ԱՐԴՅՈ՞Ք ՀՀ ՊԵՏԱԿԱՆ ԵԿԱՄՈՒՏՆԵՐԻ ԿՈՄԻՏԵԻ ԿՈՂՄԻՑ ԿԱՅԱ ...

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՎՃՌԱԲԵԿ ԴԱՏԱՐԱՆ

ՈՐՈՇՈՒՄ

ՀԱՆՈՒՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ

    ՀՀ վերաքննիչ վարչական                       Վարչական գործ թիվ

    դատարանի որոշում                            ՎԴ/7612/05/17

    Վարչական գործ թիվ ՎԴ/7612/05/17             2022 թ.

Նախագահող դատավոր` Ա. Բաբայան

    Դատավորներ`        Ա. Պողոսյան

                       Ա. Թովմասյան

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական

պալատը (այսուհետ` Վճռաբեկ դատարան) հետևյալ կազմով`

նախագահող և զեկուցող Ռ. Հակոբյան

Ս. Անտոնյան

Ա. Բարսեղյան

Մ. Դրմեյան

Գ. Հակոբյան

Ս. Միքայելյան

Ա. Մկրտչյան

Տ. Պետրոսյան

Է. Սեդրակյան

Ն. Տավարացյան

2022 թվականի մայիսի 19-ին

գրավոր ընթացակարգով քննելով ըստ «ԹԵՂՈՒՏ» ՓԲԸ-ի (այսուհետ` Ընկերություն) հայցի ընդդեմ ՀՀ պետական եկամուտների կոմիտեի` ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի խոշոր հարկ վճարողների հարկային տեսչության 27.01.2017 թվականի թիվ 1011489 ստուգման ակտի 10-րդ կետը վերացնելու պահանջի մասին, վարչական գործով ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի 15.12.2020 թվականի որոշման դեմ ՀՀ պետական եկամուտների կոմիտեի (այսուհետ` Կոմիտե) բերած վճռաբեկ բողոքը,

ՊԱՐԶԵՑ

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը.

Դիմելով դատարան` Ընկերությունը պահանջել է վերացնել Կոմիտեի խոշոր հարկ վճարողների հարկային տեսչության 27.01.2017 թվականի թիվ 1011489 ակտի 10-րդ (Ռոյալթի) կետը:

ՀՀ վարչական դատարանի (դատավոր` Գ. Առաքելյան) (այսուհետ` Դատարան) 29.01.2018 թվականի վճռով հայցը մերժվել է:

ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 15.12.2020 թվականի որոշմամբ Ընկերության ներկայացուցչի վերաքննիչ բողոքը բավարարվել է մասնակիորեն` Դատարանի 29.01.2018 թվականի վճիռը բեկանվել է և գործն ուղարկվել է նոր քննության:

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Կոմիտեն (ներկայացուցիչ Արման Մնացականյան):

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքը, հիմնավորումները և պահանջը.

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանը խախտել է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 25-րդ, 27-րդ, 124-րդ հոդվածները, սխալ է մեկնաբանել իրավահարաբերության ծագման պահին գործող «Բնապահպանական և բնօգտագործման վճարների մասին» ՀՀ օրենքի 2-րդ, 5-րդ, 13.1-ին, 13.3-րդ, 13.4-րդ, 13.5-րդ, 13.9-րդ հոդվածները, չի կիրառել իրավահարաբերության ծագման պահին գործող «Բնապահպանական և բնօգտագործման վճարների մասին» ՀՀ օրենքի 18-րդ հոդվածի 8-րդ մասի և «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 13-րդ գլխով սահմանված նորմերը, կիրառել է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 152-րդ հոդվածի 7-րդ մասը, որը չպետք է կիրառեր:

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկով.

Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել այն հանգամանքը, որ հարկային մարմինն իր վերահսկողական գործառույթն իրականացրել է հանրային իրավունքի բնագավառում, և 27.01.2017 թվականին կազմված (ընդունված) թիվ 1011489 ակտը հանդիսանում է վարչական ակտ, որի ընդունումն ուղղված է եղել հանրային իրավունքի ոլորտում Ընկերությանն առնչվող կոնկրետ հարցի կարգավորմանը:

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 15.12.2020 թվականի կայացրած որոշումը և գործն ուղարկել համապատասխան դատարան` նոր քննության և սահմանել նոր քննության ծավալը:

3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը.

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը`

1) ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի նախագահի կողմից 31.10.2016 թվականին տրված թիվ 1011489 հանձնարարագրի համաձայն` ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի ստուգումների կազմակերպման և դիտարկման վարչության հարկային հաշվանցումների և վերադարձման հսկողության բաժնի գլխավոր հարկային տեսուչ Գևորգ Պատուրյանին, Խոշոր հարկ վճարողների հարկային տեսչության վառելիքաէներգետիկ և հանքահումքային ոլորտային հսկողության բաժնի գլխավոր հարկային տեսուչներ Արտյոմ Վարդանյանին, Արմեն Հունանյանին և Ռուբեն Դավթյանին հանձնարարվել է ՀՀ օրենսդրությամբ հարկային մարմնին վերապահված իրավասության սահմաններում տնտեսավարող սուբյեկտի գործունեության ոլորտում օրենքի և այլ իրավական ակտերի հիման վրա հարկային մարմին ներկայացված հաշվետվությունների, հաշվարկների և այլ փաստաթղթերի արժանահավատությունը պարզելու, ՀՀ օրենքների և այլ իրավական ակտերի պահանջների կատարման նկատմամբ պետական հսկողություն իրականացնելու նպատակով Ընկերությունում անցկացնել բյուջեի հետ փոխհարաբերությունների և հարկային մարմնի կողմից վերահսկվող ՀՀ օրենսդրության առանձին պահանջների կատարման ճշտության ստուգում` ստուգմամբ պարզման ենթակա հարցերի մեջ ներառելով նաև բնապահպանական և բնօգտագործման վճարները 01.04.2011-30.09.2016 թվականներն ընկած ժամանակահատվածի համար, այդ թվում` ռոյալթի` 01.01.2012-31.12.2015 թվականներն ընկած ժամանակահատվածի համար: Ըստ նույն հանձնարարագրի` որպես ստուգման հիմք նշվել է «Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին» ՀՀ օրենքը (Հատոր 1-ին, գ.թ. 121-122).

2) ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի ստուգումների կազմակերպման և դիտարկման վարչության հարկային հաշվանցումների և վերադարձման հսկողության բաժնի գլխավոր հարկային տեսուչ Գևորգ Պատուրյանի, Խոշոր հարկ վճարողների հարկային տեսչության վառելիքաէներգետիկ և հանքահումքային ոլորտային հսկողության բաժնի գլխավոր հարկային տեսուչներ Արտյոմ Վարդանյանի, Արմեն Հունանյանի և Ռուբեն Դավթյանի կողմից 27.01.2017 թվականին կազմվել է թիվ 1011489 ստուգման ակտը, որի, մասնավորապես, 10-րդ կետի (Ռոյալթի) համաձայն. «Ընկերությունը (...) 2015թ. համար հաշվարկել է ռոյալթիի հաշվարկման բազա (...) 52,432,957,240 դրամ: Ստուգման ընթացքում պարզվել է, որ ռոյալթի վճարող ընկերության կողմից 2015թ. ներառող յուրաքանչյուր ամսվա արդյունքներով արտադրանքի իրացումից հասույթը 10% և ավելի չափով ցածր է նույն ամսվա արդյունքներով խտանյութի միջազգային միջին գների հիման վրա (...) հաշվարկված հասույթի մեծությունից: (...) Վերահաշվարկի արդյունքում ստացվում է, որ արտադրանքի իրացումից հասույթը պետք է ավելացվի 11,428,029,956 դրամով և կկազմի 63,860,987,196 դրամ (...): Ընկերությունը հարկային տեսչություն ներկայացված 2015թ. ռոյալթիի հաշվարկ-հաշվետվությունում ռոյալթիի բազայի նկատմամբ արժեքային դրույքաչափի մեծության որոշման ժամանակ շահույթի մեծությունը հաշվարկելիս ռոյալթիի հաշվարկման բազայից կատարված նվազեցումների գումարն ավել է ցույց տվել սեփականության իրավունքով հարկ վճարողին չպատկանող (...) շենքերի համար հաշվարկված 1,269,253,327 դրամ ամորտիզացիոն գումարի չափով, որը պակասեցնելուց հետո նվազեցումների գումարը կկազմի 36,372,038,277 դրամ: (...) Արդյունքում վերը նշված խախտումները հաշվի առնելով` ռոյալթիի դրույքաչափը կկազմի 9,38062 տոկոս` 7,52630 տոկոսի փոխարեն: Այդ խախտումների հետևանքով «Բնապահպանական և բնօգտագործման վճարների մասին» ՀՀ օրենքի 13.5-րդ հոդվածի համաձայն հաշվարկված պակաս ցույց տրված ռոյալթիի գումարը կազմում է 2,044,294,976 դրամ (...): Ընդամենը ռոյալթիի գծով ենթակա է լրացուցիչ գանձման 3,078,753,958 դրամ: (...):» (Հատոր 1-ին, գ.թ. 100-106).

3) ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի հարկային և մաքսային մարմինների գանգատարկման հանձնաժողովի կողմից 28.03.2017 թվականին կայացվել է թիվ 17/2 որոշումը, որի համաձայն, ի թիվս այլնի, մասնավորապես 3-րդ կետով որոշվել է 27.01.2017թ. թիվ 1011489 ստուգման ակտի 10-րդ կետից 1) ռոյալթիի գծով հաշվարկված պարտավորությունը` 2,044,294,976 դրամ գումարով, նվազեցնել 691,988,110 դրամի չափով, 2) Հայաստանի Հանրապետության 01.03.2017թ. «Բնապահպանական և բնօգտագործման վճարների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխություն և լրացում կատարելու մասին» ՀՕ-78-Ն օրենքի ուժի մեջ մտնելու օրվանից նվազեցնել ռոյալթիի գծով հաշվարկված տույժերը և տուգանքները (Հատոր 1-ին, գ.թ. 30-68):

4. ՎՃՌԱԲԵԿ ԴԱՏԱՐԱՆԻ ՊԱՏՃԱՌԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ԵՎ ԵԶՐԱՀԱՆԳՈՒՄՆԵՐԸ.

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 161-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ` նույն հոդվածի 2-րդ մասի 3-րդ կետի իմաստով, այն է` իրավահարաբերության ծագման պահին գործող «Բնապահպանական և բնօգտագործման վճարների մասին» ՀՀ օրենքի 18-րդ հոդվածի 8-րդ մասի առնչությամբ առկա է իրավունքի զարգացման խնդիր:

Վերոգրյալով պայմանավորված` Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ հետևյալ իրավական հարցադրմանը. արդյո՞ք ՀՀ պետական եկամուտների կոմիտեի կողմից կայացված ստուգման ակտը համարվում է վարչական ակտ և ենթակա է բողոքարկման ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքով սահմանված կարգով, եթե այն ընդունվել է տնտեսվարող սուբյեկտի և պետության միջև կնքված քաղաքացիաիրավական պայմանագրային պարտավորությունների շրջանակներում:

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 10-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` վարչական դատարանին ընդդատյա են հանրային իրավահարաբերություններից ծագող բոլոր գործերը, (...):

ՀՀ Սահմանադրության 10-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` ընդերքը և ջրային ռեսուրսները պետության բացառիկ սեփականությունն են:

ՀՀ Սահմանադրության 60-րդ հոդվածի 8-րդ մասի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք պարտավոր է մուծել օրենքին համապատասխան սահմանված հարկեր, տուրքեր, կատարել պետական կամ համայնքային բյուջե մուտքագրվող պարտադիր այլ վճարումներ:

ՀՀ Սահմանադրության 154-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` կառավարությունը կառավարում է պետական սեփականությունը:

27.01.2017 թվականին գործող խմբագրությամբ «Բնապահպանական և բնօգտագործման վճարների մասին» ՀՀ օրենքի (ուժը կորցրել է 01.01.2018թ.) (այսուհետ` Օրենք) 1-ին հոդվածի համաձայն` նույն օրենքը սահմանում է Հայաստանի Հանրապետությունում բնապահպանական և բնօգտագործման վճարների (այսուհետ` վճարներ) հասկացությունները, վճարողների շրջանակը, վճարների տեսակները, հաշվարկման և վճարման կարգը, սույն օրենքի խախտման համար պատասխանատվությունը, կարգավորում է վճարների հետ կապված այլ հարաբերություններ:

Օրենքի 2-րդ հոդվածի 1-ին պարբերության համաձայն` բնապահպանական վճարը բնապահպանական միջոցառումների իրականացման համար անհրաժեշտ դրամական միջոցների գոյացման նպատակով նույն օրենքին համապատասխան պետական բյուջե, իսկ օրենքով նախատեսված դեպքերում` համայնքի բյուջե վճարվող պարտադիր վճարն է:

Նույն հոդվածի 2-րդ պարբերության համաձայն` բնօգտագործման վճարը պետական սեփականություն համարվող բնական պաշարների արդյունավետ, համալիր օգտագործման, ինչպես նաև բնական պաշարների օգտագործումը փոխհատուցելու նպատակով այդ պաշարների օգտագործման և (կամ) իրացման համար նույն օրենքին համապատասխան Հայաստանի Հանրապետության պետական բյուջե վճարվող վճարն է:

Օրենքի 5-րդ հոդվածով սահմանվել են բնօգտագործման վճարի տեսակները, որոնցից է նաև ռոյալթին` արդյունահանված մետաղական օգտակար հանածոների և դրանց վերամշակման արդյունքում ստացված արտադրանքի իրացման համար:

Օրենքի 13.1-ին հոդվածի համաձայն` ռոյալթին մետաղական օգտակար հանածոների օգտագործումը փոխհատուցելու նպատակով, ինչպես նաև մետաղական օգտակար հանածոների և դրանց վերամշակման արդյունքում ստացված արտադրանքի իրացումից ստացվող բարձր շահութաբերության համար նույն օրենքին համապատասխան Հայաստանի Հանրապետության պետական բյուջե վճարվող վճար է:

Օրենքի 13.9-րդ հոդվածի համաձայն` ռոյալթիների հաշվարկման և վճարման նկատմամբ հսկողությունն իրականացնում են Հայաստանի Հանրապետության հարկային մարմինները:

Օրենքի 18-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` նույն օրենքի խախտումն առաջացնում է օրենսդրությամբ սահմանված պատասխանատվություն:

Օրենքի 18-րդ հոդվածի 8-րդ մասի համաձայն` վճարման պարտավորությունների գծով գումարի մուծումը սահմանված ժամկետներից ուշացնելու դեպքում գումարը ենթակա է գանձման «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 13-րդ գլխով սահմանված կարգով:

27.01.2017 թվականին գործող խմբագրությամբ «Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին» ՀՀ օրենքի 1-ին հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` ստուգումն օրենքի հիման վրա իրականացվող ընթացակարգ է, որով պարզվում է տնտեսավարող սուբյեկտի ներկայացրած հաշվետվությունների, Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ նախատեսված հայտարարագրերի, հարկերի և պարտադիր այլ վճարների գծով նախատեսված հաշվարկների, ելակետային տվյալների, այլ փաստաթղթերի (այսուհետ` հաշվետվություն) արժանահավատությունը և վերջինիս ծավալած փաստացի գործունեության համապատասխանությունն օրենքների և այլ իրավական ակտերի պահանջներին:

27.01.2017 թվականին գործող խմբագրությամբ «Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին» ՀՀ օրենքի 1-ին հոդվածի 4-րդ մասում սահմանվել է, որ ստուգումները կարող են լինել թեմատիկ` (...), կամ համալիր` (...): Թեմատիկ են (...), բնօգտագործման, բնապահպանական և օրենքով սահմանված այլ պարտադիր վճարների հաշվարկման ու վճարման ճշտությունը պարզելուն ուղղված ստուգումները, (...):

27.01.2017 թվականին գործող խմբագրությամբ «Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին» ՀՀ օրենքի 2-րդ հոդվածի համաձայն` Հայաստանի Հանրապետության տարածքում իրենց լիազորությունների շրջանակներում ստուգումներ իրականացնելու իրավասությամբ, ի թիվս այլ մարմինների, օժտված է նաև Հայաստանի Հանրապետության կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեն:

27.01.2017 թվականին գործող խմբագրությամբ «Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին» ՀՀ օրենքի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` ստուգման (...) հանձնարարագրում նշված ժամկետն ավարտվելուց հետո (...) ստուգումն իրականացնող անձը (...) ամփոփում է ստուգման արդյունքները` խախտումներ չհայտնաբերելու դեպքում կազմում տեղեկանք, իսկ խախտումներ հայտնաբերելու դեպքում` ակտի նախագիծ: (...) Նույն մասի երկրորդ պարբերությամբ նախատեսված ժամկետում տնտեսավարող սուբյեկտի ղեկավարի կամ նրան փոխարինող պաշտոնատար անձի կողմից առարկություններ չներկայացվելու դեպքում ստուգող մարմինը կազմում է ակտը (...):

Նույն հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն` ստուգումների հետ կապված վարույթի նկատմամբ կիրառվում են «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի դրույթները, եթե այլ բան նախատեսված չէ սույն օրենքով:

27.01.2017 թվականին գործող խմբագրությամբ «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 3-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` նույն օրենքում օգտագործվող հիմնական հասկացություններն ունեն հետևյալ իմաստները` վարչական մարմիններ` Հայաստանի Հանրապետության գործադիր իշխանության հանրապետական մարմիններ` Հայաստանի Հանրապետության նախարարություններ, ինչպես նաև Հանրապետության ողջ տարածքում վարչարարություն իրականացնող պետական այլ մարմիններ:

27.01.2017 թվականին գործող խմբագրությամբ «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 53-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` վարչական ակտն արտաքին ներգործություն ունեցող այն որոշումը, կարգադրությունը, հրամանը կամ այլ անհատական իրավական ակտն է, որը վարչական մարմինն ընդունել է հանրային իրավունքի բնագավառում կոնկրետ գործի կարգավորման նպատակով, և ուղղված է անձանց համար իրավունքներ և պարտականություններ սահմանելուն, փոփոխելուն, վերացնելուն կամ ճանաչելուն:

ՀՀ սահմանադրական դատարանը 18.07.2009 թվականի թիվ ՍԴՈ-816 որոշմամբ անդրադարձել է «բնապահպանական վճար» և «բնօգտագործման վճար» եզրույթների տարբերությանը և նշել, որ «Բնապահպանական և բնօգտագործման վճարների մասին» ՀՀ օրենքի 2-րդ հոդվածում կանխորոշված է այդ վճարների առանձնահատուկ իրավական բնույթը: Այդ կապակցությամբ ՀՀ սահմանադրական դատարանը, վկայակոչելով իր մեկ այլ` 13.05.2008 թվականի թիվ ՍԴՈ-753 որոշումը, փաստել է, որ նշված որոշմամբ առանձնացվել են ՀՀ Սահմանադրության (2005թ. խմբագրությամբ) 45-րդ հոդվածում մատնանշված «պարտադիր վճար» հասկացության բնորոշ հատկանիշները, այն է` դա կրում է հանրային բնույթ և նախատեսված է պետական կամ համայնքային բյուջե մուտքագրվելու համար: Այսինքն, ի տարբերություն բնօգտագործման վճարի, պետության կողմից բնապահպանական վճարի հավաքագրումը նպատակաուղղված է բնապահպանական միջոցառումների իրականացմանը, որում էլ դրսևորվում է վճարի այդ ձևի հանրային, այսինքն` պարտադիր բնույթը: «Բնօգտագործման վճար» եզրույթի կապակցությամբ ՀՀ սահմանադրական դատարանն արտահայտել է հետևյալ իրավական դիրքորոշումը. «(...) բնօգտագործման վճարը, հանդիսանալով գույքի օգտագործման դիմաց գանձվող վճար, իրենից ներկայացնում է քաղաքացիաիրավական հարաբերությունների տարր, և որպես այդպիսին, նման գումարի գանձման համար իրավական հիմք է հանդիսանում ընդերքի սեփականատիրոջ, այն է` պետության, որն այդ իրավահարաբերություններում գործում է լիազորված մարմնի միջոցով, և ընդերքն օգտագործողի միջև կնքված համապատասխան քաղաքացիաիրավական պայմանագիրը: (...) Օրենսդիրը բնօգտագործման վճար սահմանելիս` այն դիտարկել է որպես պետության սեփականությունը հանդիսացող սահմանափակ ռեսուրսի` ընդերքի օգտագործման դիմաց տրվող վարձավճար, և վերջինիս վճարման հետ կապված իրավահարաբերություններին տվել է քաղաքացիաիրավական հարաբերություններին բնորոշ իրավակարգավորում, որտեղ խնդրո առարկա վճարը դիտարկել է որպես քաղաքացիաիրավական հարաբերությունների տարր: Վերոգրյալի հիման վրա սահմանադրական դատարանն արձանագրում է, որ (...) բնօգտագործման վճարները չեն հանդիսանում պարտադիր վճարներ:(...)»:

ՀՀ սահմանադրական դատարանը նաև արձանագրել է, որ բնօգտագործման վճարներ վճարողների կողմից այդ վճարների գումարները հաշվարկելուն ուղղված գործունեությունն իրենից ներկայացնում է սեփականատիրոջ` պետության առջև տնտեսավարող սուբյեկտի պայմանագրային պարտավորությունների կատարումն ապահովող գործունեություն, որը չի ներառվում տնտեսավարող սուբյեկտի «ձեռնարկատիրական գործունեություն» հասկացության բովանդակային ծավալներում, հետևաբար, մասնավորապես բնօգտագործման վճար վճարողների կողմից վճարների հաշվարկման և վճարման նկատմամբ վերահսկողություն իրականացնելիս հարկային մարմինը վերահսկում է ոչ թե տնտեսավարող սուբյեկտի ձեռնարկատիրական գործունեությունը, այլ վերջինիս կողմից սեփականատիրոջ առջև ստանձնված պայմանագրային պարտավորությունների կատարումը:

12.05.2020 թվականի թիվ ՍԴՈ-1530 որոշմամբ ՀՀ սահմանադրական դատարանը փաստել է, որ ընդերքը և ջրային ռեսուրսները պետության բացառիկ սեփականությունն են, իսկ Կառավարությունը կառավարում է պետական սեփականությունը, այսինքն` նաև ընդերքը: Սահմանադրական դատարանը փաստել է, որ ցանկացած միջամտություն տնտեսական գործունեությանը, այդ թվում` ստուգումները, սահմանափակում են տնտեսական գործունեության ազատությունը: Հաշվի առնելով Սահմանադրության 59-րդ և 60-րդ հոդվածների վերոնշյալ փոխկապակցվածությունը` Սահմանադրական դատարանն արձանագրել է, որ Սահմանադրության 60-րդ հոդվածի 1-ին մասում ամրագրված իրավազորություններից որևէ մեկի միջոցով տնտեսական գործունեության ազատության իրականացումը կարող է սահմանափակվել, մասնավորապես, այդ գործունեության ժամանակ Սահմանադրության 60-րդ հոդվածի 8-րդ մասով սահմանված` օրենքին համապատասխան հարկեր, տուրքեր մուծելու, պետական կամ համայնքային բյուջե մուտքագրվող պարտադիր այլ վճարումներ կատարելու պարտականությունն ապահովելու նպատակով: Սահմանադրական դատարանի գնահատմամբ` այս պարտականությունն սկզբունքորեն կարող է տարածվել նաև քաղաքացիաիրավական պայմանագրային պարտավորությունների վրա, եթե դա հատուկ կանոնակարգվի օրենքով:

«Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին» ՀՀ օրենքի 11-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` ստուգումն իրականացնող անձանց գործողությունները, ինչպես նաև ստուգման արդյունքում կազմված ակտը երկու ամսվա ընթացքում, եթե օրենքով այլ բան չի նախատեսվում, կարող են բողոքարկվել այն պետական մարմնին, որին անմիջականորեն ենթարկվում է (են) ստուգող անձը (անձինք), կամ «Տեսչական մարմինների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքով նախատեսված բողոքարկման հանձնաժողով, կամ դատարան: (...) Նույն հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն` բողոքները վերադասության կարգով քննության են առնվում, և դրանց վերաբերյալ որոշումներն ընդունվում են ոչ ուշ, քան բողոքն ստացվելու օրվանից 30 օրացուցային օրվա ընթացքում: Նշված ժամկետում բողոքի վերաբերյալ պատասխան չտրվելու դեպքում բողոքում բերված փաստարկները համարվում են ընդունված: Սույն կետով սահմանված ժամկետի հաշվարկն սկսվում է գրավոր բողոքը համապատասխան մարմնում մուտքագրվելու օրվան հաջորդող առաջին աշխատանքային օրվանից: Նույն հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն` ընդունված որոշմանը չհամաձայնվելու դեպքում տնտեսավարող սուբյեկտի ղեկավարը կամ նրան փոխարինող պաշտոնատար անձն իրավունք ունի բողոքարկել դատարան:

Վերոգրյալ իրավանորմերի վերլուծության արդյունքում Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ, չնայած բնօգտագործման վճարն ընդերքն օգտագործելու համար քաղաքացիաիրավական հարաբերությունների բաղկացուցիչ մաս համարվելու հանգամանքին, այնուամենայնիվ, նշված հարաբերության պարտավորության կատարելիության վերաբերյալ հսկողությունը իրականացնում է ՀՀ պետական եկամուտների կոմիտեն, որն իր լիազորություններն իրականացնում է «Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին» ՀՀ օրենքով նախատեսված կարգով հանրային բնույթ ունեցող իրավահարաբերությունների շրջանակներում:

Վերը ներկայացված իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ այն հարցին, թե որ դատարանը պետք է քննի Կոմիտեի ստուգման արդյունքում կայացված ակտի դեմ ներկայացված բողոքը:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացված որոշմամբ արձանագրել է, որ ընդդատությունը` որպես դատավարական ինստիտուտ, դատավարական նորմերի այնպիսի համակցություն է, որոնք կարգավորում են դատարանի քննությանը ենթակա բոլոր գործերի բաշխումը ՀՀ դատական իշխանության առաջին ատյանի կոնկրետ դատարանների միջև: Ընդ որում, ՀՀ սահմանադրական դատարանը 03.02.2009 թվականի թիվ ՍԴՈ-787 որոշմամբ արտահայտել է այն իրավական դիրքորոշումը, որ դատական պաշտպանության իրավունքի բաղկացուցիչ տարրն է հանդիսանում անձի` այն դատարանում իր գործի քննության իրավունքը, որի ընդդատությանն օրենքով հանձնված է տվյալ գործը:

Այսպիսով, իրավունքների պաշտպանության հայցի կամ դիմումի հիման վրա հարուցված գործերի առարկայական ընդդատության հարցը որոշվում է` ելնելով այն հանգամանքից, թե ինչպիսի (հանրային կամ մասնավոր) իրավահարաբերություններից ծագող վեճից է բխում այդ գործերի հարուցման համար հիմք հանդիսացած պահանջը (իսկ մի քանի փոխկապակցված հայցապահանջների առկայության դեպքում` դրանցից հիմնականը) (տե՛ս, «Վեոլիա Ջուր» ՓԲԸ-ն ընդդեմ ՀՀ ֆինանսների նախարարության թիվ ՎԴ/5605/05/19 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 01.07.2020 թվականի որոշումը):

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը մի շարք որոշումներում անդրադարձել է հանրային և մասնավոր իրավահարաբերությունների տարբերակման և դրա հիման վրա դատական գործերի ընդդատության տարանջատման հարցին: Այսպես, ըստ ՀՀ վճռաբեկ դատարանի բնորոշման` հանրային է այն իրավահարաբերությունը, որում կողմերից մեկի դերում անպայմանորեն հանդես է գալիս հանրային իշխանական լիազորություններով օժտված սուբյեկտը, որն այդ հարաբերության ընթացքում հանրային շահի իրացման կապակցությամբ իրացնում է օրենքով սահմանված իր հանրային իշխանական լիազորությունները: Իրավահարաբերության հանրային լինելու և դրանից բխող վեճը վարչական դատարանին ընդդատյա լինելու հանգամանքը պարզելու նպատակով պետք է գնահատման առարկա դարձվեն հետևյալ հանգամանքները.

1. արդյո՞ք իրավահարաբերության կողմերից մեկը հանրային իշխանական լիազորություններով օժտված սուբյեկտ է, թե` ոչ,

2. արդյո՞ք այդ իրավահարաբերության բովանդակությունը կազմում է հանրային իշխանական լիազորությամբ օժտված սուբյեկտի կողմից իր հանրային իշխանական լիազորությունների իրականացման պարտականությունը, թե` ոչ,

3. արդյո՞ք այդ իրավահարաբերությունը ծագել է հանրային շահի իրացման կապակցությամբ (իրավահարաբերությունն ուղղված է եղել հանրային շահի` սոցիալ-իրավական պրակտիկայում իրացմանը և առարկայացմանը), թե` ոչ: ՀՀ վճռաբեկ դատարանը գտել է, որ միայն վերոգրյալ պայմանների միաժամանակյա առկայության դեպքում է հնարավոր փաստել իրավահարաբերության հանրային լինելու հանգամանքը, ինչպես նաև այդ հարաբերությունից բխող վեճերի ընդդատության հարցը (տե՛ս, «Վեստ» ՍՊԸ-ն ընդդեմ ՀՀ էկոնոմիկայի նախարարության մտավոր սեփականության գործակալության թիվ ՎԴ/0823/05/14, թիվ ՎԴ/0830/05/14 և թիվ ՎԴ/1621/05/14 վարչական գործերով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 22.04.2016 թվականի որոշումները):

«Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին» ՀՀ օրենքի դրույթների համակարգային վերլուծության հիման վրա ՀՀ վճռաբեկ դատարանը եզրահանգել է, որ նշված օրենքի շրջանակներում ստուգումների իրականացման արդյունքում ծագող իրավահարաբերությունները հանրային են, քանի որ նախ ստուգում իրականացնող անձը ստուգումների ընթացքում հանդես է գալիս որպես հանրային իշխանական լիազորություններով օժտված սուբյեկտ, որը հիմնավորվում է նույն օրենքի 7-րդ հոդվածով սահմանված ստուգում իրականացնող անձի լիազորությունների շրջանակով (օրինակ` պահանջել փաստաթղթեր, տվյալներ և այլ տեղեկություններ, բացատրություններ, տեղեկանքներ, սահմանել ժամկետներ` բացահայտված այն թերությունների և խախտումների վերացման համար, որոնք չեն առաջացնում քրեական կամ վարչական պատասխանատվություն, ստուգման հրամանում նշված հարցերի շրջանակներում տնտեսավարող սուբյեկտի ղեկավարից կամ նրան փոխարինող անձից պահանջել անցկացնելու ակտիվների և պարտավորությունների գույքագրումներ և այլն): Բացի այդ, նույն օրենքի 2-րդ հոդվածով թվարկվում են այն պետական մարմինները, որոնք օժտված են Հայաստանի Հանրապետության տարածքում իրենց լիազորությունների շրջանակներում ստուգումներ իրականացնելու իրավասությամբ:

Ինչ վերաբերում է հանրային շահի իրացման կապակցությամբ իրավահարաբերության առաջացման պայմանին, ապա ՀՀ վճռաբեկ դատարանը գտել է, որ նույն օրենքի 3-րդ հոդվածի 1-ին մասով սահմանված ստուգման նպատակը (այն է` ստուգման նպատակը տնտեսավարող սուբյեկտի գործունեության ոլորտում օրենքի և այլ իրավական ակտերի հիման վրա պետական մարմիններին ներկայացված կամ հրապարակված հաշվետվությունների արժանահավատությունը պարզելը, Հայաստանի Հանրապետության օրենքների ու այլ իրավական ակտերի պահանջների կատարման նկատմամբ պետական հսկողություն իրականացնելը և տնտեսավարող սուբյեկտի գույքային իրավունքները պաշտպանելն է) բավարար է արձանագրելու համար, որ ստուգումների իրականացման հիմքում հենց հանրային շահն է:

Վերոգրյալի հիման վրա ՀՀ վճռաբեկ դատարանը գտել է, որ «Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին» ՀՀ օրենքի հիման վրա իրականացվող ստուգումների արդյունքում ծագող իրավահարաբերությունները հանրային բնույթի են: Ուստի, բացառվում է ստուգումների իրականացման կապակցությամբ ստուգում իրականացնող մարմնի և տնտեսվարող սուբյեկտի միջև ծագող վեճերի քննությունը ընդհանուր իրավասության դատարանում` որպես քաղաքացիական գործ:

Հաշվի առնելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 41-րդ հոդվածով սահմանված նորմատիվ իրավական ակտի նորմի մեկնաբանման կանոնը (Նորմատիվ իրավական ակտի նորմը մեկնաբանվում է` հաշվի առնելով նորմատիվ իրավական ակտն ընդունելիս այն ընդունող մարմնի նպատակը` ելնելով դրանում պարունակվող բառերի և արտահայտությունների տառացի նշանակությունից, ամբողջ հոդվածի, գլխի, բաժնի կարգավորման համատեքստից, այն նորմատիվ իրավական ակտի դրույթներից, ի կատարումն որի ընդունվել է այդ ակտը, տվյալ նորմատիվ իրավական ակտով սահմանված սկզբունքներից, իսկ այդպիսի սկզբունքներ սահմանված չլինելու դեպքում` տվյալ իրավահարաբերությունը կարգավորող իրավունքի ճյուղի սկզբունքներից), կարևորելով նաև ««Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին» ՀՀ օրենքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» 04.02.2010 թվականին ընդունված և 30.03.2010 թվականին ուժի մեջ մտած թիվ ՀՕ-17-Ն օրենքի նախագծին կից ներկայացված հիմնավորման մեջ արտահայտված օրենսդրի նպատակը ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ «Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին» ՀՀ օրենքի 11-րդ հոդվածում նշված բողոքարկումը պետք է իրականացվի ՀՀ վարչական դատարանում (տե՛ս, «Վեոլիա Ջուր» ՓԲԸ-ն ընդդեմ ՀՀ ֆինանսների նախարարության թիվ ՎԴ/5605/05/19 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 01.07.2020 թվականի որոշումը):

Վերահաստատելով նախկինում կայացված որոշումներում արտահայտված իրավական դիրքորոշումները` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ պետությունը, հանդիսանալով ընդերքի և ջրային ռեսուրսների բացառիկ սեփականատեր, համապատասխան պայմանագրի հիման վրա դրանք տրամադրում է տնտեսվարող սուբյեկտի օգտագործմանը, ինչի նկատմամբ հսկողությունն իրականացնելու նպատակով հանրային իրավահարաբերությունների շրջանակներում համապատասխան լիազոր մարմնի միջոցով կիրառում է ստուգումների կառուցակարգը, իսկ իրավախախտման փաստի հայտնաբերման դեպքում այն ամրագրվում է ստուգման արդյունքներով կազմված վարչական ակտում, որը դատական կարգով կարող է բողոքարկվել բացառապես վարչական դատավարության շրջանակներում:

Վճռաբեկ դատարանի իրավական դիրքորոշման կիրառումը սույն գործի փաստերի նկատմամբ.

Սույն գործը հարուցվել է Ընկերության վիճարկման հայցի հիման վրա, որով վերջինս պահանջել է վերացնել Կոմիտեի կողմից 27.01.2017 թվականին կազմված թիվ 1011489 ստուգման ակտի 10-րդ կետը:

Դատարանն Ընկերության հայցը մերժել է` պատճառաբանելով, որ վիճարկվող ստուգման ակտի 10-րդ (Ռոյալթի) կետը կազմվել է օրենսդրական պահանջների պահպանմամբ, ուստի առկա չէ «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 63-րդ հոդվածով սահմանված որևէ հիմք` անվավեր ճանաչելու համար:

Վերաքննիչ դատարանը, մասնակիորեն բավարարելով բողոքը, պատճառաբանել է, որ չնայած վիճարկվող ստուգման ակտը` դրա 10-րդ (Ռոյալթի) կետի մասով, հարկային մարմնի կողմից ընդունվել է 27.01.2017 թվականին գործող խմբագրությամբ «Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին» ՀՀ օրենքով նախատեսված գործիքակազմի կիրառման արդյունքում` բնօգտագործման վճարների հաշվարկման և վճարման ճշտությունը պարզելուն ուղղված ստուգումների ընթացակարգով, այնուամենայնիվ, այն չի համապատասխանում «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 53-րդ հոդվածով ամրագրված` վարչական ակտին բնորոշ հատկանիշներին, և, ըստ այդմ, չի հանդիսանում վարչական ակտ, քանզի հարկային մարմինն իր նշված վերահսկողական գործառույթը չի իրականացրել հանրային իրավունքի բնագավառում, և թիվ 1011489 ակտի ընդունումն էլ ուղղված չի եղել հանրային իրավունքի ոլորտում «ԹԵՂՈՒՏ» ՓԲ ընկերությանն առնչվող կոնկրետ հարցի կարգավորմանը:

Սույն որոշմամբ հայտնած իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո անդրադառնալով ստորադաս դատարանների եզրահանգումների հիմնավորվածությանը` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է հետևյալը.

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացրած որոշմամբ անդրադառնալով «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 53-րդ հոդվածին` արձանագրել է, որ յուրաքանչյուր գործով վարչական ակտի հատկանիշների պարզաբանման համար դատարանը պետք է գնահատի վիճարկվող ակտի անհատական ակտ լինելու, վարչական մարմնի կողմից ընդունված լինելու, արտաքին ներգործություն ունենալու, հանրային իրավունքի բնագավառում ընդունված լինելու, կոնկրետ գործի կարգավորման նպատակ հետապնդելու, անձի համար իրավունքներ և պարտականություններ սահմանելու հանգամանքների միաժամանակյա առկայությունը (տե՛ս «Օլիմպ» արտադրական կոոպերատիվն ընդդեմ ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի թիվ ՎԴ/4538/05/09 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 29.10.2010 թվականի որոշումը):

Ընդհանրացնելով վարչական ակտի հասկացության մեջ մտնող տարրերը` ՀՀ վճռաբեկ դատարանը մեկ այլ որոշմամբ գտել է, որ վարչական ակտին բնորոշ են հետևյալ հատկանիշները.

1) վարչական ակտն անհատական իրավական ակտ է. այն պաշտոնական գրավոր փաստաթուղթ է (բացառությամբ «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 54-րդ հոդվածով նախատեսված բանավոր և այլ ձևի վարչական ակտերի), որը չի պարունակում իրավական նորմեր և սահմանում է պարտադիր ճանաչման, պահպանության, պաշտպանության, կատարման կամ կիրառման ենթակա իրավունքներ, պարտականություններ, սահմանափակումներ կամ այլ վարքագծի կանոններ միայն դրանում ուղղակիորեն անհատապես նշված կամ նախատեսված ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձանց համար, այսինքն` ունի հստակորեն որոշված հասցեատեր,

2) վարչական ակտն ընդունվում է վարչական մարմինների` ՀՀ գործադիր իշխանության հանրապետական, տարածքային կառավարման, տեղական ինքնակառավարման մարմինների, ինչպես նաև վարչարարություն իրականացնող այլ պետական մարմինների կողմից,

3) վարչական ակտն ունի արտաքին ներգործություն. նրա հասցեատերն այնպիսի ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձ է, որը կազմակերպական, աշխատանքային, ներքին ենթակայական կամ որևէ այլ ուղղակի կապի մեջ չի գտնվում այն ընդունած մարմնի հետ,

4) վարչական ակտն ընդունվում է հանրային իրավունքի բնագավառում. այն հանրային իշխանությամբ օժտված մարմնի` համապատասխան ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձին ուղղված միակողմանի կարգադրություն է, որը հիմնված է ի սկզբանե հանրային իշխանությամբ օժտված մարմնի կողմից իրագործվելու նպատակով ընդունված իրավական նորմերի վրա,

5) վարչական ակտն ընդունվում է կոնկրետ գործի կարգավորման նպատակով. այն ուղղված է հանրային իշխանությամբ օժտված մարմնի կողմից հանրային իրավունքի ոլորտում կոնկրետ անձին առնչվող կոնկրետ հարցի կարգավորմանը,

6) վարչական ակտն ուղղակի իրավական հետևանքներ է առաջացնում վարչական մարմնի հետ կազմակերպական, աշխատանքային, ներքին ենթակայական կամ որևէ այլ ուղղակի կապի մեջ չգտնվող համապատասխան ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձի համար. դրանով վարչական մարմինը սահմանում, փոփոխում, վերացնում կամ ճանաչում է իրավունքներ և պարտականություններ այդ ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձանց համար:

Ընդ որում, թվարկված որակական հատկանիշներից յուրաքանչյուրն անհրաժեշտ է, իսկ դրանց համակցությունը` բավարար` գրավոր փաստաթուղթը վարչական ակտ որակելու համար. այդ հատկանիշներից որևէ մեկի բացակայության դեպքում փաստաթուղթը չի կարող դիտարկվել որպես վարչական ակտ:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ վարչական ակտին բնորոշ կարևորագույն հատկանիշն այն է, որ վարչական ակտն անհատական իրավական ակտ է. այն պաշտոնական գրավոր փաստաթուղթ է (բացառությամբ «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 54-րդ հոդվածով նախատեսված բանավոր և այլ ձևի վարչական ակտերի), որը չի պարունակում իրավական նորմեր և սահմանում է պարտադիր ճանաչման, պահպանության, պաշտպանության, կատարման կամ կիրառման ենթակա իրավունքներ, պարտականություններ, սահմանափակումներ կամ այլ վարքագծի կանոններ միայն դրանում ուղղակիորեն անհատապես նշված կամ նախատեսված ֆիզիկական և իրավաբանական անձանց համար (տե՛ս Վարդիթեր Ավոյանն ընդդեմ Երևանի քաղաքապետարանի թիվ ՎԴ/2659/05/14 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 22.04.2016 թվականի որոշումը):

Մեկ այլ որոշմամբ գտնելով, որ նախկինում արտահայտված իրավական դիրքորոշումները վերաբերում են միայն «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 53-րդ հոդվածի 1-ին մասի վերլուծությանը, այսինքն` վարչական ակտի ընդհանուր բնորոշմանը, իսկ նույն հոդվածի 2-րդ մասում նշված բարենպաստ և միջամտող վարչական ակտերին ներկայացվող կոնկրետացված պահանջների վերաբերյալ որևէ վերլուծություն ՀՀ վճռաբեկ դատարանի կողմից չի արվել, ՀՀ վճռաբեկ դատարանը զարգացրել է «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 53-րդ հոդվածի վերաբերյալ նախկինում արտահայտված իրավական դիրքորոշումները` արձանագրելով, որ որպես վարչական ակտին բնորոշող հատկանիշներ անհրաժեշտ է դիտարկել հետևյալները.

1) վարչական ակտն անհատական իրավական ակտ է. այն պաշտոնական գրավոր փաստաթուղթ է (բացառությամբ «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 54-րդ հոդվածով նախատեսված բանավոր և այլ ձևի վարչական ակտերի), որը չի պարունակում իրավական նորմեր և սահմանում է պարտադիր ճանաչման, պահպանության, պաշտպանության, կատարման կամ կիրառման ենթակա իրավունքներ, պարտականություններ, սահմանափակումներ կամ այլ վարքագծի կանոններ միայն դրանում ուղղակիորեն անհատապես նշված կամ նախատեսված ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձանց համար, այսինքն` ունի հստակորեն որոշված հասցեատեր,

2) վարչական ակտն ընդունվում է վարչական մարմինների` ՀՀ գործադիր իշխանության հանրապետական, տարածքային կառավարման, տեղական ինքնակառավարման մարմինների, ինչպես նաև վարչարարություն իրականացնող այլ պետական մարմինների կողմից,

3) վարչական ակտն ունի արտաքին ներգործություն. նրա հասցեատերն այնպիսի ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձ է, որը կազմակերպական, աշխատանքային, ներքին ենթակայական կամ որևէ այլ ուղղակի կապի մեջ չի գտնվում այն ընդունած մարմնի հետ,

4) վարչական ակտն ընդունվում է հանրային իրավունքի բնագավառում. այն հանրային իշխանությամբ օժտված մարմնի` համապատասխան ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձին ուղղված միակողմանի կարգադրություն է, որը հիմնված է ի սկզբանե հանրային իշխանությամբ օժտված մարմնի կողմից իրագործվելու նպատակով ընդունված իրավական նորմերի վրա,

5) վարչական ակտն ընդունվում է կոնկրետ գործի կարգավորման նպատակով. այն ուղղված է հանրային իշխանությամբ օժտված մարմնի կողմից հանրային իրավունքի ոլորտում կոնկրետ անձին առնչվող կոնկրետ հարցի կարգավորմանը,

6) վարչական ակտն առաջացնում է ուղղակի իրավական հետևանքներ կամ ուղղված (միտված) է այդ հետևանքների առաջացմանը վարչական մարմնի հետ կազմակերպական, աշխատանքային, ներքին ենթակայական կամ որևէ այլ ուղղակի կապի մեջ չգտնվող համապատասխան ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձանց համար, դրանով վարչական մարմինը վերջիններիս համար սահմանում, փոփոխում, վերացնում կամ ճանաչում է իրավունքներ և պարտականություններ, ինչպես նաև նրանց տրամադրում է իրավունքներ կամ ստեղծում է այդ անձանց իրավական կամ փաստացի դրությունը բարելավող ցանկացած այլ պայման, կամ մերժում, միջամտում, ընդհուպ սահմանափակում է նրանց իրավունքների իրականացումը, որևէ պարտականություն է դնում նրանց վրա կամ ցանկացած այլ եղանակով վատթարացնում է նրանց իրավական կամ փաստացի դրությունը:

Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ տվյալ դեպքում Վերաքննիչ դատարանի դիրքորոշումներն այն մասին, որ Կոմիտեի 27.01.2017 թվականին կազմված թիվ 1011489 ստուգման ակտը չի հանդիսանում վարչական ակտ, անհիմն են, քանի որ Կոմիտեն նշված ակտն ընդունել է հանրային իրավահարաբերությունների արդյունքում, որի հիմքում ընկած է հանրային շահը, այն ուղղակի իրավական հետևանքներ է առաջացնում Ընկերության համար և բավարարում վարչական ակտի բոլոր որակական չափանիշներին: Հետևաբար, բողոքաբերի պնդումները հիմնավոր են նշված ակտը վարչական ակտ դիտարկելու համար:

Ավելին, Վճռաբեկ դատարանն անհիմն է համարում նաև Վերաքննիչ դատարանի դիրքորոշումն առ այն, որ սույն վեճը չի բխում հանրային իրավահարաբերություններից, քանի որ նման պայմաններում 27.01.2017 թվականին գործող խմբագրությամբ «Բնապահպանական և բնօգտագործման վճարների մասին» ՀՀ օրենքի 18-րդ հոդվածի 8-րդ մասի և «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 13-րդ գլխի դրույթների համակցված վերլուծությունից ակնհայտ է դառնում, որ, անկախ Ընկերության և Հայաստանի Հանրապետության անունից գործած ՀՀ էներգետիկայի և բնական պաշարների նախարարության միջև քաղաքացիաիրավական հարաբերությունների շրջանակներում 20.02.2013 թվականին կնքված «Օգտակար հանածոյի արդյունահանման նպատակով» ընդերքօգտագործման թիվ ՊՎ-376 պայմանագրից, բնապահպանական և բնօգտագործման վճարների հաշվարկման և վճարման նկատմամբ հսկողությունն իրականացվում է Հայաստանի Հանրապետության կառավարության լիազորած մարմնի` Կոմիտեի կողմից, «Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին» ՀՀ օրենքով սահմանված կարգով: Ստուգումների կառուցակարգի կիրառմամբ հանրային իրավահարաբերությունների շրջանակներում լիազոր մարմինն ստուգման արդյունքներով կազմված վարչական ակտում արձանագրում է առկա իրավախախտումները: Ըստ այդմ, բնապահպանական և բնօգտագործման վճարների գծով պարտավորությունների առաջադրումն իրականացվում է վարչական ակտ հանդիսացող ստուգման ակտի միջոցով:

Այսպիսով, սույն վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը համարում է բավարար` ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 150-րդ, 151-րդ և 163-րդ հոդվածների ուժով Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու համար: Միաժամանակ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ սույն որոշմամբ արտահայտված իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո վերաքննիչ բողոքի մյուս հիմքերն ու հիմնավորումները քննության առարկա դարձնելու համար գործն անհրաժեշտ է ուղարկել Վերաքննիչ դատարան` նոր քննության:

5. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները դատական ծախսերի բաշխման վերաբերյալ.

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 56-րդ հոդվածի համաձայն` դատական ծախսերը կազմված են պետական տուրքից և գործի քննության հետ կապված այլ ծախսերից:

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 60-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` կողմը, որի դեմ կայացվել է վճիռ, կամ որի բողոքը մերժվել է, կրում է Հայաստանի Հանրապետության դատական դեպարտամենտի` վկաներին և փորձագետներին վճարած գումարների հատուցման պարտականությունը, ինչպես նաև մյուս կողմի կրած դատական ծախսերի հատուցման պարտականությունը այն ծավալով, ինչ ծավալով դրանք անհրաժեշտ են եղել դատական պաշտպանության իրավունքի արդյունավետ իրականացման համար: Դատական պաշտպանության այն միջոցի հետ կապված ծախսերը, որ իր նպատակին չի ծառայել, դրվում են այդ միջոցն օգտագործած կողմի վրա, անգամ եթե վճիռը կայացվել է այդ կողմի օգտին:

Վճռաբեկ դատարանը, նկատի ունենալով այն, որ վճռաբեկ բողոքը ենթակա է բավարարման, իսկ գործն ուղարկվում է նոր քննության, որպիսի պարագայում դատական ծախսերի բաշխման հարցին հնարավոր չէ անդրադառնալ գործի քննության ներկա փուլում, գտնում է, որ այդ հարցը ենթակա է լուծման գործի նոր քննության ընթացքում:

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 169-171-րդ հոդվածներով, 172-րդ հոդվածի 1-ին մասով` Վճռաբեկ դատարանը

ՈՐՈՇԵՑ

1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել: Բեկանել ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի 15.12.2020 թվականի որոշումը և գործն ուղարկել նույն դատարան` նոր քննության:

2. Դատական ծախսերի բաշխման հարցին անդրադառնալ գործի նոր քննության ընթացքում:

3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում կայացման պահից, վերջնական է և բողոքարկման ենթակա չէ:

Նախագահող և զեկուցող Ռ. Հակոբյան

Ս. Անտոնյան

Ա. Բարսեղյան

Մ. Դրմեյան

Գ. Հակոբյան

Ս. Միքայելյան

Ա. Մկրտչյան

Տ. Պետրոսյան

Է. Սեդրակյան

Ն. Տավարացյան

ՀԱՏՈՒԿ ԿԱՐԾԻՔ

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատի կողմից թիվ ՎԴ/7612/05/17 վարչական գործով 19.05.2022 թվականին կայացված որոշման պատճառաբանական և եզրափակիչ մասերի վերաբերյալ

19.05.2022 թվական

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական պալատը (այսուհետ` Վճռաբեկ դատարան), 19.05.2022-ին գրավոր ընթացակարգով քննելով ՀՀ պետական եկամուտների կոմիտեի (այսուհետ` Կոմիտե) վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի 15.12.2020 թվականի որոշման դեմ` ըստ հայցի «ԹԵՂՈՒՏ» ՓԲԸ-ի (այսուհետ` Ընկերություն) հայցի ընդդեմ ՀՀ պետական եկամուտների կոմիտեի` ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի խոշոր հարկ վճարողների հարկային տեսչության 27.01.2017 թվականի թիվ 1011489 ստուգման ակտի 10-րդ կետը վերացնելու պահանջի մասին, Վճռաբեկ դատարանի դատավորների ընդհանուր թվի մեծամասնությամբ որոշել է վճռաբեկ բողոքը բավարարել, ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի 15.12.2020 թվականի որոշումը բեկանել և գործն ուղարկել նույն դատարան` նոր քննության:

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի դատավորներ Ս. Անտոնյանս, Ա. Բարսեղյանս, Է. Սեդրակյանս, համաձայն չլինելով վերը նշված որոշման պատճառաբանական և եզրափակիչ մասերի վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանի դատավորների մեծամասնության կարծիքի հետ, ղեկավարվելով ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 12-րդ հոդվածի 6-րդ և 7-րդ մասերով, շարադրում ենք մեր հատուկ կարծիքն այդ մասերի վերաբերյալ:

1. Վճռաբեկ դատարանը որպես գործի դատավարական նախապատմություն նշել է հետևյալը.

Դիմելով դատարան` Ընկերությունը պահանջել է վերացնել Կոմիտեի խոշոր հարկ վճարողների հարկային տեսչության 27.01.2017 թվականի թիվ 1011489 ակտի 10-րդ (Ռոյալթի) կետը:

ՀՀ վարչական դատարանի (դատավոր` Գ. Առաքելյան) (այսուհետ` Դատարան) 29.01.2018 թվականի վճռով հայցը մերժվել է:

ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 15.12.2020 թվականի որոշմամբ Ընկերության ներկայացուցչի վերաքննիչ բողոքը բավարարվել է մասնակիորեն` Դատարանի 29.01.2018 թվականի վճիռը բեկանվել է և գործն ուղարկվել է նոր քննության:

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Կոմիտեն (ներկայացուցիչ Արման Մնացականյան):

2. Վճռաբեկ դատարանը որպես վճռաբեկ բողոքի հիմքեր, հիմնավորումներ և պահանջ նշել է հետևյալը.

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանը խախտել է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 25-րդ, 27-րդ, 124-րդ հոդվածները, սխալ է մեկնաբանել իրավահարաբերության ծագման պահին գործող «Բնապահպանական և բնօգտագործման վճարների մասին» ՀՀ օրենքի 2-րդ, 5-րդ, 13.1-ին, 13.3-րդ, 13.4-րդ, 13.5-րդ, 13.9-րդ հոդվածները, չի կիրառել իրավահարաբերության ծագման պահին գործող «Բնապահպանական և բնօգտագործման վճարների մասին» ՀՀ օրենքի 18-րդ հոդվածի 8-րդ մասի և «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 13-րդ գլխով սահմանված նորմերը, կիրառել է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 152-րդ հոդվածի 7-րդ մասը, որը չպետք է կիրառեր:

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկով.

Վերաքննիչ դատարանը հաշվի չի առել այն հանգամանքը, որ հարկային մարմինն իր վերահսկողական գործառույթն իրականացրել է հանրային իրավունքի բնագավառում, և 27.01.2017 թվականին կազմված (ընդունված) թիվ 1011489 ակտը հանդիսանում է վարչական ակտ, որի ընդունումն ուղղված է եղել հանրային իրավունքի ոլորտում Ընկերությանն առնչվող կոնկրետ հարցի կարգավորմանը:

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 15.12.2020 թվականի կայացրած որոշումը և գործն ուղարկել համապատասխան դատարան` նոր քննության և սահմանել նոր քննության ծավալը:

3. Վճռաբեկ դատարանը որպես վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստեր նշել է հետևյալը.

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը`

1) ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի նախագահի կողմից 31.10.2016 թվականին տրված թիվ 1011489 հանձնարարագրի համաձայն` ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի ստուգումների կազմակերպման և դիտարկման վարչության հարկային հաշվանցումների և վերադարձման հսկողության բաժնի գլխավոր հարկային տեսուչ Գևորգ Պատուրյանին, Խոշոր հարկ վճարողների հարկային տեսչության վառելիքաէներգետիկ և հանքահումքային ոլորտային հսկողության բաժնի գլխավոր հարկային տեսուչներ Արտյոմ Վարդանյանին, Արմեն Հունանյանին և Ռուբեն Դավթյանին հանձնարարվել է ՀՀ օրենսդրությամբ հարկային մարմնին վերապահված իրավասության սահմաններում տնտեսավարող սուբյեկտի գործունեության ոլորտում օրենքի և այլ իրավական ակտերի հիման վրա հարկային մարմին ներկայացված հաշվետվությունների, հաշվարկների և այլ փաստաթղթերի արժանահավատությունը պարզելու, ՀՀ օրենքների և այլ իրավական ակտերի պահանջների կատարման նկատմամբ պետական հսկողություն իրականացնելու նպատակով Ընկերությունում անցկացնել բյուջեի հետ փոխհարաբերությունների և հարկային մարմնի կողմից վերահսկվող ՀՀ օրենսդրության առանձին պահանջների կատարման ճշտության ստուգում` ստուգմամբ պարզման ենթակա հարցերի մեջ ներառելով նաև բնապահպանական և բնօգտագործման վճարները 01.04.2011-30.09.2016 թվականներն ընկած ժամանակահատվածի համար, այդ թվում` ռոյալթի` 01.01.2012-31.12.2015 թվականներն ընկած ժամանակահատվածի համար: Ըստ նույն հանձնարարագրի` որպես ստուգման հիմք նշվել է «Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին» ՀՀ օրենքը (Հատոր 1-ին, գ.թ. 121-122).

2) ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի ստուգումների կազմակերպման և դիտարկման վարչության հարկային հաշվանցումների և վերադարձման հսկողության բաժնի գլխավոր հարկային տեսուչ Գևորգ Պատուրյանի, Խոշոր հարկ վճարողների հարկային տեսչության վառելիքաէներգետիկ և հանքահումքային ոլորտային հսկողության բաժնի գլխավոր հարկային տեսուչներ Արտյոմ Վարդանյանի, Արմեն Հունանյանի և Ռուբեն Դավթյանի կողմից 27.01.2017 թվականին կազմվել է թիվ 1011489 ստուգման ակտը, որի, մասնավորապես, 10-րդ կետի (Ռոյալթի) համաձայն. «Ընկերությունը (...) 2015թ. համար հաշվարկել է ռոյալթիի հաշվարկման բազա (...) 52,432,957,240 դրամ: Ստուգման ընթացքում պարզվել է, որ ռոյալթի վճարող ընկերության կողմից 2015թ. ներառող յուրաքանչյուր ամսվա արդյունքներով արտադրանքի իրացումից հասույթը 10% և ավելի չափով ցածր է նույն ամսվա արդյունքներով խտանյութի միջազգային միջին գների հիման վրա (...) հաշվարկված հասույթի մեծությունից: (...) Վերահաշվարկի արդյունքում ստացվում է, որ արտադրանքի իրացումից հասույթը պետք է ավելացվի 11,428,029,956 դրամով և կկազմի 63,860,987,196 դրամ (...): Ընկերությունը հարկային տեսչություն ներկայացված 2015թ. ռոյալթիի հաշվարկ-հաշվետվությունում ռոյալթիի բազայի նկատմամբ արժեքային դրույքաչափի մեծության որոշման ժամանակ շահույթի մեծությունը հաշվարկելիս ռոյալթիի հաշվարկման բազայից կատարված նվազեցումների գումարն ավել է ցույց տվել սեփականության իրավունքով հարկ վճարողին չպատկանող (...) շենքերի համար հաշվարկված 1,269,253,327 դրամ ամորտիզացիոն գումարի չափով, որը պակասեցնելուց հետո նվազեցումների գումարը կկազմի 36,372,038,277 դրամ: (...) Արդյունքում վերը նշված խախտումները հաշվի առնելով` ռոյալթիի դրույքաչափը կկազմի 9,38062 տոկոս` 7,52630 տոկոսի փոխարեն: Այդ խախտումների հետևանքով «Բնապահպանական և բնօգտագործման վճարների մասին» ՀՀ օրենքի 13.5-րդ հոդվածի համաձայն հաշվարկված պակաս ցույց տրված ռոյալթիի գումարը կազմում է 2,044,294,976 դրամ (...): Ընդամենը ռոյալթիի գծով ենթակա է լրացուցիչ գանձման 3,078,753,958 դրամ: (...):» (Հատոր 1-ին, գ.թ. 100-106).

3) ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի հարկային և մաքսային մարմինների գանգատարկման հանձնաժողովի կողմից 28.03.2017 թվականին կայացվել է թիվ 17/2 որոշումը, որի համաձայն, ի թիվս այլնի, մասնավորապես 3-րդ կետով որոշվել է 27.01.2017թ. թիվ 1011489 ստուգման ակտի 10-րդ կետից 1) ռոյալթիի գծով հաշվարկված պարտավորությունը` 2,044,294,976 դրամ գումարով, նվազեցնել 691,988,110 դրամի չափով, 2) Հայաստանի Հանրապետության 01.03.2017թ. «Բնապահպանական և բնօգտագործման վճարների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքում փոփոխություն և լրացում կատարելու մասին» ՀՕ-78-Ն օրենքի ուժի մեջ մտնելու օրվանից նվազեցնել ռոյալթիի գծով հաշվարկված տույժերը և տուգանքները (Հատոր 1-ին, գ.թ. 30-68):

4. Վճռաբեկ դատարանը որպես Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանություններ և եզրահանգումներ նշել է հետևյալը.

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 161-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ` նույն հոդվածի 2-րդ մասի 3-րդ կետի իմաստով, այն է` իրավահարաբերության ծագման պահին գործող «Բնապահպանական և բնօգտագործման վճարների մասին» ՀՀ օրենքի 18-րդ հոդվածի 8-րդ մասի առնչությամբ առկա է իրավունքի զարգացման խնդիր:

Վերոգրյալով պայմանավորված` Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ հետևյալ իրավական հարցադրմանը. արդյո՞ք ՀՀ պետական եկամուտների կոմիտեի կողմից կայացված ստուգման ակտը համարվում է վարչական ակտ և ենթակա է բողոքարկման ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքով սահմանված կարգով, եթե այն ընդունվել է տնտեսվարող սուբյեկտի և պետության միջև կնքված քաղաքացիաիրավական պայմանագրային պարտավորությունների շրջանակներում:

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 10-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` վարչական դատարանին ընդդատյա են հանրային իրավահարաբերություններից ծագող բոլոր գործերը, (...):

ՀՀ Սահմանադրության 10-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` ընդերքը և ջրային ռեսուրսները պետության բացառիկ սեփականությունն են:

ՀՀ Սահմանադրության 60-րդ հոդվածի 8-րդ մասի համաձայն` յուրաքանչյուր ոք պարտավոր է մուծել օրենքին համապատասխան սահմանված հարկեր, տուրքեր, կատարել պետական կամ համայնքային բյուջե մուտքագրվող պարտադիր այլ վճարումներ:

ՀՀ Սահմանադրության 154-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` կառավարությունը կառավարում է պետական սեփականությունը:

27.01.2017 թվականին գործող խմբագրությամբ «Բնապահպանական և բնօգտագործման վճարների մասին» ՀՀ օրենքի (ուժը կորցրել է 01.01.2018թ.) (այսուհետ` Օրենք) 1-ին հոդվածի համաձայն` նույն օրենքը սահմանում է Հայաստանի Հանրապետությունում բնապահպանական և բնօգտագործման վճարների (այսուհետ` վճարներ) հասկացությունները, վճարողների շրջանակը, վճարների տեսակները, հաշվարկման և վճարման կարգը, սույն օրենքի խախտման համար պատասխանատվությունը, կարգավորում է վճարների հետ կապված այլ հարաբերություններ:

Օրենքի 2-րդ հոդվածի 1-ին պարբերության համաձայն` բնապահպանական վճարը բնապահպանական միջոցառումների իրականացման համար անհրաժեշտ դրամական միջոցների գոյացման նպատակով նույն օրենքին համապատասխան պետական բյուջե, իսկ օրենքով նախատեսված դեպքերում` համայնքի բյուջե վճարվող պարտադիր վճարն է:

Նույն հոդվածի 2-րդ պարբերության համաձայն` բնօգտագործման վճարը պետական սեփականություն համարվող բնական պաշարների արդյունավետ, համալիր օգտագործման, ինչպես նաև բնական պաշարների օգտագործումը փոխհատուցելու նպատակով այդ պաշարների օգտագործման և (կամ) իրացման համար նույն օրենքին համապատասխան Հայաստանի Հանրապետության պետական բյուջե վճարվող վճարն է:

Օրենքի 5-րդ հոդվածով սահմանվել են բնօգտագործման վճարի տեսակները, որոնցից է նաև ռոյալթին` արդյունահանված մետաղական օգտակար հանածոների և դրանց վերամշակման արդյունքում ստացված արտադրանքի իրացման համար:

Օրենքի 13.1-ին հոդվածի համաձայն` ռոյալթին մետաղական օգտակար հանածոների օգտագործումը փոխհատուցելու նպատակով, ինչպես նաև մետաղական օգտակար հանածոների և դրանց վերամշակման արդյունքում ստացված արտադրանքի իրացումից ստացվող բարձր շահութաբերության համար նույն օրենքին համապատասխան Հայաստանի Հանրապետության պետական բյուջե վճարվող վճար է:

Օրենքի 13.9-րդ հոդվածի համաձայն` ռոյալթիների հաշվարկման և վճարման նկատմամբ հսկողությունն իրականացնում են Հայաստանի Հանրապետության հարկային մարմինները:

Օրենքի 18-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` նույն օրենքի խախտումն առաջացնում է օրենսդրությամբ սահմանված պատասխանատվություն:

Օրենքի 18-րդ հոդվածի 8-րդ մասի համաձայն` վճարման պարտավորությունների գծով գումարի մուծումը սահմանված ժամկետներից ուշացնելու դեպքում գումարը ենթակա է գանձման «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 13-րդ գլխով սահմանված կարգով:

27.01.2017 թվականին գործող խմբագրությամբ «Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին» ՀՀ օրենքի 1-ին հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` ստուգումն օրենքի հիման վրա իրականացվող ընթացակարգ է, որով պարզվում է տնտեսավարող սուբյեկտի ներկայացրած հաշվետվությունների, Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ նախատեսված հայտարարագրերի, հարկերի և պարտադիր այլ վճարների գծով նախատեսված հաշվարկների, ելակետային տվյալների, այլ փաստաթղթերի (այսուհետ` հաշվետվություն) արժանահավատությունը և վերջինիս ծավալած փաստացի գործունեության համապատասխանությունն օրենքների և այլ իրավական ակտերի պահանջներին:

27.01.2017 թվականին գործող խմբագրությամբ «Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին» ՀՀ օրենքի 1-ին հոդվածի 4-րդ մասում սահմանվել է, որ ստուգումները կարող են լինել թեմատիկ` (...), կամ համալիր` (...): Թեմատիկ են (...), բնօգտագործման, բնապահպանական և օրենքով սահմանված այլ պարտադիր վճարների հաշվարկման ու վճարման ճշտությունը պարզելուն ուղղված ստուգումները, (...):

27.01.2017 թվականին գործող խմբագրությամբ «Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին» ՀՀ օրենքի 2-րդ հոդվածի համաձայն` Հայաստանի Հանրապետության տարածքում իրենց լիազորությունների շրջանակներում ստուգումներ իրականացնելու իրավասությամբ, ի թիվս այլ մարմինների, օժտված է նաև Հայաստանի Հանրապետության կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեն:

27.01.2017 թվականին գործող խմբագրությամբ «Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին» ՀՀ օրենքի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` ստուգման (...) հանձնարարագրում նշված ժամկետն ավարտվելուց հետո (...) ստուգումն իրականացնող անձը (...) ամփոփում է ստուգման արդյունքները` խախտումներ չհայտնաբերելու դեպքում կազմում տեղեկանք, իսկ խախտումներ հայտնաբերելու դեպքում` ակտի նախագիծ: (...) Նույն մասի երկրորդ պարբերությամբ նախատեսված ժամկետում տնտեսավարող սուբյեկտի ղեկավարի կամ նրան փոխարինող պաշտոնատար անձի կողմից առարկություններ չներկայացվելու դեպքում ստուգող մարմինը կազմում է ակտը (...):

Նույն հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն` ստուգումների հետ կապված վարույթի նկատմամբ կիրառվում են «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի դրույթները, եթե այլ բան նախատեսված չէ սույն օրենքով:

27.01.2017 թվականին գործող խմբագրությամբ «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 3-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` նույն օրենքում օգտագործվող հիմնական հասկացություններն ունեն հետևյալ իմաստները` վարչական մարմիններ` Հայաստանի Հանրապետության գործադիր իշխանության հանրապետական մարմիններ` Հայաստանի Հանրապետության նախարարություններ, ինչպես նաև Հանրապետության ողջ տարածքում վարչարարություն իրականացնող պետական այլ մարմիններ:

27.01.2017 թվականին գործող խմբագրությամբ «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 53-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` վարչական ակտն արտաքին ներգործություն ունեցող այն որոշումը, կարգադրությունը, հրամանը կամ այլ անհատական իրավական ակտն է, որը վարչական մարմինն ընդունել է հանրային իրավունքի բնագավառում կոնկրետ գործի կարգավորման նպատակով, և ուղղված է անձանց համար իրավունքներ և պարտականություններ սահմանելուն, փոփոխելուն, վերացնելուն կամ ճանաչելուն:

ՀՀ սահմանադրական դատարանը 18.07.2009 թվականի թիվ ՍԴՈ-816 որոշմամբ անդրադարձել է «բնապահպանական վճար» և «բնօգտագործման վճար» եզրույթների տարբերությանը և նշել, որ «Բնապահպանական և բնօգտագործման վճարների մասին» ՀՀ օրենքի 2-րդ հոդվածում կանխորոշված է այդ վճարների առանձնահատուկ իրավական բնույթը: Այդ կապակցությամբ ՀՀ սահմանադրական դատարանը, վկայակոչելով իր մեկ այլ` 13.05.2008 թվականի թիվ ՍԴՈ-753 որոշումը, փաստել է, որ նշված որոշմամբ առանձնացվել են ՀՀ Սահմանադրության (2005թ. խմբագրությամբ) 45-րդ հոդվածում մատնանշված «պարտադիր վճար» հասկացության բնորոշ հատկանիշները, այն է` դա կրում է հանրային բնույթ և նախատեսված է պետական կամ համայնքային բյուջե մուտքագրվելու համար: Այսինքն, ի տարբերություն բնօգտագործման վճարի, պետության կողմից բնապահպանական վճարի հավաքագրումը նպատակաուղղված է բնապահպանական միջոցառումների իրականացմանը, որում էլ դրսևորվում է վճարի այդ ձևի հանրային, այսինքն` պարտադիր բնույթը: «Բնօգտագործման վճար» եզրույթի կապակցությամբ ՀՀ սահմանադրական դատարանն արտահայտել է հետևյալ իրավական դիրքորոշումը. «(...) բնօգտագործման վճարը, հանդիսանալով գույքի օգտագործման դիմաց գանձվող վճար, իրենից ներկայացնում է քաղաքացիաիրավական հարաբերությունների տարր, և որպես այդպիսին, նման գումարի գանձման համար իրավական հիմք է հանդիսանում ընդերքի սեփականատիրոջ, այն է` պետության, որն այդ իրավահարաբերություններում գործում է լիազորված մարմնի միջոցով, և ընդերքն օգտագործողի միջև կնքված համապատասխան քաղաքացիաիրավական պայմանագիրը: (...) Օրենսդիրը բնօգտագործման վճար սահմանելիս` այն դիտարկել է որպես պետության սեփականությունը հանդիսացող սահմանափակ ռեսուրսի` ընդերքի օգտագործման դիմաց տրվող վարձավճար, և վերջինիս վճարման հետ կապված իրավահարաբերություններին տվել է քաղաքացիաիրավական հարաբերություններին բնորոշ իրավակարգավորում, որտեղ խնդրո առարկա վճարը դիտարկել է որպես քաղաքացիաիրավական հարաբերությունների տարր: Վերոգրյալի հիման վրա սահմանադրական դատարանն արձանագրում է, որ (...) բնօգտագործման վճարները չեն հանդիսանում պարտադիր վճարներ:(...)»:

ՀՀ սահմանադրական դատարանը նաև արձանագրել է, որ բնօգտագործման վճարներ վճարողների կողմից այդ վճարների գումարները հաշվարկելուն ուղղված գործունեությունն իրենից ներկայացնում է սեփականատիրոջ` պետության առջև տնտեսավարող սուբյեկտի պայմանագրային պարտավորությունների կատարումն ապահովող գործունեություն, որը չի ներառվում տնտեսավարող սուբյեկտի «ձեռնարկատիրական գործունեություն» հասկացության բովանդակային ծավալներում, հետևաբար, մասնավորապես բնօգտագործման վճար վճարողների կողմից վճարների հաշվարկման և վճարման նկատմամբ վերահսկողություն իրականացնելիս հարկային մարմինը վերահսկում է ոչ թե տնտեսավարող սուբյեկտի ձեռնարկատիրական գործունեությունը, այլ վերջինիս կողմից սեփականատիրոջ առջև ստանձնված պայմանագրային պարտավորությունների կատարումը:

12.05.2020 թվականի թիվ ՍԴՈ-1530 որոշմամբ ՀՀ սահմանադրական դատարանը փաստել է, որ ընդերքը և ջրային ռեսուրսները պետության բացառիկ սեփականությունն են, իսկ Կառավարությունը կառավարում է պետական սեփականությունը, այսինքն` նաև ընդերքը: Սահմանադրական դատարանը փաստել է, որ ցանկացած միջամտություն տնտեսական գործունեությանը, այդ թվում` ստուգումները, սահմանափակում են տնտեսական գործունեության ազատությունը: Հաշվի առնելով Սահմանադրության 59-րդ և 60-րդ հոդվածների վերոնշյալ փոխկապակցվածությունը` Սահմանադրական դատարանն արձանագրել է, որ Սահմանադրության 60-րդ հոդվածի 1-ին մասում ամրագրված իրավազորություններից որևէ մեկի միջոցով տնտեսական գործունեության ազատության իրականացումը կարող է սահմանափակվել, մասնավորապես, այդ գործունեության ժամանակ Սահմանադրության 60-րդ հոդվածի 8-րդ մասով սահմանված` օրենքին համապատասխան հարկեր, տուրքեր մուծելու, պետական կամ համայնքային բյուջե մուտքագրվող պարտադիր այլ վճարումներ կատարելու պարտականությունն ապահովելու նպատակով: Սահմանադրական դատարանի գնահատմամբ` այս պարտականությունն սկզբունքորեն կարող է տարածվել նաև քաղաքացիաիրավական պայմանագրային պարտավորությունների վրա, եթե դա հատուկ կանոնակարգվի օրենքով:

«Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին» ՀՀ օրենքի 11-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` ստուգումն իրականացնող անձանց գործողությունները, ինչպես նաև ստուգման արդյունքում կազմված ակտը երկու ամսվա ընթացքում, եթե օրենքով այլ բան չի նախատեսվում, կարող են բողոքարկվել այն պետական մարմնին, որին անմիջականորեն ենթարկվում է (են) ստուգող անձը (անձինք), կամ «Տեսչական մարմինների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքով նախատեսված բողոքարկման հանձնաժողով, կամ դատարան: (...) Նույն հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն` բողոքները վերադասության կարգով քննության են առնվում, և դրանց վերաբերյալ որոշումներն ընդունվում են ոչ ուշ, քան բողոքն ստացվելու օրվանից 30 օրացուցային օրվա ընթացքում: Նշված ժամկետում բողոքի վերաբերյալ պատասխան չտրվելու դեպքում բողոքում բերված փաստարկները համարվում են ընդունված: Սույն կետով սահմանված ժամկետի հաշվարկն սկսվում է գրավոր բողոքը համապատասխան մարմնում մուտքագրվելու օրվան հաջորդող առաջին աշխատանքային օրվանից: Նույն հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն` ընդունված որոշմանը չհամաձայնվելու դեպքում տնտեսավարող սուբյեկտի ղեկավարը կամ նրան փոխարինող պաշտոնատար անձն իրավունք ունի բողոքարկել դատարան:

Վերոգրյալ իրավանորմերի վերլուծության արդյունքում Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ, չնայած բնօգտագործման վճարն ընդերքն օգտագործելու համար քաղաքացիաիրավական հարաբերությունների բաղկացուցիչ մաս համարվելու հանգամանքին, այնուամենայնիվ, նշված հարաբերության պարտավորության կատարելիության վերաբերյալ հսկողությունը իրականացնում է ՀՀ պետական եկամուտների կոմիտեն, որն իր լիազորություններն իրականացնում է «Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին» ՀՀ օրենքով նախատեսված կարգով հանրային բնույթ ունեցող իրավահարաբերությունների շրջանակներում:

Վերը ներկայացված իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ այն հարցին, թե որ դատարանը պետք է քննի Կոմիտեի ստուգման արդյունքում կայացված ակտի դեմ ներկայացված բողոքը:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացված որոշմամբ արձանագրել է, որ ընդդատությունը` որպես դատավարական ինստիտուտ, դատավարական նորմերի այնպիսի համակցություն է, որոնք կարգավորում են դատարանի քննությանը ենթակա բոլոր գործերի բաշխումը ՀՀ դատական իշխանության առաջին ատյանի կոնկրետ դատարանների միջև: Ընդ որում, ՀՀ սահմանադրական դատարանը 03.02.2009 թվականի թիվ ՍԴՈ-787 որոշմամբ արտահայտել է այն իրավական դիրքորոշումը, որ դատական պաշտպանության իրավունքի բաղկացուցիչ տարրն է հանդիսանում անձի` այն դատարանում իր գործի քննության իրավունքը, որի ընդդատությանն օրենքով հանձնված է տվյալ գործը:

Այսպիսով, իրավունքների պաշտպանության հայցի կամ դիմումի հիման վրա հարուցված գործերի առարկայական ընդդատության հարցը որոշվում է` ելնելով այն հանգամանքից, թե ինչպիսի (հանրային կամ մասնավոր) իրավահարաբերություններից ծագող վեճից է բխում այդ գործերի հարուցման համար հիմք հանդիսացած պահանջը (իսկ մի քանի փոխկապակցված հայցապահանջների առկայության դեպքում` դրանցից հիմնականը) (տե՛ս, «Վեոլիա Ջուր» ՓԲԸ-ն ընդդեմ ՀՀ ֆինանսների նախարարության թիվ ՎԴ/5605/05/19 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 01.07.2020 թվականի որոշումը):

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը մի շարք որոշումներում անդրադարձել է հանրային և մասնավոր իրավահարաբերությունների տարբերակման և դրա հիման վրա դատական գործերի ընդդատության տարանջատման հարցին: Այսպես, ըստ ՀՀ վճռաբեկ դատարանի բնորոշման` հանրային է այն իրավահարաբերությունը, որում կողմերից մեկի դերում անպայմանորեն հանդես է գալիս հանրային իշխանական լիազորություններով օժտված սուբյեկտը, որն այդ հարաբերության ընթացքում հանրային շահի իրացման կապակցությամբ իրացնում է օրենքով սահմանված իր հանրային իշխանական լիազորությունները: Իրավահարաբերության հանրային լինելու և դրանից բխող վեճը վարչական դատարանին ընդդատյա լինելու հանգամանքը պարզելու նպատակով պետք է գնահատման առարկա դարձվեն հետևյալ հանգամանքները.

1. արդյո՞ք իրավահարաբերության կողմերից մեկը հանրային իշխանական լիազորություններով օժտված սուբյեկտ է, թե` ոչ,

2. արդյո՞ք այդ իրավահարաբերության բովանդակությունը կազմում է հանրային իշխանական լիազորությամբ օժտված սուբյեկտի կողմից իր հանրային իշխանական լիազորությունների իրականացման պարտականությունը, թե` ոչ,

3. արդյո՞ք այդ իրավահարաբերությունը ծագել է հանրային շահի իրացման կապակցությամբ (իրավահարաբերությունն ուղղված է եղել հանրային շահի` սոցիալ-իրավական պրակտիկայում իրացմանը և առարկայացմանը), թե` ոչ: ՀՀ վճռաբեկ դատարանը գտել է, որ միայն վերոգրյալ պայմանների միաժամանակյա առկայության դեպքում է հնարավոր փաստել իրավահարաբերության հանրային լինելու հանգամանքը, ինչպես նաև այդ հարաբերությունից բխող վեճերի ընդդատության հարցը (տե՛ս, «Վեստ» ՍՊԸ-ն ընդդեմ ՀՀ էկոնոմիկայի նախարարության մտավոր սեփականության գործակալության թիվ ՎԴ/0823/05/14, թիվ ՎԴ/0830/05/14 և թիվ ՎԴ/1621/05/14 վարչական գործերով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 22.04.2016 թվականի որոշումները):

«Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին» ՀՀ օրենքի դրույթների համակարգային վերլուծության հիման վրա ՀՀ վճռաբեկ դատարանը եզրահանգել է, որ նշված օրենքի շրջանակներում ստուգումների իրականացման արդյունքում ծագող իրավահարաբերությունները հանրային են, քանի որ նախ ստուգում իրականացնող անձը ստուգումների ընթացքում հանդես է գալիս որպես հանրային իշխանական լիազորություններով օժտված սուբյեկտ, որը հիմնավորվում է նույն օրենքի 7-րդ հոդվածով սահմանված ստուգում իրականացնող անձի լիազորությունների շրջանակով (օրինակ` պահանջել փաստաթղթեր, տվյալներ և այլ տեղեկություններ, բացատրություններ, տեղեկանքներ, սահմանել ժամկետներ` բացահայտված այն թերությունների և խախտումների վերացման համար, որոնք չեն առաջացնում քրեական կամ վարչական պատասխանատվություն, ստուգման հրամանում նշված հարցերի շրջանակներում տնտեսավարող սուբյեկտի ղեկավարից կամ նրան փոխարինող անձից պահանջել անցկացնելու ակտիվների և պարտավորությունների գույքագրումներ և այլն): Բացի այդ, նույն օրենքի 2-րդ հոդվածով թվարկվում են այն պետական մարմինները, որոնք օժտված են Հայաստանի Հանրապետության տարածքում իրենց լիազորությունների շրջանակներում ստուգումներ իրականացնելու իրավասությամբ:

Ինչ վերաբերում է հանրային շահի իրացման կապակցությամբ իրավահարաբերության առաջացման պայմանին, ապա ՀՀ վճռաբեկ դատարանը գտել է, որ նույն օրենքի 3-րդ հոդվածի 1-ին մասով սահմանված ստուգման նպատակը (այն է` ստուգման նպատակը տնտեսավարող սուբյեկտի գործունեության ոլորտում օրենքի և այլ իրավական ակտերի հիման վրա պետական մարմիններին ներկայացված կամ հրապարակված հաշվետվությունների արժանահավատությունը պարզելը, Հայաստանի Հանրապետության օրենքների ու այլ իրավական ակտերի պահանջների կատարման նկատմամբ պետական հսկողություն իրականացնելը և տնտեսավարող սուբյեկտի գույքային իրավունքները պաշտպանելն է) բավարար է արձանագրելու համար, որ ստուգումների իրականացման հիմքում հենց հանրային շահն է:

Վերոգրյալի հիման վրա ՀՀ վճռաբեկ դատարանը գտել է, որ «Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին» ՀՀ օրենքի հիման վրա իրականացվող ստուգումների արդյունքում ծագող իրավահարաբերությունները հանրային բնույթի են: Ուստի, բացառվում է ստուգումների իրականացման կապակցությամբ ստուգում իրականացնող մարմնի և տնտեսվարող սուբյեկտի միջև ծագող վեճերի քննությունը ընդհանուր իրավասության դատարանում` որպես քաղաքացիական գործ:

Հաշվի առնելով «Նորմատիվ իրավական ակտերի մասին» ՀՀ օրենքի 41-րդ հոդվածով սահմանված նորմատիվ իրավական ակտի նորմի մեկնաբանման կանոնը (Նորմատիվ իրավական ակտի նորմը մեկնաբանվում է` հաշվի առնելով նորմատիվ իրավական ակտն ընդունելիս այն ընդունող մարմնի նպատակը` ելնելով դրանում պարունակվող բառերի և արտահայտությունների տառացի նշանակությունից, ամբողջ հոդվածի, գլխի, բաժնի կարգավորման համատեքստից, այն նորմատիվ իրավական ակտի դրույթներից, ի կատարումն որի ընդունվել է այդ ակտը, տվյալ նորմատիվ իրավական ակտով սահմանված սկզբունքներից, իսկ այդպիսի սկզբունքներ սահմանված չլինելու դեպքում` տվյալ իրավահարաբերությունը կարգավորող իրավունքի ճյուղի սկզբունքներից), կարևորելով նաև ««Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին» ՀՀ օրենքում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» 04.02.2010 թվականին ընդունված և 30.03.2010 թվականին ուժի մեջ մտած թիվ ՀՕ-17-Ն օրենքի նախագծին կից ներկայացված հիմնավորման մեջ արտահայտված օրենսդրի նպատակը ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ «Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին» ՀՀ օրենքի 11-րդ հոդվածում նշված բողոքարկումը պետք է իրականացվի ՀՀ վարչական դատարանում (տե՛ս, «Վեոլիա Ջուր» ՓԲԸ-ն ընդդեմ ՀՀ ֆինանսների նախարարության թիվ ՎԴ/5605/05/19 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 01.07.2020 թվականի որոշումը):

Վերահաստատելով նախկինում կայացված որոշումներում արտահայտված իրավական դիրքորոշումները` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ պետությունը, հանդիսանալով ընդերքի և ջրային ռեսուրսների բացառիկ սեփականատեր, համապատասխան պայմանագրի հիման վրա դրանք տրամադրում է տնտեսվարող սուբյեկտի օգտագործմանը, ինչի նկատմամբ հսկողությունն իրականացնելու նպատակով հանրային իրավահարաբերությունների շրջանակներում համապատասխան լիազոր մարմնի միջոցով կիրառում է ստուգումների կառուցակարգը, իսկ իրավախախտման փաստի հայտնաբերման դեպքում այն ամրագրվում է ստուգման արդյունքներով կազմված վարչական ակտում, որը դատական կարգով կարող է բողոքարկվել բացառապես վարչական դատավարության շրջանակներում:

Վճռաբեկ դատարանի իրավական դիրքորոշման կիրառումը սույն գործի փաստերի նկատմամբ.

Սույն գործը հարուցվել է Ընկերության վիճարկման հայցի հիման վրա, որով վերջինս պահանջել է վերացնել Կոմիտեի կողմից 27.01.2017 թվականին կազմված թիվ 1011489 ստուգման ակտի 10-րդ կետը:

Դատարանն Ընկերության հայցը մերժել է` պատճառաբանելով, որ վիճարկվող ստուգման ակտի 10-րդ (Ռոյալթի) կետը կազմվել է օրենսդրական պահանջների պահպանմամբ, ուստի առկա չէ «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 63-րդ հոդվածով սահմանված որևէ հիմք` անվավեր ճանաչելու համար:

Վերաքննիչ դատարանը, մասնակիորեն բավարարելով բողոքը, պատճառաբանել է, որ չնայած վիճարկվող ստուգման ակտը` դրա 10-րդ (Ռոյալթի) կետի մասով, հարկային մարմնի կողմից ընդունվել է 27.01.2017 թվականին գործող խմբագրությամբ «Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին» ՀՀ օրենքով նախատեսված գործիքակազմի կիրառման արդյունքում` բնօգտագործման վճարների հաշվարկման և վճարման ճշտությունը պարզելուն ուղղված ստուգումների ընթացակարգով, այնուամենայնիվ, այն չի համապատասխանում «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 53-րդ հոդվածով ամրագրված` վարչական ակտին բնորոշ հատկանիշներին, և, ըստ այդմ, չի հանդիսանում վարչական ակտ, քանզի հարկային մարմինն իր նշված վերահսկողական գործառույթը չի իրականացրել հանրային իրավունքի բնագավառում, և թիվ 1011489 ակտի ընդունումն էլ ուղղված չի եղել հանրային իրավունքի ոլորտում «ԹԵՂՈՒՏ» ՓԲ ընկերությանն առնչվող կոնկրետ հարցի կարգավորմանը:

Սույն որոշմամբ հայտնած իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո անդրադառնալով ստորադաս դատարանների եզրահանգումների հիմնավորվածությանը` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է հետևյալը.

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը նախկինում կայացրած որոշմամբ անդրադառնալով «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 53-րդ հոդվածին` արձանագրել է, որ յուրաքանչյուր գործով վարչական ակտի հատկանիշների պարզաբանման համար դատարանը պետք է գնահատի վիճարկվող ակտի անհատական ակտ լինելու, վարչական մարմնի կողմից ընդունված լինելու, արտաքին ներգործություն ունենալու, հանրային իրավունքի բնագավառում ընդունված լինելու, կոնկրետ գործի կարգավորման նպատակ հետապնդելու, անձի համար իրավունքներ և պարտականություններ սահմանելու հանգամանքների միաժամանակյա առկայությունը (տե՛ս «Օլիմպ» արտադրական կոոպերատիվն ընդդեմ ՀՀ կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեի թիվ ՎԴ/4538/05/09 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 29.10.2010 թվականի որոշումը):

Ընդհանրացնելով վարչական ակտի հասկացության մեջ մտնող տարրերը` ՀՀ վճռաբեկ դատարանը մեկ այլ որոշմամբ գտել է, որ վարչական ակտին բնորոշ են հետևյալ հատկանիշները.

1) վարչական ակտն անհատական իրավական ակտ է. այն պաշտոնական գրավոր փաստաթուղթ է (բացառությամբ «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 54-րդ հոդվածով նախատեսված բանավոր և այլ ձևի վարչական ակտերի), որը չի պարունակում իրավական նորմեր և սահմանում է պարտադիր ճանաչման, պահպանության, պաշտպանության, կատարման կամ կիրառման ենթակա իրավունքներ, պարտականություններ, սահմանափակումներ կամ այլ վարքագծի կանոններ միայն դրանում ուղղակիորեն անհատապես նշված կամ նախատեսված ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձանց համար, այսինքն` ունի հստակորեն որոշված հասցեատեր,

2) վարչական ակտն ընդունվում է վարչական մարմինների` ՀՀ գործադիր իշխանության հանրապետական, տարածքային կառավարման, տեղական ինքնակառավարման մարմինների, ինչպես նաև վարչարարություն իրականացնող այլ պետական մարմինների կողմից,

3) վարչական ակտն ունի արտաքին ներգործություն. նրա հասցեատերն այնպիսի ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձ է, որը կազմակերպական, աշխատանքային, ներքին ենթակայական կամ որևէ այլ ուղղակի կապի մեջ չի գտնվում այն ընդունած մարմնի հետ,

4) վարչական ակտն ընդունվում է հանրային իրավունքի բնագավառում. այն հանրային իշխանությամբ օժտված մարմնի` համապատասխան ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձին ուղղված միակողմանի կարգադրություն է, որը հիմնված է ի սկզբանե հանրային իշխանությամբ օժտված մարմնի կողմից իրագործվելու նպատակով ընդունված իրավական նորմերի վրա,

5) վարչական ակտն ընդունվում է կոնկրետ գործի կարգավորման նպատակով. այն ուղղված է հանրային իշխանությամբ օժտված մարմնի կողմից հանրային իրավունքի ոլորտում կոնկրետ անձին առնչվող կոնկրետ հարցի կարգավորմանը,

6) վարչական ակտն ուղղակի իրավական հետևանքներ է առաջացնում վարչական մարմնի հետ կազմակերպական, աշխատանքային, ներքին ենթակայական կամ որևէ այլ ուղղակի կապի մեջ չգտնվող համապատասխան ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձի համար. դրանով վարչական մարմինը սահմանում, փոփոխում, վերացնում կամ ճանաչում է իրավունքներ և պարտականություններ այդ ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձանց համար:

Ընդ որում, թվարկված որակական հատկանիշներից յուրաքանչյուրն անհրաժեշտ է, իսկ դրանց համակցությունը` բավարար` գրավոր փաստաթուղթը վարչական ակտ որակելու համար. այդ հատկանիշներից որևէ մեկի բացակայության դեպքում փաստաթուղթը չի կարող դիտարկվել որպես վարչական ակտ:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանն արձանագրել է, որ վարչական ակտին բնորոշ կարևորագույն հատկանիշն այն է, որ վարչական ակտն անհատական իրավական ակտ է. այն պաշտոնական գրավոր փաստաթուղթ է (բացառությամբ «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 54-րդ հոդվածով նախատեսված բանավոր և այլ ձևի վարչական ակտերի), որը չի պարունակում իրավական նորմեր և սահմանում է պարտադիր ճանաչման, պահպանության, պաշտպանության, կատարման կամ կիրառման ենթակա իրավունքներ, պարտականություններ, սահմանափակումներ կամ այլ վարքագծի կանոններ միայն դրանում ուղղակիորեն անհատապես նշված կամ նախատեսված ֆիզիկական և իրավաբանական անձանց համար (տե՛ս Վարդիթեր Ավոյանն ընդդեմ Երևանի քաղաքապետարանի թիվ ՎԴ/2659/05/14 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 22.04.2016 թվականի որոշումը):

Մեկ այլ որոշմամբ գտնելով, որ նախկինում արտահայտված իրավական դիրքորոշումները վերաբերում են միայն «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 53-րդ հոդվածի 1-ին մասի վերլուծությանը, այսինքն` վարչական ակտի ընդհանուր բնորոշմանը, իսկ նույն հոդվածի 2-րդ մասում նշված բարենպաստ և միջամտող վարչական ակտերին ներկայացվող կոնկրետացված պահանջների վերաբերյալ որևէ վերլուծություն ՀՀ վճռաբեկ դատարանի կողմից չի արվել, ՀՀ վճռաբեկ դատարանը զարգացրել է «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 53-րդ հոդվածի վերաբերյալ նախկինում արտահայտված իրավական դիրքորոշումները` արձանագրելով, որ որպես վարչական ակտին բնորոշող հատկանիշներ անհրաժեշտ է դիտարկել հետևյալները.

1) վարչական ակտն անհատական իրավական ակտ է. այն պաշտոնական գրավոր փաստաթուղթ է (բացառությամբ «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 54-րդ հոդվածով նախատեսված բանավոր և այլ ձևի վարչական ակտերի), որը չի պարունակում իրավական նորմեր և սահմանում է պարտադիր ճանաչման, պահպանության, պաշտպանության, կատարման կամ կիրառման ենթակա իրավունքներ, պարտականություններ, սահմանափակումներ կամ այլ վարքագծի կանոններ միայն դրանում ուղղակիորեն անհատապես նշված կամ նախատեսված ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձանց համար, այսինքն` ունի հստակորեն որոշված հասցեատեր,

2) վարչական ակտն ընդունվում է վարչական մարմինների` ՀՀ գործադիր իշխանության հանրապետական, տարածքային կառավարման, տեղական ինքնակառավարման մարմինների, ինչպես նաև վարչարարություն իրականացնող այլ պետական մարմինների կողմից,

3) վարչական ակտն ունի արտաքին ներգործություն. նրա հասցեատերն այնպիսի ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձ է, որը կազմակերպական, աշխատանքային, ներքին ենթակայական կամ որևէ այլ ուղղակի կապի մեջ չի գտնվում այն ընդունած մարմնի հետ,

4) վարչական ակտն ընդունվում է հանրային իրավունքի բնագավառում. այն հանրային իշխանությամբ օժտված մարմնի` համապատասխան ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձին ուղղված միակողմանի կարգադրություն է, որը հիմնված է ի սկզբանե հանրային իշխանությամբ օժտված մարմնի կողմից իրագործվելու նպատակով ընդունված իրավական նորմերի վրա,

5) վարչական ակտն ընդունվում է կոնկրետ գործի կարգավորման նպատակով. այն ուղղված է հանրային իշխանությամբ օժտված մարմնի կողմից հանրային իրավունքի ոլորտում կոնկրետ անձին առնչվող կոնկրետ հարցի կարգավորմանը,

6) վարչական ակտն առաջացնում է ուղղակի իրավական հետևանքներ կամ ուղղված (միտված) է այդ հետևանքների առաջացմանը վարչական մարմնի հետ կազմակերպական, աշխատանքային, ներքին ենթակայական կամ որևէ այլ ուղղակի կապի մեջ չգտնվող համապատասխան ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձանց համար, դրանով վարչական մարմինը վերջիններիս համար սահմանում, փոփոխում, վերացնում կամ ճանաչում է իրավունքներ և պարտականություններ, ինչպես նաև նրանց տրամադրում է իրավունքներ կամ ստեղծում է այդ անձանց իրավական կամ փաստացի դրությունը բարելավող ցանկացած այլ պայման, կամ մերժում, միջամտում, ընդհուպ սահմանափակում է նրանց իրավունքների իրականացումը, որևէ պարտականություն է դնում նրանց վրա կամ ցանկացած այլ եղանակով վատթարացնում է նրանց իրավական կամ փաստացի դրությունը:

Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ տվյալ դեպքում Վերաքննիչ դատարանի դիրքորոշումներն այն մասին, որ Կոմիտեի 27.01.2017 թվականին կազմված թիվ 1011489 ստուգման ակտը չի հանդիսանում վարչական ակտ, անհիմն են, քանի որ Կոմիտեն նշված ակտն ընդունել է հանրային իրավահարաբերությունների արդյունքում, որի հիմքում ընկած է հանրային շահը, այն ուղղակի իրավական հետևանքներ է առաջացնում Ընկերության համար և բավարարում վարչական ակտի բոլոր որակական չափանիշներին: Հետևաբար, բողոքաբերի պնդումները հիմնավոր են նշված ակտը վարչական ակտ դիտարկելու համար:

Ավելին, Վճռաբեկ դատարանն անհիմն է համարում նաև Վերաքննիչ դատարանի դիրքորոշումն առ այն, որ սույն վեճը չի բխում հանրային իրավահարաբերություններից, քանի որ նման պայմաններում 27.01.2017 թվականին գործող խմբագրությամբ «Բնապահպանական և բնօգտագործման վճարների մասին» ՀՀ օրենքի 18-րդ հոդվածի 8-րդ մասի և «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 13-րդ գլխի դրույթների համակցված վերլուծությունից ակնհայտ է դառնում, որ, անկախ Ընկերության և Հայաստանի Հանրապետության անունից գործած ՀՀ էներգետիկայի և բնական պաշարների նախարարության միջև քաղաքացիաիրավական հարաբերությունների շրջանակներում 20.02.2013 թվականին կնքված «Օգտակար հանածոյի արդյունահանման նպատակով» ընդերքօգտագործման թիվ ՊՎ-376 պայմանագրից, բնապահպանական և բնօգտագործման վճարների հաշվարկման և վճարման նկատմամբ հսկողությունն իրականացվում է Հայաստանի Հանրապետության կառավարության լիազորած մարմնի` Կոմիտեի կողմից, «Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին» ՀՀ օրենքով սահմանված կարգով: Ստուգումների կառուցակարգի կիրառմամբ հանրային իրավահարաբերությունների շրջանակներում լիազոր մարմինն ստուգման արդյունքներով կազմված վարչական ակտում արձանագրում է առկա իրավախախտումները: Ըստ այդմ, բնապահպանական և բնօգտագործման վճարների գծով պարտավորությունների առաջադրումն իրականացվում է վարչական ակտ հանդիսացող ստուգման ակտի միջոցով:

Այսպիսով, սույն վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը համարում է բավարար` ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 150-րդ, 151-րդ և 163-րդ հոդվածների ուժով Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու համար: Միաժամանակ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ սույն որոշմամբ արտահայտված իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո վերաքննիչ բողոքի մյուս հիմքերն ու հիմնավորումները քննության առարկա դարձնելու համար գործն անհրաժեշտ է ուղարկել Վերաքննիչ դատարան` նոր քննության:

Վճռաբեկ դատարանի դատավորներ Ս. Անտոնյանս, Ա. Բարսեղյանս, Է. Սեդրակյանս համաձայն չլինելով վերը նշված որոշման պատճառաբանական և եզրափակիչ մասերում Վճռաբեկ դատարանի դատավորների մեծամասնության կողմից արտահայտված կարծիքի հետ, շարադրում ենք մեր հատուկ կարծիքը դրանց վերաբերյալ:

Այսպես`

ՀՀ սահմանադրական դատարանը 18.07.2009 թվականի թիվ ՍԴՈ-816 որոշմամբ «բնօգտագործման վճար» եզրույթի կապակցությամբ արտահայտել է հետևյալ իրավական դիրքորոշումը. «(...) բնօգտագործման վճարը, հանդիսանալով գույքի օգտագործման դիմաց գանձվող վճար, իրենից ներկայացնում է քաղաքացիաիրավական հարաբերությունների տարր, և որպես այդպիսին, նման գումարի գանձման համար իրավական հիմք է հանդիսանում ընդերքի սեփականատիրոջ, այն է` պետության, որն այդ իրավահարաբերություններում գործում է լիազորված մարմնի միջոցով, և ընդերքն օգտագործողի միջև կնքված համապատասխան քաղաքացիաիրավական պայմանագիրը: (...) Օրենսդիրը բնօգտագործման վճար սահմանելիս` այն դիտարկել է որպես պետության սեփականությունը հանդիսացող սահմանափակ ռեսուրսի` ընդերքի օգտագործման դիմաց տրվող վարձավճար, և վերջինիս վճարման հետ կապված իրավահարաբերություններին տվել է քաղաքացիաիրավական հարաբերություններին բնորոշ իրավակարգավորում, որտեղ խնդրո առարկա վճարը դիտարկել է որպես քաղաքացիաիրավական հարաբերությունների տարր: Վերոգրյալի հիման վրա սահմանադրական դատարանն արձանագրում է, որ (...) բնօգտագործման վճարները չեն հանդիսանում պարտադիր վճարներ:(...)»:

Նույն որոշմամբ ՀՀ սահմանադրական դատարանը արձանագրել է նաև, որ բնօգտագործման վճարներ վճարողների կողմից այդ վճարների գումարները հաշվարկելուն ուղղված գործունեությունն իրենից ներկայացնում է սեփականատիրոջ` պետության առջև տնտեսավարող սուբյեկտի պայմանագրային պարտավորությունների կատարումն ապահովող գործունեություն, որը չի ներառվում տնտեսավարող սուբյեկտի «ձեռնարկատիրական գործունեություն» հասկացության բովանդակային ծավալներում, հետևաբար, մասնավորապես բնօգտագործման վճար վճարողների կողմից վճարների հաշվարկման և վճարման նկատմամբ վերահսկողություն իրականացնելիս հարկային մարմինը վերահսկում է ոչ թե տնտեսավարող սուբյեկտի ձեռնարկատիրական գործունեությունը, այլ վերջինիս կողմից սեփականատիրոջ առջև ստանձնված պայմանագրային պարտավորությունների կատարումը:

12.05.2020 թվականի թիվ ՍԴՈ-1530 որոշմամբ ՀՀ սահմանադրական դատարանը փաստել է, որ ընդերքը և ջրային ռեսուրսները պետության բացառիկ սեփականությունն են, իսկ Կառավարությունը կառավարում է պետական սեփականությունը, այսինքն` նաև ընդերքը: Սահմանադրական դատարանը փաստել է, որ ցանկացած միջամտություն տնտեսական գործունեությանը, այդ թվում` ստուգումները, սահմանափակում են տնտեսական գործունեության ազատությունը: Հաշվի առնելով Սահմանադրության 59-րդ և 60-րդ հոդվածների վերոնշյալ փոխկապակցվածությունը` Սահմանադրական դատարանն արձանագրել է, որ Սահմանադրության 60-րդ հոդվածի 1-ին մասում ամրագրված իրավազորություններից որևէ մեկի միջոցով տնտեսական գործունեության ազատության իրականացումը կարող է սահմանափակվել, մասնավորապես, այդ գործունեության ժամանակ Սահմանադրության 60-րդ հոդվածի 8-րդ մասով սահմանված` օրենքին համապատասխան հարկեր, տուրքեր մուծելու, պետական կամ համայնքային բյուջե մուտքագրվող պարտադիր այլ վճարումներ կատարելու պարտականությունն ապահովելու նպատակով: Սահմանադրական դատարանի գնահատմամբ` այս պարտականությունն սկզբունքորեն կարող է տարածվել նաև քաղաքացիաիրավական պայմանագրային պարտավորությունների վրա, եթե դա հատուկ կանոնակարգվի օրենքով:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 3-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` քաղաքացիական օրենսդրությունը հիմնվում է իր կողմից կարգավորվող հարաբերությունների մասնակիցների հավասարության, կամքի ինքնավարության և գույքային ինքնուրույնության, սեփականության անձեռնմխելիության, պայմանագրի ազատության, (...) սկզբունքների վրա: Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն` քաղաքացիները և իրավաբանական անձինք քաղաքացիական իրավունքները ձեռք են բերում ու իրականացնում իրենց կամքով և ի շահ իրենց: Նրանք ազատ են պայմանագրի հիման վրա սահմանելու իրենց իրավունքներն ու պարտականությունները, որոշելու պայմանագրի` օրենսդրությանը չհակասող ցանկացած պայման:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 128-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` Հայաստանի Հանրապետությունը և համայնքները քաղաքացիական օրենսդրությամբ ու այլ իրավական ակտերով կարգավորվող հարաբերություններում հանդես են գալիս այդ հարաբերությունների մյուս մասնակիցների` քաղաքացիների և իրավաբանական անձանց հետ հավասար հիմունքներով:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 129-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` պետական մարմինները Հայաստանի Հանրապետության անունից իրենց գործողություններով կարող են գույքային և անձնական ոչ գույքային իրավունքներ ու պարտականություններ ձեռք բերել ու իրականացնել, ինչպես նաև դատարանում հանդես գալ իրենց իրավասության շրջանակներում:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 436-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` պայմանագիր է համարվում երկու կամ մի քանի անձանց համաձայնությունը, որն ուղղված է քաղաքացիական իրավունքներ և պարտականություններ սահմանելուն, փոփոխելուն կամ դադարելուն:

ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 437-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` քաղաքացիները և իրավաբանական անձինք ազատ են պայմանագիր կնքելիս: Նույն հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն` պայմանագրի պայմանները որոշվում են կողմերի հայեցողությամբ, բացի այն դեպքերից, երբ համապատասխան պայմանի բովանդակությունը սահմանված է օրենքով կամ այլ իրավական ակտերով (...):

27.01.2017 թվականին գործող խմբագրությամբ «Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին» ՀՀ օրենքի 1-ին հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` ստուգումն օրենքի հիման վրա իրականացվող ընթացակարգ է, որով պարզվում է տնտեսավարող սուբյեկտի ներկայացրած հաշվետվությունների, Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ նախատեսված հայտարարագրերի, հարկերի և պարտադիր այլ վճարների գծով նախատեսված հաշվարկների, ելակետային տվյալների, այլ փաստաթղթերի (այսուհետ` հաշվետվություն) արժանահավատությունը և վերջինիս ծավալած փաստացի գործունեության համապատասխանությունն օրենքների և այլ իրավական ակտերի պահանջներին:

27.01.2017 թվականին գործող խմբագրությամբ «Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին» ՀՀ օրենքի 1-ին հոդվածի 4-րդ մասում սահմանվել է, որ ստուգումները կարող են լինել թեմատիկ` (...), կամ համալիր` (...): Թեմատիկ են (...), բնօգտագործման, բնապահպանական և օրենքով սահմանված այլ պարտադիր վճարների հաշվարկման ու վճարման ճշտությունը պարզելուն ուղղված ստուգումները, (...):

27.01.2017 թվականին գործող խմբագրությամբ «Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին» ՀՀ օրենքի 2-րդ հոդվածի համաձայն` Հայաստանի Հանրապետության տարածքում իրենց լիազորությունների շրջանակներում ստուգումներ իրականացնելու իրավասությամբ, ի թիվս այլ մարմինների, օժտված է նաև Հայաստանի Հանրապետության կառավարությանն առընթեր պետական եկամուտների կոմիտեն:

27.01.2017 թվականին գործող խմբագրությամբ «Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին» ՀՀ օրենքի 6-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` ստուգման (...) հանձնարարագրում նշված ժամկետն ավարտվելուց հետո (...) ստուգումն իրականացնող անձը (...) ամփոփում է ստուգման արդյունքները` խախտումներ չհայտնաբերելու դեպքում կազմում տեղեկանք, իսկ խախտումներ հայտնաբերելու դեպքում` ակտի նախագիծ: (...) Նույն մասի երկրորդ պարբերությամբ նախատեսված ժամկետում տնտեսավարող սուբյեկտի ղեկավարի կամ նրան փոխարինող պաշտոնատար անձի կողմից առարկություններ չներկայացվելու դեպքում ստուգող մարմինը կազմում է ակտը (...):

Նույն հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն` ստուգումների հետ կապված վարույթի նկատմամբ կիրառվում են «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի դրույթները, եթե այլ բան նախատեսված չէ սույն օրենքով:

27.01.2017 թվականին գործող խմբագրությամբ «Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին» ՀՀ օրենքի վերը նշված հոդվածների վերլուծությունից հետևում է, որ նշված օրենքով նախատեսված չէ որևէ իրավակարգավորում առ այն, որ իրականացված ստուգումների արդյունքում ընդունվող (կազմվող) բոլոր ակտերը հանդիսանում են վարչական ակտեր: Հետևաբար սույն գործի իրականացված ստուգման արդյունքում կազմված ակտը որպես վարչական ակտ հանդիսանալու հարցը պետք է որոշվի վարչական ակտի հասկացության համատեքստում ու դրա հաշվառմամբ` հիմք ընդունելով «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 53-րդ հոդվածի դրույթներն ու դրանցով վարչական ակտին տրված բնորոշմամբ:

Մասնավորապես`

«Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 3-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` նույն օրենքում օգտագործվող հիմնական հասկացություններն ունեն հետևյալ իմաստները` վարչական մարմիններ` Հայաստանի Հանրապետության գործադիր իշխանության հանրապետական մարմիններ` Հայաստանի Հանրապետության նախարարություններ, ինչպես նաև Հանրապետության ողջ տարածքում վարչարարություն իրականացնող պետական այլ մարմիններ:

«Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 53-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` վարչական ակտն արտաքին ներգործություն ունեցող այն որոշումը, կարգադրությունը, հրամանը կամ այլ անհատական իրավական ակտն է, որը վարչական մարմինն ընդունել է հանրային իրավունքի բնագավառում կոնկրետ գործի կարգավորման նպատակով, և ուղղված է անձանց համար իրավունքներ և պարտականություններ սահմանելուն, փոփոխելուն, վերացնելուն կամ ճանաչելուն:

Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` սույն օրենքի իմաստով միջամտող վարչական ակտն այն վարչական ակտն է, որի միջոցով վարչական մարմինները մերժում, միջամտում, ընդհուպ սահմանափակում են անձանց իրավունքների իրականացումը, որևէ պարտականություն են դնում նրանց վրա կամ ցանկացած այլ եղանակով վատթարացնում են նրանց իրավական կամ փաստացի դրությունը:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը 30.04.2015 թվականի թիվ ՎԴ/4651/05/12 որոշմամբ գտել է, որ վարչական ակտին բնորոշ են հետևյալ հատկանիշները.

1) վարչական ակտն անհատական իրավական ակտ է. այն ունի հստակորեն որոշված հասցեատեր,

2) վարչական ակտն ընդունվում է վարչական մարմինների` ՀՀ գործադիր իշխանության հանրապետական, տարածքային կառավարման, տեղական ինքնակառավարման մարմինների, ինչպես նաև վարչարարություն իրականացնող այլ պետական մարմինների կողմից,

3) վարչական ակտն ունի արտաքին ներգործություն. նրա հասցեատերն այնպիսի ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձ է, որը կազմակերպական, աշխատանքային, ներքին ենթակայական կամ որևէ այլ ուղղակի կապի մեջ չի գտնվում այն ընդունած մարմնի հետ,

4) վարչական ակտն ընդունվում է հանրային իրավունքի բնագավառում. այն հանրային իշխանությամբ օժտված մարմնի` համապատասխան ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձին ուղղված միակողմանի կարգադրություն է, որը հիմնված է ի սկզբանե հանրային իշխանությամբ օժտված մարմնի կողմից իրագործվելու նպատակով ընդունված իրավական նորմերի վրա,

5) վարչական ակտն ընդունվում է կոնկրետ գործի կարգավորման նպատակով. այն ուղղված է հանրային իշխանությամբ օժտված մարմնի կողմից հանրային իրավունքի ոլորտում կոնկրետ անձին առնչվող կոնկրետ հարցի կարգավորմանը,

6) վարչական ակտն ուղղակի իրավական հետևանքներ է առաջացնում իր հետ կազմակերպական, աշխատանքային, ներքին ենթակայական կամ որևէ այլ ուղղակի կապի մեջ չգտնվող համապատասխան ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձի համար. դրանով վարչական մարմինը սահմանում, փոփոխում, վերացնում կամ ճանաչում է իրավունքներ և պարտականություններ համապատասխան ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձի համար:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ` թվարկված որակական հատկանիշներից յուրաքանչյուրն անհրաժեշտ է, իսկ դրանց համակցությունը` բավարար, գրավոր փաստաթուղթը վարչական ակտ որակելու համար, և դրանցից որևէ մեկի բացակայության դեպքում փաստաթուղթը չի կարող դիտարկվել որպես վարչական ակտ:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը 03.12.2010 թվականի թիվ ԵԱՔԴ/1369/02/09 որոշմամբ արձանագրել է, որ վարչարարությունը բնորոշվում է հանրային իրավունքի բնագավառին առնչվելու հանգամանքով: Դա պետք է լինի վարչական մարմնի հանրային իրավունքի բնագավառում որոշակի հարցի լուծմանն ուղղված գործողություն, իսկ հանրային իրավունքի բնագավառը նշանակում է անձի հարաբերություններ պետության հետ, որը հանդես է գալիս որպես հանրային իշխանության կրող:

Այսինքն` ՀՀ վճռաբեկ դատարանը գտել է, որ հանրային իրավահարաբերություններն այն հարաբերություններն են, որոնք ծագում են պետական կառավարման մարմինների գործադիր-կարգադրիչ գործունեության ընթացքում` վարչական մարմինների և ֆիզիկական կամ իրավաբանական անձանց միջև ծագած հարաբերություններում:

Վերոգրյալի հիման վրա, ինչպես նաև հաշվի առնելով ՀՀ Սահմանադրական դատարանի 18.07.2009 թվականի թիվ ՍԴՈ-816 և 12.05.2020 թվականի թիվ ՍԴՈ-1530 որոշումներով արտահայտված իրավական դիրքորոշումները` գտնում ենք, որ 27.01.2017 թվականի թիվ 1011489 ակտի 10-րդ (ռոյալթի) կետի մասով հարկային մարմինը գործել է ոչ թե հանրային իրավունքի բնագավառում և հանդես է եկել ոչ թե որպես հանրային իրավահարաբերություններում իշխանական լիազորություններով օժտված վարչական մարմին` օրենքով իրեն վերապահված իրավասությունների սահմաններում իրականացնելով գործադիր-կարգադրիչ գործունեություն, այլ գործել է Ընկերության` որպես ընդերքօգտագործողի, և պետության` որպես ընդերքի սեփականատիրոջ միջև կնքված քաղաքացիաիրավական պայմանագրի հիման վրա ծագած, Ընկերության կողմից հաշվարկման և վճարման ենթակա, պարտադիր վճար չհանդիսացող ու իրենից գույքի (ընդերքի) օգտագործման դիմաց տրվող վարձավճար հանդիսացող բնօգտագործման վճարի հաշվարկման և վճարման հետ կապված, հանրային բնույթ չկրող քաղաքացիաիրավական (մասնավոր) հարաբերությունների դաշտում` այդ հարաբերությունների շրջանակներում հանդես գալով տնտեսվարող սուբյեկտի` Ընկերության հետ հավասար հիմունքներով մասնակցող, վերջինիս հետ կնքված պայմանագրի կողմ հանդիսացող պետության (ընդերքի սեփականատիրոջ) անունից:

Բացի այդ, 27.01.2017 թվականի թիվ 1011489 ակտի 10-րդ (ռոյալթի) կետի մասի ընդունումն էլ իր հերթին ուղղված է եղել ոչ թե հարկային մարմնի կողմից հանրային իրավահարաբերություններից բխող պետական-իշխանական լիազորություններով պայմանավորված գործադիր-կարգադրիչ գործառույթների իրականացման եղանակով վարչական ակտ ընդունելու միջոցով հանրային իրավունքի բնագավառում կոնկրետ գործի կարգավորմանը, այն է` Ընկերությանը բացառապես հանրային իրավահարաբերություններից բխող հանրային իրավական դրամական պահանջ (պարտավորություն) առաջադրելուն, այլ դրա ընդունմամբ հարկային մարմինն իրացրել է Ընկերության հետ կնքված ընդերքօգտագործման պայմանագրի շրջանակներում վերջինիս կողմից պետության` որպես նույն պայմանագրի կողմի առջև ստանձնած` բնօգտագործման վճարի` որպես քաղաքացիաիրավական հարաբերությունների տարրի վճարման միջոցով պայմանագրային պարտավորությունների կատարման նկատմամբ իր վերահսկողական գործառույթը, ինչի արդյունքում էլ վերահաշվարկել է պայմանագրի հիման վրա Ընկերության կողմից վճարման ենթակա` հանրային բնույթ չկրող ու պարտադիր վճար չհանդիսացող, իրենից գույքի (ընդերքի) օգտագործման դիմաց տրվող վարձավճար հանդիսացող ռոյալթին:

Գտնում ենք, որ չնայած այն հանգամանքին, որ 27.01.2017 թվականին ընդունված թիվ 1011489 ակտի 10-րդ (ռոյալթի) կետը հարկային մարմնի կողմից ընդունվել է 27.01.2017 թվականի գործող խմբագրությամբ «Հայաստանի Հանրապետությունում ստուգումների կազմակերպման և անցկացման մասին» ՀՀ օրենքով նախատեսված գործիքակազմի կիրառման արդյունքում` բնօգտագործման վճարների հաշվարկման և վճարման ճշտությունը պարզելուն ուղղված ստուգումների ընթացակարգով, այնուամենայնիվ այն չի համապատասխանում «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 53-րդ հոդվածով ամրագրված` վարչական ակտին բնորոշ հատկանիշներին, և ըստ այդմ` չի հանդիսանում վարչական ակտ, և հարկային մարմինն իր նշված վերահսկողական գործառույթը չի իրականացրել հանրային իրավունքի բնագավառում, և թիվ 1011489 ակտի 10-րդ (ռոյալթի) կետի ընդունումն էլ ուղղված չի եղել հանրային իրավունքի ոլորտում Ընկերությանն առնչվող կոնկրետ հարցի կարգավորմանը:

Հետևաբար Վերաքննիչ դատարանն արձանագրելով, որ 27.01.2017 թվականի թիվ 1011489 ակտի 10-րդ (ռոյալթի) կետը վերացնելու մասին պահանջը չի բխում հանրային իրավահարաբերություններից, ուստի սույն գործն ընդդատյա չէ (ենթակա չէ) վարչական դատարանի քննությանը, եկել է ճիշտ եզրահանգման, և ներկայացված վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը բավարար չէր կարող լինել Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու համար: Հետևաբար սույն գործով անհրաժեշտ էր կիրառել ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 169-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով սահմանված` ստորադաս դատարանի դատական ակտն անփոփոխ թողնելու Վճռաբեկ դատարանի լիազորությունը:

Դատավորներ Ս. Անտոնյան

Ա. Բարսեղյան

Է. Սեդրակյան

Հրապարակվել է datalex.am կայքէջում` 19 մայիսի 2022 թվական:

Միասնական կայք` 22.08.22-04.09.22