆ ԳՐԱՍԵՆՅԱԿ» ՍՊԸ-ի միջև կնքված թիվ 060913 ծառայությունների մատուցման պայմանագրերով սահմանված վճարման ենթակա գումարների չափի հետ` Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ ողջամիտ է Տիգրան Սանասարյանից հօգուտ Ստելլա Սողոմոնյանի և Ընկերության բռնագանձել 100.000-ական ՀՀ դրամ` որպես դատական բոլոր ատյաններում գործի քննության հետ կապված փաստաբանի խելամիտ վարձատրության հատուցման ենթակա գումար:
Միաժամանակ, Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ օրենսդրի կողմից դատական ծախսերի կազմում ներառված է նաև պետական տուրքը: Սույն գործով նկատի ունենալով, որ Երևանի քաղաքապետարանը վճռաբեկ բողոքի համար վճարել է 20.000 ՀՀ դրամ, վճռաբեկ բողոքը ենթակա է բավարարման, այսինքն` այդ ծավալով վճարված պետական տուրքն անհրաժեշտ է եղել վճռաբեկ բողոք բերող անձի դատական պաշտպանության իրավունքի արդյունավետ իրականացման համար, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Երևանի քաղաքապետարանի կողմից նախապես վճարված պետական տուրքի գումարը ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 60-րդ հոդվածի հիմքով ենթակա է հատուցման Տիգրան Սանասարյանի կողմից:
Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 169-171-րդ հոդվածներով, 172-րդ հոդվածի 1-ին մասով` Վճռաբեկ դատարանը
ՈՐՈՇԵՑ
1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել: Բեկանել ՀՀ վարչական վերաքննիչ դատարանի 04.06.2014 թվականի որոշումը և այն փոփոխել` Տիգրան Սանասարյանի հայցը մերժել:
2. Տիգրան Սանասարյանից հօգուտ Երևանի քաղաքապետարանի բռնագանձել 20.000 ՀՀ դրամ` որպես վճռաբեկ բողոքի համար նախապես վճարված պետական տուրքի գումար:
Տիգրան Սանասարյանից հօգուտ երրորդ անձ «Ագրոսպասարկում» ԱՄ ՇՄ» ԲԲԸ-ի բռնագանձել 100.000 ՀՀ դրամ` որպես փաստաբանի վարձատրության հատուցման ենթակա գումար:
Տիգրան Սանասարյանից հօգուտ երրորդ անձ Ստելլա Սողոմոնյանի բռնագանձել 100.000 ՀՀ դրամ` որպես փաստաբանի վարձատրության հատուցման ենթակա գումար:
3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման:
Նախագահող` Ե. Խունդկարյան
Դատավորներ` Ե. Սողոմոնյան
Վ. Աբելյան
Վ. Ավանեսյան
Ա. Բարսեղյան
Մ. Դրմեյան
Գ. Հակոբյան
Է. Հայրիյան
Տ. Պետրոսյան