ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՎՃՌԱԲԵԿ ԴԱՏԱՐԱՆ
ՈՐՈՇՈՒՄ
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱՆՈՒՆԻՑ
ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական Քաղաքացիական գործ
դատարանի որոշում թիվ ԵԴ/17352/02/18
Քաղաքացիական գործ թիվ ԵԴ/17352/02/18 2022 թ.
Նախագահող դատավոր` Ն. Կարապետյան
Դատավորներ` Ա. Մխիթարյան
Գ. Խանդանյան
Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և
վարչական պալատը (այսուհետ` Վճռաբեկ դատարան) հետևյալ կազմով`
նախագահող Ռ. Հակոբյան
զեկուցող Ս. Անտոնյան
Ա. Բարսեղյան
Հ. Բեդևյան
Մ. Դրմեյան
Գ. Հակոբյան
Ս. Միքայելյան
Ա. Մկրտչյան
Տ. Պետրոսյան
Է. Սեդրակյան
Ն. Տավարացյան
2022 թվականի մայիսի 20-ին
գրավոր ընթացակարգով քննելով Դավիթ Դավթյանի վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 14.10.2020 թվականի որոշման դեմ` ըստ հայցի Դավիթ Դավթյանի ընդդեմ Թագուշ Դավթյանի, երրորդ անձ` Սարգիս Քուրուջյան` ձեռքբերման վաղեմության ուժով անշարժ գույքի նկատմամբ սեփականության իրավունքը ճանաչելու պահանջի մասին, և ըստ հակընդդեմ հայցի Թագուշ Դավթյանի ընդդեմ Դավիթ Դավթյանի` գույքն ուրիշի ապօրինի տիրապետումից հետ պահանջելու պահանջի մասին
ՊԱՐԶԵՑ
1. Գործի դատավարական նախապատմությունը
Դիմելով դատարան` Դավիթ Դավթյանը պահանջել է ձեռքբերման վաղեմության ուժով ճանաչել Դավիթ Դավթյանի սեփականության իրավունքը քաղաք Երևան, Ա. Տիգրանյան նրբանցք թիվ 24 հասցեի առաջին հարկի 101 քմ մակերեսով տան և դրանով ծանրաբեռնված հողամասի նկատմամբ: Ձեռքբերման վաղեմության ուժով ճանաչել Դավիթ Դավթյանի սեփականության իրավունքը քաղաք Երևան, Ա. Տիգրանյան նրբանցք թիվ 24 հասցեի 50 քմ հողամասի նկատմամբ:
Հակընդդեմ հայցով դիմելով դատարան` Թագուշ Դավթյանը պահանջել է Դավիթ Դավթյանին վտարել քաղաք Երևան Ա. Տիգրանյան նրբանցք թիվ 24 տան առաջին հարկից:
Հայցվորը 07.02.2019 թվականին Երևան քաղաքի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարան ներկայացված միջնորդությամբ, փոփոխելով հայցի առարկան, պահանջել է ձեռքբերման վաղեմության ուժով ճանաչել Դավիթ Դավթյանի սեփականության իրավունքը քաղաք Երևան, Ա. Տիգրանյան նրբանցք թիվ 24 հասցեի բնակելի տան առաջին հարկի 62,6 քմ մակերեսով շինության նկատմամբ և ինքնակամ շինություններով ծանրաբեռնված 80,9 քմ հողամասի նկատմամբ:
ՀՀ Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի (դատավոր` Ա. Գաբրիելյան) (այսուհետ` Դատարան) 18.03.2020 թվականի վճռով հայցը մերժվել է, իսկ հակընդդեմ հայցը` բավարարվել:
ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 14.10.2020 թվականի որոշմամբ Դավիթ Դավթյանի ներկյայացուցչի վերաքննիչ բողոքը մերժվել է, և Դատարանի 18.03.2020 թվականի վճիռը թողնվել է անփոփոխ:
Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Դավիթ Դավթյանի (ներկայացուցիչ Նարինե Բեգլարյանի):
Վճռաբեկ բողոքի պատասխան է ներկայացրել Թագուշ Դավթյանը (ներկայացուցիչ Գոռ Գրիգորյան):
2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքը, հիմնավորումները և պահանջը.
Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.
i
Վերաքննիչ դատարանը խախտել է ՀՀ Սահմանադրության 63-րդ հոդվածը, «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» Եվրոպական կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածը, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 66-րդ հոդվածը, սխալ է մեկնաբանել ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 187-րդ հոդվածը:
Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.
Սույն գործի փաստական հանգամանքները նույնական են թիվ ԵԷԴ/1238/02/13 և թիվ ԵԿԴ/2393/02/12 քաղաքացիական գործերի փաստական հանգամանքներին: Ինչպես վերոնշյալ գործերով, սույն գործով ևս գույքի սեփականատեր հանդիսացող Գրիգոր Դավթյանը երբևէ չի առարկել անշարժ գույքի տիրապետման ժամանակահատվածում հայցվորի կողմից որպես սեփական գույք տիրապետելու դեմ, որևէ քայլ չի ձեռնարկվել գույքը փաստացի տիրապետողից հետ վերադարձնելու ուղղությամբ, ինչը հաշվի չի առնվել Վերաքննիչ դատարանի կողմից` բարեխղճության պայմանի առկայությունը գնահատելիս: Մինչդեռ սույն գործով Վերաքննիչ դատարանը պատշաճ գնահատման չի արժանացրել գործի փաստերը, նույնիսկ քննարկման առարկա չի դարձրել Դավիթ Դավթյանի կողմից վիճելի հասցեում վերանորոգման աշխատանքներ կատարելու փաստը: Վերաքննիչ դատարանը սույն հանգամանքը ևս հաշվի չի առել բարեխղճության նախապայմանի առկայության հանգամանքը քննարկելիս, դրանով իսկ հակասելով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի նախկին դիրքորոշումներին:
Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել նաև, որ Գրիգոր Դավթյանը որևէ կերպ չի առարկել Դավիթ Դավթյանի թույլտվությամբ վեճի առարկա հանդիսացող տանը վերջինիս կնոջ քրոջ` Սեդա Նանուշյանի և նրա ընտանիքի անդամների ժամանակավոր բնակության հաստատմանը:
Այսպիսով` վերոնշյալ փաստերը վկայում են, որ Գրիգոր Դավթյանն իր անգործությամբ մեկուսացել է Ա. Տիգրանյան նրբանցքի թիվ 24 տան առաջին հարկի տիրապետումից` առանց դրա նկատմամբ որևէ իրավունք պահպանելու մտադրության, հետևաբար` իր վարքագծով հրաժարվել է վիճելի գույքի նկատմամբ իր իրավունքից, ինչը հաշվի չի առնվել Վերաքննիչ դատարանի կողմից: Նման պայմաններում Գրիգոր Դավթյանի գործողությունները, տվյալ դեպքում` անգործությունը, վկայում են Դավիթ Դավթյանի մոտ վիճելի անշարժ գույքի տիրապետման բարեխղճության նախապայմանի առկայության փաստի մասին: Մինչդեռ, Վերաքննիչ դատարանն իր դիրքորոշման իրավաչափությունը փաստելու համար սխալ է գնահատել Կլարա Մակարյանի, Աստղիկ Մադոյանի, Դավիթ Գասպարյանի, Սեդա Նանուշյանի կողմից տրված հայտարարությունները, և՛ Դատարանը, և՛ Վերաքննիչ դատարանը վերոնշյալ ապացույցները համարել են անարժանահավատ, ապացույցների գնահատումը երկու դատարանների կողմից իրականացվել է տարբեր կերպ, սակայն երկու դեպքում էլ դատարանները հանգել են սխալ եզրակացության:
Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 14.10.2020 թվականի որոշումը` փոփոխել ստորադաս դատարանի որոշումը և բավարարել Դավիթ Դավթյանի հայցը և մերժել Թագուշ Դավթյանի հակընդդեմ հայցը կամ գործն ամբողջությամբ ուղարկել համապատասխան ստորադաս դատարան` ամբողջ ծավալով նոր քննության:
2.1. Վճռաբեկ բողոքի պատասխանի հիմնավորումները.
Վճռաբեկ բողոքն անհիմն է, և ենթակա է մերժման հետևյալ պատճառաբանությամբ.
Գործի քննության ընթացքում բողոքաբերի կողմից որևէ վերաբերելի կամ թույլատրելի ապացույց չի ներկայացվել առ այն, որ վերջինս վիճելի գույքը ձեռք է բերել հատուցման դիմաց: Բողոքաբերի այն փաստարկը, որ 1974 թվականից առ այսօր բողոքաբերը բացահայտ և անընդմեջ տիրապետում է վիճելի գույքը ևս անհիմն է և չի համապատասխանում իրականությանը, քանի որ հենց բողոքաբերն է մատնանշում այն փաստը, որ իր բացակայության պայմաններում վիճելի հասցեում բնակվել է այլ անձ, որպիսի պայմաններում անընդհատության սկզբունքը խախտվում է, իսկ այլ անձի բնակվելու ժամանակահատվածը չի կարող հաշվարկվել ձեռքբերման վաղեմություն վկայակոչող անձի տիրապետման ժամանակահատվածին, քանի որ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 187-րդ հոդվածի մեկնաբանությունից հետևում է, որ այն ձեռքբերման վաղեմություն վկայակոչող անձի հետ անխզելիորեն կապված հանգամանք է: Ավելին` 1990-ական թվականներից Դավիթ Դավթյանը մշտական բնակության է մեկնել Ղազախստանի Հանրապետություն, և նշված ժամանակվանից ՀՀ-ում չի եղել, ներկայումս այդ տուն ժամանակ առ ժամանակ այցելում է նրա որդին` Սպարտակ Դավթյանը, ով մշտական բնակվում է Ղազախստանի Հանրապետությունում:
Բողոքաբերի մոտ բացակայում են ձեռքբերման վաղեմության ուժով սահմանված վավերապայմաններից առնվազն երկուսը, մասնավորապես` տիրապետման բարեխղճությունը, այսինքն` գույքը վերջինիս տիրապետման անցնելու փաստը և 10 տարվա անընդմեջությունը:
Դատարանի կողմից գործի դատաքննության փուլում անմիջականորեն հետազոտվել են գործում առկա բոլոր ապացույցները, որոնց վերաբերյալ իր կողմից մանրամասն դիրքորոշում է հայտնվել: Նշել է, որ գործի դատաքննության փուլում բողոքաբերը չի մասնակցել դատաքննությանը, ինչն էլ, իր կարծիքով, իր մոտ տպավորություն է ստեղծել, թե իբր դատարանի կողմից ապացույցները չեն հետազոտվել: Անդրադառնալով նաև բողոքաբերի այն փաստարկին, որ անհասկանալի է, թե ինչու է դատարանն անարժանահավատ համարել իր կողմից ներկայացված «հայտարարություն» վերտառությամբ փաստաթուղթը, այլ ապացույցների հետ համադրման արդյունքում, նշել է, որ դատարանի գործողություններն այդ մասով իրավաչափ են, իսկ դատական ակտը հստակ պատճառաբանված է: Ընդհանրացնելով վերը նշվածը` գտնում է, որ վճռաբեկ բողոքն ամբողջությամբ անհիմն է և ենթակա է մերժման:
3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը.
Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը`
1) Հայաստանի Հանրապետության Քանաքեռ-Զեյթուն վարչական շրջանի անհատական 1 տնատիրության լիազոր ներկայացուցչի կողմից 04.08.2018 թվականին տրված տեղեկանքի համաձայն` «Դավիթ Դավթյանը, Մարգարիտ Դավթյանը, Սպարտակ Դավթյանը, Անաիդա Դավթյանը, Մարգարիտա Դավթյանը, Դավիթ Դավթյանը, Մոնիկա Դավթյանը 1975 թվականից առ այսօր բնակվում են քաղաք Երևան, Ա. Տիգրանյան նրբանցք տուն 24 հասցեի տանը» (հատոր 1-ին գ.թ. 25):
2) Հայկական սովետական սոցիալիստական հանրապետության Երևան քաղաքի 26 կոմիսարների շրջանի ժողդատարանի 1982 թվականի դատավճռում նշված է, որ «(...) միասին գնացել են քաղաք Երևան, Ա. Տիգրանյան նրբանցք տուն 24 հասցեի տան բնակիչ, ամբաստանյալ Վ. Սարգսյանի ծանոթ գործով տուժող Մարգարիտա Նիկոլայի Դավթյանի բնակարանը (...)» (հատոր 1-ին գ.թ. 26):
3) Գազաֆիկացման պետական կոմիտեի Երևանի գազի տնտեսության վարչության միջշրջանային շահագործման գրասենյակի կողմից տրված գազի վարձի մուծման հաշվարկային գրքույկում որպես վարձակալ նշված է Դավթյան: Անդորրագրերի մի մասի վրա առկա է Դավթյան ազգանունը, իսկ մյուս մասի վրա` Դավիթ Դավթյան անունը (հատոր 1-ին գ.թ. 53-64):
4) Երևանի քաղաքային հեռախոսային ցանցի բաժանորդի քարտի, Գազասպառման կենցաղային համակարգի տեխնիկական սպասարկման պայմանագրի, Կենցաղային սպառման համար բնական գազի մատակարարման պայմանագրի, Առևտրային հաշվառքի սարքի տեղադրման ակտի, Ներտնային գազասպառման համակարգի տեխնիկական սպասարկման համաձայնագրի, Կենցաղային կարիքների համար բնական գազի մատակարարման պայմանագրի, Կենցաղային գազահաշվիչի տեղադրման և բնական գազի առք ու վաճառքի պայմանագրի, Գազասպառման կենցաղային համակարգում խախտումները վերացման կամ գազամատակարարման ընդհատման ակտերի, Գազասպառման համակարգում հայտնաբերված խախտումների ու թերությունների, դրանց վերացման կամ գազասարքի անջատման արձանագրության, Ծխնելույզների և օդանցքների տեխնիկական վիճակի մասին ակտի, Ջրաչափի ընդունման և փոխարինման, հերթական ստուգման հանձնարարականի, Առևտրային հաշվառքի սարքի տեղադրման ակտի, Հաշվարքի խախտման մասին ակտի համաձայն` քաղաք Երևան, Ա. Տիգրանյան նրբանցք տուն 24 հասցեի տան բաժանորդ հանդես է գալիս Դավիթ Դավթյանը (հատոր 1-ին գ.թ. 65-106):
5) Կլարա Կարլոսի Մարկոսյանի հայտարարության համաձայն` «(...) Ճանաչում եմ քաղաք Երևան, Ա. Տիգրանյան նրբանցք տուն 24 հասցեի տան հնաբնակ բնակիչ Դավիթ Դավթյանին դեռևս 1973 թվականից: Գիտեմ, որ այստեղ ընտանիք է կազմել, ունեցել որդի և դուստր: Մտերիմ հարևաններ ենք եղել և գիտեմ, որ մուծել են բոլոր կոմունալ վճարումները, վարել են առանձին տնտեսություն և առ այսօր ապրում են վերը նշված հասցեում և օգտվում են առանձին մուտքից»: Հայտարարության վրա առկա է Քանաքեռ-Զեյթուն վարչական շրջանի բնակարանային կոմունալ տնտեսության և բարեկարգման բաժնի լիազոր ներկայացուցչի կնիքը (հատոր 1-ին գ.թ. 19):
6) Աստղիկ Փիլիպոսի Մադոյանի հայտարարության համաձայն` «(...) Դավիթ Հարությունի Դավթյանին և նրա ընտանիքին ճանաչում եմ մանկուց լինելով համագյուղացիներ, իսկ հարևաններ ենք 1977 թվականից: Սկսած հարևաններ լինելու օրվանից մինչ այսօր Դավիթ Դավթյանն իր ընտանիքով բնակվում է քաղաք Երևան, Ա. Տիգրանյան նրբանցք տուն 24 հասցեի տանը, իմ իմանալով Դավիթ Դավթյանը 1972 թվականին 10.000 ռուբլիով գնել է իր եղբորից քաղաք Երևան, Ա. Տիգրանյան նրբանցք տուն 24 հասցեի տան առաջին հարկը և տան դիմաց գտնվող հողատարածքի կեսը, որտեղ վարել են առանձին տնտեսություն, հոգ են տարել իրենց զբաղեցրած տարածքի համար, ունեցել են և առ այսօր ունեն առանձին մուտք: Հայտարարության վրա առկա է Քանաքեռ-Զեյթուն վարչական շրջանի բնակարանային կոմունալ տնտեսության և բարեկարգման բաժնի լիազոր ներկայացուցչի կնիքը (հատոր 1-ին գ.թ. 21):
7) Դավիթ Զավենի Գասպարյանի հայտարարության համաձայն` «(...) Դավիթ Հարությունի Դավթյանին և նրա ընտանիքին ճանաչում եմ մանկուց լինելով համագյուղացիներ, իսկ հարևաններ ենք 1974 թվականից: Իմ իմանալով Դավիթ Դավթյանը իր եղբորից 10.000 ռուբլիով գնել է քաղաք Երևան, Ա. Տիգրանյան նրբանցք տուն 24 հասցեի տան առաջին հարկը և նրա դիմացի հողամասի կեսը: Իրենց տանը իրենք ապրել են, վերանորոգել են, տնօրինել են, հոգ են տարել իրենց զբաղեցրած տարածքի համար, ունեցել են և ունեն առ այսօր առանձին մուտք: Իսկ նկուղային հարկը Գրիգորի Դավթյանը և Դավիթ Դավթյանը տնօրինել և օգտագործել են համատեղ» Հայտարարության վրա առկա է Քանաքեռ-Զեյթուն վարչական շրջանի բնակարանային կոմունալ տնտեսության և բարեկարգման բաժնի լիազոր ներկայացուցչի կնիքը (հատոր 1-ին գ.թ. 23):
4. ՎՃՌԱԲԵԿ ԴԱՏԱՐԱՆԻ ՊԱՏՃԱՌԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ԵՎ ԵԶՐԱՀԱՆԳՈՒՄԸ
i
Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով և նույն հոդվածի 2-րդ մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ, այն է` բողոքում բարձրացված հարցի վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանի որոշումը կարող է էական նշանակություն ունենալ օրենքի և այլ նորմատիվ իրավական ակտերի միատեսակ կիրառության համար, քանի որ բողոքարկվող դատական ակտում ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 187-րդ հոդվածի վերաբերյալ Վերաքննիչ դատարանի մեկնաբանությունը հակասում է թիվ ԵԷԴ/1238/02/13 և թիվ ԵԿԴ/2393/02/12 քաղաքացիական գործերով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի որոշումներում տվյալ նորմին տրված մեկնաբանություններին, ինչը հիմնավորվում է ստորև ներկայացված պատճառաբանություններով:
Սույն բողոքի քննության շրջանակներում Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ ձեռքբերման վաղեմության ուժով սեփականության իրավունքի ճանաչման առանձնահատկություններին` վերահաստատելով նախկինում արտահայտված դիրքորոշումները:
i
ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 172-րդ հոդվածի 5-րդ կետի համաձայն` նույն օրենսգրքով նախատեսված դեպքերում և կարգով` անձը կարող է սեփականության իրավունք ձեռք բերել սեփականատեր չունեցող գույքի նկատմամբ, ինչպես նաև այն գույքի, որի սեփականատերն անհայտ է, կամ որից սեփականատերը հրաժարվել է, կամ որի նկատմամբ սեփականության իրավունքը նա կորցրել է օրենքով նախատեսված այլ հիմքերով:
i
ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 280-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` քաղաքացին կամ իրավաբանական անձը կարող է հրաժարվել իրեն պատկանող գույքի սեփականության իրավունքից` այդ մասին գրավոր հայտարարելով կամ այնպիսի գործողություններ կատարելով, որոնք ակնհայտ վկայում են գույքի տիրապետումից, օգտագործումից և տնօրինումից նրա մեկուսացման մասին` առանց այդ գույքի նկատմամբ որևէ իրավունք պահպանելու մտադրության:
i
ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 187-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` քաղաքացին կամ իրավաբանական անձը, որն անշարժ գույքի սեփականատերը չէ, սակայն այն տասը տարվա ընթացքում բարեխղճորեն, բացահայտ և անընդմեջ տիրապետում է որպես սեփական գույք, այդ գույքի նկատմամբ ձեռք է բերում սեփականության իրավունք (ձեռքբերման վաղեմություն):
Վերոնշյալ հոդվածների համադրումից հետևում է, որ ձեռքբերման վաղեմությունն իրենից ներկայացնում է օրենքով նախատեսված որոշակի ժամկետի լրանալու և որոշակի պայմանների վրա հասնելու ուժով մեկ անձի կողմից սեփականության իրավունքի ձեռքբերման, իսկ մյուսի կողմից այդ իրավունքի դադարման միջոց:
Անդրադառնալով ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 187-րդ հոդվածի 1-ին կետին` ՀՀ վճռաբեկ դատարանը գտել է, որ ձեռքբերման վաղեմության ուժով սեփականության իրավունքի ծագման համար անհրաժեշտ է մի շարք նախապայմանների միաժամանակյա առկայությունը: Մասնավորապես դրանք են`
1. տիրապետումը պետք է լինի բարեխիղճ: Տիրապետման բարեխղճությունը գնահատվում է գույքն անձի փաստացի տիրապետմանն անցնելիս: Գույքն անձի փաստացի տիրապետմանը պետք է անցնի առանց որևէ բռնության գործադրման: Տիրապետողի մոտ պետք է առկա լինի այն համոզմունքը, որ նա գույքը ձեռք է բերում օրինական հիմքերով: Տիրապետումը պետք է հիմնված լինի այնպիսի փաստի հիման վրա, որը տիրապետողին կարող է տալ բավարար հիմքեր ենթադրելու, որ նա այդ գույքը տիրապետելու է որպես սեփականություն:
2. Փաստացի տիրապետողը գույքը պետք է տիրապետի որպես սեփականը, այսինքն` գույքը փաստացի տիրապետողը պետք է մասնակցի գույքի կառավարմանը, հոգ տանի դրա պահպանման համար, ինչպես իր սեփական գույքի դեպքում: Անձը պետք է գույքը տիրապետի ինչպես սեփականը նաև երրորդ անձանց հետ հարաբերություններում:
3. Տիրապետումը պետք է լինի տասը տարի և անընդմեջ: Այսինքն` 10 տարվա ընթացքում գույքի տիրապետումը չպետք է ընդհատվի: Տիրապետումը կարող է ընդհատվել կամ տիրապետողի կամքով, երբ նա հրաժարվում է գույքի հետագա տիրապետումից (գույքը դուրս է գալիս նրա տիրապետումից), կամ գույքի սեփականատիրոջ կամ այլ անձանց գործողություններով, որոնք ուղղված են գույքը վերադարձնելուն:
4. Տիրապետումը պետք է լինի բացահայտ, այսինքն` փաստացի տիրապետողը գույքը չպետք է տիրապետի երրորդ անձանցից գաղտնի եղանակով (տե՛ս, Վոլոդյա և Միշա Նիկողոսյաններն ընդդեմ Մանվել Սարիբեկյանի և մյուսների թիվ 3-1435/ՎԴ քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 10.10.2007 թվականի որոշումը):
ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, վերահաստատելով ձեռքբերման վաղեմության ուժով գույքի նկատմամբ սեփականության իրավունքի ծագման պայմանների վերաբերյալ իր նախկին դիրքորոշումը, անդրադարձել է այդ պայմաններից` բարեխղճության պայմանի գնահատման առանձնահատկություններին և արձանագրել, որ նման իրավահարաբերություններում առավել կարևորվում է ինչպես անշարժ գույքի փաստացի տիրապետողի վերաբերմունքը տիրապետվող գույքի նկատմամբ, այնպես էլ գրանցված սեփականատիրոջ վարքագիծը և վերաբերմունքն այլ անձի կողմից իր սեփականության տիրապետման նկատմամբ:
i
Ըստ էության, օրենքով նախատեսված տասը տարվա ժամանակահատվածն այն սահմանափակ ժամանակահատվածն է, որի ընթացքում անշարժ գույքի սեփականատիրոջ գործողությունները կարող են ազդել գույքի փաստացի տիրապետողի կողմից նրա` գույքը որպես սեփական տիրապետելու բարեխղճության վրա, քանի որ այս իրավահարաբերության համար էական է անշարժ գույքի սեփականատիրոջ վերաբերմունքը նման տիրապետման վերաբերյալ, որովհետև ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 187-րդ հոդվածի կիրառման առումով սեփականատիրոջ կողմից գույքի տիրապետման իրավազորության իրականացումն ինքնին բացառում է ձեռքբերման վաղեմության ուժով սեփականության իրավունքի ճանաչում որևէ սուբյեկտի համար: Նման մեկնաբանությունը բխում է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 187-րդ հոդվածի 3-րդ կետի բովանդակությունից:
Անշարժ գույքի գրանցված սեփականության իրավունք ունեցող անձի վարքագիծը և վերաբերմունքն առանց օրենքի և պայմանագրի հիման վրա գույքը փաստացի տիրապետող անձի տիրապետման նկատմամբ էական է դառնում ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 280-րդ հոդվածի բովանդակության առումով գնահատական տալու համար, քանի որ հիշատակված հոդվածը` որպես սեփականությունից հրաժարվելու հիմք, կարևորում է ոչ միայն գրավոր փաստաթղթի առկայությունը, այլ նաև` սեփականատիրոջ գործողությունները (անգործությունը):
Անշարժ գույքի գրանցված սեփականատիրոջ կողմից գույքի նկատմամբ սեփականության իրավունքի պաշտպանությանն ուղղված գործողությունները պետք է իրականացվեն ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 187-րդ հոդվածով նախատեսված ժամկետի ընթացքում` մինչև գույքի փաստացի տիրապետողի կողմից ձեռքբերման վաղեմության հիմքով սեփականության իրավունքի ճանաչման պահանջ ներկայացնելը:
ՀՀ վճռաբեկ դատարանը եզրահանգել է, որ ձեռքբերման վաղեմության հիմքով սեփականության իրավունքի ծագման համար գույքն այլ անձի անցնելու ձևերը, որոնք էլ պայմանավորում են ձեռք բերողի մոտ բարեխղճության առկայությունը կամ բացակայությունը, տարբեր են: Ինչպես կամահայտնության գրավոր կամ բանավոր ձևերը, այնպես էլ անձի գործողությունները և հավասարապես անգործությունը կարող են վկայել տիրապետման բարեխղճության մասին:
Բարեխղճության ծագումը, ինչպես և մյուս պայմանները կարևորվում են գույքի փաստացի տիրապետման անցնելու պահին: Այդուհանդերձ, առանձին դեպքերում բարեխղճությունը ժամանակագրական առումով կարող է չհամընկնել գույքի փաստացի տիրապետման անցնելու պահի հետ: Այլ կերպ` գույքը փաստացի տիրապետման անցնելու պահին այն ձեռք բերողի մոտ կարող է բացակայել բարեխղճությունը և ծագել ավելի ուշ: Նման դեպքերում ինքնին չպետք է բացառել ձեռքբերման վաղեմության առկայությունը: ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ նման դեպքերում տասը տարվա ժամկետի հաշվարկի հոսքը սկսվում է ոչ թե գույքի փաստացի տիրապետմանն անցնելու պահից, այլ` տիրապետման ընթացքում բարեխիղճ դառնալու պահից: Վերջինս էլ ըստ էության նշանակում է, որ գույքն այդ պահից է անցել անձի տիրապետմանը, և անցման պահին անձը եղել է բարեխիղճ (տե՛ս, Նունե Մովսեսյանն ընդդեմ Վարդանուշ և Լուսինե Թորոսյանների, Օֆելյա Բոդուրյանի թիվ ԵԿԴ/0532/02/15 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 27.12.2017 թվականի որոշումը):
i
ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 66-րդ հոդվածի 1-ին, 2-րդ և 3-րդ մասերի համաձայն` դատարանը, գնահատելով գործում եղած բոլոր ապացույցները, որոշում է փաստի հաստատված լինելու հարցը` ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտման վրա հիմնված ներքին համոզմամբ: Յուրաքանչյուր ապացույց ենթակա է գնահատման վերաբերելիության, թույլատրելիության, արժանահավատության, իսկ բոլոր ապացույցներն իրենց համակցության մեջ` փաստի հաստատման համար բավարարության տեսանկյունից: Դատարանը հետազոտված ապացույցը ճանաչում է անարժանահավատ, եթե դրա հետազոտման, գնահատման կամ այլ ապացույցների հետ համադրման արդյունքով հաստատվում է, որ դրանում պարունակվող տեղեկատվությունը չի համապատասխանում իրականությանը:
i
ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 67-րդ հոդվածի համաձայն` ապացույցի տեսակներն են`
1) վկայի ցուցմունքը.
2) գրավոր ապացույցները.
3) իրեղեն ապացույցները.
4) լուսանկարները, (լուսաժապավենները) ձայնագրություններն ու տեսագրությունները.
5) փորձագետի եզրակացությունը.
6) մասնագետի բացատրությունը:
i
ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 74-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն`գրավոր ապացույցներ են գործի լուծման համար նշանակություն ունեցող փաստերի մասին տեղեկություններ պարունակող անհատական կամ ներքին իրավական ակտերը, գործարքները, տեղեկանքները, գործարար և մասնավոր թղթակցությունը և այլ գրավոր նյութերը (փաստաթղթերը):
Վերը նշված իրավանորմերի վերլուծությունից հետևում է, որ գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող յուրաքանչյուր փաստի հաստատված լինելու հարցը դատարանը պարզում է գործում եղած բոլոր ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտման վրա հիմնված ներքին համոզմամբ:
ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, անդրադառնալով ապացույցների գնահատման հարցին, նախկինում կայացված որոշմամբ արձանագրել է, որ այս կամ այն հանգամանքի առկայության կամ բացակայության մասին դատարանի եզրակացությունը պետք է լինի գործով ձեռք բերված ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտման տրամաբանական հետևությունը` հաշվի առնելով դրանց համակցությունը և փոխադարձ կապը, կիրառման ենթակա իրավունքը և ներքին համոզմունքը:
Ապացույցի գնահատումն ապացույցների տրամաբանական և իրավաբանական որակումն է` դրանց վերաբերելիության, թույլատրելիության, արժանահավատության և բավարարության տեսանկյունից: Ընդ որում, ապացույցների բավարարությունը գործով ձեռք բերված ապացույցների այնպիսի համակցությունն է, որը հնարավորություն է տալիս վերջնական եզրահանգում կատարելու որոնվող փաստերի առկայության կամ բացակայության վերաբերյալ: Ապացույցների գնահատումը բավարարության տեսանկյունից հետապնդում է ապացույցների միջև հակասությունները վերացնելու նպատակ այնպես, որ փարատվեն ստացված ամբողջ ապացուցողական զանգվածից կատարված հետևությունների ճշմարտացիության վերաբերյալ կասկածները:
ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նշել է, որ ապացույցների անբավարար լինելու դեպքում գործի հանգամանքների վերաբերյալ դատարանը կարող է կատարել ոչ թե որոշակի, այլ հավանական եզրակացություններ, մինչդեռ դատարանի կողմից գործն ըստ էության լուծող դատական ակտը չի կարող հիմնված լինել հավանական եզրակացությունների և դատողությունների վրա: (տե՛ս «Շենքերի կառավարում» համատիրությունն ընդդեմ Մասիս Ղազանչյանի թիվ ԵԱՔԴ/0483/02/15 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 22.07.2016 թվականի որոշումը):
ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, անդրադառնալով ապացույցների արժանահավատության հարցին, իր նախկին որոշումներից մեկում արձանագրել է, որ դատարանը յուրաքանչյուր ապացույցի վերաբերելիությունը և թույլատրելիությունը ստուգելուց հետո պարտավոր է ստուգել նաև տվյալ ապացույցի արժանահավատությունը և ապացույցների միջև հակասության դեպքում մերժել իր կարծիքով ոչ արժանահավատ ապացույցը` հիմնավորելով տվյալ մերժումը, իսկ փաստը հաստատել արժանահավատ ապացույցի հիման վրա (տե՛ս ՀՀ գլխավոր դատախազությունն ընդդեմ «Զարյա» արտադրական կոոպերատիվի թիվ 3-81 (ՏԴ) քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 29.02.2008 թվականի որոշումը):
Միևնույն ժամանակ ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ ապացույցների արժանահավատությունը կախված է նաև գործով ձեռք բերված տարբեր ապացույցների` միմյանց համապատասխանությունից, հավաքված և հետազոտված բոլոր ապացույցների ընդհանուր գնահատականից, քանի որ գործով ձեռք բերված և հետազոտված բոլոր ապացույցների գնահատումը միայն կարող է վերհանել ապացույցների միջև եղած հակասությունները և արդյունքում որոշել ապացույցների հավաստիությունը: Այլ կերպ ասած, եթե դատարանի մոտ կասկածներ են առաջանում` կապված ձեռք բերված և հետազոտվող ապացույցների հավաստիության վերաբերյալ, ապա այդ կասկածներն անհրաժեշտ է փարատել` տվյալ ապացույցներն այլ ապացույցների հետ համադրելու միջոցով:
Այսպիսով, ապացույցների հավաստիության և փոխադարձ կապի տեսանկյունից դրանց գնահատման նպատակն այն է, որ վերացվեն ձեռք բերված և հետազոտվող ապացույցների միջև առկա հակասությունները, փարատվեն ստացված ապացուցողական տեղեկատվության ողջ համակցության հետազոտման արդյունքում կատարված եզրահանգման հավաստիության վերաբերյալ բոլոր կասկածները: Պարզելով ապացույցների արժանահավատությունը` դատարանը որոշում է դրանց բավարար լինելը, բացահայտում է ձեռք բերված և հետազոտված ապացույցների հիման վրա որոնվող փաստերի առկայության կամ բացակայության վերաբերյալ եզրակացություն անելու հնարավորությունը, ինչը թույլ է տալիս ստուգել նաև գործով հավաքված ապացույցների լրիվությունը:
ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է նաև, որ դատարանը պետք է նշի ոչ միայն այն ապացույցները, որոնց վրա հիմնվել է վիճելի փաստերը հաստատելիս և արդյունքում դատական ակտ կայացնելիս, այլև պետք է պատճառաբանի, թե ինչու է կողմի ներկայացրած այս կամ այն ապացույցը մերժվում: Միայն նման հիմնավորումը կարող է վկայել գործի բազմակողմանի հետազոտության մասին (տե՛ս, Ռազմիկ Մարությանն ընդդեմ Ստեփան և Անահիտ Մարությանների թիվ 3-54(ՎԴ) գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 27.03.2008 թվականի որոշումը):
i
ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է նաև, որ ըստ էության օրենքով նախատեսված տասը տարվա ժամանակահատվածն այն սահմանափակ ժամանակահատվածն է, որի ընթացքում անշարժ գույքի սեփականատիրոջ գործողությունները կարող են ազդել գույքի փաստացի տիրապետողի կողմից նրա` գույքը որպես սեփական տիրապետելու բարեխղճության վրա, քանի որ այս իրավահարաբերության համար էական է անշարժ գույքի սեփականատիրոջ վերաբերմունքը նման տիրապետման վերաբերյալ, որովհետև ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 187-րդ հոդվածի կիրառման առումով սեփականատիրոջ կողմից գույքի տիրապետման իրավազորության իրականացումն ինքնին բացառում է ձեռքբերման վաղեմության ուժով սեփականության իրավունքի ճանաչում որևէ սուբյեկտի համար: Նման մեկնաբանությունը բխում է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 187-րդ հոդվածի 3-րդ կետի բովանդակությունից: Անշարժ գույքի գրանցված սեփականության իրավունք ունեցող անձի վարքագիծը և վերաբերմունքն առանց օրենքի և պայմանագրի հիման վրա գույքը փաստացի տիրապետող անձի տիրապետման նկատմամբ էական է դառնում ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 280-րդ հոդվածի բովանդակության առումով գնահատական տալու համար, քանի որ հիշատակված հոդվածը` որպես սեփականությունից հրաժարվելու հիմք, կարևորում է ոչ միայն գրավոր փաստաթղթի առկայությունը, այլ նաև` սեփականատիրոջ գործողությունները (անգործությունը): Անշարժ գույքի գրանցված սեփականատիրոջ կողմից գույքի նկատմամբ սեփականության իրավունքի պաշտպանությանն ուղղված գործողությունները պետք է իրականացվեն ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 187-րդ հոդվածով նախատեսված ժամկետի ընթացքում` մինչև գույքի փաստացի տիրապետողի կողմից ձեռքբերման վաղեմության հիմքով սեփականության իրավունքի ճանաչման պահանջ ներկայացնելը: Այս առումով պետք է նշել, որ ժառանգման կարգով իրականացված իրավահաջորդության դեպքում գույքի նկատմամբ ժառանգների սեփականության իրավունքի ծագումն ինքնըստինքյան չի վերացնում անշարժ գույքի փաստացի տիրապետողի մոտ առկա տիրապետման բարեխղճությունը:
ՀՀ վճռաբեկ դատարանը եզրահանգել է, որ ձեռքբերման վաղեմության հիմքով սեփականության իրավունքի ծագման համար գույքն այլ անձի անցնելու ձևերը, որոնք էլ պայմանավորում են ձեռք բերողի մոտ բարեխղճության առկայությունը կամ բացակայությունը, տարբեր են: Ինչպես կամահայտնության գրավոր կամ բանավոր ձևերը, այնպես էլ անձի գործողությունները և հավասարապես անգործությունը կարող են վկայել տիրապետման բարեխղճության մասին: ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, հիմք ընդունելով վերը շարադրված իրավական դիրքորոշումները, ևս մեկ անգամ ընդգծել է, որ նշված փաստը հավասարապես կարող է հիմնավորվել ինչպես գործում առկա համապատասխան ապացույցներով, այնպես էլ նախկին սեփականատիրոջ վարքագծի գնահատմամբ: Տվյալ պարագայում պատասխանողների, նաև` վերջիններիս իրավանախորդների վարքագիծը, մասնավորապես` նրանց կողմից 10 տարուց ավելի Լևոն Մելքոնյանի տիրապետմանը որևէ կերպ չխոչընդոտելը ևս կարող էր ակնհայտ վկայել գույքի տիրապետումից, օգտագործումից և տնօրինումից սեփականատիրոջ մեկուսացման մասին, ինչը, սակայն, անտեսվել է ստորադաս դատարանների կողմից (տե՛ս, հայցի Լևոն Մելքոնյանի ընդդեմ Արուսյակ, Կարեն, Լևոն, Արմեն Կարապետյանների և Հեղուշ Կարապետյանի իրավահաջորդ Ալբերտ Կարապետյանի թիվ ԵԿԴ/2393/02/12 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 27.11.2015 թվականի որոշումը):
i
Անշարժ գույքի սեփականատիրոջ կողմից գույքի նկատմամբ սեփականության իրավունքի պաշտպանությանն ուղղված գործողությունները պետք է իրականացվեն ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 187-րդ հոդվածով նախատեսված ժամկետի ընթացքում` մինչև գույքի փաստացի տիրապետողի կողմից ձեռքբերման վաղեմության հիմքով սեփականության իրավունքի ճանաչման պահանջ ներկայացնելը: Այս առումով ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նշել է, որ ժառանգման կարգով իրականացված իրավահաջորդության դեպքում գույքի նկատմամբ ժառանգների սեփականության իրավունքի ծագումն ինքնըստինքյան չի վերացնում անշարժ գույքի փաստացի տիրապետողի մոտ առկա տիրապետման բարեխղճությունը: ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ ձեռքբերման վաղեմության հիմքով սեփականության իրավունքի ծագման համար գույքն այլ անձի անցնելու ձևերը, որոնք էլ պայմանավորում են ձեռք բերողի մոտ բարեխղճության առկայությունը կամ բացակայությունը, տարբեր են: Ինչպես կամահայտնության գրավոր կամ բանավոր ձևերը, այնպես էլ անձի գործողությունները և հավասարապես անգործությունը կարող են վկայել տիրապետման բարեխղճության մասին:
i
Բարեխղճության ծագումը, ինչպես և մյուս պայմանները կարևորվում են գույքի փաստացի տիրապետման անցնելու պահին: Այդուհանդերձ, առանձին դեպքերում բարեխղճությունը ժամանակագրական առումով կարող է չհամընկնել գույքի փաստացի տիրապետման անցնելու պահի հետ: Այլ կերպ` գույքը փաստացի տիրապետման անցնելու պահին այն ձեռք բերողի մոտ կարող է բացակայել բարեխղճությունը և ծագել ավելի ուշ: Նման դեպքերում ինքնին չպետք է բացառել ձեռքբերման վաղեմության առկայությունը: ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ նման դեպքերում տասը տարվա ժամկետի հաշվարկի հոսքը սկսվում է ոչ թե գույքի փաստացի տիրապետմանն անցնելու պահից, այլ տիրապետման ընթացքում բարեխիղճ դառնալու պահից: Վերջինս էլ ըստ էության նշանակում է, որ գույքն այդ պահից է անցել անձի տիրապետմանը և անցման պահին անձը եղել է բարեխիղճ: Ինչպես արդեն իսկ նշվեց վերը, տիրապետումը կարող է ընդհատվել կամ տիրապետողի կամքով, երբ նա հրաժարվում է գույքի հետագա տիրապետումից (գույքը դուրս է գալիս նրա տիրապետումից), կամ գույքի սեփականատիրոջ կամ այլ անձանց գործողություններով, որոնք ուղղված են գույքը վերադարձնելուն (տե՛ս, հայցի Սպարտակ, Թեհմինե, Ալինա Հակոբյանների և Քնարիկ Վարդանյանի հայցի ընդդեմ Արայիկ, Նորաշխարհիկ, Աննա, Ամալյա և Միքայել Հակոբյանների թիվ ԱՎԴ/0167/02/12 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 24.05.2013 թվականի որոշումը):
Ամփոփելով վերոգրյալ իրավական դիրքորոշումները` Վճռաբեկ դատարանն եզրահանգում է, որ գործի ճիշտ լուծման նպատակով դատարանը պարտադիր կերպով պետք է ստուգի ապացույցների արժանահավատությունը, քանի որ միայն արժանահավատ ապացույցն է հնարավորություն տալիս հաստատելու կամ հերքելու գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող հանգամանքները: Գործով ձեռք բերված որոշ ապացույցների ոչ հավաստիության վերաբերյալ կարող է վկայել դատարանի կողմից միևնույն հանգամանքի կամ փաստի վերաբերյալ հակասական, միմյանց բացառող տեղեկությունների, տվյալների ստացումը: Ապացույցի հավաստիության մասին կարելի է դատել` առաջին հերթին ելնելով այդ տեղեկատվության աղբյուրի բնույթից (հատկանիշներից): Այսինքն` ապացույցների արժանահավատությունն առաջին հերթին կախված է տեղեկատվության աղբյուրի որակից: Դատարանը հետազոտված գրավոր ապացույցը կարող է անարժանահավատ ճանաչել, եթե դրա հետազոտման, գնահատման կամ այլ ապացույցների հետ համադրման արդյունքով հաստատվում է, որ դրանում պարունակվող տեղեկատվությունը չի համապատասխանում իրականությանը: Հետևաբար` գրավոր ապացույցների հավաստիության ստուգումը ենթադրում է ոչ միայն փաստաթղթի ձևի, այլ նաև բովանդակության համապատասխանության ստուգում:
Վերը նշված իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո գնահատելով Վերաքննիչ դատարանի եզրահանգումների հիմնավորվածությունը` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է հետևյալը.
Սույն գործով Դատարանը, հայցը մերժելով, պատճառաբանել է, որ Կլարա Մակարյանը, Աստղիկ Մադոյանը, Դավիթ Գասպարյանն իրենց հայտարարությունների մեջ նշելով, որ իրենց իմանալով Դավիթ Դավթյանը 1972 թվականին 10.000 ռուբլիով գնել է իր եղբորից` Գրիգոր Դավթյանից, Ա. Տիգրանյան նրբանցքի թիվ 24 հասցեի տան առաջին հարկը և տան դիմացի հողատարածքը, չեն բացահայտել իրազեկման աղբյուրը, հետևաբար այդ ապացույցները, պետք է մերժել` ոչ արժանահավատ լինելով պայմանավորված: Ինչ վերաբերվում է կոմունալ ծառայությունների համար կնքված պայմանագրերին և վճարման անդորրագրերին, ապա Դատարանն արձանագրել է, որ դրանք չեն կարող բավարար ապացույցներ հանդիսանալ հաստատելու այն փաստը, որ Գրիգոր Դավթյանն իր գործողություններով հրաժարվել է ք. Երևան, Ա. Տիգրանյան նրբանցքի թիվ 24 տան առաջին հարկի 62,6 քմ տան և 80,9 քմ հողամասի սեփականության իր իրավունքից:
Վերաքննիչ դատարանը, Դատարանի վճիռը թողնելով անփոփոխ, արձանագրել է, որ գործում առկա հայտարարությունները բավարար և արժանահավատ չեն սկզբնական պատասխանողի կողմից վկայակոչված հանգամանքները հաստատված համարելու համար, քանի որ հայտարարություն տված անձինք նախապես զգուշացված չեն եղել սուտ ցուցմունք տալու դեպքում քրեական պատասխանատվության մասին, ինչն էականորեն նվազեցնում է այդ ապացույցների արժանահավատությունը: Բացի այդ, էական նշանակություն ունի այն, որ գույքը ձեռք բերելու հանգամանքի մասին հայտարարություններում նշված է, որ գիտեն, սակայն որևէ հիմք այդ առումով առկա չէ, ինչն էականորեն նվազեցնում է նաև փաստաթղթի բովանդակության արժանահավատությունը: Վերաքննիչ դատարանն արձանագրել է, որ միայն անշարժ գույքին տիրապետելը, կոմունալ ծառայություններից օգտվելու համար պայմանագրեր կնքելը չեն կարող վկայել անձի տիրապետման բարեխղճության մասին և չեն կարող հիմնավորել, որ անձը բավարար հիմքեր է ունեցել ենթադրելու, որ այդ գույքը տիրապետում է որպես սեփականություն:
Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ սույն գործի լուծման համար էական նշանակություն ունի գույքի սեփականատիրոջ կողմից անշարժ գույքի նկատմամբ սեփականության իրավունքից հրաժարվելու հանգամանքը: Սեփականատիրոջ կողմից իր գույքից հրաժարվելու մասին կարող է վկայել ոչ միայն նրա կողմից այդ գույքից հրաժարվելու մասին գրավոր ապացույցը, այլև դրա բացակայության` դեպքում վեճի առարկա գույքի սեփականատիրոջ հետագա գործողությունները (անգործությունը):
i
Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում հատկապես ընդգծել, որ թիվ ԵԿԴ/0532/02/15 քաղաքացիական գործով 27.12.2017 թվականի որոշմամբ ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նշել է, որ ձեռքբերման վաղեմության հիմքով սեփականության իրավունքի ծագման համար գույքն այլ անձի անցնելու ձևերը, որոնք էլ պայմանավորում են ձեռք բերողի մոտ բարեխղճության առկայությունը կամ բացակայությունը, տարբեր են: Ինչպես կամահայտնության գրավոր կամ բանավոր ձևերը, այնպես էլ անձի գործողությունները և հավասարապես անգործությունը կարող են վկայել տիրապետման բարեխղճության մասին:
Վերաքննիչ դատարանի` վերը նշված եզրահանգումներից հետևում է, որ Վերաքննիչ դատարանը կարևորել է Կլարա Մակարյանի, Աստղիկ Մադոյանի, Դավիթ Գասպարյանի հայտարարություններն այն մասին, որ Դավիթ Դավթյանը քաղաք Երևան, Ա. Տիգրանյան նրբանցք տուն 24 հասցեի տանը, 1972 թվականին 10.000 ռուբլիով գնել է իր եղբորից: Մինչդեռ ՀՀ վճռաբեկ դատարանի` վերը վկայակոչված որոշմամբ արտահայտած դիրքորոշումները վկայում են այն մասին, որ Վերաքննիչ դատարանի կողմից պետք է արժևորվեր ոչ թե այն հանգամանքը, թե իրականում Դավիթ Դավթյանի և Գրիգոր Դավթյանի միջև առկա է եղել գույքի առուվաճառքի գործարք, թե` ոչ, այլ այն հանգամանքը, որ Դավիթ Դավթյանն իր ընտանիքով 1972 թվականից բնակվել է քաղաք Երևան, Ա. Տիգրանյան նրբանցք տուն 24 հասցեի տանը, կատարել է արդյոք գույքի պահպանությանն ուղղված գործողություններ և տիրապետել է արդյոք վերջինիս նշված գույքը որպես իր սեփականը նաև երրորդ անձանց հետ հարաբերություններում:
Հիմք ընդունելով վերոգրյալը` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ արդյունքում Վերաքննիչ դատարանը պատշաճ կերպով չի գնահատել սույն գործով ներկայացված ապացույցները: Մասնավորապես` սույն գործով ներկայացված ՀՀ Քանաքեռ-Զեյթուն վարչական շրջանի անհատական 1 տնատիրության լիազոր ներկայացուցչի կողմից տրված տեղեկանքը` Դավիթ Դավթյանի և նրա ընտանիքի անդամների 1975 թվականից առ այսօր քաղաք Երևան, Ա. Տիգրանյան նրբանցք տուն 24 հասցեի տանը բնակվելու մասին: Երևանի քաղաքային հեռախոսային ցանցի բաժանորդի քարտի, Գազասպառման կենցաղային համակարգի տեխնիկական սպասարկման պայմանագրի, Կենցաղային սպառման համար բնական գազի մատակարարման պայմանագրի, Առևտրային հաշվառքի սարքի տեղադրման ակտի, Ներտնային գազասպառման համակարգի տեխնիկական սպասարկման համաձայնագրի, Կենցաղային կարիքների համար բնական գազի մատակարարման պայմանագրի, Կենցաղային գազահաշվիչի տեղադրման և բնական գազի առք ու վաճառքի պայմանագրի, Գազասպառման կենցաղային համակարգում խախտումները վերացման կամ գազամատակարարման ընդհատման ակտերի, Գազասպառման համակարգում հայտնաբերված խախտումների ու թերությունների, դրանց վերացման կամ գազասարքի անջատման արձանագրության, Ծխնելույզների և օդանցքների տեխնիկական վիճակի մասին ակտի, Ջրաչափի ընդունման և փոխարինման, հերթական ստուգման հանձնարարականի, Առևտրային հաշվառքի սարքի տեղադրման ակտի, Հաշվարքի խախտման մասին ակտի համաձայն որոնց` վիճելի տան բաժանորդ հանդես է գալիս Դավիթ Դավթյանը:
Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ գործում առկա Կլարա Մակարյանի, Աստղիկ Մադոյանի և Դավիթ Գասպարյանի հայտարարությունները գրավոր ապացույցներ են: Վերաքննիչ դատարանը գործում առկա հայտարարություններն անարժանահավատ է գնահատել հետևյալ հիմքերով.
1) հայտարարություն տված անձինք նախապես նախազգուշացված չեն եղել սուտ ցուցմունք տալու դեպքում քրեական պատասխանատվության մասին,
2) հայտարարություններում առկա չէ, թե ինչի հիման վրա է հայտարարություն տվողներին հայտնի դարձել դրանում առկա տեղեկատվությունը:
Մինչդեռ գրավոր ապացույցի պարագայում սուտ ցուցմունք տալու դեպքում քրեական պատասխանատվության մասին հայտարարություն տված անձի նախապես նախազգուշացված չլինելը չի կարող հիմք հանդիսանալ վերոնշյալ հայտարարություններն անարժանահավատ համարելու համար: Գրավոր ապացույցների պարագայում նախատեսված չէ հայտարարություն տված անձին սուտ ցուցմունք տալու համար քրեական պատասխանատվության մասին նախազգուշացնելու նախապայման: Նման պայման սահմանված է միայն վկայի ցուցմունքի համար: Հետևաբար` գրավոր ապացույցը չի կարող անարժանահավատ համարվել այն հիմքով, որ հայտարարության հեղինակը նախապես նախազգուշացված չի եղել սուտ ցուցմունք տալու համար նախատեսված քրեական պատասխանատվության մասին: Բացի այդ` սույն գործով գրավոր ապացույց հանդիսացող հայտարարությունների իսկությունը որևէ կերպ չի վիճարկվել, իսկ դրանց բովանդակությունը չի հերքվել գործում առկա այլ ապացույցներով: Իսկ ինչ վերաբերվում է այն փաստարկին, որ հայտարարություններում նշված չէ դրանցում առկա տեղեկատվության աղբյուրը, ապա հայտարարություն տվողները` Կլարա Մակարյանը, Աստղիկ Մադոյանը և Դավիթ Գասպարյանը հանդիսանում են ինչպես Դավիթ Դավթյանի, այնպես էլ` Գրիգոր Դավթյանի հարևանները:
Այսպես, գործում առկա չէ որևէ ապացույց այն մասին, որ հակընդդեմ հայցվորը որևէ կերպ խոչընդոտել է վիճելի տարածքը Դավիթ Դավթյանի կողմից տիրապետելուն և օգտագործելուն: Մասնավորապես, հանդիսանալով գույքի գրանցված սեփականատերեր, հակընդդեմ հայցվորն ու իր իրավանախորդները 1975 թվականից անտարբեր վերաբերմունք են դրսևորել իրենց գույքի նկատմամբ մինչև սույն գործով հայցի հարուցումը, այն է` 2018 թվականը: Այսինքն` նրանք իրենց անգործությամբ մեկուսացել են իրենց գույքի համապատասխան մասի տիրապետումից` առանց դրա նկատմամբ որևէ իրավունք պահպանելու մտադրության, հետևաբար իրենց վարքագծով հրաժարվել են վիճելի գույքի նկատմամբ սեփականության իրավունքից: Գույքի սեփականատերերի նման վարքագիծն ակնհայտ վկայել է գույքի տիրապետումից, օգտագործումից և տնօրինումից նրանց մեկուսացման մասին, ուստի հիմք է տվել Դավիթ Դավթյանին ենթադրելու, որ գույքը տիրապետում է որպես սեփականություն:
Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ ինչպես հայցվոր Դավիթ Դավթյանի գործողությունները, այնպես էլ գույքի նախկին սեփականատերերի վարքագիծը, տվյալ դեպքում` անգործությունը, վկայում են Դավիթ Դավթյանի մոտ վիճելի գույքի տիրապետման բարեխղճության նախապայմանի առկայության փաստի մասին:
Այսպիսով, վերոգրյալ փաստերը գնահատելով և դրանք համադրելով սույն գործում առկա իրավական վերլուծությունների հետ` Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Դավիթ Դավթյանը վիճելի` քաղաք Երևան, Ա. Տիգրանյան նրբանցք թիվ 24 հասցեի բնակելի տան առաջին հարկի 62,6 քմ մակերեսով շինությունը և ինքնակամ շինություններով ծանրաբեռնված 80,9 քմ հողամասը տիրապետում և օգտագործում է նաև 10 տարուց ավելի բացահայտ և անընդմեջ, որպես սեփական գույք:
Ելնելով վերոգրյալից` Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Դավիթ Դավթյանի հայցապահանջը ձեռքբերման վաղեմության ուժով սեփականության իրավունքը ճանաչելու պահանջի մասին ենթակա էր բավարարման, որպիսի հիմքով հակընդդեմ հայցը ենթակա էր մերժման, այնինչ` ստորադաս դատարանները, գործում առկա ապացույցները ճիշտ չգնահատելով, հանգել են սխալ հետևության:
Վերը նշված պատճառաբանությունների լույսի ներքո ամբողջությամբ հերքվում են վճռաբեկ բողոքի պատասխանի փաստարկները:
i
Այսպիսով, վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը դիտում է բավարար` ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 390-րդ հոդվածի 2-րդ մասի ուժով Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու համար:
i
Միաժամանակ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ սույն գործով անհրաժեշտ է կիրառել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 405-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետով սահմանված` ստորադաս դատարանի դատական ակտը փոփոխելու` Վճռաբեկ դատարանի լիազորությունը հետևյալ հիմնավորմամբ.
«Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի (այսուհետ` Կոնվենցիայի) 6-րդ հոդվածի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք ունի ողջամիտ ժամկետում իր գործի քննության իրավունք: Սույն քաղաքացիական գործով վեճի լուծումն էական նշանակություն ունի գործին մասնակցող անձանց համար: Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ գործը ողջամիտ ժամկետում քննելը հանդիսանում է Կոնվենցիայի նույն հոդվածով ամրագրված անձի արդար դատաքննության իրավունքի տարր, հետևաբար գործի անհարկի ձգձգումները վտանգ են պարունակում նշված իրավունքի խախտման տեսանկյունից: Տվյալ դեպքում Վճռաբեկ դատարանի կողմից ստորադաս դատարանի դատական ակտը փոփոխելը բխում է արդարադատության արդյունավետության շահերից, քանի որ սույն գործով վերջնական դատական ակտ կայացնելու համար նոր հանգամանք հաստատելու անհրաժեշտությունը բացակայում է:
5. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները դատական ծախսերի բաշխման վերաբերյալ
i
ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 101-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` դատական ծախսերը կազմված են պետական տուրքից և գործի քննության հետ կապված այլ ծախսերից:
i
ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 109-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են բավարարված հայցապահանջների չափին համամասնորեն:
i
ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 112-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` վերաքննիչ կամ վճռաբեկ դատարան բողոք բերելու և բողոքի քննության հետ կապված դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 10-րդ գլխի կանոններին համապատասխան:
Հայցադիմումը ներկայացնելու պահին գործող խմբագրությամբ «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 9-րդ հոդվածի 1-ին մասի «ա» կետի համաձայն` հայցադիմումների և որպես վեճի առարկայի նկատմամբ ինքնուրույն պահանջներ ներկայացնող երրորդ անձ գործին մասնակցելու մասին դիմումների համար` դրամական պահանջով հայցագնի երկու տոկոսի չափով, բայց ոչ պակաս բազային տուրքի 150 տոկոսից:
Հայցադիմումը ներկայացնելու պահին գործող խմբագրությամբ «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 9-րդ հոդվածի 6-րդ մասի «ա» և «բ» կետերի համաձայն` դատական ակտերի դեմ վերաքննիչ բողոքների համար պետական տուրքը գանձվում է գույքային պահանջի գործերով` վերաքննիչ բողոքում նշված վիճարկվող գումարի 3 տոկոսի չափով, իսկ եթե վիճարկվում են առաջին ատյանի դատարանի կողմից բավարարված կամ չբավարարված պահանջներն ամբողջությամբ կամ բավարարված կամ չբավարարված պահանջները չեն վիճարկվում, ապա առաջին ատյանի դատարան հարուցված և բողոքարկվող հայցի հայցագնի 3 տոկոսի չափով, իսկ ոչ գույքային բնույթի պահանջի գործերով` բազային տուրքի տասնապատիկի չափով:
Հայցադիմումը ներկայացնելու պահին գործող խմբագրությամբ «Պետական տուրքի մասին» ՀՀ օրենքի 9-րդ հոդվածի 7-րդ մասի «ա» և «բ» կետերի համաձայն` դատական ակտերի դեմ վճռաբեկ բողոքների համար պետական տուրքը գանձվում է դրամական պահանջի գործերով` հայցագնի 3 տոկոսի չափով, բայց ոչ պակաս բազային տուրքի տասնապատիկից և ոչ ավելի բազային տուրքի հազարապատիկից, իսկ ոչ դրամական բնույթի պահանջի գործերով` բազային տուրքի քսանապատիկի չափով:
Սույն գործով նկատի ունենալով, որ վճռաբեկ բողոքը ենթակա է բավարարման, իսկ Վերաքննիչ դատարանի որոշումը` բեկանման և փոփոխման, որի արդյունքում սկզբնական հայցը` Դավիթ Դավթյանի ընդդեմ Թագուշ Դավթյանի, երրորդ անձ` Սարգիս Քուրուջյան` ձեռք բերման վաղեմության ուժով անշարժ գույքի նկատմամբ սեփականության իրավունքը ճանաչելու պահանջի մասին ենթակա է բավարարման, իսկ հակընդդեմ հայցը` Թագուշ Դավթյանի ընդդեմ Դավիթ Դավթյանի` գույքն ուրիշի ապօրինի տիրապետումից հետ պահանջելու պահանջի մասին ենթակա է մերժման, Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում արձանագրել հետևյալը`
- Թագուշ Դավթյանից հօգուտ Դավիթ Դավթյանի ենթակա է բռնագանձման 4.000 ՀՀ դրամ` որպես հայցադիմումը դատարան ներկայացնելու համար սահմանված և վերջինիս կողմից նախապես վճարված պետական տուրքի գումար:
- Թագուշ Դավթյանից հօգուտ Դավիթ Դավթյանի ենթակա է բռնագանձման 20.000 ՀՀ դրամ` որպես վերաքննիչ բողոքը դատարան ներկայացնելու համար սահմանված և վերջինիս կողմից նախապես վճարված պետական տուրքի գումար:
- Թագուշ Դավթյանից հօգուտ Դավիթ Դավթյանի ենթակա է բռնագանձման 40.000 ՀՀ դրամ` որպես վճռաբեկ բողոքի համար սահմանված և Դավիթ Դավթյանի կողմից նախապես վճարված պետական տուրքի գումար:
i
Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 403-րդ, 405-րդ, 406-րդ և 408-րդ հոդվածներով` Վճռաբեկ դատարանը
ՈՐՈՇԵՑ
1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել: Բեկանել ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 14.10.2020 թվականի որոշումը և փոփոխել. Դավիթ Դավթյանի հայցը բավարարել` քաղաք Երևան, Ա. Տիգրանյան նրբանցք թիվ 24 հասցեի բնակելի տան առաջին հարկի 62,6 քմ մակերեսով շինության և ինքնակամ շինություններով ծանրաբեռնված 80,9 քմ հողամասի նկատմամբ ձեռքբերման վաղեմության ուժով ճանաչել Դավիթ Դավթյանի սեփականության իրավունքը: Թագուշ Դավթյանի հակընդդեմ հայցն ընդդեմ Դավիթ Դավթյանի` գույքն ուրիշի ապօրինի տիրապետումից հետ պահանջելու պահանջի մասին` մերժել:
2. Թագուշ Դավթյանից հօգուտ Դավիթ Դավթյանի բռնագանձել 4.000 ՀՀ դրամ` որպես հայցադիմումը դատարան ներկայացնելու համար սահմանված և վերջինիս կողմից նախապես վճարված պետական տուրքի գումար:
Թագուշ Դավթյանից հօգուտ Դավիթ Դավթյանի բռնագանձել 20.000 ՀՀ դրամ` որպես վերաքննիչ բողոքը դատարան ներկայացնելու համար սահմանված և վերջինիս կողմից նախապես վճարված պետական տուրքի գումար:
Թագուշ Դավթյանից հօգուտ Դավիթ Դավթյանի բռնագանձել 40.000 ՀՀ դրամ` որպես վճռաբեկ բողոքի համար սահմանված և վերջինիս կողմից նախապես վճարված պետական տուրքի գումար:
3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում կայացման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման:
Նախագահող Ռ. Հակոբյան
Զեկուցող Ս. Անտոնյան
Ա. Բարսեղյան
Հ. Բեդևյան
Մ. Դրմեյան
Գ. Հակոբյան
Ս. Միքայելյան
Ա. Մկրտչյան
Տ. Պետրոսյան
Է. Սեդրակյան
Ն. Տավարացյան
Հատուկ կարծիք
Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի կողմից թիվ ԵԴ/17352/02/18 քաղաքացիական գործով 20.05.2022 թվականին կայացված որոշման պատճառաբանական և եզրափակիչ մասերի վերաբերյալ
20.05.2022 թվական
Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատը (այսուհետ` Վճռաբեկ դատարան), 2022 թվականի մայիսի 20-ին գրավոր ընթացակարգով քննելով Դավիթ Դավթյանի վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 14.10.2020 թվականի որոշման դեմ` ըստ հայցի Դավիթ Դավթյանի ընդդեմ Թագուշ Դավթյանի, երրորդ անձ Սարգիս Քուրուջյանի` ձեռքբերման վաղեմության ուժով անշարժ գույքի նկատմամբ սեփականության իրավունքը ճանաչելու պահանջի մասին, և ըստ հակընդդեմ հայցի Թագուշ Դավթյանի ընդդեմ Դավիթ Դավթյանի` գույքն ուրիշի ապօրինի տիրապետումից հետ պահանջելու պահանջի մասին, Վճռաբեկ դատարանի դատավորների ընդհանուր թվի մեծամասնությամբ որոշել է վճռաբեկ բողոքը բավարարել, բեկանել ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 14?10?2020 թվականի որոշումը և փոփոխել` Դավիթ Դավթյանի հայցը բավարարել` քաղաք Երևան, Ա. Տիգրանյան նրբանցք թիվ 24 հասցեի բնակելի տան առաջին հարկի 62,6 քմ մակերեսով շինության և ինքնակամ շինություններով ծանրաբեռնված 80,9 քմ հողամասի նկատմամբ ձեռքբերման վաղեմության ուժով ճանաչել Դավիթ Դավթյանի սեփականության իրավունքը, Թագուշ Դավթյանի հակընդդեմ հայցն ընդդեմ Դավիթ Դավթյանի` գույքն ուրիշի ապօրինի տիրապետումից հետ պահանջելու պահանջի մասին` մերժել:
i
Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի դատավորներ Գ. Հակոբյանս և Ա. Մկրտչյանս, համաձայն չլինելով վերը նշված որոշման պատճառաբանական և եզրափակիչ մասերի վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանի դատավորների մեծամասնության կարծիքի հետ, ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 27-րդ հոդվածի 9-րդ և 10-րդ մասերով, շարադրում ենք հատուկ կարծիքն այդ մասերի վերաբերյալ:
1. Վճռաբեկ դատարանը որպես գործի դատավարական նախապատմություն նշել է հետևյալը.
«Դիմելով դատարան` Դավիթ Դավթյանը պահանջել է ձեռքբերման վաղեմության ուժով ճանաչել Դավիթ Դավթյանի սեփականության իրավունքը քաղաք Երևան, Ա. Տիգրանյան նրբանցք թիվ 24 հասցեի առաջին հարկի 101 քմ մակերեսով տան և դրանով ծանրաբեռնված հողամասի նկատմամբ: Ձեռքբերման վաղեմության ուժով ճանաչել Դավիթ Դավթյանի սեփականության իրավունքը քաղաք Երևան, Ա. Տիգրանյան նրբանցք թիվ 24 հասցեի 50 քմ հողամասի նկատմամբ:
Հակընդդեմ հայցով դիմելով դատարան` Թագուշ Դավթյանը պահանջել է Դավիթ Դավթյանին վտարել քաղաք Երևան Ա. Տիգրանյան նրբանցք թիվ 24 տան առաջին հարկից:
Հայցվորը 07.02.2019 թվականին Երևան քաղաքի առաջին ատյանի ընդհանուր իրավասության դատարան ներկայացված միջնորդությամբ, փոփոխելով հայցի առարկան, պահանջել է ձեռքբերման վաղեմության ուժով ճանաչել Դավիթ Դավթյանի սեփականության իրավունքը քաղաք Երևան, Ա. Տիգրանյան նրբանցք թիվ 24 հասցեի բնակելի տան առաջին հարկի 62,6 քմ մակերեսով շինության նկատմամբ և ինքնակամ շինություններով ծանրաբեռնված 80,9 քմ հողամասի նկատմամբ:
ՀՀ Երևան քաղաքի ընդհանուր իրավասության դատարանի (դատավոր` Ա. Գաբրիելյան) (այսուհետ` Դատարան) 18.03.2020 թվականի վճռով հայցը մերժվել է, իսկ հակընդդեմ հայցը` բավարարվել:
ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 14.10.2020 թվականի որոշմամբ Դավիթ Դավթյանի ներկյայացուցչի վերաքննիչ բողոքը մերժվել է, և Դատարանի 18.03.2020 թվականի վճիռը թողնվել է անփոփոխ:
Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Դավիթ Դավթյանի (ներկայացուցիչ Նարինե Բեգլարյանի):
Վճռաբեկ բողոքի պատասխան է ներկայացրել Թագուշ Դավթյանը (ներկայացուցիչ Գոռ Գրիգորյան)»:
2. Վճռաբեկ դատարանը որպես վճռաբեկ բողոքի հիմք, հիմնավորումներ և պահանջ նշել է հետևյալը.
«Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.
i
Վերաքննիչ դատարանը խախտել է ՀՀ Սահմանադրության 63-րդ հոդվածը, «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» Եվրոպական կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածը, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 66-րդ հոդվածը, սխալ է մեկնաբանել ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 187-րդ հոդվածը:
Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.
i
Սույն գործի փաստական հանգամանքները նույնական են թիվ ԵԷԴ/1238/02/13 և թիվ ԵԿԴ/2393/02/12 քաղաքացիական գործերի փաստական հանգամանքներին: Ինչպես վերոնշյալ գործերով, սույն գործով ևս գույքի սեփականատեր հանդիսացող Գրիգոր Դավթյանը երբևէ չի առարկել անշարժ գույքի տիրապետման ժամանակահատվածում հայցվորի կողմից որպես սեփական գույք տիրապետելու դեմ, որևէ քայլ չի ձեռնարկվել գույքը փաստացի տիրապետողից հետ վերադարձնելու ուղղությամբ, ինչը հաշվի չի առնվել Վերաքննիչ դատարանի կողմից` բարեխղճության պայմանի առկայությունը գնահատելիս: Մինչդեռ սույն գործով Վերաքննիչ դատարանը պատշաճ գնահատման չի արժանացրել գործի փաստերը, նույնիսկ քննարկման առարկա չի դարձրել Դավիթ Դավթյանի կողմից վիճելի հասցեում վերանորոգման աշխատանքներ կատարելու փաստը: Վերաքննիչ դատարանը սույն հանգամանքը ևս հաշվի չի առել բարեխղճության նախապայմանի առկայության հանգամանքը քննարկելիս, դրանով իսկ հակասելով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի նախկին դիրքորոշումներին:
Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել նաև, որ Գրիգոր Դավթյանը որևէ կերպ չի առարկել Դավիթ Դավթյանի թույլտվությամբ վեճի առարկա հանդիսացող տանը վերջինիս կնոջ քրոջ` Սեդա Նանուշյանի և նրա ընտանիքի անդամների ժամանակավոր բնակության հաստատմանը:
Այսպիսով` վերոնշյալ փաստերը վկայում են, որ Գրիգոր Դավթյանն իր անգործությամբ մեկուսացել է Ա. Տիգրանյան նրբանցքի թիվ 24 տան առաջին հարկի տիրապետումից` առանց դրա նկատմամբ որևէ իրավունք պահպանելու մտադրության, հետևաբար` իր վարքագծով հրաժարվել է վիճելի գույքի նկատմամբ իր իրավունքից, ինչը հաշվի չի առնվել Վերաքննիչ դատարանի կողմից: Նման պայմաններում Գրիգոր Դավթյանի գործողությունները, տվյալ դեպքում` անգործությունը, վկայում են Դավիթ Դավթյանի մոտ վիճելի անշարժ գույքի տիրապետման բարեխղճության նախապայմանի առկայության փաստի մասին: Մինչդեռ, Վերաքննիչ դատարանն իր դիրքորոշման իրավաչափությունը փաստելու համար սխալ է գնահատել Կլարա Մակարյանի, Աստղիկ Մադոյանի, Դավիթ Գասպարյանի, Սեդա Նանուշյանի կողմից տրված հայտարարությունները, և՛ Դատարանը, և՛ Վերաքննիչ դատարանը վերոնշյալ ապացույցները համարել են անարժանահավատ, ապացույցների գնահատումը երկու դատարանների կողմից իրականցվել է տարբեր կերպ, սակայն երկու դեպքում էլ դատարանները հանգել են սխալ եզրակացության:
Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 14.10.2020 թվականի որոշումը` փոփոխել ստորադաս դատարանի որոշումը և բավարարել Դավիթ Դավթյանի հայցը և մերժել Թագուշ Դավթյանի հակընդդեմ հայցը կամ գործն ամբողջությամբ ուղարկել համապատասխան ստորադաս դատարան` ամբողջ ծավալով նոր քննության»:
3. Վճռաբեկ դատարանը որպես վճռաբեկ բողոքի պատասխանի հիմնավորումներ նշել է հետևյալը.
«Վճռաբեկ բողոքն անհիմն է, և ենթակա է մերժման հետևյալ պատճառաբանությամբ.
i
Գործի քննության ընթացքում բողոքաբերի կողմից որևէ վերաբերելի կամ թույլատրելի ապացույց չի ներկայացվել առ այն, որ վերջինս վիճելի գույքը ձեռք է բերել հատուցման դիմաց: Բողոքաբերի այն փաստարկը, որ 1974 թվականից առ այսօր բողոքաբերը բացահայտ և անընդմեջ տիրապետում է վիճելի գույքը ևս անհիմն է և չի համապատասխանում իրականությանը, քանի որ հենց բողոքաբերն է մատնանշում այն փաստը, որ իր բացակայության պայմաններում վիճելի հասցեում բնակվել է այլ անձ, որպիսի պայմաններում անընդհատության սկզբունքը խախտվում է, իսկ այլ անձի բնակվելու ժամանակահատվածը չի կարող հաշվարկվել ձեռքբերման վաղեմություն վկայակոչող անձի տիրապետման ժամանակահատվածին, քանի որ ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 187-րդ հոդվածի մեկնաբանությունից հետևում է, որ այն ձեռքբերման վաղեմություն վկայակոչող անձի հետ անխզելիորեն կապված հանգամանք է: Ավելին` 1990-ական թվականներից Դավիթ Դավթյանը մշտական բնակության է մեկնել Ղազախստանի Հանրապետություն, և նշված ժամանակվանից ՀՀ-ում չի եղել, ներկայումս այդ տուն ժամանակ առ ժամանակ այցելում է նրա որդին` Սպարտակ Դավթյանը, ով մշտական բնակվում է Ղազախստանի Հանրապետությունում:
Բողոքաբերի մոտ բացակայում են ձեռքբերման վաղեմության ուժով սահմանված վավերապայմաններից առնվազն երկուսը, մասնավորապես` տիրապետման բարեխղճությունը, այսինքն` գույքը վերջինիս տիրապետման անցնելու փաստը և 10 տարվա անընդմեջությունը:
Դատարանի կողմից գործի դատաքննության փուլում անմիջականորեն հետազոտվել են գործում առկա բոլոր ապացույցները, որոնց վերաբերյալ իր կողմից մանրամասն դիրքորոշում է հայտնվել: Նշել է, որ գործի դատաքննության փուլում բողոքաբերը չի մասնակցել դատաքննությանը, ինչն էլ, իր կարծիքով, իր մոտ տպավորություն է ստեղծել, թե իբր դատարանի կողմից ապացույցները չեն հետազոտվել: Անդրադառնալով նաև բողոքաբերի այն փաստարկին, որ անհասկանալի է, թե ինչու է դատարանն անարժանահավատ համարել իր կողմից ներկայացված «հայտարարություն» վերտառությամբ փաստաթուղթը, այլ ապացույցների հետ համադրման արդյունքում, նշել է, որ դատարանի գործողություններն այդ մասով իրավաչափ են, իսկ դատական ակտը հստակ պատճառաբանված է: Ընդհանրացնելով վերը նշվածը` գտնում է, որ վճռաբեկ բողոքն ամբողջությամբ անհիմն է և ենթակա է մերժման»:
4. Վճռաբեկ դատարանը որպես վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստեր նշել է հետևյալը.
«Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը`
1) Հայաստանի Հանրապետության Քանաքեռ-Զեյթուն վարչական շրջանի անհատական 1 տնատիրության լիազոր ներկայացուցչի կողմից 04.08.2018 թվականին տրված տեղեկանքի համաձայն` «Դավիթ Դավթյանը, Մարգարիտ Դավթյանը, Սպարտակ Դավթյանը, Անաիդա Դավթյանը, Մարգարիտա Դավթյանը, Դավիթ Դավթյանը, Մոնիկա Դավթյանը 1975 թվականից առ այսօր բնակվում են քաղաք Երևան, Ա. Տիգրանյան նրբանցք տուն 24 հասցեի տանը» (հատոր 1-ին գ.թ. 25):
2) Հայկական սովետական սոցիալիստական հանրապետության Երևան քաղաքի 26 կոմիսարների շրջանի ժողդատարանի 1982 թվականի դատավճռում նշված է, որ «(...) միասին գնացել են քաղաք Երևան, Ա. Տիգրանյան նրբանցք տուն 24 հասցեի տան բնակիչ, ամբաստանյալ Վ. Սարգսյանի ծանոթ գործով տուժող Մարգարիտա Նիկոլայի Դավթյանի բնակարանը (...)» (հատոր 1-ին գ.թ. 26):
3) Գազաֆիկացման պետական կոմիտեի Երևանի գազի տնտեսության վարչության միջշրջանային շահագործման գրասենյակի կողմից տրված գազի վարձի մուծման հաշվարկային գրքույկում որպես վարձակալ նշված է Դավթյան: Անդորրագրերի մի մասի վրա առկա է Դավթյան ազգանունը, իսկ մյուս մասի վրա` Դավիթ Դավթյան անունը (հատոր 1-ին գ.թ. 53-64):
4) Երևանի քաղաքային հեռախոսային ցանցի բաժանորդի քարտի, Գազասպառման կենցաղային համակարգի տեխնիկական սպասարկման պայմանագրի, Կենցաղային սպառման համար բնական գազի մատակարարման պայմանագրի, Առևտրային հաշվառքի սարքի տեղադրման ակտի, Ներտնային գազասպառման համակարգի տեխնիկական սպասարկման համաձայնագրի, Կենցաղային կարիքների համար բնական գազի մատակարարման պայմանագրի, Կենցաղային գազահաշվիչի տեղադրման և բնական գազի առք ու վաճառքի պայմանագրի, Գազասպառման կենցաղային համակարգում խախտումները վերացման կամ գազամատակարարման ընդհատման ակտերի, Գազասպառման համակարգում հայտնաբերված խախտումների ու թերությունների, դրանց վերացման կամ գազասարքի անջատման արձանագրության, Ծխնելույզների և օդանցքների տեխնիկական վիճակի մասին ակտի, Ջրաչափի ընդունման և փոխարինման, հերթական ստուգման հանձնարարականի, Առևտրային հաշվառքի սարքի տեղադրման ակտի, Հաշվարքի խախտման մասին ակտի համաձայն` քաղաք Երևան, Ա. Տիգրանյան նրբանցք տուն 24 հասցեի տան բաժանորդ հանդես է գալիս Դավիթ Դավթյանը (հատոր 1-ին գ.թ. 65-106):
5) Կլարա Կարլոսի Մարկոսյանի հայտարարության համաձայն` «(...) Ճանաչում եմ քաղաք Երևան, Ա. Տիգրանյան նրբանցք տուն 24 հասցեի տան հնաբնակ բնակիչ Դավիթ Դավթյանին դեռևս 1973 թվականից: Գիտեմ, որ այստեղ ընտանիք է կազմել, ունեցել որդի և դուստր: Մտերիմ հարևաններ ենք եղել և գիտեմ, որ մուծել են բոլոր կոմունալ վճարումները, վարել են առանձին տնտեսություն և առ այսօր ապրում են վերը նշված հասցեում և օգտվում են առանձին մուտքից»: Հայտարարության վրա առկա է Քանաքեռ-Զեյթուն վարչական շրջանի բնակարանային կոմունալ տնտեսության և բարեկարգման բաժնի լիազոր ներկայացուցչի կնիքը (հատոր 1-ին գ.թ. 19):
6) Աստղիկ Փիլիպոսի Մադոյանի հայտարարության համաձայն` «(...) Դավիթ Հարությունի Դավթյանին և նրա ընտանիքին ճանաչում եմ մանկուց լինելով համագյուղացիներ, իսկ հարևաններ ենք 1977 թվականից: Սկսած հարևաններ լինելու օրվանից մինչ այսօր Դավիթ Դավթյանն իր ընտանիքով բնակվում է քաղաք Երևան, Ա. Տիգրանյան նրբանցք տուն 24 հասցեի տանը, իմ իմանալով Դավիթ Դավթյանը 1972 թվականին 10.000 ռուբլիով գնել է իր եղբորից քաղաք Երևան, Ա. Տիգրանյան նրբանցք տուն 24 հասցեի տան առաջին հարկը և տան դիմաց գտնվող հողատարածքի կեսը, որտեղ վարել են առանձին տնտեսություն, հոգ են տարել իրենց զբաղեցրած տարածքի համար, ունեցել են և առ այսօր ունեն առանձին մուտք: Հայտարարության վրա առկա է Քանաքեռ-Զեյթուն վարչական շրջանի բնակարանային կոմունալ տնտեսության և բարեկարգման բաժնի լիազոր ներկայացուցչի կնիքը (հատոր 1-ին գ.թ. 21):
7) Դավիթ Զավենի Գասպարյանի հայտարարության համաձայն` «(...) Դավիթ Հարությունի Դավթյանին և նրա ընտանիքին ճանաչում եմ մանկուց լինելով համագյուղացիներ, իսկ հարևաններ ենք 1974 թվականից: Իմ իմանալով Դավիթ Դավթյանը իր եղբորից 10.000 ռուբլիով գնել է քաղաք Երևան, Ա. Տիգրանյան նրբանցք տուն 24 հասցեի տան առաջին հարկը և նրա դիմացի հողամասի կեսը: Իրենց տանը իրենք ապրել են, վերանորոգել են, տնօրինել են, հոգ են տարել իրենց զբաղեցրած տարածքի համար, ունեցել են և ունեն առ այսօր առանձին մուտք: Իսկ նկուղային հարկը Գրիգորի Դավթյանը և Դավիթ Դավթյանը տնօրինել և օգտագործել են համատեղ» Հայտարարության վրա առկա է Քանաքեռ-Զեյթուն վարչական շրջանի բնակարանային կոմունալ տնտեսության և բարեկարգման բաժնի լիազոր ներկայացուցչի կնիքը (հատոր 1-ին գ.թ. 23)»:
5. Վճռաբեկ դատարանը որպես Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանություններ և եզրահանգում նշել է հետևյալը.
«Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով և նույն հոդվածի 2-րդ մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ, այն է` բողոքում բարձրացված հարցի վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանի որոշումը կարող է էական նշանակություն ունենալ օրենքի և այլ նորմատիվ իրավական ակտերի միատեսակ կիրառության համար, քանի որ բողոքարկվող դատական ակտում ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 187-րդ հոդվածի վերաբերյալ Վերաքննիչ դատարանի մեկնաբանությունը հակասում է թիվ ԵԷԴ/1238/02/13 և թիվ ԵԿԴ/2393/02/12 քաղաքացիական գործերով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի որոշումներում տվյալ նորմին տրված մեկնաբանություններին, ինչը հիմնավորվում է ստորև ներկայացված պատճառաբանություններով:
Սույն բողոքի քննության շրջանակներում Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ ձեռքբերման վաղեմության ուժով սեփականության իրավունքի ճանաչման առանձնահատկություններին` վերահաստատելով նախկինում արտահայտված դիրքորոշումները:
i
ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 172-րդ հոդվածի 5-րդ կետի համաձայն` նույն օրենսգրքով նախատեսված դեպքերում և կարգով` անձը կարող է սեփականության իրավունք ձեռք բերել սեփականատեր չունեցող գույքի նկատմամբ, ինչպես նաև այն գույքի, որի սեփականատերն անհայտ է, կամ որից սեփականատերը հրաժարվել է, կամ որի նկատմամբ սեփականության իրավունքը նա կորցրել է օրենքով նախատեսված այլ հիմքերով:
i
ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 280-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` քաղաքացին կամ իրավաբանական անձը կարող է հրաժարվել իրեն պատկանող գույքի սեփականության իրավունքից` այդ մասին գրավոր հայտարարելով կամ այնպիuի գործողություններ կատարելով, որոնք ակնհայտ վկայում են գույքի տիրապետումից, օգտագործումից և տնօրինումից նրա մեկուսացման մասին` առանց այդ գույքի նկատմամբ որևէ իրավունք պահպանելու մտադրության:
i
ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 187-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` քաղաքացին կամ իրավաբանական անձը, որն անշարժ գույքի սեփականատերը չէ, սակայն այն տասը տարվա ընթացքում բարեխղճորեն, բացահայտ և անընդմեջ տիրապետում է որպես սեփական գույք, այդ գույքի նկատմամբ ձեռք է բերում սեփականության իրավունք (ձեռքբերման վաղեմություն):
Վերոնշյալ հոդվածների համադրումից հետևում է, որ ձեռքբերման վաղեմությունն իրենից ներկայացնում է օրենքով նախատեսված որոշակի ժամկետի լրանալու և որոշակի պայմանների վրա հասնելու ուժով մեկ անձի կողմից սեփականության իրավունքի ձեռքբերման, իսկ մյուսի կողմից այդ իրավունքի դադարման միջոց:
Անդրադառնալով ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 187-րդ հոդվածի 1-ին կետին` ՀՀ վճռաբեկ դատարանը գտել է, որ ձեռքբերման վաղեմության ուժով սեփականության իրավունքի ծագման համար անհրաժեշտ է մի շարք նախապայմանների միաժամանակյա առկայությունը: Մասնավորապես դրանք են`
1. տիրապետումը պետք է լինի բարեխիղճ: Տիրապետման բարեխղճությունը գնահատվում է գույքն անձի փաստացի տիրապետմանն անցնելիս: Գույքն անձի փաստացի տիրապետմանը պետք է անցնի առանց որևէ բռնության գործադրման: Տիրապետողի մոտ պետք է առկա լինի այն համոզմունքը, որ նա գույքը ձեռք է բերում օրինական հիմքերով: Տիրապետումը պետք է հիմնված լինի այնպիսի փաստի հիման վրա, որը տիրապետողին կարող է տալ բավարար հիմքեր ենթադրելու, որ նա այդ գույքը տիրապետելու է որպես սեփականություն:
2. Փաստացի տիրապետողը գույքը պետք է տիրապետի որպես սեփականը, այսինքն` գույքը փաստացի տիրապետողը պետք է մասնակցի գույքի կառավարմանը, հոգ տանի դրա պահպանման համար, ինչպես իր սեփական գույքի դեպքում: Անձը պետք է գույքը տիրապետի ինչպես սեփականը նաև երրորդ անձանց հետ հարաբերություններում:
3. Տիրապետումը պետք է լինի տասը տարի և անընդմեջ: Այսինքն` 10 տարվա ընթացքում գույքի տիրապետումը չպետք է ընդհատվի: Տիրապետումը կարող է ընդհատվել կամ տիրապետողի կամքով, երբ նա հրաժարվում է գույքի հետագա տիրապետումից (գույքը դուրս է գալիս նրա տիրապետումից), կամ գույքի սեփականատիրոջ կամ այլ անձանց գործողություններով, որոնք ուղղված են գույքը վերադարձնելուն:
4. Տիրապետումը պետք է լինի բացահայտ, այսինքն` փաստացի տիրապետողը գույքը չպետք է տիրապետի երրորդ անձանցից գաղտնի եղանակով (տե՛ս, Վոլոդյա և Միշա Նիկողոսյաններն ընդդեմ Մանվել Սարիբեկյանի և մյուսների թիվ 3-1435/ՎԴ քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 10.10.2007 թվականի որոշումը):
ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, վերահաստատելով ձեռքբերման վաղեմության ուժով գույքի նկատմամբ սեփականության իրավունքի ծագման պայմանների վերաբերյալ իր նախկին դիրքորոշումը, անդրադարձել է այդ պայմաններից` բարեխղճության պայմանի գնահատման առանձնահատկություններին և արձանագրել, որ նման իրավահարաբերություններում առավել կարևորվում է ինչպես անշարժ գույքի փաստացի տիրապետողի վերաբերմունքը տիրապետվող գույքի նկատմամբ, այնպես էլ գրանցված սեփականատիրոջ վարքագիծը և վերաբերմունքն այլ անձի կողմից իր սեփականության տիրապետման նկատմամբ:
Ըստ էության, օրենքով նախատեսված տասը տարվա ժամանակահատվածն այն սահմանափակ ժամանակահատվածն է, որի ընթացքում անշարժ գույքի սեփականատիրոջ գործողությունները կարող են ազդել գույքի փաստացի տիրապետողի կողմից նրա` գույքը որպես սեփական տիրապետելու բարեխղճության վրա, քանի որ այս իրավահարաբերության համար էական է անշարժ գույքի սեփականատիրոջ վերաբերմունքը նման տիրապետման վերաբերյալ, որովհետև ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 187-րդ հոդվածի կիրառման առումով սեփականատիրոջ կողմից գույքի տիրապետման իրավազորության իրականացումն ինքնին բացառում է ձեռքբերման վաղեմության ուժով սեփականության իրավունքի ճանաչում որևէ սուբյեկտի համար: Նման մեկնաբանությունը բխում է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 187-րդ հոդվածի 3-րդ կետի բովանդակությունից:
i
Անշարժ գույքի գրանցված սեփականության իրավունք ունեցող անձի վարքագիծը և վերաբերմունքն առանց օրենքի և պայմանագրի հիման վրա գույքը փաստացի տիրապետող անձի տիրապետման նկատմամբ էական է դառնում ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 280-րդ հոդվածի բովանդակության առումով գնահատական տալու համար, քանի որ հիշատակված հոդվածը` որպես սեփականությունից հրաժարվելու հիմք, կարևորում է ոչ միայն գրավոր փաստաթղթի առկայությունը, այլ նաև` սեփականատիրոջ գործողությունները (անգործությունը):
Անշարժ գույքի գրանցված սեփականատիրոջ կողմից գույքի նկատմամբ սեփականության իրավունքի պաշտպանությանն ուղղված գործողությունները պետք է իրականացվեն ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 187-րդ հոդվածով նախատեսված ժամկետի ընթացքում` մինչև գույքի փաստացի տիրապետողի կողմից ձեռքբերման վաղեմության հիմքով սեփականության իրավունքի ճանաչման պահանջ ներկայացնելը:
ՀՀ վճռաբեկ դատարանը եզրահանգել է, որ ձեռքբերման վաղեմության հիմքով սեփականության իրավունքի ծագման համար գույքն այլ անձի անցնելու ձևերը, որոնք էլ պայմանավորում են ձեռք բերողի մոտ բարեխղճության առկայությունը կամ բացակայությունը, տարբեր են: Ինչպես կամահայտնության գրավոր կամ բանավոր ձևերը, այնպես էլ անձի գործողությունները և հավասարապես անգործությունը կարող են վկայել տիրապետման բարեխղճության մասին:
i
Բարեխղճության ծագումը, ինչպես և մյուս պայմանները կարևորվում են գույքի փաստացի տիրապետման անցնելու պահին: Այդուհանդերձ, առանձին դեպքերում բարեխղճությունը ժամանակագրական առումով կարող է չհամընկնել գույքի փաստացի տիրապետման անցնելու պահի հետ: Այլ կերպ` գույքը փաստացի տիրապետման անցնելու պահին այն ձեռք բերողի մոտ կարող է բացակայել բարեխղճությունը և ծագել ավելի ուշ: Նման դեպքերում ինքնին չպետք է բացառել ձեռքբերման վաղեմության առկայությունը: ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ նման դեպքերում տասը տարվա ժամկետի հաշվարկի հոսքը սկսվում է ոչ թե գույքի փաստացի տիրապետմանն անցնելու պահից, այլ` տիրապետման ընթացքում բարեխիղճ դառնալու պահից: Վերջինս էլ ըստ էության նշանակում է, որ գույքն այդ պահից է անցել անձի տիրապետմանը, և անցման պահին անձը եղել է բարեխիղճ (տե՛ս, Նունե Մովսեսյանն ընդդեմ Վարդանուշ և Լուսինե Թորոսյանների, Օֆելյա Բոդուրյանի թիվ ԵԿԴ/0532/02/15 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 27.12.2017 թվականի որոշումը):
i
ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 66-րդ հոդվածի 1-ին, 2-րդ և 3-րդ մասերի համաձայն` դատարանը, գնահատելով գործում եղած բոլոր ապացույցները, որոշում է փաստի հաստատված լինելու հարցը` ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտման վրա հիմնված ներքին համոզմամբ: Յուրաքանչյուր ապացույց ենթակա է գնահատման վերաբերելիության, թույլատրելիության, արժանահավատության, իսկ բոլոր ապացույցներն իրենց համակցության մեջ` փաստի հաստատման համար բավարարության տեսանկյունից: Դատարանը հետազոտված ապացույցը ճանաչում է անարժանահավատ, եթե դրա հետազոտման, գնահատման կամ այլ ապացույցների հետ համադրման արդյունքով հաստատվում է, որ դրանում պարունակվող տեղեկատվությունը չի համապատասխանում իրականությանը:
i
ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 67-րդ հոդվածի համաձայն` ապացույցի տեսակներն են`
1) վկայի ցուցմունքը.
2) գրավոր ապացույցները.
3) իրեղեն ապացույցները.
4) լուսանկարները, (լուսաժապավենները) ձայնագրություններն ու տեսագրությունները.
5) փորձագետի եզրակացությունը.
6) մասնագետի բացատրությունը:
i
ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 74-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` գրավոր ապացույցներ են գործի լուծման համար նշանակություն ունեցող փաստերի մասին տեղեկություններ պարունակող անհատական կամ ներքին իրավական ակտերը, գործարքները, տեղեկանքները, գործարար և մասնավոր թղթակցությունը և այլ գրավոր նյութերը (փաստաթղթերը):
Վերը նշված իրավանորմերի վերլուծությունից հետևում է, որ գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող յուրաքանչյուր փաստի հաստատված լինելու հարցը դատարանը պարզում է գործում եղած բոլոր ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտման վրա հիմնված ներքին համոզմամբ:
ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, անդրադառնալով ապացույցների գնահատման հարցին, նախկինում կայացված որոշմամբ արձանագրել է, որ այս կամ այն հանգամանքի առկայության կամ բացակայության մասին դատարանի եզրակացությունը պետք է լինի գործով ձեռք բերված ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտման տրամաբանական հետևությունը` հաշվի առնելով դրանց համակցությունը և փոխադարձ կապը, կիրառման ենթակա իրավունքը և ներքին համոզմունքը:
Ապացույցի գնահատումն ապացույցների տրամաբանական և իրավաբանական որակումն է` դրանց վերաբերելիության, թույլատրելիության, արժանահավատության և բավարարության տեսանկյունից: Ընդ որում, ապացույցների բավարարությունը գործով ձեռք բերված ապացույցների այնպիսի համակցությունն է, որը հնարավորություն է տալիս վերջնական եզրահանգում կատարելու որոնվող փաստերի առկայության կամ բացակայության վերաբերյալ: Ապացույցների գնահատումը բավարարության տեսանկյունից հետապնդում է ապացույցների միջև հակասությունները վերացնելու նպատակ այնպես, որ փարատվեն ստացված ամբողջ ապացուցողական զանգվածից կատարված հետևությունների ճշմարտացիության վերաբերյալ կասկածները:
i
ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նշել է, որ ապացույցների անբավարար լինելու դեպքում գործի հանգամանքների վերաբերյալ դատարանը կարող է կատարել ոչ թե որոշակի, այլ հավանական եզրակացություններ, մինչդեռ դատարանի կողմից գործն ըստ էության լուծող դատական ակտը չի կարող հիմնված լինել հավանական եզրակացությունների և դատողությունների վրա: (տե՛ս «Շենքերի կառավարում» համատիրությունն ընդդեմ Մասիս Ղազանչյանի թիվ ԵԱՔԴ/0483/02/15 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 22.07.2016 թվականի որոշումը):
ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, անդրադառնալով ապացույցների արժանահավատության հարցին, իր նախկին որոշումներից մեկում արձանագրել է, որ դատարանը յուրաքանչյուր ապացույցի վերաբերելիությունը և թույլատրելիությունը ստուգելուց հետո պարտավոր է ստուգել նաև տվյալ ապացույցի արժանահավատությունը և ապացույցների միջև հակասության դեպքում մերժել իր կարծիքով ոչ արժանահավատ ապացույցը` հիմնավորելով տվյալ մերժումը, իսկ փաստը հաստատել արժանահավատ ապացույցի հիման վրա (տե՛ս ՀՀ գլխավոր դատախազությունն ընդդեմ «Զարյա» արտադրական կոոպերատիվի թիվ 3-81 (ՏԴ) քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 29.02.2008 թվականի որոշումը):
Միևնույն ժամանակ ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ ապացույցների արժանահավատությունը կախված է նաև գործով ձեռք բերված տարբեր ապացույցների` միմյանց համապատասխանությունից, հավաքված և հետազոտված բոլոր ապացույցների ընդհանուր գնահատականից, քանի որ գործով ձեռք բերված և հետազոտված բոլոր ապացույցների գնահատումը միայն կարող է վերհանել ապացույցների միջև եղած հակասությունները և արդյունքում որոշել ապացույցների հավաստիությունը: Այլ կերպ ասած, եթե դատարանի մոտ կասկածներ են առաջանում` կապված ձեռք բերված և հետազոտվող ապացույցների հավաստիության վերաբերյալ, ապա այդ կասկածներն անհրաժեշտ է փարատել` տվյալ ապացույցներն այլ ապացույցների հետ համադրելու միջոցով:
Այսպիսով, ապացույցների հավաստիության և փոխադարձ կապի տեսանկյունից դրանց գնահատման նպատակն այն է, որ վերացվեն ձեռք բերված և հետազոտվող ապացույցների միջև առկա հակասությունները, փարատվեն ստացված ապացուցողական տեղեկատվության ողջ համակցության հետազոտման արդյունքում կատարված եզրահանգման հավաստիության վերաբերյալ բոլոր կասկածները: Պարզելով ապացույցների արժանահավատությունը` դատարանը որոշում է դրանց բավարար լինելը, բացահայտում է ձեռք բերված և հետազոտված ապացույցների հիման վրա որոնվող փաստերի առկայության կամ բացակայության վերաբերյալ եզրակացություն անելու հնարավորությունը, ինչը թույլ է տալիս ստուգել նաև գործով հավաքված ապացույցների լրիվությունը:
ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է նաև, որ դատարանը պետք է նշի ոչ միայն այն ապացույցները, որոնց վրա հիմնվել է վիճելի փաստերը հաստատելիս և արդյունքում դատական ակտ կայացնելիս, այլև պետք է պատճառաբանի, թե ինչու է կողմի ներկայացրած այս կամ այն ապացույցը մերժվում: Միայն նման հիմնավորումը կարող է վկայել գործի բազմակողմանի հետազոտության մասին (տե՛ս, Ռազմիկ Մարությանն ընդդեմ Ստեփան և Անահիտ Մարությանների թիվ 3-54(ՎԴ) գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 27.03.2008 թվականի որոշումը):
i
ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է նաև, որ ըստ էության օրենքով նախատեսված տասը տարվա ժամանակահատվածն այն սահմանափակ ժամանակահատվածն է, որի ընթացքում անշարժ գույքի սեփականատիրոջ գործողությունները կարող են ազդել գույքի փաստացի տիրապետողի կողմից նրա` գույքը որպես սեփական տիրապետելու բարեխղճության վրա, քանի որ այս իրավահարաբերության համար էական է անշարժ գույքի սեփականատիրոջ վերաբերմունքը նման տիրապետման վերաբերյալ, որովհետև ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 187-րդ հոդվածի կիրառման առումով սեփականատիրոջ կողմից գույքի տիրապետման իրավազորության իրականացումն ինքնին բացառում է ձեռքբերման վաղեմության ուժով սեփականության իրավունքի ճանաչում որևէ սուբյեկտի համար: Նման մեկնաբանությունը բխում է ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 187-րդ հոդվածի 3-րդ կետի բովանդակությունից: Անշարժ գույքի գրանցված սեփականության իրավունք ունեցող անձի վարքագիծը և վերաբերմունքն առանց օրենքի և պայմանագրի հիման վրա գույքը փաստացի տիրապետող անձի տիրապետման նկատմամբ էական է դառնում ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 280-րդ հոդվածի բովանդակության առումով գնահատական տալու համար, քանի որ հիշատակված հոդվածը` որպես սեփականությունից հրաժարվելու հիմք, կարևորում է ոչ միայն գրավոր փաստաթղթի առկայությունը, այլ նաև` սեփականատիրոջ գործողությունները (անգործությունը): Անշարժ գույքի գրանցված սեփականատիրոջ կողմից գույքի նկատմամբ սեփականության իրավունքի պաշտպանությանն ուղղված գործողությունները պետք է իրականացվեն ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 187-րդ հոդվածով նախատեսված ժամկետի ընթացքում` մինչև գույքի փաստացի տիրապետողի կողմից ձեռքբերման վաղեմության հիմքով սեփականության իրավունքի ճանաչման պահանջ ներկայացնելը: Այս առումով պետք է նշել, որ ժառանգման կարգով իրականացված իրավահաջորդության դեպքում գույքի նկատմամբ ժառանգների սեփականության իրավունքի ծագումն ինքնըստինքյան չի վերացնում անշարժ գույքի փաստացի տիրապետողի մոտ առկա տիրապետման բարեխղճությունը:
ՀՀ վճռաբեկ դատարանը եզրահանգել է, որ ձեռքբերման վաղեմության հիմքով սեփականության իրավունքի ծագման համար գույքն այլ անձի անցնելու ձևերը, որոնք էլ պայմանավորում են ձեռք բերողի մոտ բարեխղճության առկայությունը կամ բացակայությունը, տարբեր են: Ինչպես կամահայտնության գրավոր կամ բանավոր ձևերը, այնպես էլ անձի գործողությունները և հավասարապես անգործությունը կարող են վկայել տիրապետման բարեխղճության մասին: ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, հիմք ընդունելով վերը շարադրված իրավական դիրքորոշումները, ևս մեկ անգամ ընդգծել է, որ նշված փաստը հավասարապես կարող է հիմնավորվել ինչպես գործում առկա համապատասխան ապացույցներով, այնպես էլ նախկին սեփականատիրոջ վարքագծի գնահատմամբ: Տվյալ պարագայում պատասխանողների, նաև` վերջիններիս իրավանախորդների վարքագիծը, մասնավորապես` նրանց կողմից 10 տարուց ավելի Լևոն Մելքոնյանի տիրապետմանը որևէ կերպ չխոչընդոտելը ևս կարող էր ակնհայտ վկայել գույքի տիրապետումից, օգտագործումից և տնօրինումից սեփականատիրոջ մեկուսացման մասին, ինչը, սակայն, անտեսվել է ստորադաս դատարանների կողմից (տե՛ս, հայցի Լևոն Մելքոնյանի ընդդեմ Արուսյակ, Կարեն, Լևոն, Արմեն Կարապետյանների և Հեղուշ Կարապետյանի իրավահաջորդ Ալբերտ Կարապետյանի թիվ ԵԿԴ/2393/02/12 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 27.11.2015 թվականի որոշումը):
i
Անշարժ գույքի սեփականատիրոջ կողմից գույքի նկատմամբ սեփականության իրավունքի պաշտպանությանն ուղղված գործողությունները պետք է իրականացվեն ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 187-րդ հոդվածով նախատեսված ժամկետի ընթացքում` մինչև գույքի փաստացի տիրապետողի կողմից ձեռքբերման վաղեմության հիմքով սեփականության իրավունքի ճանաչման պահանջ ներկայացնելը: Այս առումով ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նշել է, որ ժառանգման կարգով իրականացված իրավահաջորդության դեպքում գույքի նկատմամբ ժառանգների սեփականության իրավունքի ծագումն ինքնըստինքյան չի վերացնում անշարժ գույքի փաստացի տիրապետողի մոտ առկա տիրապետման բարեխղճությունը: ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ ձեռքբերման վաղեմության հիմքով սեփականության իրավունքի ծագման համար գույքն այլ անձի անցնելու ձևերը, որոնք էլ պայմանավորում են ձեռք բերողի մոտ բարեխղճության առկայությունը կամ բացակայությունը, տարբեր են: Ինչպես կամահայտնության գրավոր կամ բանավոր ձևերը, այնպես էլ անձի գործողությունները և հավասարապես անգործությունը կարող են վկայել տիրապետման բարեխղճության մասին: Բարեխղճության ծագումը, ինչպես և մյուս պայմանները կարևորվում են գույքի փաստացի տիրապետման անցնելու պահին: Այդուհանդերձ, առանձին դեպքերում բարեխղճությունը ժամանակագրական առումով կարող է չհամընկնել գույքի փաստացի տիրապետման անցնելու պահի հետ: Այլ կերպ` գույքը փաստացի տիրապետման անցնելու պահին այն ձեռք բերողի մոտ կարող է բացակայել բարեխղճությունը և ծագել ավելի ուշ: Նման դեպքերում ինքնին չպետք է բացառել ձեռքբերման վաղեմության առկայությունը: ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ նման դեպքերում տասը տարվա ժամկետի հաշվարկի հոսքը սկսվում է ոչ թե գույքի փաստացի տիրապետմանն անցնելու պահից, այլ տիրապետման ընթացքում բարեխիղճ դառնալու պահից: Վերջինս էլ ըստ էության նշանակում է, որ գույքն այդ պահից է անցել անձի տիրապետմանը և անցման պահին անձը եղել է բարեխիղճ: Ինչպես արդեն իսկ նշվեց վերը, տիրապետումը կարող է ընդհատվել կամ տիրապետողի կամքով, երբ նա հրաժարվում է գույքի հետագա տիրապետումից (գույքը դուրս է գալիս նրա տիրապետումից), կամ գույքի սեփականատիրոջ կամ այլ անձանց գործողություններով, որոնք ուղղված են գույքը վերադարձնելուն (տե՛ս, հայցի Սպարտակ, Թեհմինե, Ալինա Հակոբյանների և Քնարիկ Վարդանյանի հայցի ընդդեմ Արայիկ, Նորաշխարհիկ, Աննա, Ամալյա և Միքայել Հակոբյանների թիվ ԱՎԴ/0167/02/12 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 24.05.2013 թվականի որոշումը):
Ամփոփելով վերոգրյալ իրավական դիրքորոշումները` Վճռաբեկ դատարանն եզրահանգում է, որ գործի ճիշտ լուծման նպատակով դատարանը պարտադիր կերպով պետք է ստուգի ապացույցների արժանահավատությունը, քանի որ միայն արժանահավատ ապացույցն է հնարավորություն տալիս հաստատելու կամ հերքելու գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող հանգամանքները: Գործով ձեռք բերված որոշ ապացույցների ոչ հավաստիության վերաբերյալ կարող է վկայել դատարանի կողմից միևնույն հանգամանքի կամ փաստի վերաբերյալ հակասական, միմյանց բացառող տեղեկությունների, տվյալների ստացումը: Ապացույցի հավաստիության մասին կարելի է դատել` առաջին հերթին ելնելով այդ տեղեկատվության աղբյուրի բնույթից (հատկանիշներից): Այսինքն` ապացույցների արժանահավատությունն առաջին հերթին կախված է տեղեկատվության աղբյուրի որակից: Դատարանը հետազոտված գրավոր ապացույցը կարող է անարժանահավատ ճանաչել, եթե դրա հետազոտման, գնահատման կամ այլ ապացույցների հետ համադրման արդյունքով հաստատվում է, որ դրանում պարունակվող տեղեկատվությունը չի համապատասխանում իրականությանը: Հետևաբար` գրավոր ապացույցների հավաստիության ստուգումը ենթադրում է ոչ միայն փաստաթղթի ձևի, այլ նաև բովանդակության համապատասխանության ստուգում:
Վերը նշված իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո գնահատելով Վերաքննիչ դատարանի եզրահանգումների հիմնավորվածությունը` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է հետևյալը.
Սույն գործով Դատարանը, հայցը մերժելով, պատճառաբանել է, որ Կլարա Մակարյանը, Աստղիկ Մադոյանը, Դավիթ Գասպարյանն իրենց հայտարարությունների մեջ նշելով, որ իրենց իմանալով Դավիթ Դավթյանը 1972 թվականին 10.000 ռուբլիով գնել է իր եղբորից` Գրիգոր Դավթյանից, Ա.Տիգրանյան նրբանցքի թիվ 24 հասցեի տան առաջին հարկը և տան դիմացի հողատարածքը, չեն բացահայտել իրազեկման աղբյուրը, հետևաբար այդ ապացույցները, պետք է մերժել` ոչ արժանահավատ լինելով պայմանավորված: Ինչ վերաբերվում է կոմունալ ծառայությունների համար կնքված պայմանագրերին և վճարման անդորրագրերին, ապա Դատարանն արձանագրել է, որ դրանք չեն կարող բավարար ապացույցներ հանդիսանալ հաստատելու այն փաստը, որ Գրիգոր Դավթյանն իր գործողություններով հրաժարվել է ք. Երևան, Ա. Տիգրանյան նրբանցքի թիվ 24 տան առաջին հարկի 62,6 քմ տան և 80,9 քմ հողամասի սեփականության իր իրավունքից:
Վերաքննիչ դատարանը, Դատարանի վճիռը թողնելով անփոփոխ, արձանագրել է, որ գործում առկա հայտարարությունները բավարար և արժանահավատ չեն սկզբնական պատասխանողի կողմից վկայակոչված հանգամանքները հաստատված համարելու համար, քանի որ հայտարարություն տված անձինք նախապես զգուշացված չեն եղել սուտ ցուցմունք տալու դեպքում քրեական պատասխանատվության մասին, ինչն էականորեն նվազեցնում է այդ ապացույցների արժանահավատությունը: Բացի այդ, էական նշանակություն ունի այն, որ գույքը ձեռք բերելու հանգամանքի մասին հայտարարություններում նշված է, որ գիտեն, սակայն որևէ հիմք այդ առումով առկա չէ, ինչն էականորեն նվազեցնում է նաև փաստաթղթի բովանդակության արժանահավատությունը: Վերաքննիչ դատարանն արձանագրել է, որ միայն անշարժ գույքին տիրապետելը, կոմունալ ծառայություններից օգտվելու համար պայմանագրեր կնքելը չեն կարող վկայել անձի տիրապետման բարեխղճության մասին և չեն կարող հիմնավորել, որ անձը բավարար հիմքեր է ունեցել ենթադրելու, որ այդ գույքը տիրապետում է որպես սեփականություն:
Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ սույն գործի լուծման համար էական նշանակություն ունի գույքի սեփականատիրոջ կողմից անշարժ գույքի նկատմամբ սեփականության իրավունքից հրաժարվելու հանգամանքը: Սեփականատիրոջ կողմից իր գույքից հրաժարվելու մասին կարող է վկայել ոչ միայն նրա կողմից այդ գույքից հրաժարվելու մասին գրավոր ապացույցը, այլև դրա բացակայության` դեպքում վեճի առարկա գույքի սեփականատիրոջ հետագա գործողությունները (անգործությունը):
Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում հատկապես ընդգծել, որ թիվ ԵԿԴ/0532/02/15 քաղաքացիական գործով 27.12.2017 թվականի որոշմամբ ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նշել է, որ ձեռքբերման վաղեմության հիմքով սեփականության իրավունքի ծագման համար գույքն այլ անձի անցնելու ձևերը, որոնք էլ պայմանավորում են ձեռք բերողի մոտ բարեխղճության առկայությունը կամ բացակայությունը, տարբեր են: Ինչպես կամահայտնության գրավոր կամ բանավոր ձևերը, այնպես էլ անձի գործողությունները և հավասարապես անգործությունը կարող են վկայել տիրապետման բարեխղճության մասին:
Վերաքննիչ դատարանի` վերը նշված եզրահանգումներից հետևում է, որ Վերաքննիչ դատարանը կարևորել է Կլարա Մակարյանի, Աստղիկ Մադոյանի, Դավիթ Գասպարյանի հայտարարություններն այն մասին, որ Դավիթ Դավթյանը քաղաք Երևան, Ա. Տիգրանյան նրբանցք տուն 24 հասցեի տանը, 1972 թվականին 10.000 ռուբլիով գնել է իր եղբորից: Մինչդեռ ՀՀ վճռաբեկ դատարանի` վերը վկայակոչված որոշմամբ արտահայտած դիրքորոշումները վկայում են այն մասին, որ Վերաքննիչ դատարանի կողմից պետք է արժևորվեր ոչ թե այն հանգամանքը, թե իրականում Դավիթ Դավթյանի և Գրիգոր Դավթյանի միջև առկա է եղել գույքի առուվաճառքի գործարք, թե` ոչ, այլ այն հանգամանքը, որ Դավիթ Դավթյանն իր ընտանիքով 1972 թվականից բնակվել է քաղաք Երևան, Ա. Տիգրանյան նրբանցք տուն 24 հասցեի տանը, կատարել է արդյոք գույքի պահպանությանն ուղղված գործողություններ և տիրապետել է արդյոք վերջինիս նշված գույքը որպես իր սեփականը նաև երրորդ անձանց հետ հարաբերություններում:
Հիմք ընդունելով վերոգրյալը` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ արդյունքում Վերաքննիչ դատարանը պատշաճ կերպով չի գնահատել սույն գործով ներկայացված ապացույցները: Մասնավորապես` սույն գործով ներկայացված ՀՀ Քանաքեռ-Զեյթուն վարչական շրջանի անհատական 1 տնատիրության լիազոր ներկայացուցչի կողմից տրված տեղեկանքը` Դավիթ Դավթյանի և նրա ընտանիքի անդամների 1975 թվականից առ այսօր քաղաք Երևան, Ա. Տիգրանյան նրբանցք տուն 24 հասցեի տանը բնակվելու մասին: Երևանի քաղաքային հեռախոսային ցանցի բաժանորդի քարտի, Գազասպառման կենցաղային համակարգի տեխնիկական սպասարկման պայմանագրի, Կենցաղային սպառման համար բնական գազի մատակարարման պայմանագրի, Առևտրային հաշվառքի սարքի տեղադրման ակտի, Ներտնային գազասպառման համակարգի տեխնիկական սպասարկման համաձայնագրի, Կենցաղային կարիքների համար բնական գազի մատակարարման պայմանագրի, Կենցաղային գազահաշվիչի տեղադրման և բնական գազի առք ու վաճառքի պայմանագրի, Գազասպառման կենցաղային համակարգում խախտումները վերացման կամ գազամատակարարման ընդհատման ակտերի, Գազասպառման համակարգում հայտնաբերված խախտումների ու թերությունների, դրանց վերացման կամ գազասարքի անջատման արձանագրության, Ծխնելույզների և օդանցքների տեխնիկական վիճակի մասին ակտի, Ջրաչափի ընդունման և փոխարինման, հերթական ստուգման հանձնարարականի, Առևտրային հաշվառքի սարքի տեղադրման ակտի, Հաշվարքի խախտման մասին ակտի համաձայն որոնց` վիճելի տան բաժանորդ հանդես է գալիս Դավիթ Դավթյանը:
Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ գործում առկա Կլարա Մակարյանի, Աստղիկ Մադոյանի և Դավիթ Գասպարյանի հայտարարությունները գրավոր ապացույցներ են: Վերաքննիչ դատարանը գործում առկա հայտարարություններն անարժանահավատ է գնահատել հետևյալ հիմքերով.
1) հայտարարություն տված անձինք նախապես նախազգուշացված չեն եղել սուտ ցուցմունք տալու դեպքում քրեական պատասխանատվության մասին,
2) հայտարարություններում առկա չէ, թե ինչի հիման վրա է հայտարարություն տվողներին հայտնի դարձել դրանում առկա տեղեկատվությունը:
Մինչդեռ գրավոր ապացույցի պարագայում սուտ ցուցմունք տալու դեպքում քրեական պատասխանատվության մասին հայտարարություն տված անձի նախապես նախազգուշացված չլինելը չի կարող հիմք հանդիսանալ վերոնշյալ հայտարարություններն անարժանահավատ համարելու համար: Գրավոր ապացույցների պարագայում նախատեսված չէ հայտարարություն տված անձին սուտ ցուցմունք տալու համար քրեական պատասխանատվության մասին նախազգուշացնելու նախապայման: Նման պայման սահմանված է միայն վկայի ցուցմունքի համար: Հետևաբար` գրավոր ապացույցը չի կարող անարժանահավատ համարվել այն հիմքով, որ հայտարարության հեղինակը նախապես նախազգուշացված չի եղել սուտ ցուցմունք տալու համար նախատեսված քրեական պատասխանատվության մասին: Բացի այդ` սույն գործով գրավոր ապացույց հանդիսացող հայտարարությունների իսկությունը որևէ կերպ չի վիճարկվել, իսկ դրանց բովանդակությունը չի հերքվել գործում առկա այլ ապացույցներով: Իսկ ինչ վերաբերվում է այն փաստարկին, որ հայտարարություններում նշված չէ դրանցում առկա տեղեկատվության աղբյուրը, ապա հայտարարություն տվողները` Կլարա Մակարյանը, Աստղիկ Մադոյանը և Դավիթ Գասպարյանը հանդիսանում են ինչպես Դավիթ Դավթյանի, այնպես էլ` Գրիգոր Դավթյանի հարևանները:
Այսպես, գործում առկա չէ որևէ ապացույց այն մասին, որ հակընդդեմ հայցվորը որևէ կերպ խոչընդոտել է վիճելի տարածքը Դավիթ Դավթյանի կողմից տիրապետելուն և օգտագործելուն: Մասնավորապես, հանդիսանալով գույքի գրանցված սեփականատերեր, հակընդդեմ հայցվորն ու իր իրավանախորդները 1975 թվականից անտարբեր վերաբերմունք են դրսևորել իրենց գույքի նկատմամբ մինչև սույն գործով հայցի հարուցումը, այն է` 2018 թվականը: Այսինքն` նրանք իրենց անգործությամբ մեկուսացել են իրենց գույքի համապատասխան մասի տիրապետումից` առանց դրա նկատմամբ որևէ իրավունք պահպանելու մտադրության, հետևաբար իրենց վարքագծով հրաժարվել են վիճելի գույքի նկատմամբ սեփականության իրավունքից: Գույքի սեփականատերերի նման վարքագիծն ակնհայտ վկայել է գույքի տիրապետումից, օգտագործումից և տնօրինումից նրանց մեկուսացման մասին, ուստի հիմք է տվել Դավիթ Դավթյանին ենթադրելու, որ գույքը տիրապետում է որպես սեփականություն:
Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ ինչպես հայցվոր Դավիթ Դավթյանի գործողությունները, այնպես էլ գույքի նախկին սեփականատերերի վարքագիծը, տվյալ դեպքում` անգործությունը, վկայում են Դավիթ Դավթյանի մոտ վիճելի գույքի տիրապետման բարեխղճության նախապայմանի առկայության փաստի մասին:
Այսպիսով, վերոգրյալ փաստերը գնահատելով և դրանք համադրելով սույն գործում առկա իրավական վերլուծությունների հետ` Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Դավիթ Դավթյանը վիճելի` քաղաք Երևան, Ա. Տիգրանյան նրբանցք թիվ 24 հասցեի բնակելի տան առաջին հարկի 62,6 քմ մակերեսով շինությունը և ինքնակամ շինություններով ծանրաբեռնված 80,9 քմ հողամասը տիրապետում և օգտագործում է նաև 10 տարուց ավելի բացահայտ և անընդմեջ, որպես սեփական գույք:
Ելնելով վերոգրյալից` Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Դավիթ Դավթյանի հայցապահանջը ձեռքբերման վաղեմության ուժով սեփականության իրավունքը ճանաչելու պահանջի մասին ենթակա էր բավարարման, որպիսի հիմքով հակընդդեմ հայցը ենթակա էր մերժման, այնինչ` ստորադաս դատարանները, գործում առկա ապացույցները ճիշտ չգնահատելով, հանգել են սխալ հետևության:
Վերը նշված պատճառաբանությունների լույսի ներքո ամբողջությամբ հերքվում են վճռաբեկ բողոքի պատասխանի փաստարկները:
i
Այսպիսով, վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը դիտում է բավարար` ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 390-րդ հոդվածի 2-րդ մասի ուժով Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու համար:
i
Միաժամանակ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ սույն գործով անհրաժեշտ է կիրառել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 405-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետով սահմանված` ստորադաս դատարանի դատական ակտը փոփոխելու` Վճռաբեկ դատարանի լիազորությունը հետևյալ հիմնավորմամբ.
i
«Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի (այսուհետ` Կոնվենցիայի) 6-րդ հոդվածի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք ունի ողջամիտ ժամկետում իր գործի քննության իրավունք: Սույն քաղաքացիական գործով վեճի լուծումն էական նշանակություն ունի գործին մասնակցող անձանց համար: Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ գործը ողջամիտ ժամկետում քննելը հանդիսանում է Կոնվենցիայի նույն հոդվածով ամրագրված անձի արդար դատաքննության իրավունքի տարր, հետևաբար գործի անհարկի ձգձգումները վտանգ են պարունակում նշված իրավունքի խախտման տեսանկյունից: Տվյալ դեպքում Վճռաբեկ դատարանի կողմից ստորադաս դատարանի դատական ակտը փոփոխելը բխում է արդարադատության արդյունավետության շահերից, քանի որ սույն գործով վերջնական դատական ակտ կայացնելու համար նոր հանգամանք հաստատելու անհրաժեշտությունը բացակայում է»:
Վճռաբեկ դատարանի դատավորներ Գ. Հակոբյանս և Ա. Մկրտչյանս, համաձայն չլինելով վերը նշված որոշման պատճառաբանական և եզրափակիչ մասերում Վճռաբեկ դատարանի դատավորների մեծամասնության կողմից արտահայտված կարծիքի հետ, շարադրում ենք մեր հատուկ կարծիքը դրանց վերաբերյալ:
Այսպես`
i
ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 393-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 6-րդ կետի համաձայն` վճռաբեկ բողոքում պետք է նշվեն վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելու հիմքը և դրա հիմնավորումը:
i
Տվյալ դեպքում Դավիթ Դավթյանը, պահանջելով բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 14.10.2020 թվականի որոշումը` փոփոխել ստորադաս դատարանի որոշումը և բավարարել հայցն ու մերժել Թագուշ Դավթյանի հակընդդեմ հայցը կամ գործն ամբողջությամբ ուղարկել համապատասխան ստորադաս դատարան` ամբողջ ծավալով նոր քննության, վճռաբեկ բողոքում որպես վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելու հիմք նշել է ինչպես ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետը` պայմանավորված նույն հոդվածի 2-րդ մասի 2-րդ կետով, այնպես էլ` նույն հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետը` պայմանավորված նույն հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին կետով:
Մինչդեռ, ինչպես արդեն իսկ վերը նշվեց, Վճռաբեկ դատարանը սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորել է բացառապես ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով` նույն հոդվածի 2-րդ մասի 2-րդ կետի իմաստով` նշելով, որ բողոքում բարձրացված հարցի վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանի որոշումը կարող է էական նշանակություն ունենալ օրենքի և այլ նորմատիվ իրավական ակտերի միատեսակ կիրառության համար, քանի որ բողոքարկվող դատական ակտում ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 187-րդ հոդվածի վերաբերյալ Վերաքննիչ դատարանի մեկնաբանությունը հակասում է թիվ ԵԷԴ/1238/02/13 և թիվ ԵԿԴ/2393/02/12 քաղաքացիական գործերով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի որոշումներում տվյալ նորմին տրված մեկնաբանություններին:
Անդրադառնալով Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանություններին` պարզելու համար, թե արդյո՞ք դրանցում նշվածները կարող էին բավարար հիմք հանդիսանալ վճռաբեկ բողոքը ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի հիմքով` պայմանավորված նույն հոդվածի 2-րդ մասի 2-րդ կետով, հիմնավոր համարելու և Վերաքննիչ դատարանի դատական ակտը ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 390-րդ հոդվածի 2-րդ մասի ուժով բեկանելու համար, ցանկանում ենք նշել հետևյալը.
ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետի համաձայն` վճռաբեկ բողոքն ընդունվում է քննության, եթե վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ բողոքում բարձրացված հարցի վերաբերյալ վճռաբեկ դատարանի որոշումը կարող է էական նշանակություն ունենալ օրենքի և այլ նորմատիվ իրավական ակտերի միատեսակ կիրառության համար:
Նույն հոդվածի 2-րդ մասի 2-րդ կետի համաձայն` նույն հոդվածի իմաստով` բողոքում բարձրացված հարցի վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանի որոշումը կարող է էական նշանակություն ունենալ օրենքի և այլ նորմատիվ իրավական ակտերի միատեսակ կիրառության համար, եթե բողոքարկվող դատական ակտում որևէ նորմի մեկնաբանությունը հակասում է Վճռաբեկ դատարանի որոշման մեջ տվյալ նորմին տրված մեկնաբանությանը:
Վերը նշված նորմերի վերլուծությունից բխում է, որ բողոքում բարձրացված հարցի վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանի որոշման` օրենքի և այլ նորմատիվ իրավական ակտերի միատեսակ կիրառության համար էական նշանակություն ունենալու հիմքով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելու համար անհրաժեշտ է, որպեսզի տվյալ դեպքում բողոքարկվող դատական ակտում որևէ նորմի մեկնաբանությունը հակասի Վճռաբեկ դատարանի որոշման մեջ նույն նորմին տրված մեկնաբանությանը:
Մինչդեռ տվյալ դեպքում Վճռաբեկ դատարանը, սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորելով բացառապես ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ` նույն հոդվածի 2-րդ մասի 2-րդ կետի իմաստով, իր կողմից կայացված որոշման մեջ չի մեջբերել Վերաքննիչ դատարանի բողոքարկվող դատական ակտի և Վճռաբեկ դատարանի համապատասխան դատական ակտի այն մասերը, որոնք հակասում են միմյանց, չի կատարել համեմատական վերլուծություն` բողոքարկվող դատական ակտի և Վճռաբեկ դատարանի դատական ակտի միջև առկա հակասության վերաբերյալ, ինչպես նաև հաստատված չի համարել, որ Վերաքննիչ դատարանի կատարած համապատասխան մեկնաբանությունը, իրոք, հակասում է Վճռաբեկ դատարանի համապատասխան որոշման մեջ նույն նորմին տրված մեկնաբանությանը:
Նման պայմաններում ցանկանում ենք կարծիք հայտնել այն մասին, որ բացակայում է Վերաքննիչ դատարանի դատական ակտը նման հիմքով բեկանելու իրավական հիմքը:
Դատավորներ` Գ. Հակոբյան
Ա. Մկրտչյան
Հրապարակվել է www.datalex.am կայքէջում 20 մայիսի 2022 թվական: