ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՎՃՌԱԲԵԿ ԴԱՏԱՐԱՆ
ՈՐՈՇՈՒՄ
i
ՀԱՆՈՒՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ
ՀՀ վերաքննիչ վարչական Վարչական գործ թիվ ՎԴ/7522/05/17
դատարանի որոշում 2022 թ.
Վարչական գործ թիվ ՎԴ/7522/05/17
Նախագահող դատավոր` Կ. Ավետիսյան
Դատավորներ` Կ. Բաղդասարյան
Կ. Մաթևոսյան
Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական
պալատը (այսուհետ` Վճռաբեկ դատարան) հետևյալ կազմով`
նախագահող Ռ. Հակոբյան
զեկուցող Տ. Պետրոսյան
Ս. Անտոնյան
Ա. Բարսեղյան
Հ. Բեդևյան
Մ. Դրմեյան
Գ. Հակոբյան
Ս. Միքայելյան
Ա. Մկրտչյան
Է. Սեդրակյան
Ն. Տավարացյան
2022 թվականի մարտի 3-ին
գրավոր ընթացակարգով քննելով ՀՀ պետական եկամուտների կոմիտեի (այսուհետ` Կոմիտե) վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի 19.09.2018 թվականի որոշման դեմ` ըստ հայցի «ԱՄՈԿԱ ԳԼԱՍ» ՍՊԸ-ի (այսուհետ` Ընկերություն) ընդդեմ Կոմիտեի` Կոմիտեի հետբացթողումային հսկողության վարչության 29.05.2017 թվականի արտագնա մաքսային ստուգման թիվ 0012-Ա վարչական ակտը, ապրանքների մաքսային արժեքի ճշտգրման մասին 29.05.2017 թվականի թիվ 0012-Ո-1 և 29.05.2017 թվականի թիվ 0012-Ո-2 որոշումներն անվավեր ճանաչելու պահանջի մասին,
ՊԱՐԶԵՑ
1. Գործի դատավարական նախապատմությունը.
Դիմելով դատարան` Ընկերությունը պահանջել է անվավեր ճանաչել Կոմիտեի հետբացթողումային հսկողության վարչության 29.05.2017 թվականի արտագնա մաքսային ստուգման թիվ 0012-Ա վարչական ակտը, ապրանքների մաքսային արժեքի ճշտգրման մասին 29.05.2017 թվականի թիվ 0012-Ո-1 և 29.05.2017 թվականի թիվ 0012-Ո-2 որոշումները:
ՀՀ վարչական դատարանի (դատավոր` Ա. Միրզոյան) (այսուհետ` Դատարան) 12.02.2018 թվականի վճռով հայցը բավարարվել է:
ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 19.09.2018 թվականի որոշմամբ Կոմիտեի վերաքննիչ բողոքը մերժվել է և Դատարանի 12.02.2018 թվականի վճիռը թողնվել է անփոփոխ:
Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Կոմիտեն (ներկայացուցիչ` Ա. Մնացականյան):
Վճռաբեկ բողոքի պատասխան չի ներկայացվել:
2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքը, հիմնավորումները և պահանջը.
Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.
i
Վերաքննիչ դատարանը սխալ է մեկնաբանել «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 42-րդ հոդվածի 1-ին մասը, 43-րդ հոդվածի 1-ին մասի «ա» կետը, Մաքսային միության մաքսային օրենսգրքի 98-րդ հոդվածի 2-րդ մասը, 111-րդ հոդվածի 2-րդ մասը, 132-րդ, 188-րդ, 189-րդ հոդվածները:
Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.
Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել այն հանգամանքը, որ Ընկերության անվամբ տեղափոխվող բեռի տեսակի, քաշի, տեղափոխող տրանսպորտային միջոցի, ինչպես նաև մատակարարի վերաբերյալ տվյալները Վրաստանի Հանրապետության և Հայաստանի Հանրապետության մաքսային մարմիններին ներկայացված հաշիվ-ապրանքագրերում նույնական են, սակայն առկա է տարբերություն տեղափոխվող ապրանքի արժեքների և առաքման պայմանի մեջ: Արտահանման երկրում ներկայացված հաշիվ-ապրանքագրերում ապրանքների արժեքները եղել են 36.448 և 32.897,86 ԱՄՆ դոլար, իսկ ՀՀ ներմուծված և մաքսային մարմիններին ներկայացված հաշիվ-ապրանքագրերում արժեքները ներկայացվել են ցածր` 16.747.2 և 20.762 ԱՄՆ դոլար:
Վերաքննիչ դատարանը նշված հանգամանքները չի դիտարկել պատճառահետևանքային կապի մեջ և չի գնահատել, թե գործարքի կողմերի համար այն ինչ փաստացի հետևանքներ է առաջացրել: Ակնհայտ է, որ հաշիվ-ապրանքագրերում գործարքի արժեքը ցածր ներկայացնելը ձեռնտու էր միայն ՀՀ ներմուծող ընկերությանը, քանի որ վերջինս այդ պարագայում վճարում է պակաս մաքսային վճարներ, իսկ մատակարարող թուրքական ընկերության և Վրաստանից վերաարտահանող ընկերության համար ապրանքների արժեքը իրականից ավելի բարձր ներկայացնելը որևէ տրամաբանական բացատրություն չունի, քանի որ ապրանքների արժեքն արհեստականորեն բարձրացնելով, արտահանող կազմակերպությունը կարող էր առանց որևէ տրամաբանության կրել վնասներ` հարկային ավել վճարումներ կատարելու տեսքով:
Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է, որ մաքսային մարմինն ունեցել է Ընկերության կողմից ներկայացված փաստաթղթերը, և դրանց արժանահավատության մեջ հավաստիանալու նպատակով, ինքնուրույն, իր հաշվին ձեռնարկել է միջոցներ այլ ապացույցներ ձեռք բերելու ուղղությամբ, այսինքն` իրականացրել է համապատասխան հարցումներ և ձեռք է բերել բավարար ապացույցներ, որոնցով հաստատել է Ընկերության կողմից ոչ արժանահավատ տեղեկություններ և փաստաթղթեր ներկայացնելու փաստը:
Մինչդեռ Վերաքննիչ դատարանը որևէ գնահատական չի տվել այն փաստին, որ մաքսային մարմնի կողմից իրականացված ստուգման ընթացքում Ընկերության հաշվապահական հաշվառման փաստաթղթերում վերոնշյալ գործարքների դիմաց կատարված վճարման վերաբերյալ որևէ փաստաթուղթ չի հայտնաբերվել: Ընկերությունը հայտարարության մեջ նշել է, որ ներմուծված ապրանքների համար թուրքական ընկերությանը վճարել է մաս-մաս` կանխիկ եղանակով, սակայն նույնիսկ այս պարագայում դա պետք է արտացոլվեր հաշվապահական հաշվառման փաստաթղթերում, ուստի սա ևս վկայում է այն մասին, որ Ընկերության կողմից մաքսային հայտարարագրման ժամանակ ներկայացված տեղեկություններն արժանահավատ չեն եղել:
Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 19.09.2018 թվականի որոշումը և փոփոխել այն` հայցը մերժել:
3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը.
Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը.
1) Կոմիտեի հետբացթողումային հսկողության վարչության Ստուգումների պլանավորման և ռազմավարության բաժնի գլխավոր մաքսային տեսուչ Վ. Սաղաթելյանի կողմից 16.05.2017 թվականին կազմվել է Ընկերության վերաբերյալ տեղեկատվական-վերլուծական տեղեկանք, որով, որպես վերլուծական աշխատանքի իրականացման հիմք, նշվել է Վրաստանի մաքսային մարմիններից ստացված 14.02.2017 թվականի թիվ 21-10/20545 (ՀՀ ԿԱ ՊԵԿ մուտք 22.02.2017 թվականի թիվ 8748-17) գրությանը կից տեղեկատվությունը: Վերլուծության ընթացքում պարզվել է, որ Վրաստանի մաքսային մարմիններից ՀՀ ԿԱ ՊԵԿ 20.12.2016 թվականի թիվ 9.1/39289-16 հարցման ի պատասխան ստացված 14.02.2017 թվականի թիվ 21-10/20545 գրությամբ ստացված տեղեկատվության համաձայն` Ընկերության կողմից ներմուծված ապրանքների մասով առկա են են հետևյալ անհամապատասխանությունները` 1) 12.02.2015 թվականի թիվ C3580 ՄՀ-ով հայտարարագրված հաշիվ ապրանքագրային արժեքը կազմում է 16.747,2 ԱՄՆ դոլար, իսկ մաքսային արժեքը` 8.119.489 դրամ: Առաքման պայմանը` CIP Երևան: Տեղեկատվության համաձայն` հաշիվ ապրանքագրային արժեքը կազմում է 36.448 ԱՄՆ դոլար` FCA Sadakhlo բազիսային պայմանով: Մաքսային արժեքը կկազմի 17.475.723 դրամ (36.448 ԱՄՆ դոլար x 479.47 փոխարժեք)` պակաս հայտարարագրված մաքսային արժեք` 9.356.234 դրամ: 2) 26.07.2016 թվականի թիվ C21168 ՄՀ-ով հայտարարագրված հաշիվ ապրանքագրային արժեքը կազմում է 20.762 ԱՄՆ դոլար, իսկ մաքսային արժեքը` 10.439.958 դրամ: Առաքման պայմանը` CIP Երևան: Տեղեկատվության համաձայն` հաշիվ ապրանքագրային արժեքը կազմում է 32.897,865 ԱՄՆ դոլար` FCA Batumi բազիսային պայմանով: Մաքսային արժեքը կկազմի 15.995.272 դրամ (32.897,865 ԱՄՆ դոլար + 700 ԱՄՆ դոլար x 476.08 փոխարժեք)` պակաս հայտարարագրված մաքսային արժեք` 5.555.314 դրամ:
Այսպիսով, 2 ՄՀ-ներով պակաս է հայտարարագրվել 14.911.548 դրամ մաքսային արժեք:
Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ Վրաստանի մաքսային մարմիններից ստացված տեղեկության համաձայն առաջանում են լրացուցիչ գանձման ենթակա մաքսային վճարներ, ուստի առաջարկվել է Ընկերությունում իրականացնել արտագնա արտապլանային մաքսային ստուգում (հատոր 1-ին, գ.թ. 42).
2) Կոմիտեի հետբացթողումային հսկողության վարչության ստուգումների պլանավորման և ռազմավարության բաժնի պետը, հիմք ընդունելով 16.05.2017 թվականին կազմված տեղեկատվական-վերլուծական տեղեկանքը` Ընկերության կողմից մաքսային օրենսդրության հնարավոր խախտման մասին վկայող տեղեկատվության առկայության վերաբերյալ, 16.05.2017 թվականի զեկուցագրով հետբացթողումային հսկողության վարչության պետին առաջարկել է Ընկերությունում իրականացնել արտապլանային արտագնա մաքսային ստուգում (հատոր 1-ին, գ.թ. 43).
3) Կոմիտեի նախագահը, հիմք ընդունելով Մաքսային միության մաքսային օրենսգրքի 132-րդ հոդվածի 4-րդ մասի 1-ին և 2-րդ կետերը, 16.05.2017 թվականի թիվ 0012 արտագնա մաքսային ստուգում իրականացնելու մասին հանձնարարականով հանձնարարել է Ընկերությունում իրականացնել արտապլանային արտագնա մաքսային ստուգում (հատոր 1-ին, գ.թ. 41).
4) «Ապավեն» ՍՊԸ-ի 02.03.2017 թվականի թիվ F/17-016 գրության համաձայն` 2016 թվականի հուլիս-հոկտեմբեր ամիսների ընթացքում Բաթումի-Երևան բեռնափոխադրման պարագայում Բաթումի քաղաքից մինչև Բագրատաշենի կամ Բավրայի Մ/Կ հատվածի համար մեկ բեռնատարի 18-25 տոննա բեռի ընդհանուր քաշով տեղափոխման արժեքը կարող էր կազմել 700-850 ԱՄՆ դոլարին համարժեք ՀՀ դրամ (հատոր 1-ին, գ.թ. 53).
5) Կոմիտեի հետբացթողումային հսկողության վարչության կողմից 29.05.2017 թվականին կազմվել է արտագնա մաքսային ստուգման թիվ 0012-Ա ակտը, որի համաձայն` Ընկերությունում 17.05.2017 թվականի թիվ 0012 հանձնարարականի հիման վրա իրականացվել է արտապլանային արտագնա մաքսային ստուգում` 12.02.2015 թվականի թիվ C3580 և 26.07.2016 թվականի թիվ C21168 մաքսային հայտարարագրով ՀՀ ներմուծված և հայտարարագրված ապրանքների վերաբերյալ ԵԱՏՄ և ՀՀ մաքսային օրենսդրությամբ սահմանված պահանջների կատարման ճշտության վերաբերյալ:
Ստուգման ժամանակ իրականացվել են հետևյալ միջոցառումները. թիվ C3580 առ 12.02.2015 թվականի և թիվ C21168 առ 26.07.2017 թվականի մաքսային հայտարարագրերում նշված տեղեկությունները և կից փաստաթղթերը համադրվել են Վրաստանի մաքսային մարմիններից ստացված փաստաթղթերում նշված տեղեկությունների և հաշվապահական հաշվառման փաստաթղթերի հետ: Կատարվել է հարցում միջազգային բեռնափոխադրումներ իրականացնող «Ապավեն» ՍՊԸ-ին` Բաթումի քաղաքից մինչև ՀՀ սահման, մեկ բեռնատար ավտոմեքենայով 18-25տ բեռի տեղափոխման ճանապարհածախսի վերաբերյալ (...):
Վրաստանի մաքսային մարմիններից ստացված 14.02.2017 թվականի թիվ 21-10/20545 (ՀՀ ԿԱ ՊԵԿ մուտք 22.02.2017 թվականի թիվ 8748-17) գրությանը կից փաստաթղթերի համաձայն`
12.02.2015 թվականի թիվ C3580 մաքսային հայտարարագրով ձևակերպված և EBE279/VV087 պետհամարանիշի բեռնատարով ՀՀ տարածք ներմուծված երեք անվանում ապրանքները (ապակյա բաժակներ` մեծ, ապակյա բաժակներ` փոքր և ամրացված ապակուց մուրաբայի աման) Վրաստանից ստացված հաշիվ-ապրանքագրում արտացոլված է մեկ անվանմամբ (ապակե սպասք խոհանոցային), որի հաշիվ-ապրանքագրային արժեքը` համաձայն թուրքական «KAYA OTOMOTI ITH.IHR» ընկերության 10.02.2015 թվականի թիվ 12007 հաշիվ ապրանքագիրը (դուրս գրված Ընկերության անունով) կազմում է 36.448 ԱՄՆ դոլար` հայտարարագրված 16.747,2 ԱՄՆ դոլարի փոխարեն, FCA Sadahklo մատակարարման բազիսային պայմանով: Հետևաբար, մաքսային արժեքը կկազմի 17.475.722 դրամ (36.448 ԱՄՆ դոլար ինվոյսային արժեք) X 479.47 (փոխարժեքը), հայտարարագրված 8.119.489 դրամի փոխարեն արդյունքում պակաս է հայտարարագրվել 9.356.233 դրամ մաքսային արժեք: (...)
26.07.2016 թվականի թիվ C21168 մաքսային հայտարարագրով ձևակերպված SE222RT/BA364L պետհամարանիշի բեռնատարով ՀՀ տարածք ներմուծված 11 անվանում ապրանքները (ապակյա բաժակ փոքր ոտքով (օղու), բաժակ փոքր, ապակյա բաժակ մեծ ոտքով, բաժակ մեծ հյութի, աղաման, պիալա, պաղպաղակի աման, ջրաման, մոխրաման, համեմունքի աման, ափսե) Վրաստանից ստացված հաշիվ-ապրանքագրում արտացոլված է մեկ անվանմամբ (ապակե սպասք խոհանոցային), որի հաշիվ-ապրանքագրային արժեքը` համաձայն վրացական «Reqtrans» ընկերության 23.07.2011 թվականի թիվ 18 հաշիվ-ապրանքագիր (դուրս գրված Ընկերության անունով), կազմում է 32.897,86 ԱՄՆ դոլար հայտարարագրված 20.762 ԱՄՆ դոլարի փոխարեն, FCA Batumi մատակարարման բազիսային պայմանով: Հետևաբար, մաքսային արժեքը կկազմի 15.995.269 դրամ ((32.897,865 ԱՄՆ դոլար (ինվոյսային արժեք) X 476.08 (փոխարժեք) + 333.256 դրամ (ճանապարհածախս)), հայտարարագրված 10.439.958 ՀՀ դրամի փոխարեն, արդյունքում պակաս է հայտարարագրվել 5.555.311 դրամ մաքսային արժեք:
i
Ակտի համաձայն` Ընկերության կողմից խախտվել են Մաքսային միության մաքսային օրենսգրքի 27-րդ գլխի պահանջները` հայտարարագրվել են ոչ ճշգրիտ տեղեկություններ ապրանքների մաքսային արժեքների վերաբերյալ (հատոր 1-ին, գ.թ. 76-80).
i
6) Կոմիտեի հետբացթողումային հսկողության վարչությունը, հիմք ընդունելով 29.05.2017 թվականի թիվ 0012-Ա ակտը, նույն օրը կայացրել է «Ապրանքների մաքսային արժեքի ճշտգրման մասին» թիվ 0012-Ո-1 (13.02.2015 թվականի C3580 /ՄՀ/) և 0012-Ո-2 (26.07.2016 թվականի C21168 /ՄՀ/) որոշումները, որոնցով առաջադրվել է Մաքսային միության օրենսգրքի 191-րդ հոդվածին համապատասխան` ապրանքների հայտարարագրերում կատարել համապատասխան որոշմամբ ներկայացված փոփոխությունները և լրացումները` ճշգրտված տվյալների հիման վրա (հատոր 1-ին, գ.թ. 12-20):
4. ՎՃՌԱԲԵԿ ԴԱՏԱՐԱՆԻ ՊԱՏՃԱՌԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ԵՎ ԵԶՐԱՀԱՆԳՈՒՄԸ.
i
Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 161-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ, նույն հոդվածի 2-րդ մասի 3-րդ կետի իմաստով, այն է` բողոքում բարձրացված հարցի վերաբերյալ վճռաբեկ դատարանի որոշումը կարող է էական նշանակություն ունենալ օրենքի և այլ նորմատիվ իրավական ակտերի միատեսակ կիրառության համար, քանի որ «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 43-րդ հոդվածի «ա» կետի կիրառման կապակցությամբ առկա է իրավունքի զարգացման խնդիր:
Վերոգրյալով պայմանավորված Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ այն իրավական հարցադրմանը, թե ինչ միջոցներով կարող է անձը վարչական մարմնի հետ փոխհարաբերություններում կատարել իր համար բարենպաստ փաստական հանգամանքների առկայության ապացուցման պարտականությունը և ինչ հետևանք կարող է ունենալ նրա կողմից այդ պարտականությունը չկատարելը:
i
Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ ինչպես 2005 թվականի, այնպես էլ 2015 թվականի փոփոխություններով ՀՀ Սահմանադրության 1-ին հոդվածով Հայաստանի Հանրապետությունը հռչակվել է իրավական պետություն:
i
2005 թվականի փոփոխություններով ՀՀ Սահմանադրության 18-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք ունի իր իրավունքների և ազատությունների դատական, ինչպես նաև պետական այլ մարմինների առջև իրավական պաշտպանության արդյունավետ միջոցների իրավունք:
Յուրաքանչյուր ոք ունի իր իրավունքները և ազատություններն օրենքով չարգելված բոլոր միջոցներով պաշտպանելու իրավունք:
i
2015 թվականի փոփոխություններով ՀՀ Սահմանադրության 50-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք ունի իր իրավունքների և ազատությունների արդյունավետ դատական պաշտպանության իրավունք:
i
«Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի (այսուհետ` Կոնվենցիա) 13-րդ հոդվածի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք, ում նույն կոնվենցիայով ամրագրված իրավունքներն ու ազատությունները խախտվում են, ունի պետական մարմինների առջև իրավական պաշտպանության արդյունավետ միջոցի իրավունք, նույնիսկ եթե խախտումը կատարել են ի պաշտոնե գործող անձինք:
i
Վարչական մարմինների հետ հարաբերություններում ֆիզիկական ու իրավաբանական անձանց` ՀՀ Սահմանադրությամբ և օրենքներով սահմանված իրավունքների ու օրինական շահերի պաշտպանության պատշաճ երաշխիք ապահովելու նպատակով ՀՀ Ազգային ժողովի կողմից 18.02.2004 թվականին ընդունվել է «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքը, որի 1-ին հոդվածում ամրագրվել է, որ նույն օրենքը սահմանում է վարչարարության հիմունքները, կարգավորում է վարչական ակտեր ընդունելու, վարչական ակտերը, վարչական մարմինների գործողությունները և անգործությունը բողոքարկելու, վարչական ակտի կատարման, վարչական ծախսերի, ինչպես նաև վարչարարությամբ հասցված վնասի հատուցման հետ կապված` վարչական մարմինների և ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձանց միջև ծագած հարաբերությունները:
i
Նշված օրենքի 2-րդ գլխում (հոդվածներ 4-12) ամրագրվել են նաև վարչարարության հիմնարար սկզբունքները: Մասնավորապես, «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 4-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` վարչական մարմինները պարտավոր են հետևել օրենքների պահպանմանը: Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` վարչական մարմինների լիազորությունները սահմանվում են օրենքով կամ օրենքով նախատեսված դեպքերում` իրավական այլ ակտերով:
Վերոգրյալ իրավակարգավորումներից հետևում է, որ իրավական պետությունում վարչական մարմիններն իրենց գործունեությունում «ազատ» չեն, այլ կապակցված են իրավունքով և օրենքով, ինչը դրսևորվում է նաև օրենքի գերակայությամբ (վարչական մարմնի ոչ մի իրավական ակտ, գործողություն կամ անգործություն չպետք է հակասի օրենքին) և օրենքի վերապահմամբ (վարչական մարմինը որևէ լիազորություն իրականացնելու համար պետք է լիազորված լինի օրենքով): Վարչարարություն իրականացնող բոլոր մարմինները պարտավոր են պահպանել վարչարարության հիմնարար սկզբունքները, որոնցից առավել մեծ նշանակությամբ, թերևս, առանձնանում է «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 4-րդ հոդվածում ամրագրված` վարչարարության օրինականության սկզբունքը: Այն իրավական պետության հիմնաքարերից մեկն է, քանի որ, եթե վարչական մարմինները գործում են ոչ թե իրավաչափորեն, այլ կամայականորեն, ապա մյուս սկզբունքների պահպանումն այլևս իմաստազրկվում է:
ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, իր նախկին որոշումներից մեկում անդրադառնալով օրինականության սկզբունքին` նշել է, որ այս սկզբունք ուղղակիորեն պահանջում է, որ պետական մարմինների ու պաշտոնատար անձանց գործունեությունը հիմնված լինի Սահմանադրության և օրենքի վրա. (...): Օրինականության սկզբունքը բացառիկ կարևոր նշանակություն ունի հատկապես այն ժամանակ, երբ պետական մարմիններն առնչվում են մասնավոր անձանց հիմնական իրավունքների հետ (տե՛ս, «Ինեկոբանկ» ՓԲԸ-ն ընդդեմ ՀՀ արդարադատության նախարարության դատական ակտերի հարկադիր կատարումն ապահովող ծառայության թիվ ՎԴ/2127/05/11 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 18.07.2014 թվականի որոշումը):
i
Մեկ այլ որոշմամբ ՀՀ վճռաբեկ դատարանը փաստել է, որ «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 4-րդ հոդվածի 2-րդ մասով օրենսդիրը նախատեսել է օրինականության ենթասկզբունք հանդիսացող օրենքի վերապահումը: Օրենքի վերապահում նշանակում է, որ վարչական մարմինը որևէ գործողություն իրականացնելու համար պետք է լիազորված լինի օրենքով կամ օրենքով նախատեսված դեպքում` նաև այլ իրավական ակտով (տե՛ս, ՀՀ ֆինանսների նախարարության Կապանի տարածքային հարկային տեսչությունն ընդդեմ «Վարդանի Զարթոնքը» ՍՊԸ-ի թիվ ՎԴ/11193/05/13 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 27.11.2015 թվականի որոշումը):
ՀՀ վճռաբեկ դատարանն իր որոշումներից մեկում գտել է, որ վարչական վարույթը մի գործընթաց է, որը կարող է բաղկացած լինել մի քանի փուլերից, և այդ բոլոր փուլերը հետապնդում են միասնական նպատակ, այն է` վարչական ակտի ընդունումը (տե՛ս, ՀՀ կառավարությանն առընթեր հարկային պետական ծառայության հանքարտադրողների ոլորտային հարկային տեսչությունն ընդդեմ «Գևորգ-Ա» ՍՊԸ-ի թիվ 3-918(ՏԴ) գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 06.07.2007 թվականի որոշումը):
i
«Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 37-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` վարչական մարմինը պարտավոր է ապահովել փաստական հանգամանքների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ քննարկումը` բացահայտելով գործի բոլոր, այդ թվում` վարույթի մասնակիցների օգտին առկա հանգամանքները:
i
Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` վարչական մարմինն իրավունք չունի չընդունելու վարչական վարույթի մասնակիցների ներկայացրած` վարույթին առնչվող դիմումները և փաստաթղթերը, որոնց քննարկումը մտնում է իր իրավասության մեջ:
i
«Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի` «Ապացույցները վարչական վարույթում» վերտառությամբ 42-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` վարչական մարմինը վարչական վարույթում որպես ապացույց գնահատում է գործում առկա բացատրությունները, ցուցմունքները, փորձագիտական եզրակացությունները, փաստաթղթերը, նյութերը, իրերը, ինչպես նաև այն հանգամանքները, որոնք իր հայեցողությամբ այդ մարմինը պիտանի և անհրաժեշտ է համարում գործի փաստական հանգամանքների բացահայտման և գնահատման համար:
i
«Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի` «Ապացուցման պարտականությունը բաշխելը» վերտառությամբ 43-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` անձի և վարչական մարմնի փոխհարաբերություններում ապացուցման պարտականությունը կրում է`
ա) անձը` նրա համար բարենպաստ փաստական հանգամանքների առկայության դեպքում.
բ) վարչական մարմինը` անձի համար ոչ բարենպաստ փաստական հանգամանքների առկայության դեպքում:
Վերոգրյալ իրավակարգավորումների վերլուծության արդյունքում Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ օրենսդիրը հստակ ամրագրել է վարչական վարույթում ապացուցման պարտականության կանոնները, սահմանելով, որ անձի և վարչական մարմնի փոխհարաբերություններում անձի համար բարենպաստ փաստական հանգամանքների ապացուցման պարտականությունը կրում է տվյալ անձը, իսկ անձի համար ոչ բարենպաստ փաստական հանգամանքների ապացուցման պարտականությունը կրում է վարչական մարմինը:
i
Միևնույն ժամանակ «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 42-րդ հոդվածի 1-ին մասում օրենսդիրը սահմանել է այն ապացույցների շրջանակը, որոնց միջոցով անձը և վարչական մարմինը կարող են կատարել ապացուցման իրենց պարտականությունը: Ընդ որում, վարչական վարույթի ընթացքում հետազոտվել և գնահատվել կարող են միայն օրենքով սահմանված կարգով ձեռք բերված և օրենքին համապատասխանող ապացույցները:
Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում արձանագրել, որ անձի կողմից ապացուցման իր պարտականությունը չկատարելու որևէ բացասական հետևանք «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքով օրենսդիրը չի սահմանել: Նշված օրենքով բացասական հետևանք չի սահմանվել նաև վարչական մարմնի կողմից իր պարտականությունը չկատարելու համար, այդուհանդերձ վարչական մարմնի վրա օրենսդիրը դրել է գործի փաստական հանգամանքների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ քննարկումն ապահովելու, այդ թվում` վարույթի մասնակիցների օգտին առկա հանգամանքները բացահայտելու ուղղությամբ անհրաժեշտ ու համարժեք միջոցները ձեռնարկելու պարտականություն, քանի որ հենց վարչական մարմինն է կրում հիմնավորված և իրավաչափ վարչական ակտ ընդունելու պարտականությունը: Այսինքն` վարչական վարույթն իրականացնող վարչական մարմինը պարտավոր է վարչական վարույթի եզրափակման և վարչական ակտ ընդունելու համար նշանակություն ունեցող փաստական հանգամանքները, այդ թվում` վարույթի մասնակիցների օգտին առկա հանգամանքները բացահայտելու նպատակով ձեռնարկել անհրաժեշտ ու համարժեք միջոցներ` իր գործողությունները որևէ կերպ չպայմանավորելով անձի կողմից ապացուցման պարտականությունը չկատարելու հանգամանքով: Ավելին` «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքում (հոդված 10-րդ), որպես վարչական մարմինների հետ հարաբերություններում վարչական վարույթի մասնակցի` ՀՀ Սահմանադրությամբ և օրենքներով սահմանված իրավունքների ու օրինական շահերի պաշտպանության պատշաճ երաշխիք, ամրագրվել է հավաստիության կանխավարկածի սկզբունքը, համաձայն որի` վարչական մարմնի կողմից քննարկվող փաստական հանգամանքների վերաբերյալ անձի ներկայացրած տվյալները, տեղեկությունները համարվում են հավաստի բոլոր դեպքերում, քանի դեռ վարչական մարմինը հակառակը չի ապացուցել: Արգելվում է անձանցից պահանջել իրենց ներկայացրած տվյալները, տեղեկությունները հավաստող փաստաթղթեր կամ լրացուցիչ տեղեկություններ, եթե այդ պահանջը սահմանված չէ օրենքով:
Եթե վարչական մարմինը հիմնավոր կասկածներ ունի անձանց ներկայացրած տվյալների, տեղեկությունների իսկության վերաբերյալ, ապա ինքը պարտավոր է ինքնուրույն և իր հաշվին ձեռնարկել միջոցներ` դրանց իսկության մեջ հավաստիանալու համար:
Այսպիսով, Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ վարչական մարմնի հետ փոխհարաբերություններում իր համար բարենպաստ փաստական հանգամանքների առկայության ապացուցման պարտականությունն անձը կարող է կատարել «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 42-րդ հոդվածի 1-ին մասում թվարկված ապացույցներ ներկայացնելու միջոցով, որոնցում պարունակվող տվյալները, տեղեկությունները համարվում են հավաստի բոլոր դեպքերում, քանի դեռ վարչական մարմինը հակառակը չի ապացուցել: Միևնույն ժամանակ օրենսդիրը վարչական մարմնին պարտավորեցրել է ինքնուրույն և իր հաշվին ձեռնարկել միջոցներ` անձանց ներկայացրած տվյալների, տեղեկությունների իսկության մեջ հավաստիանալու համար, եթե հիմնավոր կասկածներ ունի այդ տվյալների, տեղեկությունների իսկության վերաբերյալ: Ընդ որում, վարչական մարմնի կողմից անհրաժեշտ միջոցները պետք է ձեռնարկվեն օրենքին համապատասխան, իսկ ձեռք բերված ապացույցներ պետք է համապատասխանեն օրենքի պահանջներին, որպեսզի դրանք համարվեն թույլատրելի, ենթակա լինեն հետազոտման և գնահատման:
Վերոգրյալ իրավական դիրքորոշման կիրառումը սույն գործի փաստական հանգամանքների նկատմամբ.
Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն վարչական գործը հարուցվել է Ընկերության կողմից ներկայացված վիճարկման հայցի հիման վրա, որով վերջինս պահանջել է անվավեր ճանաչել Կոմիտեի հետբացթողումային հսկողության վարչության 29.05.2017 թվականի արտագնա մաքսային ստուգման թիվ 0012-Ա վարչական ակտը, ապրանքների մաքսային արժեքի ճշտգրման մասին 29.05.2017 թվականի թիվ 0012-Ո-1 և 29.05.2017 թվականի թիվ 0012-Ո-2 որոշումները:
Դատարանը բավարարել է Ընկերության հայցը` պատճառաբանելով, որ վարչական մարմնի կողմից քննարկվող փաստական հանգամանքների վերաբերյալ անձի ներկայացրած տվյալները, տեղեկությունները համարվում են հավաստի բոլոր դեպքերում, քանի դեռ վարչական մարմինը հակառակը չի ապացուցել: Տվյալ դեպքում մաքսային մարմինը, անարժանահավատ համարելով մատակարարից ստացած հաշիվ-ապրանքագրերը, հիմք է ընդունել Վրաստանի մաքսային մարմնից ստացված տեղեկությունները: Հարկ է նշել, որ թուրքական «KAYA OTOMOTI ITH.IHR» LTD.STI ընկերությունից ստացած 10.02.2015 թվականի թիվ 014320, 23.07.2016 թվականի թիվ 015387 հաշիվ-ապրանքագրերը որևէ ընթացակարգով կեղծ կամ անվավեր ճանաչված չեն, այդ հաշիվ-ապրանքագրերով կատարված գործարքները դատական կարգով շինծու ճանաչված չեն, այդ հաշիվ-ապրանքագրերով կատարված գործարքները հանդիսանում են իրավաբանական ուժ ունեցող գործարքներ:
Դատարանը եզրահանգել է, որ Ընկերության հայտարարագրած մաքսային արժեքների վերաբերյալ տվյալները, ապրանքների ձեռք բերման փաստաթղթերը պատշաճ ապացույցներ են, որոնք հաստատում են, թե ապրանքն ումից է ձեռք բերվել և ինչ արժեքով: Ակտով ստուգողների կողմից ապրանքի այլ մաքսային արժեք կարող էր հաշվարկվել միայն այն դեպքում, եթե հայցվոր ընկերության կողմից ներկայացված տվյալները հավաստի չհամարվեին և ստուգողները ապացուցեին հակառակը: Մինչդեռ վիճարկվող ակտում առկա չէ որևէ հիմնավորում ապրանքների ձեռքբերման փաստաթղթերը` թուրքական «KAYA OTOMOTI ITH.IHR»LTD.STI ընկերությունից վերը նշված հաշիվ-ապրանքագրերը, ոչ հավաստի համարելու վերաբերյալ, առավել ևս չի պատճառաբանվում ակտի հիմքում դրված, Վրաստանից ստացված տեղեկությունները առավել հավաստի համարվելու հանգամանքը: Բացի այդ, վարչական վարույթի շրջանակներում առկա չէ գործարքի մյուս կողմ հանդիսացող ընկերության կողմից տրված որևէ բացատրություն, տեղեկություն առկա հակասությունների մասին: Վարչական վարույթով առկա չէ նաև որևէ տեղեկատվություն այն մասին, թե գործարքի մյուս կողմ հանդիսացող վաճառող կազմակերպության հաշվապահական հաշվառման տվյալներում վերոհիշյալ գործարքներն ինչ ձևակերպումներ են ստացել, այսինքն` ձևակերպված են հայցվորի կողմից ներկայացված փաստաթղթերով, թե Վրաստանի Հանրապետության մաքսային մարմինների կողմից տրամադրված փաստաթղթերով:
Վերաքննիչ դատարանը, մերժելով Կոմիտեի վերաքննիչ բողոքը և Դատարանի վճիռը թողնելով անփոփոխ, իրավաչափ է համարել Դատարանի հետևությունները: Վերաքննիչ դատարանը գտել է, որ Վրաստանի մաքսային մարմնի կողմից տրամադրված փաստաթղթերը բավարար հիմք չեն եզրահանգելու, որ Ընկերությունը Կոմիտեին ներկայացրել է ոչ արժանահավատ տեղեկություններ իր ներմուծած ապրանքների մաքսային արժեքների վերաբերյալ, քանի որ այլ ապացույցների բացակայության պայմաններում դրանք ողջամտորեն չեն կարող ավելի որակյալ համարվել, քան Ընկերության կողմից ներկայացված տվյալները: Վերաքննիչ դատարանը, անդրադառնալով հաշիվ-ապրանքագրերում ավելի բարձր արժեքների ամրագրումն արտահանող ընկերությանը ձեռնտու չլինելու վերաբերյալ փաստարկին, գտել է, որ այն ապահովված չէ որևէ պատշաճ ապացույցով, բացի այդ` նշված փաստաթղթերը չեն ներկայացվել ՀՀ մաքսային մարմնին հենց արտահանող ընկերության կողմից, հետևապես բացառված չէ, որ Ընկերության անունով ավելի բարձր արժեքների մատնանշմամբ այլ հաշիվ-ապրանքագրերի ներկայացումն արտահանող ընկերության կողմից` իր երկրի և Վրաստանի մաքսային մարմիններին, հետապնդել է, օրինակ` արտահանվող ապրանքների արժեքներում ներառված ավելի բարձր ծավալի ավելացված արժեքի հարկ իր երկրից հետ ստանալու նպատակ:
Վերոգրյալ իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո դիտարկելով սույն գործի փաստերը և գնահատելով ստորադաս դատարանների դիրքորոշումները` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է հետևյալը.
i
ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 65-րդ հոդվածի համաձայն` վարչական դատարանում գործը հարուցվում է հայցի հիման վրա:
i
ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 66-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` վիճարկման հայցով հայցվորը կարող է պահանջել ամբողջությամբ կամ մասնակիորեն վերացնել միջամտող վարչական ակտը (ներառյալ` զուգորդվող վարչական ակտի միջամտող դրույթները):
Օրենսդիրը, ամրագրելով, որ վարչական դատարանում գործ հարուցելու հիմքը հայցն է, միևնույն ժամանակ ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքում սահմանել է հանրային իրավահարաբերություններից ծագող գործերով իրավասու սուբյեկտների կողմից վարչական դատարան դիմելու հայցատեսակները` որպես վարչական գործի հարուցման հիմքեր: Վարչական դատարանում գործի հարուցման հիմք հանդիսացող առանձին հայցատեսակներից է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 66-րդ հոդվածով սահմանված վիճարկման հայցը, որով հայցվորը կարող է պահանջել վերացնել իր իրավունքները և ազատությունները խախտող ոչ իրավաչափ վարչական ակտը:
i
ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացրած որոշմամբ նշել է, որ վիճարկման հայցի առարկան միջամտող վարչական ակտն ամբողջությամբ կամ մասամբ վերացնելու պահանջն է: Հայցի առարկայի բաղկացուցիչ մասն է կազմում, կամ որ նույնն է` հայցի առարկայի նյութական հիմքն է հայցի նյութական օբյեկտը: Վիճարկման հայցի դեպքում հայցի նյութական օբյեկտը վիճարկվող վարչական ակտն է: Վերջինս վարչական դատավարությունում հանդիսանում է դատական քննության հիմնական օբյեկտը (տե՛ս, Սամվել Մելքումյանն ընդդեմ ՀՀ կառավարության թիվ ՎԴ/1346/05/10 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 24.05.2013 թվականի որոշումը):
Մեկ այլ որոշմամբ ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ վիճարկման հայցով հայցվորն իրավունք ունի պահանջելու վերացնել իր իրավունքները և ազատությունները խախտող վարչական ակտը, որը վիճարկման հայցի հիման վրա հարուցված գործի քննության ընթացքում դառնում է դատական վերահսկողության առարկա: Վիճարկման հայցը` որպես ոչ իրավաչափ վարչական ակտերից անձանց իրավական պաշտպանության միջոց, օրենսդրի կողմից սահմանված հայցի տեսակ է, որն ուղղված է դատական կարգով վարչական ակտն ամբողջությամբ կամ մասնակիորեն վերացնելուն: Վիճարկման հայցի հիման վրա հարուցված վարչական գործի շրջանակներում դատարանը ձեռնամուխ է լինում վարչական ակտի իրավաչափության գնահատմանը` ստուգելով վիճարկվող վարչական ակտի համապատասխանությունն օրենսդրության պահանջներին:
i
Նույն որոշմամբ ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է նաև, որ օրենսդիրը հստակորեն կանխորոշել է վիճարկվող վարչական ակտի իրավաչափության դատական վերահսկողության սահմանները` ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 124-րդ հոդվածի 2-րդ մասում ամրագրելով, որ վիճարկվող վարչական ակտի իրավաչափությունը որոշվում է այդ ակտի ընդունմանն ուղղված վարչական վարույթում ձեռք բերված ապացույցների շրջանակում: Դատարանի կողմից վարչական ակտի իրավաչափության գնահատումը պետք է կատարվի տվյալ վարչական ակտի ընդունման համար հիմք հանդիսացած փաստական հանգամանքների նկատմամբ կիրառելի իրավական նորմերով սահմանված պահանջների պահպանման հարցը պարզելու միջոցով (տե՛ս, Հասմիկ Մելքոնյանն ընդդեմ ՀՀ կառավարությանն առընթեր անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի թիվ ՎԴ/8975/05/13 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 07.04.2017 թվականի որոշումը):
ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացրած որոշումներից մեկով արձանագրել է, որ դատարանը գործն ըստ էության լուծող դատական ակտ կայացնելու նպատակով գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող բոլոր փաստերը պարզում է ապացույցների հետազոտման և գնահատման միջոցով: Ապացույցների հետազոտումը դատական ապացույցների անմիջական ընկալումն ու վերլուծությունն է` դրանցից յուրաքանչյուրի վերաբերելիությունը, թույլատրելիությունն ու արժանահավատությունը որոշելու և գործի լուծման համար նշանակություն ունեցող փաստական հանգամանքների առկայությունը կամ բացակայությունը հաստատելու համար դրանց համակցության բավարարությունը պարզելու նպատակով, իսկ ապացույցների գնահատումը ենթադրում է ապացույցների տրամաբանական և իրավաբանական որակում` դրանց վերաբերելիության, թույլատրելիության, արժանահավատության և բավարարության տեսանկյունից:
i
Դատարանը գործն ըստ էության լուծող պատճառաբանված դատական ակտ կայացնելու նպատակով պետք է բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտման վրա հիմնված ներքին համոզմամբ գնահատի գործում եղած բոլոր ապացույցները` դրանց վերաբերելիության, թույլատրելիության, արժանահավատության և բավարարության տեսանկյունից: Դատարանի կողմից ապացույցների գնահատման արդյունքներն արտացոլվում են դատական ակտի պատճառաբանական մասում, որտեղ դատարանը պետք է մատնացույց անի այն ապացույցները, որոնց վրա կառուցում է իր եզրահանգումներն ու հետևությունները, ինչպես նաև այն դատողությունները, որոնցով հերքվում է այս կամ այն ապացույցը: Դատական ակտը կարող է համարվել պատշաճ կերպով պատճառաբանված միայն այն դեպքում, երբ դրա պատճառաբանական մասում դատարանը ցույց է տվել ապացույցների գնահատման հարցում իր ներքին համոզմունքի ձևավորման օբյեկտիվ հիմքերը (տե՛ս, Ջաջուռի գյուղապետարանն ընդդեմ ՀՀ կառավարությանն առընթեր անշարժ գույքի կադաստրի պետական կոմիտեի և մյուսների թիվ ՎԴ5/0029/05/14 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 27.11.2015 թվականի որոշումը):
Այսպիսով, ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքով օրենսդիրը սահմանել է, որ վիճարկման հայցով հայցվորն իրավունք ունի պահանջելու վերացնել իր իրավունքները և ազատությունները խախտող վարչական ակտը, որը վիճարկման հայցի հիման վրա հարուցված գործի քննության ընթացքում դառնում է դատական վերահսկողության առարկա: Վիճարկման հայցի հիման վրա հարուցված վարչական գործի շրջանակներում դատարանը ձեռնամուխ է լինում վարչական ակտի իրավաչափության գնահատմանը` ստուգելով վիճարկվող վարչական ակտի համապատասխանությունն օրենսդրության պահանջներին:
i
Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում ընդգծել, որ օրենսդիրը հստակորեն կանխորոշել է վիճարկվող վարչական ակտի իրավաչափության դատական վերահսկողության սահմանները` ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 124-րդ հոդվածի 2-րդ մասում ամրագրելով, որ վիճարկվող վարչական ակտի իրավաչափությունը որոշվում է այդ ակտի ընդունմանն ուղղված վարչական վարույթում ձեռք բերված ապացույցների շրջանակում:
Ամփոփելով վերոգրյալը և վերահաստատելով նախկինում արտահայտած իրավական դիրքորոշումները` Վճռաբեկ դատարանը ևս մեկ անգամ փաստում է, որ վիճարկվող վարչական ակտի իրավաչափության գնահատմանն ուղղված դատական վերահսկողությունը պետք է ուղղված լինի այդ ակտի ընդունման հիմքում ընկած բոլոր փաստական և իրավական հիմքերի ստուգմանը:
Սույն գործի փաստերի համաձայն` Կոմիտեի հետբացթողումային հսկողության վարչության Ստուգումների պլանավորման և ռազմավարության բաժնի գլխավոր մաքսային տեսուչ Վ. Սաղաթելյանի կողմից 16.05.2017 թվականին կազմվել է Ընկերության վերաբերյալ տեղեկատվական-վերլուծական տեղեկանք, որով, որպես վերլուծական աշխատանքի իրականացման հիմք, նշվել է Վրաստանի մաքսային մարմիններից ստացված 14.02.2017 թվականի թիվ 21-10/20545 (ՀՀ ԿԱ ՊԵԿ մուտք 22.02.2017 թվականի թիվ 8748-17) գրությանը կից տեղեկատվությունը (հատոր 1-ին, գ.թ. 42): Ընդ որում, նշված տեղեկատվական-վերլուծական տեղեկանքում շարադրվել է Վրաստանի մաքսային մարմիններից ստացված 14.02.2017 թվականի թիվ 21-10/20545
(մուտք 22.02.2017 թվականի թիվ 8748-17) օտարալեզու գրության (հատոր 1-ին, գ.թ. 47) բովանդակությունը:
Կոմիտեի հետբացթողումային հսկողության վարչության ստուգումների պլանավորման և ռազմավարության բաժնի պետը, հիմք ընդունելով 16.05.2017 թվականին կազմված տեղեկատվական-վերլուծական տեղեկանքը` Ընկերության կողմից մաքսային օրենսդրության հնարավոր խախտման մասին վկայող տեղեկատվության առկայության վերաբերյալ, 16.05.2017 թվականի զեկուցագրով հետբացթողումային հսկողության վարչության պետին առաջարկել է Ընկերությունում իրականացնել արտապլանային արտագնա մաքսային ստուգում (հատոր 1-ին, գ.թ. 43).
i
Կոմիտեի նախագահը, հիմք ընդունելով Մաքսային միության մաքսային օրենսգրքի 132-րդ հոդվածի 4-րդ մասի 1-ին և 2-րդ կետերը, 16.05.2017 թվականին հրապարակել է «Արտագնա մաքսային ստուգում իրականացնելու մասին» թիվ 0012 հանձնարարականը (հատոր 1-ին, գ.թ. 41), որի հիման վրա 17.05.2017 թվականից իրականացվել է արտապլանային արտագնա մաքսային ստուգում, որը վերաբերել է Ընկերության 12.02.2015 թվականի թիվ C3580 և 26.07.2016 թվականի թիվ 021168 մաքսային հայտարարագրերով ՀՀ ներմուծված և հայտարարագրված ապրանքներին վերաբերվող ՀՀ և ԵԱՏՄ մաքսային օրենսդրությամբ սահմանված պահանջների կատարման ճշտությանը:
Ստուգման արդյունքում ՀՀ ԿԱ ՊԵԿ հետբացթողումային հսկողության վարչության կողմից 29.05.2017 թվականին կազմվել է սույն գործով վիճարկվող արտագնա մաքսային ստուգման թիվ 0012-Ա ակտը, որով արձանագրվել է, որ (...) Վրաստանի մաքսային մարմիններից ստացված 14.02.2017 թվականի թիվ 21-10/20545 (ՀՀ ԿԱ ՊԵԿ մուտք 22.02.2017 թվականի թիվ 8748-17) գրությանը կից փաստաթղթերի համաձայն`
12.02.2015 թվականի թիվ C3580 մաքսային հայտարարագրով ձևակերպված և EBE279/VV087 պետհամարանիշի բեռնատարով ՀՀ տարածք ներմուծված երեք անվանում ապրանքները (ապակյա բաժակներ` մեծ, ապակյա բաժակներ` փոքր և ամրացված ապակուց մուրաբայի աման) Վրաստանից ստացված հաշիվ-ապրանքագրում արտացոլված է մեկ անվանմամբ (ապակե սպասք խոհանոցային), որի հաշիվ-ապրանքագրային արժեքը` համաձայն թուրքական «KAYA OTOMOTI ITH.IHR» ընկերության 10.02.2015 թվականի թիվ 12007 հաշիվ ապրանքագիրը (դուրս գրված Ընկերության անունով) կազմում է 36.448 ԱՄՆ դոլար` հայտարարագրված 16.747,2 ԱՄՆ դոլարի փոխարեն, FCA Sadahklo մատակարարման բազիսային պայմանով: Հետևաբար, մաքսային արժեքը կկազմի 17.475.722 դրամ (36.448 ԱՄՆ դոլար ինվոյսային արժեք) X 479.47 (փոխարժեքը), հայտարարագրված 8.119.489 դրամի փոխարեն արդյունքում պակաս է հայտարարագրվել 9.356.233 դրամ մաքսային արժեք: (...)
26.07.2016 թվականի թիվ C21168 մաքսային հայտարարագրով ձևակերպված SE222RT/BA364L պետհամարանիշի բեռնատարով ՀՀ տարածք ներմուծված 11 անվանում ապրանքները (ապակյա բաժակ փոքր ոտքով (օղու), բաժակ փոքր, ապակյա բաժակ մեծ ոտքով, բաժակ մեծ հյութի, աղաման, պիալա, պաղպաղակի աման, ջրաման, մոխրաման, համեմունքի աման, ափսե) Վրաստանից ստացված հաշիվ-ապրանքագրում արտացոլված է մեկ անվանմամբ (ապակե սպասք խոհանոցային), որի հաշիվ-ապրանքագրային արժեքը` համաձայն վրացական «Reqtrans» ընկերության 23.07.2011 թվականի թիվ 18 հաշիվ-ապրանքագիր (դուրս գրված Ընկերության անունով), կազմում է 32.897,86 ԱՄՆ դոլար հայտարարագրված 20.762 ԱՄՆ դոլարի փոխարեն, FCA Batumi մատակարարման բազիսային պայմանով: Հետևաբար, մաքսային արժեքը կկազմի 15.995.269 դրամ ((32.897,865 ԱՄՆ դոլար (ինվոյսային արժեք) X 476.08 (փոխարժեք) + 333.256 դրամ (ճանապարհածախս)), հայտարարագրված 10.439.958 ՀՀ դրամի փոխարեն, արդյունքում պակաս է հայտարարագրվել 5.555.311 դրամ մաքսային արժեք:
i
Ակտի համաձայն` Ընկերության կողմից խախտվել են Մաքսային միության մաքսային օրենսգրքի 27-րդ գլխի պահանջները` հայտարարագրվել են ոչ ճշգրիտ տեղեկություններ ապրանքների մաքսային արժեքների վերաբերյալ (հատոր 1-ին, գ.թ. 76-80):
Նշված ակտի հիման վրա նույն օրը` 29.05.2017 թվականին ընդունվել են նաև սույն գործով վիճարկվող «Ապրանքների մաքսային արժեքի ճշտգրման մասին» թիվ 0012-Ո-1 և թիվ 0012-Ո-2 որոշումները(հատոր 1-ին, գ.թ. 12-20):
Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Կոմիտեն փաստորեն անարժանահավատ է համարել ներմուծված ապրանքների մաքսային արժեքների վերաբերյալ Ընկերության կողմից մաքսային մարմնին ներկայացված հայտարարագրերում պարունակվող տեղեկությունը, փոխարենը հավաստի համարելով Վրաստանի Մաքսային մարմնի կողմից տրամադրված փաստաթղթերով տեղեկատվությունը, որի հիման վրա էլ եզրահանգում է արել այն մասին, որ Ընկերությունը ճիշտ չի ներկայացրել հայտարարագրման ենթակա ապրանքների մաքսային արժեքները:
Անդրադառնալով Կոմիտեի կողմից որպես արժանահավատ ապացույց ընդունված Վրաստանի մաքսային մարմնի կողմից տրամադրված տեղեկատվությանը` կից փաստաթղթերով, Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում արձանագրել հետևյալը:
ՀՀ Սահմանադրության 20-րդ հոդվածի համաձայն` Հայաստանի Հանրապետության պետական լեզուն հայերենն է:
i
«Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 27-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` վարչական վարույթն իրականացվում, և վարչական ակտն ընդունվում է հայերենով:
i
Նույն հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն` վարչական վարույթի իրականացման հետ կապված փաստաթղթերը կազմվում են, և ամբողջ գործավարությունն իրականացվում է հայերենով:
Եթե վարույթի մասնակիցները փաստաթղթեր են ներկայացրել այլ լեզվով, ապա վարչական մարմնի պահանջով նրանք պարտավոր են ներկայացնել նաև դրանց` օրենքով սահմանված կարգով կատարված հայերեն թարգմանությունները:
Վերոգրյալ իրավակարգավորումներից ակնհայտ է, որ վարչական վարույթի ընթացքում վարչական մարմիններն իրավունք չունեն օգտագործելու օտարալեզու փաստաթղթեր (գրավոր ապացույցներ):
Տվյալ դեպքում վարչական վարույթում հայերեն լեզվով կազմված են միայն Ընկերության կողմից մաքսային մարմնին ներկայացված հայտարարագրերն ու այլ փաստաթղթերը: Մնացած գրավոր ապացույցներն օտարալեզու են, ուստի դրանք չեն կարող հանդիսանալ թույլատրելի ապացույցներ, գնահատվել ու դրվել վարչական ակտի հիմքում: Մինչդեռ վարչական մարմինը հղում է կատարել Վրաստանի մաքսային մարմնի կողմից տրամադրված տեղեկատվությանը` կից փաստաթղթերով:
Այսպես. սույն գործով վիճարկվող` 29.05.2017 թվականի թիվ 0012-Ա վարչական ակտում, որպես հայցվոր Ընկերությանը վերագրվող խախտումը հիմնավորող ապացույց, վկայակոչվել է Վրաստանի մաքսային մարմիններից ստացված 14.02.2017 թվականի թիվ 21-10/20545 (մուտք 22.02.2017 թվականի թիվ 8748-17) գրությունը և դրան կից փաստաթղթերը:
i
Վկայակոչված գրությունը` «մուտք 22.02.2017 թվականի թիվ 8748-17» գրառմամբ (հատոր 1-ին, գ.թ. 47) օտարալեզու է, ուստի ակնհայտ է, որ Կոմիտեն վարչական վարույթի ընթացքում գնահատել է օտարալեզու փաստաթուղթ` խախտելով ՀՀ Սահմանադրության 20-րդ հոդվածի, «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 27-րդ հոդվածի 1-ին և 3-րդ մասերի պահանջները: Ավելին` նշված իրավանորմերի խախտմամբ գնահատված օտարալեզու փաստաթուղթը Կոմիտեն դրել է վիճարկվող վարչական ակտի հիմքում:
i
Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Ընկերությունը, ի կատարումն «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 43-րդ հոդվածի 1-ին մասի «ա» կետով նախատեսված իր պարտականության, վարչական մարմնին է ներկայացրել օրենքով սահմանված պահանջներին համապատասխանող ապացույցներ, այդ թվում հայերեն լեզվով կազմված փաստաթղթեր, մինչդեռ վարչական մարմինը դրանց համեմատ առավելություն է տվել օտարալեզու փաստաթղթերին` չունենալով դրանց պատշաճ թարգմանված օրինակները: Ըստ այդմ, Վճռաբեկ դատարանն իրավաչափ է համարում Վերաքննիչ դատարանի այն եզրահանգումը, որ Վրաստանի մաքսային մարմնի կողմից տրամադրված փաստաթղթերը բավարար հիմք չեն եզրահանգելու, որ Ընկերությունը Կոմիտեին ներկայացրել է ոչ արժանահավատ տեղեկություններ իր ներմուծած ապրանքների մաքսային արժեքների վերաբերյալ, քանի որ այլ ապացույցների բացակայության պայմաններում դրանք ողջամտորեն չեն կարող ավելի որակյալ համարվել, քան Ընկերության կողմից ներկայացված տվյալները:
Փաստորեն Վերաքննիչ դատարանը սույն գործով վիճարկվող վարչական ակտերի ընդունման հիմքում ընկած բոլոր փաստական և իրավական հիմքերի ստուգման միջոցով ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքով սահմանված կարգով դատական վերահսկողության է ենթարկել նշված վարչական ակտերի իրավաչափությունը և անդրադառնալով Կոմիտեի կողմից վարչական ակտերի հիմքում դրված գրավոր ապացույցներին, իրավացիորեն եզրահանգել է, որ վարչական մարմինը ճիշտ չի գնահատել վարչական վարույթում առկա ապացույցները` առանց որևէ հիմնավորման դրանցից մեկին տալով առավելություն մյուսի նկատմամբ:
Վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ, Ընկերության ներկայացրած տվյալների, տեղեկությունների իսկության վերաբերյալ հիմնավոր կասկածներ ունենալու պարագայում վարչական մարմինը ոչ միայն իրավունք ուներ, այլ նաև պարտավոր էր ինքնուրույն և իր հաշվին ձեռնարկել միջոցներ` դրանց իսկության մեջ հավաստիանալու համար, սակայն այդ միջոցները ձեռնարկման արդյունքում ձեռք բերված ապացույցները պետք է համապատասխանեին օրենքի պահանջներին, որպեսզի դրանք համարվեն թույլատրելի և ենթակա լինեին հետազոտման և գնահատման:
Տվյալ դեպքում, ինչպես վերն արդեն նշվել է, սույն գործով վիճարկվող` 29.05.2017 թվականի թիվ 0012-Ա վարչական ակտում, որպես հայցվոր Ընկերությանը վերագրվող խախտումը հիմնավորող ապացույց, վկայակոչվել է Վրաստանի մաքսային մարմիններից ստացված 14.02.2017 թվականի թիվ 21-10/20545 (մուտք 22.02.2017 թվականի թիվ 8748-17) գրությունը և դրան կից փաստաթղթերը, որոնք օտարալեզու են, չեն համապատասխանում Հայաստանի Հանրապետությունում պետական լեզվի մասին սահմանադրական կարգավորմանը, ինչպես նաև վարչական վարույթը հայերենով իրականացնելու և վարչական ակտը հայերենով ընդունելու, վարչական վարույթի իրականացման հետ կապված փաստաթղթերը հայերենով կազմելու և ամբողջ գործավարությունը հայերենով իրականացնելու օրենսդրական կարգավորումներին, ուստի դրանք չէին կարող հետազոտվել, գնահատվել վարչական վարույթի ընթացքում և դրվել վիճարկվող վարչական ակտերի հիմքում:
i
Այսպիսով, Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով վիճարկվող վարչական ակտերն ընդունվել են օրենքի խախտմամբ` միաժամանակ ոչ իրավաչափորեն միջամտելով օրենքով չնախատեսված պարտականություններ չկրելու` ՀՀ Սահմանադրությամբ պաշտպանվող Ընկերության իրավունքներին, ինչն էլ հիմք է եզրահանգելու, որ քննարկվող դեպքում առկա է վիճարկվող վարչական ակտերն անվավեր ճանաչելու` «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 63-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված իրավական հիմքը, որպիսի իրավացի եզրահանգման են եկել ստորադաս դատարանները:
i
Ամփոփելով վերոգրյալ իրավական և փաստական վերլուծությունները` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը բավարար չէ Վերաքննիչ դատարանի դատական ակտը բեկանելու համար, քանի որ Դատարանը, անվավեր ճանաչելով Կոմիտեի հետբացթողումային հսկողության վարչության 29.05.2017 թվականի արտագնա մաքսային ստուգման թիվ 0012-Ա վարչական ակտը, ապրանքների մաքսային արժեքի ճշտգրման մասին 29.05.2017 թվականի թիվ 0012-Ո-1 և 29.05.2017 թվականի թիվ 0012-Ո-2 որոշումները, իսկ Վերաքննիչ դատարանը, անփոփոխ թողնելով Դատարանի վճիռը, կայացրել են գործն ըստ էության ճիշտ լուծող դատական ակտեր: Հետևաբար սույն գործով անհրաժեշտ է կիրառել ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 169-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով սահմանված` ստորադաս դատարանի դատական ակտն անփոփոխ թողնելու Վճռաբեկ դատարանի լիազորությունը:
5. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները դատական ծախսերի բաշխման վերաբերյալ.
i
ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 56-րդ հոդվածի համաձայն` դատական ծախսերը կազմված են պետական տուրքից և գործի քննության հետ կապված այլ ծախսերից:
i
ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 60-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` կողմը, որի դեմ կայացվել է վճիռ, կամ որի բողոքը մերժվել է, կրում է Հայաստանի Հանրապետության դատական դեպարտամենտի` վկաներին և փորձագետներին վճարած գումարների հատուցման պարտականությունը, ինչպես նաև մյուս կողմի կրած դատական ծախսերի հատուցման պարտականությունը այն ծավալով, ինչ ծավալով դրանք անհրաժեշտ են եղել դատական պաշտպանության իրավունքի արդյունավետ իրականացման համար: Դատական պաշտպանության այն միջոցի հետ կապված ծախսերը, որ իր նպատակին չի ծառայել, դրվում են այդ միջոցն օգտագործած կողմի վրա, անգամ եթե վճիռը կայացվել է այդ կողմի օգտին:
Վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ Կոմիտեի կողմից վճռաբեկ բողոքի համար պետական տուրքը վճարված լինելու պարագայում պետական տուրքի հարցը պետք է համարել լուծված` նկատի ունենալով, որ վերջինիս բողոքը ենթակա է մերժման:
Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 169-171-րդ հոդվածներով, 172-րդ հոդվածի 1-ին մասով` Վճռաբեկ դատարանը
ՈՐՈՇԵՑ
1. Վճռաբեկ բողոքը մերժել: ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի 19.09.2018 թվականի որոշումը թողնել անփոփոխ:
2. Դատական ծախսերի հարցը համարել լուծված:
3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում կայացման պահից, վերջնական է և բողոքարկման ենթակա չէ:
Նախագահող Ռ. Հակոբյան
Զեկուցող Տ. Պետրոսյան
Ս. Անտոնյան
Ա. Բարսեղյան
Հ. Բեդևյան
Մ. Դրմեյան
Գ. Հակոբյան
Ս. Միքայելյան
Ա. Մկրտչյան
Է. Սեդրակյան
Ն. Տավարացյան
03.03.2022 թ.
ՀԱՏՈՒԿ ԿԱՐԾԻՔ
Թիվ ՎԴ/7522/05/17 վարչական գործի վերաբերյալ
ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատը (այսուհետ` Պալատ), գրավոր ընթացակարգով քննելով թիվ ՎԴ/7522/05/17 վարչական գործով ՀՀ պետական եկամուտների կոմիտեի (այսուհետ` Կոմիտե) վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի 19.09.2018 թվականի որոշման դեմ` «ԱՄՈԿԱ ԳԼԱՍ» ՍՊԸ-ի (այսուհետ` Ընկերություն) ընդդեմ Կոմիտեի` Կոմիտեի հետբացթողումային հսկողության վարչության 29.05.2017 թվականի արտագնա մաքսային ստուգման թիվ 0012-Ա վարչական ակտը, ապրանքների մաքսային արժեքի ճշտգրման մասին 29.05.2017 թվականի թիվ 0012-Ո-1 և 29.05.2017 թվականի թիվ 0012-Ո-2 որոշումներն անվավեր ճանաչելու պահանջի մասին, Պալատի դատավորների մեծամասնությամբ (այսուհետ` Վճռաբեկ դատարան) 03.03.2022 թվականին որոշել է վճռաբեկ բողոքը մերժել, ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի 19.09.2018 թվականի որոշումը թողնել անփոփոխ:
Պալատի դատավորներ Տ. Պետրոսյանս, Ս. Անտոնյանս, Ա. Բարսեղյանս, Էդ. Սեդրակյանս, համաձայն չլինելով Պալատի դատավորների մեծամասնության կարծիքին, ղեկավարվելով ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 12-րդ հոդվածի 6-րդ և 7-րդ կետերով, շարադրում ենք մեր հատուկ կարծիքը ՀՀ վճռաբեկ դատարանի` 03.03.2022 թվականի որոշման պատճառաբանական և եզրափակիչ մասերի վերաբերյալ:
1. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումը.
Վճռաբեկ դատարանը սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորել է «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 43-րդ հոդվածի 1-ին մասի «ա» կետի կիրառման կապակցությամբ իրավունքի զարգացման խնդրի առկայությամբ:
Վերոգրյալով պայմանավորված Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարել անդրադառնալ այն իրավական հարցադրմանը, թե ինչ միջոցներով կարող է անձը վարչական մարմնի հետ փոխհարաբերություններում կատարել իր համար բարենպաստ փաստական հանգամանքների առկայության ապացուցման պարտականությունը և ինչ հետևանք կարող է ունենալ նրա կողմից այդ պարտականությունը չկատարելը:
Նշված հարցադրման կապակցությամբ Վճռաբեկ դատարանը կատարել է հետևյալ վերլուծություններն ու եզրահանգումները: «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 37-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` վարչական մարմինը պարտավոր է ապահովել փաստական հանգամանքների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ քննարկումը` բացահայտելով գործի բոլոր, այդ թվում` վարույթի մասնակիցների օգտին առկա հանգամանքները:
Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` վարչական մարմինն իրավունք չունի չընդունելու վարչական վարույթի մասնակիցների ներկայացրած` վարույթին առնչվող դիմումները և փաստաթղթերը, որոնց քննարկումը մտնում է իր իրավասության մեջ:
«Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի` «Ապացույցները վարչական վարույթում» վերտառությամբ 42-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` վարչական մարմինը վարչական վարույթում որպես ապացույց գնահատում է գործում առկա բացատրությունները, ցուցմունքները, փորձագիտական եզրակացությունները, փաստաթղթերը, նյութերը, իրերը, ինչպես նաև այն հանգամանքները, որոնք իր հայեցողությամբ այդ մարմինը պիտանի և անհրաժեշտ է համարում գործի փաստական հանգամանքների բացահայտման և գնահատման համար:
«Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի` «Ապացուցման պարտականությունը բաշխելը» վերտառությամբ 43-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` անձի և վարչական մարմնի փոխհարաբերություններում ապացուցման պարտականությունը կրում է`
ա) անձը` նրա համար բարենպաստ փաստական հանգամանքների առկայության դեպքում.
բ) վարչական մարմինը` անձի համար ոչ բարենպաստ փաստական հանգամանքների առկայության դեպքում:
Վերոգրյալ իրավակարգավորումների վերլուծության արդյունքում Վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ օրենսդիրը հստակ ամրագրել է վարչական վարույթում ապացուցման պարտականության կանոնները, սահմանելով, որ անձի և վարչական մարմնի փոխհարաբերություններում անձի համար բարենպաստ փաստական հանգամանքների ապացուցման պարտականությունը կրում է տվյալ անձը, իսկ անձի համար ոչ բարենպաստ փաստական հանգամանքների ապացուցման պարտականությունը կրում է վարչական մարմինը:
Միևնույն ժամանակ «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 42-րդ հոդվածի 1-ին մասում օրենսդիրը սահմանել է այն ապացույցների շրջանակը, որոնց միջոցով անձը և վարչական մարմինը կարող են կատարել ապացուցման իրենց պարտականությունը: Ընդ որում, վարչական վարույթի ընթացքում հետազոտվել և գնահատվել կարող են միայն օրենքով սահմանված կարգով ձեռք բերված և օրենքին համապատասխանող ապացույցները:
Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարել արձանագրել, որ անձի կողմից ապացուցման իր պարտականությունը չկատարելու որևէ բացասական հետևանք «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքով օրենսդիրը չի սահմանել: Նշված օրենքով բացասական հետևանք չի սահմանվել նաև վարչական մարմնի կողմից իր պարտականությունը չկատարելու համար, այդուհանդերձ վարչական մարմնի վրա օրենսդիրը դրել է գործի փաստական հանգամանքների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ քննարկումն ապահովելու, այդ թվում` վարույթի մասնակիցների օգտին առկա հանգամանքները բացահայտելու ուղղությամբ անհրաժեշտ ու համարժեք միջոցները ձեռնարկելու պարտականություն, քանի որ հենց վարչական մարմինն է կրում հիմնավորված և իրավաչափ վարչական ակտ ընդունելու պարտականությունը: Այսինքն` վարչական վարույթն իրականացնող վարչական մարմինը պարտավոր է վարչական վարույթի եզրափակման և վարչական ակտ ընդունելու համար նշանակություն ունեցող փաստական հանգամանքները, այդ թվում` վարույթի մասնակիցների օգտին առկա հանգամանքները բացահայտելու նպատակով ձեռնարկել անհրաժեշտ ու համարժեք միջոցներ` իր գործողությունները որևէ կերպ չպայմանավորելով անձի կողմից ապացուցման պարտականությունը չկատարելու հանգամանքով: Ավելին` «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքում (հոդված 10-րդ), որպես վարչական մարմինների հետ հարաբերություններում վարչական վարույթի մասնակցի` ՀՀ Սահմանադրությամբ և օրենքներով սահմանված իրավունքների ու օրինական շահերի պաշտպանության պատշաճ երաշխիք, ամրագրվել է հավաստիության կանխավարկածի սկզբունքը, համաձայն որի` վարչական մարմնի կողմից քննարկվող փաստական հանգամանքների վերաբերյալ անձի ներկայացրած տվյալները, տեղեկությունները համարվում են հավաստի բոլոր դեպքերում, քանի դեռ վարչական մարմինը հակառակը չի ապացուցել: Արգելվում է անձանցից պահանջել իրենց ներկայացրած տվյալները, տեղեկությունները հավաստող փաստաթղթեր կամ լրացուցիչ տեղեկություններ, եթե այդ պահանջը սահմանված չէ օրենքով:
Եթե վարչական մարմինը հիմնավոր կասկածներ ունի անձանց ներկայացրած տվյալների, տեղեկությունների իսկության վերաբերյալ, ապա ինքը պարտավոր է ինքնուրույն և իր հաշվին ձեռնարկել միջոցներ` դրանց իսկության մեջ հավաստիանալու համար:
Այսպիսով, Վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ վարչական մարմնի հետ փոխհարաբերություններում իր համար բարենպաստ փաստական հանգամանքների առկայության ապացուցման պարտականությունն անձը կարող է կատարել «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 42-րդ հոդվածի 1-ին մասում թվարկված ապացույցներ ներկայացնելու միջոցով, որոնցում պարունակվող տվյալները, տեղեկությունները համարվում են հավաստի բոլոր դեպքերում, քանի դեռ վարչական մարմինը հակառակը չի ապացուցել: Միևնույն ժամանակ օրենսդիրը վարչական մարմնին պարտավորեցրել է ինքնուրույն և իր հաշվին ձեռնարկել միջոցներ` անձանց ներկայացրած տվյալների, տեղեկությունների իսկության մեջ հավաստիանալու համար, եթե հիմնավոր կասկածներ ունի այդ տվյալների, տեղեկությունների իսկության վերաբերյալ: Ընդ որում, վարչական մարմնի կողմից անհրաժեշտ միջոցները պետք է ձեռնարկվեն օրենքին համապատասխան, իսկ ձեռք բերված ապացույցներ պետք է համապատասխանեն օրենքի պահանջներին, որպեսզի դրանք համարվեն թույլատրելի, ենթակա լինեն հետազոտման և գնահատման:
Այնուհետև Վճռաբեկ դատարանը սույն գործի փաստերից ելնելով եկել է հետևյալ հետևության:
Վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ Կոմիտեն փաստորեն անարժանահավատ է համարել ներմուծված ապրանքների մաքսային արժեքների վերաբերյալ Ընկերության կողմից մաքսային մարմնին ներկայացված հայտարարագրերում պարունակվող տեղեկությունը, փոխարենը հավաստի համարելով Վրաստանի Մաքսային մարմնի կողմից տրամադրված փաստաթղթերով տեղեկատվությունը, որի հիման վրա էլ եզրահանգում է արել այն մասին, որ Ընկերությունը ճիշտ չի ներկայացրել հայտարարագրման ենթակա ապրանքների մաքսային արժեքները:
Անդրադառնալով Կոմիտեի կողմից որպես արժանահավատ ապացույց ընդունված Վրաստանի մաքսային մարմնի կողմից տրամադրված տեղեկատվությանը` կից փաստաթղթերով, Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարել արձանագրել հետևյալը:
ՀՀ Սահմանադրության 20-րդ հոդվածի համաձայն` Հայաստանի Հանրապետության պետական լեզուն հայերենն է:
«Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 27-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` վարչական վարույթն իրականացվում, և վարչական ակտն ընդունվում է հայերենով:
Նույն հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն` վարչական վարույթի իրականացման հետ կապված փաստաթղթերը կազմվում են, և ամբողջ գործավարությունն իրականացվում է հայերենով:
Եթե վարույթի մասնակիցները փաստաթղթեր են ներկայացրել այլ լեզվով, ապա վարչական մարմնի պահանջով նրանք պարտավոր են ներկայացնել նաև դրանց` օրենքով սահմանված կարգով կատարված հայերեն թարգմանությունները:
Վերոգրյալ իրավակարգավորումներից ակնհայտ է, որ վարչական վարույթի ընթացքում վարչական մարմիններն իրավունք չունեն օգտագործելու օտարալեզու փաստաթղթեր (գրավոր ապացույցներ):
Տվյալ դեպքում վարչական վարույթում հայերեն լեզվով կազմված են միայն Ընկերության կողմից մաքսային մարմնին ներկայացված հայտարարագրերն ու այլ փաստաթղթերը: Մնացած գրավոր ապացույցներն օտարալեզու են, ուստի դրանք չեն կարող հանդիսանալ թույլատրելի ապացույցներ, գնահատվել ու դրվել վարչական ակտի հիմքում: Մինչդեռ վարչական մարմինը հղում է կատարել Վրաստանի մաքսային մարմնի կողմից տրամադրված տեղեկատվությանը` կից փաստաթղթերով:
Այսպես. սույն գործով վիճարկվող` 29.05.2017 թվականի թիվ 0012-Ա վարչական ակտում, որպես հայցվոր Ընկերությանը վերագրվող խախտումը հիմնավորող ապացույց, վկայակոչվել է Վրաստանի մաքսային մարմիններից ստացված 14.02.2017 թվականի թիվ 21-10/20545 (մուտք 22.02.2017 թվականի թիվ 8748-17) գրությունը և դրան կից փաստաթղթերը:
Վկայակոչված գրությունը` «մուտք 22.02.2017 թվականի թիվ 8748-17» գրառմամբ (հատոր 1-ին, գ.թ. 47) օտարալեզու է, ուստի ակնհայտ է, որ Կոմիտեն վարչական վարույթի ընթացքում գնահատել է օտարալեզու փաստաթուղթ` խախտելով ՀՀ Սահմանադրության 20-րդ հոդվածի, «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 27-րդ հոդվածի 1-ին և 3-րդ մասերի պահանջները: Ավելին` նշված իրավանորմերի խախտմամբ գնահատված օտարալեզու փաստաթուղթը Կոմիտեն դրել է վիճարկվող վարչական ակտի հիմքում:
Վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ Ընկերությունը, ի կատարումն «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 43-րդ հոդվածի 1-ին մասի «ա» կետով նախատեսված իր պարտականության, վարչական մարմնին է ներկայացրել օրենքով սահմանված պահանջներին համապատասխանող ապացույցներ, այդ թվում հայերեն լեզվով կազմված փաստաթղթեր, մինչդեռ վարչական մարմինը դրանց համեմատ առավելություն է տվել օտարալեզու փաստաթղթերին` չունենալով դրանց պատշաճ թարգմանված օրինակները: Ըստ այդմ, Վճռաբեկ դատարանն իրավաչափ է համարում Վերաքննիչ դատարանի այն եզրահանգումը, որ Վրաստանի մաքսային մարմնի կողմից տրամադրված փաստաթղթերը բավարար հիմք չեն եզրահանգելու, որ Ընկերությունը Կոմիտեին ներկայացրել է ոչ արժանահավատ տեղեկություններ իր ներմուծած ապրանքների մաքսային արժեքների վերաբերյալ, քանի որ այլ ապացույցների բացակայության պայմաններում դրանք ողջամտորեն չեն կարող ավելի որակյալ համարվել, քան Ընկերության կողմից ներկայացված տվյալները:
Փաստորեն Վերաքննիչ դատարանը սույն գործով վիճարկվող վարչական ակտերի ընդունման հիմքում ընկած բոլոր փաստական և իրավական հիմքերի ստուգման միջոցով ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքով սահմանված կարգով դատական վերահսկողության է ենթարկել նշված վարչական ակտերի իրավաչափությունը և անդրադառնալով Կոմիտեի կողմից վարչական ակտերի հիմքում դրված գրավոր ապացույցներին, իրավացիորեն եզրահանգել է, որ վարչական մարմինը ճիշտ չի գնահատել վարչական վարույթում առկա ապացույցները` առանց որևէ հիմնավորման դրանցից մեկին տալով առավելություն մյուսի նկատմամբ:
Վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ, Ընկերության ներկայացրած տվյալների, տեղեկությունների իսկության վերաբերյալ հիմնավոր կասկածներ ունենալու պարագայում վարչական մարմինը ոչ միայն իրավունք ուներ, այլ նաև պարտավոր էր ինքնուրույն և իր հաշվին ձեռնարկել միջոցներ` դրանց իսկության մեջ հավաստիանալու համար, սակայն այդ միջոցները ձեռնարկման արդյունքում ձեռք բերված ապացույցները պետք է համապատասխանեին օրենքի պահանջներին, որպեսզի դրանք համարվեն թույլատրելի և ենթակա լինեին հետազոտման և գնահատման:
Տվյալ դեպքում, ինչպես վերն արդեն նշվել է, սույն գործով վիճարկվող` 29.05.2017 թվականի թիվ 0012-Ա վարչական ակտում, որպես հայցվոր Ընկերությանը վերագրվող խախտումը հիմնավորող ապացույց, վկայակոչվել է Վրաստանի մաքսային մարմիններից ստացված 14.02.2017 թվականի թիվ 21-10/20545 (մուտք 22.02.2017 թվականի թիվ 8748-17) գրությունը և դրան կից փաստաթղթերը, որոնք օտարալեզու են, չեն համապատասխանում Հայաստանի Հանրապետությունում պետական լեզվի մասին սահմանադրական կարգավորմանը, ինչպես նաև վարչական վարույթը հայերենով իրականացնելու և վարչական ակտը հայերենով ընդունելու, վարչական վարույթի իրականացման հետ կապված փաստաթղթերը հայերենով կազմելու և ամբողջ գործավարությունը հայերենով իրականացնելու օրենսդրական կարգավորումներին, ուստի դրանք չէին կարող հետազոտվել, գնահատվել վարչական վարույթի ընթացքում և դրվել վիճարկվող վարչական ակտերի հիմքում:
Այսպիսով, Վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ սույն գործով վիճարկվող վարչական ակտերն ընդունվել են օրենքի խախտմամբ` միաժամանակ ոչ իրավաչափորեն միջամտելով օրենքով չնախատեսված պարտականություններ չկրելու` ՀՀ Սահմանադրությամբ պաշտպանվող Ընկերության իրավունքներին, ինչն էլ հիմք է եզրահանգելու, որ քննարկվող դեպքում առկա է վիճարկվող վարչական ակտերն անվավեր ճանաչելու` «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 63-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված իրավական հիմքը, որպիսի իրավացի եզրահանգման են եկել ստորադաս դատարանները:
Ամփոփելով վերոգրյալ իրավական և փաստական վերլուծությունները` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը բավարար չէ Վերաքննիչ դատարանի դատական ակտը բեկանելու համար, քանի որ Դատարանը, անվավեր ճանաչելով Կոմիտեի հետբացթողումային հսկողության վարչության 29.05.2017 թվականի արտագնա մաքսային ստուգման թիվ 0012-Ա վարչական ակտը, ապրանքների մաքսային արժեքի ճշտգրման մասին 29.05.2017 թվականի թիվ 0012-Ո-1 և 29.05.2017 թվականի թիվ 0012-Ո-2 որոշումները, իսկ Վերաքննիչ դատարանը, անփոփոխ թողնելով Դատարանի վճիռը, կայացրել են գործն ըստ էության ճիշտ լուծող դատական ակտեր: Հետևաբար սույն գործով անհրաժեշտ է կիրառել ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 169-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով սահմանված` ստորադաս դատարանի դատական ակտն անփոփոխ թողնելու Վճռաբեկ դատարանի լիազորությունը:
2. Հատուկ կարծիքի պատճառաբանությունները և եզրահանգումը.
Վճռաբեկ դատարանի դատավորներ Տ. Պետրոսյանս, Ս. Անտոնյանս, Ա. Բարսեղյանս, Էդ. Սեդրակյանս գտնում ենք, որ Վճռաբեկ դատարանը, ի խախտումն ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 168-րդ հոդվածի, համաձայն որի` Վճռաբեկ դատարանը բողոքարկվող որոշումը վերանայում է վճռաբեկ բողոքում ներկայացված պահանջների սահմաններում, քննության առարկա է դարձրել այնպիսի հարցեր, որոնք դուրս են ոչ միայն վճռաբեկ բողոքի, այլև սույն գործով ներկայացված հայցապահանջի սահմաններից:
Ասվածը հիմնավորվում է հետևյալ փաստարկներով. «Վճռաբեկ դատարանի որոշման Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը» վերտառությամբ երկրորդ բաժնի համաձայն` սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.
Վերաքննիչ դատարանը սխալ է մեկնաբանել «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 42-րդ հոդվածի 1-ին մասը, 43-րդ հոդվածի 1-ին մասի «ա» կետը, Մաքսային միության մաքսային օրենսգրքի 98-րդ հոդվածի 2-րդ մասը, 111-րդ հոդվածի 2-րդ մասը, 132-րդ, 188-րդ, 189-րդ հոդվածները:
Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.
Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել այն հանգամանքը, որ Ընկերության անվամբ տեղափոխվող բեռի տեսակի, քաշի, տեղափոխող տրանսպորտային միջոցի, ինչպես նաև մատակարարի վերաբերյալ տվյալները Վրաստանի Հանրապետության և Հայաստանի Հանրապետության մաքսային մարմիններին ներկայացված հաշիվ-ապրանքագրերում նույնական են, սակայն առկա է տարբերություն տեղափոխվող ապրանքի արժեքների և առաքման պայմանի մեջ: Արտահանման երկրում ներկայացված հաշիվ-ապրանքագրերում ապրանքների արժեքները եղել են 36.448 և 32.897,86 ԱՄՆ դոլար, իսկ ՀՀ ներմուծված և մաքսային մարմիններին ներկայացված հաշիվ-ապրանքագրերում արժեքները ներկայացվել են ցածր` 16.747.2 և 20.762 ԱՄՆ դոլար:
Վերաքննիչ դատարանը նշված հանգամանքները չի դիտարկել պատճառահետևանքային կապի մեջ և չի գնահատել, թե գործարքի կողմերի համար այն ինչ փաստացի հետևանքներ է առաջացրել: Ակնհայտ է, որ հաշիվ-ապրանքագրերում գործարքի արժեքը ցածր ներկայացնելը ձեռնտու էր միայն ՀՀ ներմուծող ընկերությանը, քանի որ վերջինս այդ պարագայում վճարում է պակաս մաքսային վճարներ, իսկ մատակարարող թուրքական ընկերության և Վրաստանից վերաարտահանող ընկերության համար ապրանքների արժեքը իրականից ավելի բարձր ներկայացնելը որևէ տրամաբանական բացատրություն չունի, քանի որ ապրանքների արժեքն արհեստականորեն բարձրացնելով, արտահանող կազմակերպությունը կարող էր առանց որևէ տրամաբանության կրել վնասներ` հարկային ավել վճարումներ կատարելու տեսքով:
Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է, որ մաքսային մարմինն ունեցել է Ընկերության կողմից ներկայացված փաստաթղթերը, և դրանց արժանահավատության մեջ հավաստիանալու նպատակով, ինքնուրույն, իր հաշվին ձեռնարկել է միջոցներ այլ ապացույցներ ձեռք բերելու ուղղությամբ, այսինքն` իրականացրել է համապատասխան հարցումներ և ձեռք է բերել բավարար ապացույցներ, որոնցով հաստատել է Ընկերության կողմից ոչ արժանահավատ տեղեկություններ և փաստաթղթեր ներկայացնելու փաստը:
Մինչդեռ Վերաքննիչ դատարանը որևէ գնահատական չի տվել այն փաստին, որ մաքսային մարմնի կողմից իրականացված ստուգման ընթացքում Ընկերության հաշվապահական հաշվառման փաստաթղթերում վերոնշյալ գործարքների դիմաց կատարված վճարման վերաբերյալ որևէ փաստաթուղթ չի հայտնաբերվել: Ընկերությունը հայտարարության մեջ նշել է, որ ներմուծված ապրանքների համար թուրքական ընկերությանը վճարել է մաս-մաս` կանխիկ եղանակով, սակայն նույնիսկ այս պարագայում դա պետք է արտացոլվեր հաշվապահական հաշվառման փաստաթղթերում, ուստի սա ևս վկայում է այն մասին, որ Ընկերության կողմից մաքսային հայտարարագրման ժամանակ ներկայացված տեղեկություններն արժանահավատ չեն եղել:
Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 19.09.2018 թվականի որոշումը և փոփոխել այն` հայցը մերժել:
Սույն գործի նյութերի ուսումնասիրությունից երևում է, որ վիճարկման հայց ներկայացնելիս հայցվոր Ընկերության հիմնական փաստարկները վերաբերել են այն հանգամանքին, որ Կոմիտեն անհիմն կերպով է Վրաստանի մաքսային ծառայությունից ձեռք բերված տվյալները համարել հավաստի, իսկ Ընկերության ներկայացրած տվյալները` ոչ արժանահավատ: Սույն գործով ո՛չ ներկայացված հայցադիմումում, ո՛չ ՀՀ վարչական դատարանի վճռում, ո՛չ Վերաքննիչ դատարանի որոշման մեջ, ոչ էլ Կոմիտեի ներկայացրած բողոքներում խոսք չի գնացել վարչական վարույթում օտարալեզու փաստաթղթերի առկայության մասին, մինչդեռ Վճռաբեկ դատարանի որոշումը կառուցված է այդ հանգամանքի վերլուծության վրա, որպիսի հիմքեր քննվող բողոքը չունի, իսկ եզրահանգումն էլ արված է այդ վերլուծության հիման վրա:
Գտնում ենք, որ Վճռաբեկ դատարանը պետք է քննարկման առարկա դարձներ բողոքի հիմքերը, իսկ այդ դեպքում անհրաժեշտ էր քննարկել հետևյալ հարցադրումը` արդյո՞ք հայտարարատուի կողմից ՀՀ մաքսային մարմիններին ներկայացված ու մաքսային արժեքի որոշման համար հիմք հանդիսացած հայտարարագրերի և մաքսային ստուգման արդյունքում օտարերկրյա պետությունների մաքսային մարմիններից վարչական փոխօգնության կարգով ստացված տեղեկատվության միջև առկա հակասությունների պայմաններում կարելի է վերջինը դիտարկել առավել արժանահավատ ապացույց և դնել ստուգման ակտի հիմքում:
Այդ կապակցությամբ արձանագրում ենք, որ ապրանքների մաքսային արժեքի որոշումը էական դեր է կատարում արտաքին տնտեսական գործունեության պետական կառավարման ոլորտում և ծառայում է որպես նախնական մեծություն մաքսային վճարների, որոշ հարկատեսակների գանձումն իրականացնելու համար: «Մաքսային միության մաքսային սահմանով տեղափոխվող ապրանքների մաքսային արժեքը որոշելու մասին» համաձայնագրի վերոշարադրյալ դրույթների վերլուծությունից պարզ է դառնում, որ ապրանքի մաքսային արժեքի որոշման հիմնական մեթոդը ներմուծվող ապրանքների գործարքի արժեքի մեթոդն է, իսկ մաքսային արժեքի որոշման յուրաքանչյուր հաջորդ մեթոդ կիրառվում է նախորդի կիրառման անհնարինության դեպքում:
Սույն գործի փաստերի համաձայն` Կոմիտեի նախագահի առաջին տեղակալ Ս. Ավետիքյանի 20.12.2016 թվականի թիվ 91/39289-16 գրությամբ Վրաստանի ֆինանսների նախարարության Մաքսային դեպարտամենտից տեղեկատվություն է պահանջվել Ընկերության կողմից Հայաստանի Հանրապետություն ներմուծվող ապրանքների մաքսային ձևակերպումների, հաշիվ-ապրանքագրերի և բոլոր բեռնաուղեկցող փաստաթղթերի վերաբերյալ:
Կոմիտեի հետբացթողումային հսկողության վարչության Ստուգումների պլանավորման և ռազմավարության բաժնի գլխավոր մաքսային տեսուչ Վ. Սաղաթելյանի կողմից 16.05.2017 թվականին կազմվել է Ընկերության վերաբերյալ տեղեկատվական-վերլուծական տեղեկանք, որով, որպես վերլուծական աշխատանքի իրականացման հիմք, նշվել է Վրաստանի մաքսային մարմիններից ստացված 14.02.2017 թվականի թիվ 21-10/20545 (մուտք 22.02.2017 թվականի թիվ 8748-17) գրությանը կից տեղեկատվությունը:
Կոմիտեի հետբացթողումային հսկողության վարչության ստուգումների պլանավորման և ռազմավարության բաժնի պետը, հիմք ընդունելով 16.05.2017 թվականին կազմված տեղեկատվական-վերլուծական տեղեկանքը` Ընկերության կողմից մաքսային օրենսդրության հնարավոր խախտման մասին վկայող տեղեկատվության առկայության վերաբերյալ, 16.05.2017 թվականի զեկուցագրով հետբացթողումային հսկողության վարչության պետին առաջարկել է Ընկերությունում իրականացնել արտապլանային արտագնա մաքսային ստուգում: Կոմիտեի նախագահի 16.05.2017 թվականի թիվ 0012 արտագնա մաքսային ստուգում իրականացնելու մասին հանձնարարագրով, հիմք ընդունելով Մաքսային միության մաքսային օրենսգրքի 132-րդ հոդվածի 4-րդ մասի 1-ին և 2-րդ կետերը, հանձնարարվել է Ընկերությունում իրականացնել արտապլանային արտագնա մաքսային ստուգում:
«Ապավեն» ՍՊԸ-ի 02.03.2017 թվականի թիվ F/17-016 գրության համաձայն` 2016 թվականի հուլիս-հոկտեմբեր ամիսների ընթացքում Բաթումի-Երևան բեռնափոխադրման պարագայում Բաթումի քաղաքից մինչև Բագրատաշենի կամ Բավրայի Մ/Կ հատվածի համար մեկ բեռնատարի 18-25 տոննա բեռի ընդհանուր քաշով տեղափոխման արժեքը կարող էր կազմել 700-850 ԱՄՆ դոլարին համարժեք ՀՀ դրամ:
Կոմիտեի հետբացթողումային հսկողության վարչության կողմից 29.05.2017 թվականին կազմվել է արտագնա մաքսային ստուգման թիվ 0012-Ա ակտը, որի համաձայն Ընկերությունում 17.05.2017 թվականի թիվ 0012 հանձնարարականի հիման վրա իրականացվել է արտապլանային արտագնա մաքսային ստուգում, որը վերաբերում է 12.02.2015 թվականի թիվ C3580 և 26.07.2016 թվականի թիվ C21168 մաքսային հայտարարագրով ՀՀ ներմուծված և հայտարարագրված ապրանքների վերաբերյալ ԵԱՏՄ և ՀՀ մաքսային օրենսդրությամբ սահմանված պահանջների կատարման ճշտության ստուգմանը: Ակտի համաձայն` Ընկերության կողմից խախտվել են Մաքսային միության մաքսային օրենսգրքի 27-րդ գլխի պահանջները` հայտարարագրվել են ոչ ճշգրիտ տեղեկություններ ապրանքների մաքսային արժեքների վերաբերյալ:
Դատարանը, Ընկերության հայցը բավարարելիս, պատճառաբանել է, որ վարչական մարմնի կողմից քննարկվող փաստական հանգամանքների վերաբերյալ անձի ներկայացրած տվյալները, տեղեկությունները համարվում են հավաստի բոլոր դեպքերում, քանի դեռ վարչական մարմինը հակառակը չի ապացուցել: Տվյալ դեպքում, մաքսային մարմինն անարժանահավատ համարելով մատակարարից ստացած հաշիվ-ապրանքագրերը, հիմք է ընդունել Վրաստանի մաքսային մարմնից ստացված տեղեկությունները: Հարկ է նշել, որ թուրքական «KAYA OTOMOTI ITH.IHR» LTD.STI ընկերությունից ստացած 10.02.2015 թվականի թիվ 014320, 23.07.2016 թվականի թիվ 015387 հաշիվ-ապրանքագրերը որևէ ընթացակարգով կեղծ կամ անվավեր ճանաչված չեն, այդ հաշիվ-ապրանքագրերով կատարված գործարքները դատական կարգով շինծու ճանաչված չեն, այդ հաշիվ-ապրանքագրերով կատարված գործարքները հանդիսանում են իրավաբանական ուժ ունեցող գործարքներ:
Դատարանը եզրահանգել է, որ Ընկերության հայտարարագրած մաքսային արժեքների վերաբերյալ տվյալները, ապրանքների ձեռք բերման փաստաթղթերը պատշաճ ապացույցներ են, որոնք հաստատում են, թե ապրանքն ումից է ձեռք բերվել և ինչ արժեքով: Ակտով ստուգողների կողմից ապրանքի այլ մաքսային արժեք կարող էր հաշվարկվել միայն այն դեպքում, եթե հայցվոր ընկերության կողմից ներկայացված տվյալները հավաստի չհամարվեին և ստուգողները ապացուցեին հակառակը: Մինչդեռ, վիճարկվող ակտում առկա չէ որևէ հիմնավորում ապրանքների ձեռքբերման փաստաթղթերը` թուրքական «KAYA OTOMOTI ITH.IHR»LTD.STI ընկերությունից վերը նշված հաշիվ-ապրանքագրերը, ոչ հավաստի համարելու վերաբերյալ, առավել ևս չի պատճառաբանվում ակտի հիմքում դրված Վրաստանից ստացված տեղեկությունները առավել հավաստի համարվելու հանգամանքը: Բացի այդ, վարչական վարույթի շրջանակներում առկա չէ գործարքի մյուս կողմ հանդիսացող ընկերության կողմից տրված որևէ բացատրություն, տեղեկություն առկա հակասությունների մասին: Վարչական վարույթով առկա չէ նաև որևէ տեղեկատվություն այն մասին, թե գործարքի մյուս կողմ հանդիսացող վաճառող կազմակերպության հաշվապահական հաշվառման տվյալներում վերոհիշյալ գործարքներն ինչ ձևակերպումներ են ստացել, այսինքն` ձևակերպված են հայցվորի կողմից ներկայացված փաստաթղթերով, թե Վրաստանի հանրապետության մաքսային մարմինների կողմից տրամադրված փաստաթղթերով:
Վերաքննիչ դատարանը, մերժելով Կոմիտեի վերաքննիչ բողոքը և Դատարանի վճիռը թողնելով անփոփոխ, իրավաչափ է համարել Դատարանի հետևությունները: Վերաքննիչ դատարանը գտել է, որ Վրաստանի մաքսային մարմնի կողմից տրամադրված փաստաթղթերը բավարար հիմք չեն եզրահանգելու, որ Ընկերությունը Կոմիտեին ներկայացրել է ոչ արժանահավատ տեղեկություններ իր ներմուծած ապրանքների մաքսային արժեքների վերաբերյալ, քանի որ այլ ապացույցների բացակայության պայմաններում դրանք ողջամտորեն չեն կարող ավելի որակյալ համարվել, քան Ընկերության կողմից ներկայացված տվյալները: Վերաքննիչ դատարանը, անդրադառնալով հաշիվ-ապրանքագրերում ավելի բարձր արժեքների ամրագրումն արտահանող ընկերությանը ձեռնտու չլինելու վերաբերյալ փաստարկին, գտել է, որ այն ապահովված չէ որևէ պատշաճ ապացույցով, բացի այդ` նշված փաստաթղթերը չեն ներկայացվել ՀՀ մաքսային մարմնին հենց արտահանող ընկերության կողմից, հետևապես բացառված չէ, որ Ընկերության անունով ավելի բարձր արժեքների մատնանշմամբ այլ հաշիվ-ապրանքագրերի ներկայացումն արտահանող ընկերության կողմից` իր երկրի և Վրաստանի մաքսային մարմիններին, հետապնդել է, օրինակ` արտահանվող ապրանքների արժեքներում ներառված ավելի բարձր ծավալի ավելացված արժեքի հարկ իր երկրից հետ ստանալու նպատակ:
Վերոգրյալ իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո դիտարկելով սույն գործի փաստերը և գնահատելով ստորադաս դատարանների դիրքորոշումները` արձանագրում ենք հետևյալը.
Տվյալ դեպքում վարչական վարույթի նյութերի ուսումնասիրությունից պարզ է դառնում, որ արտապլանային արտագնա մաքսային ստուգման ընթացքում կատարվել է գործի բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ քննարկում, ուսումնասիրվել են Ընկերության հաշվապահական, ապրանքն ուղեկցող փաստաթղթերը, կատարվել է նաև հայտարարագրված տվյալների համադրում, որի արդյունքում պարզվել է, որ Ընկերության կողմից հայտարարագրվել են ոչ ճշգրիտ տեղեկություններ ապրանքների մաքսային արժեքի վերաբերյալ, ինչի արդյունքում Ընկերությանն առաջադրվել է Մաքսային միության օրենսգրքի 191-րդ հոդվածին համապատասխան` ապրանքների հայտարարագրերում կատարել համապատասխան որոշմամբ ներկայացված փոփոխությունները և լրացումները` ճշգրտված տվյալների հիման վրա:
Ինչ վերաբերում է Վերաքննիչ դատարանի այն պատճառաբանությանը, որ Վրաստանի մաքսային մարմնի կողմից տրամադրված փաստաթղթերը բավարար հիմք չեն եզրահանգելու, որ Ընկերությունը Կոմիտեին ներկայացրել է ոչ արժանահավատ տեղեկություններ իր ներմուծած ապրանքների մաքսային արժեքների վերաբերյալ, ապա արձանագրում ենք հետևյալը:
«Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 10-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` վարչական մարմնի կողմից քննարկվող փաստական հանգամանքների վերաբերյալ անձի ներկայացրած տվյալները, տեղեկությունները համարվում են հավաստի բոլոր դեպքերում, քանի դեռ վարչական մարմինը հակառակը չի ապացուցել (...): Եթե վարչական մարմինը հիմնավոր կասկածներ ունի անձանց ներկայացրած տվյալների, տեղեկությունների իսկության վերաբերյալ, ապա ինքը պարտավոր է ինքնուրույն և իր հաշվին ձեռնարկել միջոցներ` դրանց իսկության մեջ հավաստիանալու համար:
Մաքսային միության մաքսային օրենսգրքի 46-րդ հոդվածի համաձայն` մաքսային մարմինների միջև տեղեկությունների փոխանակումն իրականացվում է Մաքսային միության անդամ պետությունների միջազգային պայմանագրերին համապատասխան:
Մաքսային մարմինները օտարերկրյա պետությունների մաքսային մարմինների հետ, ինչպես նաև միջազգային և այլ կազմակերպությունների հետ տեղեկատվության միջազգային փոխանակմանը մասնակցում են Մաքսային միության անդամ պետությունների օրենսդրությամբ սահմանված կարգով և պայմաններով:
«Հայաստանի Հանրապետության Կառավարության և Վրաստանի Կառավարության միջև մաքսային գործերում վարչական փոխօգնության մասին» 15.10.2007 թվականի համաձայնագրի 5-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` մաքսային ծառայությունները, հարցման հիման վրա, միմյանց տրամադրում են տեղեկատվություն ծրագրավորված, ընթացքում գտնվող կամ ավարտված գործառնությունների մասին, որոնք պարունակում են կամ կարող են պարունակել մաքսային իրավախախտում:
Նույն համաձայնագրի 6-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` հայցվող մաքսային ծառայությունը, հարցման հիման վրա, մաքսային փաստաթղթերի կեղծումը կանխարգելելու նպատակով, հայցող մաքսային ծառայությանը տրամադրում է անհրաժեշտ տեղեկատվություն, եթե վերջինիս մոտ առաջացել են կասկածներ` մաքսային հայտարարագրի կեղծված լինելու կամ դրա ճիշտ լրացված լինելու վերաբերյալ:
Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն` հարցման դեպքում մաքսային ծառայությունները փոխանակում են գանձվող մաքսատուրքերի, հարկերի, գանձումների և այլ վճարների վերաբերյալ տեղեկատվություն, մասնավորապես այնպիսի տեղեկատվություն, որը կարող է օգտակար լինել մաքսային նպատակներով ապրանքների արժեքի գնահատման և սակագնային դասակարգման հաստատման ժամանակ:
«Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 42-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` վարչական մարմինը վարչական վարույթում որպես ապացույց գնահատում է գործում առկա բացատրությունները, ցուցմունքները, փորձագիտական եզրակացությունները, փաստաթղթերը, նյութերը, իրերը, ինչպես նաև այն հանգամանքները, որոնք իր հայեցողությամբ այդ մարմինը պիտանի և անհրաժեշտ է համարում գործի փաստական հանգամանքների բացահայտման և գնահատման համար:
«Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 43-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` անձի և վարչական մարմնի փոխհարաբերություններում ապացուցման պարտականությունը կրում է`
ա) անձը` նրա համար բարենպաստ փաստական հանգամանքների առկայության դեպքում.
բ) վարչական մարմինը` անձի համար ոչ բարենպաստ փաստական հանգամանքների առկայության դեպքում:
Այսպիսով, արձանագրում ենք, որ մաքսային մարմինն ունեցել է հիմնավոր կասկածներ Ընկերության ներկայացրած տվյալների, տեղեկությունների իսկության վերաբերյալ և ներկայացված փաստաթղթերի արժանահավատության մեջ հավաստիանալու նպատակով, ղեկավարվելով մաքսային օրենսդրության նորմերով, ինչպես նաև «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 10-րդ հոդվածի պահանջներով, ինքնուրույն և իր հաշվին ձեռնարկել է միջոցներ այլ ապացույցներ ձեռք բերելու ուղղությամբ, այսինքն` իրականացրել է համապատասխան հարցումներ և ձեռք է բերել բավարար ապացույցներ, որոնցով հաստատել է Ընկերության կողմից ոչ արժանահավատ տեղեկություններ և փաստաթղթեր ներկայացնելու փաստը: Ավելին, մաքսային մարմնի կողմից իրականացված ստուգման ընթացքում Ընկերության հաշվապահական հաշվառման փաստաթղթերում վերոնշյալ գործարքների դիմաց կատարված վճարման վերաբերյալ որևէ փաստաթուղթ չի հայտնաբերվել: Ընկերության հայտարարության մեջ նշվել է, որ ներմուծված ապրանքների համար թուրքական ընկերությանը վճարել է մաս-մաս` կանխիկ եղանակով, որոնք հաշվապահական հաշվառման փաստաթղթերում չեն արտացոլվել:
Միաժամանակ արձանագրում ենք, որ մաքսային մարմինների կողմից ապացույցները ձեռք են բերվել «Հայաստանի Հանրապետության Կառավարության և Վրաստանի Կառավարության միջև մաքսային գործերում վարչական փոխօգնության մասին» 15.10.2007 թվականի համաձայնագրի հիման վրա, մինչդեռ առանց հստակ պատճառաբանության Վերաքննիչ դատարանը Կոմիտեի ներկայացրած գրավոր ապացույցը արժանահավատ չի համարել:
Սույն գործով Ընկերության հաշվապահական հաշվառման փաստաթղթերում վերոնշյալ գործարքների դիմաց կատարված վճարման վերաբերյալ որևէ փաստաթուղթ չի հայտնաբերվել: Ընկերությունը հայտարարության մեջ նշել է, որ ներմուծված ապրանքների համար թուրքական ընկերությանը վճարել է մաս-մաս` կանխիկ եղանակով, սակայն նույնիսկ այս պարագայում դա պետք է արտացոլվեր հաշվապահական հաշվառման փաստաթղթերում, այսինքն` Վերաքննիչ դատարանը հիմք է ընդունել Ընկերության բանավոր հայտարարությունը և հաշվի չի առել Կոմիտեի կողմից ներկայացված գրավոր ապացույցներն առ այն, որ Վրաստանի Հանրապետության և Հայաստանի Հանրապետության մաքսային մարմիններին ներկայացված հաշիվ-ապրանքագրերում նշված բեռի տեսակը, քաշը, մատակարարի վերաբերյալ տվյալները նույնական են, սակայն առկա է տարբերություն տեղափոխվող ապրանքի արժեքների և առաքման պայմանի մեջ: Արտահանման երկրում ներկայացված հաշիվ-ապրանքագրերում ապրանքների արժեքները եղել են 36.448 և 32.897.86 ԱՄՆ դոլար, իսկ ՀՀ ներմուծված և մաքսային մարմիններին ներկայացված հաշիվ-ապրանքագրերում արժեքները ներկայացվել են ցածր` 16.747.2 և 20.762 ԱՄՆ դոլար:
Ստորադաս դատարանները բավարար չեն համարել Կոմիտեի ներկայացրած ապացույցները, սակայն չեն պատճառաբանել, թե ինչու են եկել հենց այդ եզրահանգման, այսպիսով առանց բավարար հիմքերի հանգել են վիճարկվող վարչական ակտերի անվավերության վերաբերյալ եզրակացության:
ՀՀ վճռաբեկ դատարանն իր նախկինում կայացրած որոշմամբ անդրադարձել է դատական ակտերի իրավական հիմնավորվածության հարցին: Մասնավորապես` ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նշել է, որ յուրաքանչյուր դեպքում դատարանը պարտավոր է տալ որոշման իրավական և փաստական հիմնավորումները: Որոշման իրավական հիմնավորումը կայանում է հաստատված փաստերի և իրավահարաբերությունների նկատմամբ իրավունքի համապատասխան նորմի կամ նորմերի ընտրության և կիրառման մեջ, այն նորմի (նորմերի), որի հիման վրա դատարանը եզրակացություն է անում վիճելի իրավահարաբերության առկայության կամ բացակայության մասին: Որոշման մեջ ոչ միայն պետք է ցույց տալ նորմատիվ ակտի այս կամ այն հոդվածը, որում ամրագրված է կիրառման ենթակա նորմը, այլև պետք է պատճառաբանվի, թե հատկապես ինչու պետք է կիրառվի հենց այդ նորմը (տե՛ս, ըստ հայցի ՀՀ ֆինանսների նախարարության ընդդեմ «Ջինո-Լենդ» ՍՊԸ-ի թիվ ՎԴ/4437/05/09 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 25.06.2010 թվականի որոշումը):
Այսպիսով, սույն վճռաբեկ բողոքի հիմքերի առկայությունը համարում ենք բավարար` ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 150-րդ, 151-րդ և 163-րդ հոդվածների ուժով Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու համար:
Միաժամանակ գտնում ենք, որ սույն գործով անհրաժեշտ է կիրառել ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 169-րդ հոդվածի 1-ին մասի 3-րդ կետով սահմանված` ստորադաս դատարանի դատական ակտը փոփոխելու Վճռաբեկ դատարանի լիազորությունը հետևյալ հիմնավորմամբ.
«Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիայի (այսուհետ` Կոնվենցիա) 6-րդ հոդվածի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք ունի ողջամիտ ժամկետում իր գործի քննության իրավունք: Սույն գործով վեճի լուծումն էական նշանակություն ունի գործին մասնակցող անձանց համար: Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ գործը ողջամիտ ժամկետում քննելը հանդիսանում է Կոնվենցիայի վերոգրյալ հոդվածով ամրագրված` անձի արդար դատաքննության իրավունքի տարր: Հետևաբար գործի անհարկի ձգձգումները վտանգ են պարունակում նշված իրավունքի խախտման տեսանկյունից: Տվյալ դեպքում Վճռաբեկ դատարանի կողմից ստորադաս դատարանի դատական ակտը փոփոխելը բխում էր արդարադատության արդյունավետության շահերից, քանի որ սույն գործով վերջնական դատական ակտ կայացնելու համար նոր հանգամանք հաստատելու անհրաժեշտությունը բացակայում է:
Վերոգրյալի հիման վրա գալիս ենք այն եզրակացության, որ տվյալ դեպքում անհրաժեշտ էր վճռաբեկ բողոքը բավարարել` բեկանել ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի 19.09.2018 թվականի որոշումը և փոփոխել այն` «ԱՄՈԿԱ ԳԼԱՍ» ՍՊԸ-ի հայցը մերժել:
Դատավորներ` Տ. Պետրոսյան
Ս. Անտոնյան
Ա. Բարսեղյան
Է. Սեդրակյան
Հրապարակվել է www.datalex.am կայքէջում` 3 մարտի 2022 թվական: