ՖԻՆԱՆՍԱԿԱՆ ԱԿՏԻՎՆԵՐԻ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԴԱՍԱ ...

Բանկերը ընդունում են ավանդներ այլ ինստիտուցիոնալ միավորներից և հանձնում են փոխառություններ:

Միջբանկային դիրքերը այնպիսի փոխանցվող ավանդներ են, որոնց հետ գործարքներում երկու կողմն էլ` և վարկատու և վարկառու հանդիսանում է բանկը:
Հնարավոր է առաջանան դեպքեր, երբ միջբանկային դիրքերի գործիքների դասակարգումը հստակ չէ, օրինակ` սահմանված չեն գործարքների կողմերը, կամ մի կողմը գործիքը դիտարկում է որպես փոխառություն, մյուսը` որպես ավանդ: Այդ դեպքում ըստ պայմանավորվածության, որպեսզի ապահովել համաչափ արտացոլանք, բոլոր միջբանկային դիրքերը, բացի արժեթղթերից (տես բաժին 3) և այլ դեբիտորական և կրեդիտորական պարտքերից (տես բաժին 8), դասակարգվում են որպես ավանդներ:

Փոխառությունները ֆինանսական ակտիվներ են, որոնք
- առաջանում են, երբ վարկատուն տրամադրում է պարտքով միջոցներ անմիջապես վարկառուին,
- ձևակերպվում են փաստաթղթեր, որոնք շրջանառվող չեն
Փոխառությունները ներառում են`
- վարկ օվերդրաֆտի տեսքով (հաշվին առկա միջոցների գերածախս)
(Օվերդրաֆտը փոխանցվող ավանդների հաշվի սահմանաչափի գերազանցման հետևանք է և դասակարգվում է որպես փոխառություն:
Սակայն, չօգտագործած վարկային գծերը չեն համարվում պարտավորություն, քանի որ նրանք ունեն պայմանական բնույթ),
- փոխառություններ տարաժամկետ մարմամբ,
- տարաժամկետ գնման վարկեր,
- փոխառություններ առևտրային վարկերի ֆինանսավորման համար
- պահանջներ ԱՄՀ-ի նկատմամբ կամ պարտավորություններ ԱՄՀ-ի նկատմամբ փոխառությունների տեսքով:
Որպես փոխառություններ կարող են դասակարգվել նաև`

- արժեթղթերը,
- վաճառքի մասին համաձայնագրերը արժեթղթերի գնման իրավունքով,
- ոսկով սվոփները,
- ֆինանսավորումը ֆինանսական լիզինգի միջոցով:
Փոխառությունների մեջ չեն դասվում`
- դեբիտորական կամ կրեդիտորական պարտքը, որը ֆինանսական ակտիվների առանձին կատեգորիա է (տես բաժին 8),
- փոխառություններ, որոնք ձևափոխվել են պարտքի արժեթղթերի (փոխառություններ, որոնք դարձել են շրջանառվող և կարող են փոխանցվել մի բաժնետիրոջից մյուսին, տես բաժին 3):
Հետգնման իրավունքով արժեթղթերի վաճառքի մասին համաձայնագիրը գործարք է, որտեղ արժեթղթերը տրամադրվում են կանխիկ գումարի դիմաց` այդ կամ համանման արժեթղթերը հաստատագրված գնով ժամանակի որոշակի պահին, կամ հետգնման «բաց» ժամկետով հետագայում գնման պարտավորությամբ (սովորաբար մեկ կամ մի քանի օր հետո կամ ավելի ուշ ժամկետում): Արժեթղթերի հետգնման տրամադրումը կանխիկ դրամով գրավի դիմաց, տնտեսական տեսանկյունից այնպիսի գործարք է, ինչպիսին է հետագա արժեթղթերի վաճառքի գնման համաձայնությունը, բոլոր այս գործառույթները ենթադրում են արժեթղթերի տրամադրումը որպես փոխառության կամ ավանդի ապահովման ձև:
Ռեպոն արժեթղթերի վաճառքի մասին համաձայնություն է հետգնմամբ, համաձայն որի արժեթղթերը տրամադրվում են կանխիկ դրամի դիմաց` այդ կամ համանման արժեթղթերը հաստատագրված գնով հետագայում ժամանակի որոշակի պահին հետգնման պարտավորությամբ: (Դրանք կոչվում են ռեպո արժեթղթեր տրամադրողի տեսանկյունից և հակադարձ ռեպո` արժեթղթերը ստացողի տեսանկյունից):
Միջոցների ստացումն ու տրամադրումը հետագայում հետգնմամբ` համապատասխան արժեթղթերի վաճառքի մասին համաձայնագրերի, կարելի է դիտարկել որպես փոխառություն կամ ավանդ: Ընդհանուր առմամբ այն համարվում է փոխառություն, բայց կարող է դասակարգվել որպես ավանդ (տես ենթաբաժին 29), եթե ենթադրում է ավանդներ ընդունող կազմակերպության պարտավորություններ և լայն սահմանմամբ ներառվում է դրամի ազգային կատեգորիայում: Եթե արժեթղթերի հետագա հետգնմամբ համաձայնագիրը վաճառքի մասին չի ենթադրում կանխիկ դրամի տրամադրում (այսինքն` եթե մի արժեթուղթը փոխանակվում է մեկ այլ արժեթղթի, կամ մի կողմը տրամադրում է արժեթղթերն առանց գրավի), ապա չկա ոչ փոխառություն, ոչ էլ ավանդ: Սակայն ռեպոյի գործարքների հետ կապված կանխիկ դրամի տեսքով երաշխիքային ավանդների վճարման պահանջի դեպքում դրանք դասակարգվում են որպես փոխառություններ: Արժեթղթերը որպես գրավ, այլ արժեթղթերի պարտքով տրամադրման դեպքում, ներառյալ արժեթղթերի հետգնման մասին համաձայնագիրը, դիտարկվում են որպես տնտեսական սեփականատիրոջը հավատարիմ: Այսպիսի մոտեցումը պայմանավորված է նրանով, որ դրամական միջոցներ ստացողը դեռ կրում է ռիսկեր կամ ստանում օգուտ` կապված արժեթղթերի գնի ցանկացած փոփոխության հետ:
Ոսկու սվոփը ենթադրում է ոսկու արտարժույթով փոխանակում ավանդների` համաձայնեցված ոսկու գնին և հակադարձ գործարքի հետագայում սահմանված ամսաթվին անցկացմանը: Ոսկի ստացողը (դրամական միջոցներ տրամադրողը) սովորաբար, չի ամրագրում ոսկին ակտիվների և պասիվների իր հաշվեկշռում, այն դեպքում երբ ոսկի տրամադրողը (դրամական միջոցներ ստացողը) սովորաբար չի բացառում ոսկին ակտիվների և պասիվների իր հաշվեկշռից: Այսպիսով, գործարքը նման է հակադարձ հետգնման մասին համաձայնությանը և պետք է արտացոլվի որպես ապահոված փոխառություն կամ ավանդ (տես ենթաբաժին 29): Ոսկու սվոփները նման են արժեթղթերի հակադարձ հետգնմամբ մասին համաձայնագրերի, բացառությամբ այն դեպքի, երբ ապահովություն է հանդիսանում ոսկին:
Երբ ապրանքները ձեռք են բերվում ֆինանսական լիզինգի պայմաններով, համարվում է, որ տեղի է ունենում ապրանքների տնտեսական սեփականության անցում վարձատուից վարձակալին: Ընդ որում սեփականության հետ կապված բոլոր ռիսկերն ու պարգևատրումները փոխանցվում են ապրանքի իրավաբանական սեփականատիրոջից, այսինքն` վարձատուից, ապրանքի օգտագործողին, այսինքն` վարձակալին: Վարձակալը պարտավորվում է պայմանագրին համապատասխան կատարել վճարումներ, որոնք թույլ կտան վարձատուին պայմանագրի գործունեության ժամկետի ընթացքում փոխհատուցել ամբողջ կամ գրեթե ամբողջ ծախսերը և ստանալ տոկոսներ: Փաստացի սեփականության փոխանցումը նշանակում է, որ վարձատուն տրամադրում է փոխառություն վարձակալին, վարձակալն օգտագործում է այդ փոխառությունը ակտիվ ձեռք բերելու համար, իսկ վարձակալի վճարները վարձատուին իրենցից ներկայացնում են ոչ թե վարձավճար ակտիվի համար, այլ տոկոսների վճարում, հնարավոր է ծառայությունների դիմաց վճար, ինչպես նաև մայր գումարի մարում ըստ պայմանականորեն տրամադրված փոխառության:
Առանձնացվում են երկարատև և կարճատև փոխառություններ, որոնք կարելի է մանրամասնեցնել այնպիսի չափանիշներով, ինչպիսիք են արժույթը և քաղաքացիությունը, եթե վիճակագրական մարմիններում առկա է հնարավորություն և անհրաժեշտություն նշված ֆինանսական գործիքների տնտեսական վերլուծության համար:
Անհրաժեշտ է նաև առանձնացնել այն փոխառությունները, որոնք չնայած, որ ստացված են ավելի քան մեկ տարի ժամկետով, բայց դիտարկվող հաշվետու ժամանակահատվածում մարմանը մնացել է ավելի քիչ քան մեկ տարի ժամանակ, ինչպես նաև հիփոթեքով ապահովված փոխառությունները:

Բաժնետիրական կապիտալը ներառում է բոլոր գործիքներն ու փաստաթղթերը, որոնք հաստատում են կորպորացիայի կամ կվազիկորպորացիայի ակտիվների մնացորդային արժեքի նկատմամբ պահանջները, ինչից հետո բոլոր վարկատուների պահանջները բավարարված են: Բաժնետիրական կապիտալը դիտարկվում է որպես ինստիտուցիոնալ միավորի բաժնետոմսերը թողարկող պարտավորություն:
Իրավաբանական անձանց բաժնետիրական կապիտալի նկատմամբ սեփականության իրավունքը սովորաբար հաստատվում է բաժնետոմսերի կամ բաժնեմասերի հավաստագրերով, կանխավճարային անդորրագրով, մասնակցության հավաստագրերով և այլ նմանատիպ փաստաթղթերով:
Ավանդներային անդորրագրերը արժեթղթեր են, որոնք հավաստում են այլ երկրների ցուցակումներում ընդգրկված արժեթղթերի նկատմամբ սեփականության իրավունքը: Դեպոզիտարիաները տալիս են ցուցակված արժեկտրոններ, որոնք հաստատում են սեփականության իրավունքը մեկ այլ բորսայի ցուցակված արժեթղթերի նկատմամբ:
Մասնակցության արտոնյալ բաժնետոմսերը դրանք բաժնետոմսեր են, որոնք նախատեսում են մնացորդային արժեքի բաշխման մասնակցությունը բաժնետիրական ընկերության արձակման դեպքում: Այսպիսի բաժնետոմսերը իրենցից ներկայացնում են նաև արժեթղթեր բաժնետոմսերի տեսքով, անկախ նրանից, թե եկամուտը հաստատված գումար է, թե սահմանվում է բանաձևի համաձայն: Չմասնակցող արտոնյալ բաժնետոմսերը դիտարկվում են որպես պարտքի արժեթղթեր (տես բաժին 3)` համաձայն վերը բերված բացատրությունների:
Բաժնետիրական կապիտալը բաժանվում է հետևյալ տեսակների`
- ցուցակված բաժնետոմսեր,

- չցուցակված բաժնետոմսեր,
- կապիտալում մասնակցության այլ ձևեր:
Ինչպես ցուցակված, այնպես էլ չցուցակված բաժնետոմսերը շրջանառվող գործիքներ են և այդ պատճառով էլ իրենցից ներկայացնում են արժեթղթեր բաժնետոմսերի տեսքով: Բաժնետիրական կապիտալին վերաբերող երեք տեսակի գործառույթներ են տարբերակում`
1. Ֆոնդային բորսայում բաժնետոմսերի առք ու վաճառք
Կորպորացիաները ժամանակ առ ժամանակ վերակազմավորում են իրենց բաժնետոմսերը և կարող են առաջարկել բաժնետերերին բաժնետոմսերի նոր քանակ յուրաքանչյուր նախկին բաժնետոմսի դիմաց: Սակայն, այս բոնուսային բաժնետոմսերի տրամադրումը չի դիտարկվում որպես գործառույթ, այլ համարվում է վերանվանման ձև, քանի որ բաժնետոմսերի նոր քանակի արժեքը բազմապատկված նոր գնով իրենից ներկայացնում է կորպորացիայի կապիտալի արժեքի այն նույն մասը, ինչը նախկին բաժնետոմսերի քանակն է բազմապատկված նախկին գնով:
2. Սեփականատիրոջ կողմից կապիտալի ներգրավումը կամ որոշ դեպքերում կապիտալի դուրսբերումը Սեփականատերերը կարող են ընկերություն ներդնել լրացուցիչ ֆինանսական ռեսուրսներ, օրինակ` ընկերության կողմից հիմնական ֆոնդերի ձեռքբերման, շրջանառվող նյութական միջոցների պահուստների կուտակման, ֆինանսական ակտիվների ձեռք բերման կամ պարտավորությունների մարման համար: Կվազիկորպորացիայի սեփականատերերի կողմից հիմնական ֆոնդերի և այլ ակտիվների փոխանցումները նույնպես ներառվում են կապիտալում ի լրումն: Այսպիսի վճարումները պետք է դիտարկվեն որպես կապիտալի ձեռք բերում, նույնիսկ եթե որևէ նոր բաժնետոմս չի թողարկվել ֆինանսական ներդրումների հետ կապված:
Կապիտալի դուրսբերումը կարող է ընդունել
● հիմնական ֆոնդերից կամ այլ ակտիվների վաճառքից ստացվող մուտքերի ձև,
● կվազիկորպորացիայից իր սեփականատիրոջը հիմնական ֆոնդերի ու այլ ակտիվների փոխանցման ձև,

● դրամական միջոցների դուրսգրում կուտակված չբաշխված եկամտից ձև,
● հատկացումներ հիմնական կապիտալի սպառման փոխհատուցման համար ձևեր: Բացի այդ, այն դեպքերում, երբ վերջին ժամանակահատվածի համար վճարված դիվիդենդները զգալի գերազանցում են եկամուտների միջին մեծությունը, այդ գերազանցումը (այսինքն` «լրացուցիչ դիվիդենդները») պետք է դիտարկվի որպես սեփականատիրոջ կողմից կապիտալի դուրսբերում: Լիկվիդացիոն դիվիդենդները` վճարվող բաժնետերերի կողմից, երբ ընկերությունը սնանկ է ճանաչվել, պետք է արտացոլվեն որպես բաժնետիրական կապիտալի դուրսբերում:
3. Ձեռնարկության եկամտի վերաներդրման ժամանակ կապիտալի համալրումն ու դուրսգրումը օտարերկրյա ուղղակի ներդրմամբ

Շահութաբաժինը համեմատական է ընկերության կապիտալում օտարերկրյա ուղղակի ներդրման մասնաբաժնին և դիտարկվում է որպես դուրսգրված և բաշխված եկամտի վերաներդրման ձևով (ընկերության տարեկան եկամտի մասը չի բաշխված բաժնետերերի միջև, այլ կրկնակի ներդրվում է ակտիվներում): Պայմանական ռեզիդենտ-միավորները դիտարկվում են որպես կվազիկորպորացիաներ: Օրինակ` ոչ ռեզիդենտին պատկանող տան ընդլայնումը արտացոլվում է որպես պայմանական ռեզիդենտ-միավորին պատկանող ակտիվի արժեքի ավելացում` ոչ ռեզիդենտ սեփականատիրոջ կապիտալի արժեքի համապատասխան ավելացմամբ: Սակայն տան սեփականությունից ստացվող ամբողջ եկամուտը արտացոլվում է որպես պայմանական ռեզիդենտ-միավորի սեփականատիրոջ կողմից դուրսգրված, իսկ վերաներդրման համար ոչ մի եկամուտ չկա: Այսպիսով, պայմանական ռեզիդենտ-միավորի կապիտալի ամբողջ զուտ արժեքը հավասարեցվում է համապատասխան ունեցվածքի արժեքին:

Դրամական շուկայի հիմնադրամները (ԴՇՀ) իրենցից ներկայացնում են ներդրումային խմբային ծրագրեր, որոնք կուտակում են միջոցներ բնակչությանը բաժնետոմսեր և բաժնեմասեր վաճառելով: Ստացված միջոցները ներդրվում են հիմնականում դրամական շուկայի գործիքներում, բաժնետոմսերում և ԴՇՀ բաժնեմասերում, փոխանցվող պարտքի գործիքներում` մեկ տարուց ոչ ավել մնացած մարման ժամկետներով, բանկային ավանդներում և գործիքներում, որոնք նպատակ ունեն ստանալ եկամտի չափը, որը մոտ է դրամական շուկայի գործիքների տոկոսադրույքին:
ԴՇՀ բաժնետոմսերը կարող են փոխանցվել արժեկտրոնների կամ երրորդ կողմից այլ տեսակի ուղղակի վճարումների միջոցով:
Դրամական շուկայի հիմնադրամները այնպիսի ներդրումային հիմնադրամներ են, որոնք առավելապես ներդրումներ են կատարում միայն կարճաժամկետ արժեթղթերում, ինչպիսիք են գանձապետական մուրհակները, ավանդներային հավաստագրերը և առևտրային թղթերը:
Դրամական շուկայի բաժնետոմսերը երբեմն գործառնական առումով մոտ են փոխանցվող ավանդներին, օրինակ` անսահմանափակ արտոնություններով արժեկտրոնային հաշիվներին:
Եթե դրամական շուկայի բաժնետոմսերը ընդգրկված են երկրի դրամի կատեգորիայում լայն սահմանմամբ, ապա դրանք պետք է արտացոլված լինեն որպես առանձին հոդված, որպեսզի ապահովեն համաձայնեցվածություն դրամավարկային վիճակագրության հետ (տես` ենթաբաժին 21):
Ներդրումային բաժնեմասը անվանական արժեթուղթ է, որը հավաստում է` 

• նրա սեփականատիրոջ փոխառության ներդրումային հիմնադրամի մասը կազմող սեփականության նկատմամբ իրավունքը,
• կառավարող ընկերությունից փոխառության ներդրումային հիմնադրամի հավատարմագրային կառավարման պահանջի իրավունք,
• տվյալ բաժնեմասային ներդրումային հիմնադրամի բաժնեմասերի բոլոր սեփականատերերի հետ վստահելի կառավարման մասին պայմանագրի լուծարման դեպքում (բաժնեմասային ներդրումային հիմնադրամի գործունեության դադարեցման դեպքում) դրամական փոխհատուցման իրավունք:

Ապահովագրական, կենսաթոշակային ապահովության և ստանդարտացված երաշխիքային ծրագրերը իրականացնում են եկամտի կամ հարստության վերաբաշխման գործառույթ` ֆինանսական կազմակերպությունների միջնորդությամբ: Վերաբաշխումը կարող է իրականացվել առանձին ինստիտուցիոնալ միավորների միջև ժամանակի միևնույն հատվածում կամ միևնույն ինստիտուցիոնալ միավորների համար տարբեր ժամանակահատվածների ընթացքում կամ այս երկուսի համադրմամբ: Ծրագրերին մասնակցող միավորները կատարում են հատկացումներ ծրագրերին և կարող են ստանալ վճարումներ (կամ կարգավորել պահանջները) նույն ժամանակահատվածում կամ ավելի ուշ:
Ապահովագրական ընկերությունները, հանդիսանալով միջոցների բաժնետերեր, ներդրումները կատարում են մասնակիցների անունից: Ներդրումային եկամտի մասը, որը բաշխվում է ծրագրերի մասնակիցների միջև որպես սեփականությունից եկամուտ, վերադարձվում է հատկացումներին լրացումների տեսքով: Զուտ հատկացումները (կամ զուտ ապահովագրական պարգևավճարները) սահմանվում են որպես փաստացի հատկացումներ (կամ ապահովագրության պարգևավճարներ) ավելացրած սեփականությունից ստացված բաշխված եկամուտները, հանած համապատասխան ֆինանսական հաստատության կողմից պահված ծառայությունների վճարները: Ծրագրերով վճարված զուտ հատկացումների տարբերությունը (կամ ապահովագրության պարգևավճարներ) և ստացված վճարումներից ու ապահովագրական փոխհատուցումներից, կազմում է այդ ծրագրերի պահուստը: Ակտիվների ծավալներում այլ փոփոխությունների արդյունքում ծրագրերի պահուստներին էական հավելումներ են ստացվում, հատկապես հոլդինգային շահույթներից:
Ապահովագրական, կենսաթոշակային ապահովության և ստանդարտացված երաշխիքային ծրագրերին վերաբերող հինգ տեսակ պահուստներ են տարբերակում: Դրանց թվին են պատկանում`

- ապահովագրական տեխնիկական պահուստներ (բացառությամբ կյանքի ապահովագրության պահուստների)

- կյանքի ապահովագրության և հավասարաչափ պարբերականությամբ վճարման (անուիտետ) իրավունք

- կենսաթոշակային նպաստների իրավունք
- կենսաթոշակային հիմնադրամների պահանջներ կենսաթոշակային ծրագրերի կառավարիչների նկատմամբ
 - պահուստներ ստանդարտացված երաշխիքային պահանջների կարգավորման համար

Կենսաթոշակային նպաստի իրավունքն արտացոլում է ինչպես ներկա, այնպես էլ ապագա կենսաթոշակառուների պահանջների ծավալն իրենց գործատուների կամ այն հիմնադրամների նկատմամբ` որոնք ընտրվել են գործատուի կողմից վաստակած կենսաթոշակը վճարելու համար գործատուի և աշխատակցի միջև աշխատանքային պայմանագրի պայմաններին համապատասխան:
Կենսաթոշակային նպաստի իրավունքները (պահուստները) իրենցից ներկայացնում են ստացման ենթակա զուտ հատկացումների և վճարման ենթակա կենսաթոշակային զուտ նպաստների միջև տարբերությունը: Կենսաթոշակային նպաստների իրավունքների մեծացում կարող է տեղի ունենալ մի կենսաթոշակային հիմնադրամից մյուսին` կենսաթոշակային նպաստների իրավունքների փոխանցման հաշվին:

Սոցիալական ապահովության և զբաղվածության հետ կապված այլ ծրագրերով տրամադրվող կենսաթոշակների բաժանումը ըստ երկրների էապես տարբերվում է: Կենսաթոշակների ամբողջական վերլուծության համար պարտականություններն ու դրանց հետ կապված հոսքերը պետք է արտացոլված լինեն բոլոր պետական և մասնավոր կենսաթոշակային ծրագրերում` ներառյալ սոցիալական ապահովությունը` անկախ նրանից կազմակերպված են վերջիններն առանձին հիմնադրամների տեսքով թե ոչ:

Կենսաթոշակային ապահովության ծրագրերին համապատասխան վճարումների ստացման իրավունքները ներառում են երկու դեպք`
- առաջինի դեպքում կենսաթոշակի չափը սահմանող բանաձևը նախապես համաձայնեցված է (նպաստների որոշակի մեծությամբ ծրագիր),

- երկրորդի դեպքում կենսաթոշակի մեծությունը կախված է ֆինանսական ակտիվների արդյունավետությունից, որոնք ձեռք են բերվում կենսաթոշակառուի հատկացումների հաշվին (հատկացումների որոշակի մեծությամբ ծրագիր):
Առաջինի դեպքում կիրառվում է կենսաթոշակը վճարողի պարտականությունների ակտուար գնահատականը, վերջինիս համար իրավունքների արժեքը դա ֆինանսական ակտիվների շուկայական արժեքն է, որի տնօրինողը կենսաթոշակային հիմնադրամն է ապագա բենեֆիցիարների անունից:

Գործատուի կողմից կենսաթոշակային ծրագրին իր աշխատակցի անունից որոշակի մեծությամբ հատկացումները դիտարկվում են որպես աշխատանքի վարձատրության մաս, որը ենթակա է վճարման գործատուի կողմից և ստացման` աշխատակցի կողմից:

Կենսաթոշակային իրավունքների տեսքով ներդրումային եկամուտը կուտակված ակտիվների նկատմամբ նույնպես արտացոլվում է որպես տնային տնտեսությունների կողմից բաշխված (նրանց կողմից ստացման ենթակա) և կենսաթոշակային հիմնադրամի կողմից վճարման ենթակա: Ներդրումային եկամուտը ներառում է վճարման ենթակա տոկոսներն ու դիվիդենտները գումարած կոլեկտիվ ներդրումային ծրագրերի բաշխված եկամուտը, եթե կենսաթոշակային հիմնադրամը հանդիսանում է նրանց բաժնետոմսերի բաժնետերը: Կենսաթոշակային հիմնադրամը կարող է տնօրինել սեփականությունը և նրանից ստանալ զուտ շահույթ, որը հաշվի է առնվում ներդրումային եկամուտների հետ միասին` որպես թոշակառու-բենեֆիցիարներին բաշխված շահույթ: Այս դեպքում «ներդրումային եկամուտ» տերմինը հարկավոր է մեկնաբանել բավականին ճկուն, եթե այն գոյություն ունի, անհրաժեշտ է ներառել որպես եկամտի աղբյուր: Կենսաթոշակային իրավունքների տեսքով կուտակված ակտիվներում ներդրման արդյունքում ստացված հոլդինգային եկամուտներն ու վնասները չեն ներառվում ներդրումային եկամտի մեջ:
Գործատուների ծրագրերով կենսաթոշակային նպաստների իրավունքները պայմանագրային պարտավորություններ են, որոնց կատարումը սպասելի է կամ կարող է լինել պարտադիր: Դրանք պետք է դիտարկվեն որպես պարտավորություններ տնային տնտեսությունների նկատմամբ` անկախ նրանից անհրաժեշտ ակտիվները ընդգրկած են առանձին ծրագրերում թե ոչ:
Հաստատագրված հատկացումներով ծրագրերի համար սոցիալական ապահովագրության փաստացի հատկացումները` թողարկված գործատուի և աշխատակցի կողմից տվյալ ժամանակահատվածում, իրենից ներկայացնում են կենսաթոշակային հիմնադրամ փաստացի վճարված գումար:
Հաստատագրված նպաստներով ծրագրերի համար գործատուի հատկացումների մեծությունը պետք է սահմանվի աշխատակցի կենսաթոշակային նպաստի իրավունքի իրական արժեքի զուտ աճի միջոցով, որը նա վաստակել է տվյալ ժամանակահատվածում` ավելացնելով կենսաթոշակային հիմնադրամի ծրագրերի կառավարման վարձատրության ծախսերը և աշխատակցի կողմից թողարկված հատկացումների գումարի գանձումը:

Այդ հատկացումների մեծությունը պետք է սահմանվի ակտուար հիմքի վրա` հաշվի առնելով միայն աշխատակցի կյանքի սպասվող տևողությունը, սակայն առանց հաշվի առնելու հետագա վաստակները կամ վճարումների հետագա ավելացումների ազդեցությունը կենսաթոշակային նպաստների վերջնական վճարումների վրա:
Կենսաթոշակային հիմնադրամի պարտավորությունները աշխատակցի նկատմամբ պետք է հստակ արտացոլված լինեն ֆինանսական հաշիվներում և ակտիվների ու պասիվների հաշվեկշռում: Ակտիվների հիմնադրամները պետք է դիտարկվեն որպես հիմնադրամին պատկանող ակտիվներ, այլ ոչ աշխատակցին:
Կախված հիմնադրամի և գործատուի փոխհարաբերություններից, ունեցած ակտիվների նկատմամբ պարտավորությունների ցանկացած վերազանցում իրենից կարող է ներկայացնել կենսաթոշակային հիմնադրամի պահանջ գործատուի նկատմամբ (և ակտիվների ցանկացած վերազանցում պարտավորությունների նկատմամբ դա գործատուի պահանջն է կենսաթոշակային հիմնադրամի նկատմամբ):
Կենսաթոշակային ցանկացած ծրագրի կառավարում, ներառյալ ոչ ինքնավար ծրագրերը, և ծրագրեր առանց հիմնադրամների, ենթադրում է ծախսումներ: Այդ ծախսումներն իրենցից ներկայացնում են կենսաթոշակային հիմնադրամի թողարկման արժեքը: Այն պետք է սահմանվի ընթացիկ ծախսումների հիման վրա և ըստ պայմանավորվածության աշխատակիցների կողմից ենթակա է վճարման, որոնք իրավատեր են կենսաթոշակային նպաստների նկատմամբ:

Ոչ կենսաթոշակային նպաստներին են դասվում հիվանդության նպաստները, կրթության, կացության կամ գործազրկության նպաստները:
Ոչ կենսաթոշակային նպաստների իրավունքներն իրենցից ներկայացնում են նպաստների նկատմամբ ֆինանսական պահանջների ծավալ` վճարված տնային տնտեսությունների կողմից, որոնք մասնակցում են սոցիալական ապահովության ծրագրերում կամ զբաղվածության հետ կապված այլ ծրագրերում, բացի սոցիալական ապահովության ծրագրերը: Ոչ կենսաթոշակային նպաստները կարելի է խմբավորել հետևյալ կերպ`
1. Ոչ կենսաթոշակային նպաստներ` վճարված սոցիալական ապահովության ծրագրերով
Սոցիալական ապահովության ծրագրերի գործարկման վրա կատարված ծախսումները դիտարկվում են որպես պետական կառավարման մարմինների ընթացիկ ծախսերի մի մաս: Հատկացումներն այդ ծրագրերին կարող են կատարվել ինչպես գործատուի, այնպես էլ աշխատակցի կողմից: Գործատուն կարող է դասվել ոչ ֆինանսական ընկերությունների, ֆինանսական ընկերությունների, պետական կառավարման, գործատուների տնային տնտեսություններին, տնային տնտեսությունները սպասարկող ոչ առևտրային կազմակերպությունների կամ արտաքին աշխարհի հատվածներին (եթե ռեզիդենտն աշխատում է ոչ ռեզիդենտ ինստիտուցիոնալ միավորի համար), աշխատակիցը դասվում է տնային տնտեսությունների հատվածին:

Սոցիալական ապահովության վրա կատարվող հատկացումները` թողարկված գործատուների և տնային տնտեսությունների կողմից որպես վարձու աշխատող, ենթակա են պետական կառավարման մարմինների կողմից ստացման: Այնուհետև, տնային տնտեսություններին վճարվող սոցիալական ապահովության նպաստները դրամական արտահայտությամբ դիտարկվում են որպես պետական կառավարման մարմինների կողմից վճարման ենթակա, (կամ արտաքին աշխարհի կողմից, եթե դրանք վճարվում են այլ արտերկրների պետական կառավարման մարմինների կողմից) իսկ տնային տնտեսությունների կողմից ստացման ենթակա:
2. Ոչ կենսաթոշակային նպաստներ, որոնք վճարվում են առանց հատուկ հիմնադրամների ստեղծմամբ ծրագրերով, բացի սոցիալական ապահովությունից

Ծրագիրն առանց հատուկ հիմնադրամի ստեղծմամբ կազմակերպող գործատուն, դիտարկվում է որպես իր աշխատակիցների անունից սոցիալական ապահովագրության ծրագրով պայմանականորեն հաշվարկված հատկացումներ կատարող: Գործնականում գործատուների և աշխատակիցների հատկացումների մեծությունը դիտարկվող ժամանակահատվածում (որպես կանոն, այդպիսի ծրագրերը չեն նախատեսում աշխատակիցների հատկացումները) հավասար է նպաստների մեծությանը` հավելած ծրագրի գործարկման վրա կատարած ծախսումների արժեքը: Նույնիսկ եթե ծրագիրը չի նախատեսում հատուկ հիմնադրամի ստեղծում, միևնույն է նրա կառավարումը պահանջում է ծախսեր: Այդ ծախսերը դիտարկվում են որպես աշխատակիցների կողմից ծառայությունների ձեռք բերում գործատուից:
Պայմանականորեն հաշվարկված հատկացումները կազմում են աշխատակիցների աշխատանքի վարձատրության մի մաս: Վճարվող նպաստները դիտարկվում են որպես գործատուի կողմից վճարվող և տնային տնտեսությունների կողմից ստացող:
3. Հատուկ հիմնադրամների ստեղծմամբ սոցիալական ապահովագրություն (բացի կենսաթոշակայինից)
Հատուկ հիմնադրամների ստեղծմամբ ոչ կենսաթոշակային նպաստների վճարման ծրագրերը քիչ տարածում ունեն: Սակայն նրանք կարող են գոյություն ունենալ երկու դեպքում. առաջինը, երբ գործատուն նմանատիպ նպաստների համար ունի հիմնադրամ և նա կուտակում է մի տարվա ընթացքում չծախսված միջոցները հաջորդ տարիների ընթացքում հնարավոր գերածախսերը ծածկելու նպատակով: Երկրորդ դեպքում գործատուն կարող է գնահատել հետագա վճարումների նկատմամբ պարտավորությունները և նպատակահարմար գտնել պահուստների ստեղծումը, որպեսզի հնարավորություն ունենա կատարելու այդ վճարումները: Այդպիսի օրինակ է նախկին և ներկա աշխատակիցներին առողջապահության ծառայությունների տրամադրման ծրագիրը:
Ի տարբերություն կենսաթոշակների, սոցիալական ապահովագրության ոչ կենսաթոշակային նպաստների վճարման հնարավոր ապագա պահանջների գնահատականները չեն նախատեսվում ԱՀՀ 2008-ում: Պարտականությունները հաշվի են առնվում միայն այն դեպքում, երբ նրանք նույն մեծությամբ առկա են գործատուի հաշիվներում:

Հատուկ հիմնադրամների ստեղծմամբ նպաստների վճարման (բացի կենսաթոշակներից) սոցիալական ապահովագրության ծրագրերը կարող են իրագործվել ապահովագրական կորպորացիաների կամ գործատուների կողմից` իրենց աշխատակիցների անունից:

Սոցիալական ապահովագրության ծրագրերում բոլոր հատկացումները դիտարկվում են որպես տնային տնտեսության կողմից վճարվող: Այս հատկացումները ներառում են գործատուի կողմից վճարվող աշխատանքի վարձատրության մի մասը, ինչպես նաև անմիջապես աշխատակցի կամ այլ անձանց կողմից իր աշխատավարձից կատարվող հատկացումները` ներառելով նախկին աշխատակիցներին:
Տնային տնտեսությունները ստանում են ներդրումային եկամուտ` այդ ծրագրերի բաժնետերերից և այն մեկնաբանվում է որպես ի լրումն հատկացումներին:
Տնային տնտեսությունների կատարած հատկացումները սոցիալական ապահովագրություն ներառում են տնային տնտեսությունների ուղիղ վճարումները` ավելացրած հատկացումները, հանած սոցիալական ապահովագրության ծրագրերի ծառայությունների համար կատարված վճարումները:
Զբաղվածության հետ կապված սոցիալական ապահովագրության ծրագրերի սոցիալական նպաստները (բացի կենսաթոշակներից) ենթակա են վճարման ապահովագրական ընկերությունների կողմից կամ այն հատվածի կողմից, որին պատկանում է գործատուն և ենթակա են ստացման տնային տնտեսությունների կողմից: Ոչ կենսաթոշակային նպաստների իրավունքները (65) կարելի է մանրամասնել հետևյալ խմբերի`
- «Երեխաներ ունեցող քաղաքացիների նպաստների իրավունքները» (օրինակ` երեխայի խնամքի ամսական նպաստի իրավունք, դաստիարակության նպատակով երեխային ընտանիք հանձնելու միանվագ նպաստի իրավունք, երեխայի ծննդյան միանվագ նպաստ, հղիության և ծննդաբերության նպաստներ և այլն),
- «Ոչ կենսաթոշակային նպաստների այլ իրավունքներ» (օրինակ` ժամանակավոր անաշխատունակության նպաստի իրավունքներ, արտադրական բնույթի դժբախտ պատահարների կամ մասնագիտական հիվանդությունների հետ կապված ապահովագրական վճարումների իրավունքներ, բժշկական, սոցիալական և մասնագիտական վերականգնման համար լրացուցիչ ծախսերի վճարման իրավունքներ, ապահովագրված անձին անհրաժեշտ բուժօգնության հետ կապված բժշկական հաստատություն փոխհատուցման ծախսերի իրավունքներ, հուղարկավորման համար սոցիալական նպաստների իրավունքներ, կացության և կրթության նպաստների իրավունքներ և այլն):

Ստանդարտացված երաշխիքները ներկայացվում են մեծ քանակությամբ, բայց ոչ մեծ գումարների: Այդպիսի պայմանագրերի մասնակցող երեք կողմերն են` վարկատու, վարկառու և երաշխավոր: Երաշխավորի հետ պայմանագիրը վարկատուի փոխհատուցման մասին, կարող է կնքել և վարկառուն, և վարկատուն, եթե վարկառուն հրաժարվում է վերադարձնել պարտքը: Դրանց դասական օրինակներ կարող են ծառայել արտահանման և ուսանողական վարկերի երաշխիքները:
Այլ օրինակներ են վճարման դիմաց տրամադրվող պետական երաշխիքները, այնպիսի ֆինանսական գործիքների համար, ինչպիսին են` փոխատվությունները և մի շարք այլ պարտքի պարտավորություններ: Այս դեպքերում չնայած հնարավոր չէ սահմանել որևէ առանձին վարկառուի պարտքի վճարումից հրաժարվելու հավանականությունը, սակայն հրաժարվողների հնարավոր քանակի գնահատականը համանման պարտքերի խմբի համար ոչ միայն հնարավոր է, այլ գործնականում տարածված է: Եթե երաշխավորը աշխատում է զուտ առևտրային սկզբունքով, ապա նա ակնկալում է, որ երաշխիքների բոլոր վճարումները և այդ վճարումների միջոցների ներդրումներից և որևէ պահուստներից ստացված եկամուտները պետք է ծածկեն պարտքի ենթադրյալ չվճարումները, ինչպես նաև ծախսերը և բերեն եկամուտ: Նույնպիսի սխեմա է գործում նաև ապահովագրությունում` բացառությամբ կյանքի ապահովագրության:
Ակտիվների և պասիվների հաշվեկշռի գործողությունների և հոդվածների արտացոլումը համանման է ապահովագրության գործողություններին և հոդվածներին` բացառությամբ կյանքի ապահովագրության, դրանք ներառում են թողարկումը, հավելում վճարումներն ըստ երաշխիքների և ծառայությունների դիմաց վճարումները` երաշխիքներ ստացող կողմից:

Ստանդարտացված երաշխիքներ կարող են տրամադրել ֆինանսական կազմակերպությունները, ներառյալ ապահովագրական ընկերությունները, ինչպես նաև պետական կառավարման մարմինները: Երաշխիքների այս տեսակը կարող են տրամադրել նաև ոչ ֆինանսական ընկերությունները, բայց դա քիչ հավանական է, որ դրանք կարող են տրամադրվել որևէ ոչ ռեզիդենտ միավորի կողմից:
Երբ միավորը առաջարկում է ստանդարտացված երաշխիքներ, դրա դիմաց ստանում է վճար և ստանձնում է երաշխիքի պահանջների բավարարման պարտավորություններ: Երաշխավորի հաշիվներում պարտավորության արժեքը հավասարվում է գոյություն ունեցող երաշխիքների սպասվող պահանջների իրական արժեքին` հանած այն փոխհատուցումները, որոնք երաշխավորը ենթադրում է ստանալ պարտքերը չվճարած վարկառուից: Պարտավորությունը ստանդարտացված երաշխիքների պահանջների կարգավորման համար համարվում է պահուստային:
Ստանդարտացված երաշխիքների պահանջների կարգավորման համար պահուստները կազմված են նախնական զուտ վճարումներից և ստանդարտացված երաշխիքների չկարգավորված պահանջների ծածկման համար անհրաժեշտ պահուստներից:
Երաշխիքների զուտ վճարումները հաշվարկվում են որպես ստացման ենթակա վճարումներ` ավելացրած լրավճարները (հավասար վերագրված միավորի ներդրումային եկամտին, որն իրականացնում է վճարներ ըստ երաշխիքների) և հանած սպառողական ծառայությունների արժեքը: Այս զուտ վճարումները կատարվում են տնտեսության բոլոր հատվածների կողմից և ստացվում է երաշխավորության ոլորտը:

Ստանդարտացված երաշխիքների ծրագրերով պահանջների փոխհատուցումը ենթակա է վճարման երաշխավորի կողմից և ստացման վարկատուի կողմից այն պարտքի, որի համար տրվել է երաշխիքը, անկախ նրանից, թե ով է կատարել երաշխիքային վճարումները` վարկատուն թե վարկառուն:

Ածանցյալ ֆինանսական գործիքները ֆինանսական գործիքներ են, որոնք կապված են որոշակի ֆինանսական գործիքի, ցուցանիշի կամ ապրանքի հետ, ինչի շնորհիվ ֆինանսական որոշակի ռիսկերը կարող են լինել ֆինանսական շուկաներում փոխանակման առարկա` իր սեփական որակի մեջ:
Ածանցյալ ֆինանսական գործիքի արժեքը որոշվում է այդ գործիքի հիմքում ընկած օբյեկտի արժեքով, այսինքն` բազային գնով: Բազային գին կարող է լինել ապրանքի գինը, ֆինանսական ակտիվի, փոխարժեքի, արտարժույթի փոխարժեքի, այլ ածանցյալ ֆինանսական գործիքի գինը կամ երկու գների տարբերությունը: Ածանցյալ ֆինանսական գործիքի պայմանագիրը կարող է նախատեսել նաև նրա կապը գների ինդեքսի կամ սպառողական զամբյուղի գների հետ:

 Ցանկացած ածանցյալ ֆինանսական գործիքի արժեքի հաշվարկման համար կարևոր են նրա հիմքում ընկած օբյեկտի շուկայական գինը կամ ինդեքսը: Եթե ածանցյալ ֆինանսական գործիքը հնարավոր չէ գնահատել բազային օբյեկտի շուկայական գերակշռող գնի կամ ինդեքսի բացակայության պատճառով, ապա այն չի կարող համարվել ֆինանսական ակտիվ: Ածանցյալ ֆինանսական գործիքների դեպքում, ի տարբերություն պարտքի գործիքների, չկա պարտքի որևիցե հիմնական գումար, որը պետք է վճարվի և չի հաշվարկվում ներդրումային եկամուտ: Ածանցյալ ֆինանսական գործիքներն օգտագործվում են շատ նպատակներով` ներառյալ ռիսկերի կառավարումը, հեջավորումը (գնային ռիսկի նվազեցում), արբիտրաժային և սպեկուլյատիվ գործարքները:

Ածանցյալ ֆինանսական գործիքները թույլ են տալիս փոխանցել որոշ ֆինանսական ռիսկեր (տոկոսային ռիսկ, արժույթի հետ կապված, արժեթղթերի և ապրանքների գների հետ կապված ռիսկեր, վարկային ռիսկեր և այլն) այլ կողմերին, որոնք ունեն ցանկություն կամ ավելի լավ են պատրաստված ընդունելու կամ կառավարելու այդ ռիսկերը, այդ դեպքում, բայց ոչ միշտ, սկզբնական ակտիվի կամ ապրանքի փոխանցում չի կատարվում: Ածանցյալ ֆինանսական գործիքի ռիսկը` արտացոլված պայմանագրում, կարող է փոխանակվել հենց պայմանագրի փոխանակման միջոցով (դա հնարավոր է օպցիոնների դեպքում) կամ նոր պայմանագրի կնքման եղանակով, որը ներառում է ռիսկի այն բնութագրիչները, որոնք համապատասխանում են ներկա պայմանագրի ռիսկի բնութագրիչներին և կրում են փոխհատուցող բնույթ: Վերջին տարբերակը կոչվում է փոխստուգարք և այն հիմնականում տարածված է ֆորվարդային պայմանագրերի շուկաներում կամ այնտեղ, որտեղ տեղի չեն ունենում ոչ մի ձևական փոխանակումներ, որոնց միջոցով հնարավոր է ածանցյալ ֆինանսական գործիքների առևտուրը:
Ածանցյալ ֆինանսական գործիքները, որոնք կարող են գնահատվել իրենց հետ կապված բազային օբյեկտից առանձին, դիտարկվում են որպես ֆինանսական ակտիվներ անկախ նրանից, թե դրանց «առևտուրը» կատարվում է բորսայում թե դրանից դուրս:
Գործակալներին և այլ միջնորդներին վճարված ցանկացած միջնորդավճար կամ նրանց կողմից ածանցյալ ֆինանսական գործիքներին վերաբերվող օպցիոնների, ֆյուչերսների, սվոպերի կամ այլ պայմանագրերի կազմակերպման համար ստացվող ցանկացած վճար դիտարկվում է որպես ծառայությունների դիմաց վճար:

Ածանցյալ ֆինանսական գործիքներին են վերբերում օպցիոն պայմանագրերը (օպցիոնները) և ֆորվարդային տիպի պայմանագրերը (ֆորվարդները):

Օպցիոն և ֆորվորդային պայմանագրերի միջև գլխավոր տարբերությունն այն է, որ ֆորվորդային պայմանագրի դեպքում երկու կողմերն էլ հանդիսանում են հնարավոր դեբիտորներ, իսկ օպցիոն պայմանագրի դեպքում գնորդը ձեռք է բերում ակտիվ, իսկ վաճառողը` ստանձնում պարտավորություն: Սակայն օպցիոն պայմանագրերը հաճախ ավարտվում են անարդյունավետ, օպցիոնները կատարվում են միայն այն դեպքում, երբ պայմանագրի կարգավորումը շահավետ է օպցիոնի բաժնետերերին:
Օպցիոններն ու ֆորվարդները կարող են մանրամասնեցվել (եթե վիճակագրական ծառայությունները փաստեն դրա անհրաժեշտությունն ու հնարավորությունը) շուկայական ռիսկերին համապատասխան` արտարժույթի հետ կապված ռիսկեր, միասնական արտարժույթով տոկոսադրույքի հետ կապված ռիսկեր, բաժնետոմսերի, ապրանքների, վարկերի հետ կապված ռիսկեր և այլն:

Օպցիոնները պայմանագրեր են, որոնք իրենց գնորդին տալիս են իրավունք, բայց նրան չեն պարտավորեցնում գնել («քոլլ» օպցիոն) կամ վաճառել («փութ» օպցիոն) որոշակի ֆինանսական գործիք կամ ապրանք սահմանված գնով (կատարման գնով) սահմանված ժամանակահատվածի ընթացքում (ամերիկյան օպցիոն) կամ ժամանակի սահմանված պահի (եվրոպական օպցիոն):

Շատ օպցիոն պայմանագրեր իրականանում են, եթե դրանք իրացվում են կանխիկ վճարումների միջոցով, այլ ոչ թե պայմանագրին վերաբերող ակտիվների կամ ապրանքների մատակարարման միջոցով:
Վաճառվող օպցիոնների հիմքում կարող են ընկած լինել շատ տարբեր օբյեկտներ, ինչպիսիք են` բաժնետոմսերը, տոկոսադրույքները, արտարժույթները, ապրանքները և որոշակի ինդեքսները: Օպցիոնի գնորդը վճարում է պարգևավճար (օպցիոնի գինը) վաճառողին վերջինիս գնորդի պահանջով որոշակի արժեքով օպցիոնի հիմքում ընկած ֆինանսական գործիքներ կամ ապրանքներ գնելու կամ վաճառելու պարտավորության դիմաց: Չնայած որ օպցիոնը վաճառողին վճարված պարգևավճարը տեսականորեն կարող է իր մեջ ներառել ծառայությունների համար վճարները, գործնականում ծառայությունների տարրը հնարավոր չէ տարանջատել: Ամբողջական գինը պետք է արտացոլված լինի որպես գնորդի կողմից ֆինանսական ակտիվի ձեռք բերում և վաճառողի կողմից պարտավորությունների ստանձնում: Բայց, այն դեպքերում երբ դա հնարավոր է, ծառայության դիմաց վճարը պետք է արտացոլվի առանձին:
Պայմանագրի տեսակից կախված օպցիոնների պարգևավճարները վճարվում են պայմանագրի գործունեության սկզբում, երբ օպցիոնները իրացվում են կամ լրանում է ժամկետը:
Օպցիոնների գործարկման սկզբում դրանք ունեն դրական արժեք` սովորաբար ստեղծման համար վճարված պարգևավճարին հավասար: Հետագայում կարող են տեղի ունենալ օպցիոնների գնի ցանկացած փոփոխություններ, որոնք էլ դիտարկվում են որպես օպցիոնի վերագնահատում: Օպցիոնները միշտ ակտիվներ են գնորդի համար (նույնիսկ բացասական արժեքի դեպքում) և պարտավորություն վաճառողի համար (ի տարբերություն ֆորվարդների` տես 712 խումբը) Վարրանտները (օպցիոնների տեսակ) ֆինանսական գործիքներ են, որոնք շրջանառվում են բորսայում և բաժնետիրոջը իրավունք են տալիս վարրանտ վաճառողից (սովորաբար դա ընկերություն է) գնել բաժնետոմսերի կամ պարտքի արժեթղթերի որոշակի քանակ` նախապես համաձայնեցված պայմաններով և սահմանված ժամկետներում:
Գոյություն ունեն այնպիսի արժութային վարրանտներ, որոնց հիմքում ընկած է մի արժույթի գումար, որն անհրաժեշտ է մեկ այլ արժույթի գնման համար, և վարրանտներ արժույթի խաչաձև փոխարժեքով` կապված երրորդ արժույթին: Դրանք կարող են վաճառվել իրենց հիմքում ընկած արժեթղթերից առանձին և այդ պատճառով էլ ունեն շուկայական արժեք: Վարրանտ վաճառողը ստանձնում է պարտավորություն, որը համապատասխանում է գնորդի մոտ գտնվող ակտիվի հետ:

 Ֆորվարդային պայմանագրի համաձայն գործարքի երկու կողմերը համաձայնվում են փոխանակել նրա հիմքում ընկած օբյեկտի (որոշակի ապրանքի կամ ֆինանսական ակտիվի) որոշակի քանակ համաձայնեցված պայմանագրային գնով (կատարման գին) ժամանակի սահմանված պահին: Ֆյուչերսային պայմանագրերը դա ֆորվարդային պայմանագրեր են, որոնք գնվում և վաճառվում են կազմակերպված բորսաներում: Ֆորվարդային պայմանագիրը ֆինանսական պայմանագիր է, որն իրենից ներկայացնում է անվերապահ պարտավորություն, ինչն էլ կարգավորվում է սահմանված ժամկետում: Հաշվարկներն ըստ ֆյուչերսների և այլ ֆորվարդային պայմանագրերի, սովորաբար, բայց ոչ միշտ, իրականացվում են կանխիկ վճարմամբ կամ մեկ այլ ֆինանսական գործիքի տրամադրմամբ, բայց ոչ պայմանագրի հիմքում ընկած օբյեկտի փաստացի մատակարարմամբ, և այդ պատճառով այսպիսի պայմանագրերը գնահատվում և շրջանառվում են պայմանագրի հիմքում ընկած օբյեկտից առանձին:
Պայմանագրի գործողության սկզբում տեղի է ունենում միևնույն շուկայական արժեքի ռիսկերի փոխանակում, և որպես հետևանք պայմանագիրը ունենում է զրոյական արժեք: Պետք է անցնի որոշակի ժամանակ, որպեսզի կողմերից յուրաքանչյուրի ռիսկերի շուկայական արժեքը տարբերվի այնպես, որ կողմերից մեկի համար ստեղծվի ակտիվի դիրք (վարկատու), իսկ մյուսի համար` պարտավորության (վարկառու): Ֆորվարդային պայմանագրի գոյության ընթացքում վարկառուի և վարկատուի փոխհարաբերությունները կարող են փոխվել ինչպես մեծությամբ, այնպես էլ ուղղությամբ: Սովորաբար ֆորվարդային տիպի պայմանագրերը ներառում են տոկոսային սվոպեր, հետագա տոկոսադրույքի վերաբերյալ պայմանավորվածություն, արժութափոխանակային սվոպեր, ֆորվարդային արժութային սվոպեր և արժութատոկասային սվոպեր, ինչպես նաև վարկի մասով չվճարման սվոպեր որպես երաշխիքի ապահովում:
Տոկոսային սվոպը նախատեսում է միևնույն արժույթով տոկոսային վճարումների փոխանակում սահմանված ժամանակահատվածի ընթացքում` հաշվարկված հիմնական պայմանական գումարով, որը երբեք չի վերահաշվարկվում: Հաշվարկները շատ հաճախ իրականացվում են զուտ կանխիկ վճարումներով գործարքի մի կողմից մյուսին:
Հետագա տոկոսադրույքի մասին համաձայնագիրը (ՀՏՀ) դա մի պայմանագիր է, ըստ որի տոկոսադրույքների տատանումներից պաշտպանված լինելու նպատակով երկու կողմերը պայմանավորվում են այնպիսի տոկոսադրույքի մասին, ըստ որի հաշվարկման սահմանված ժամկետում պետք է վճարվեն պայմանական գումարին համապատասխան տոկոսներ, որը երբեք չի փոխանցվում: ՀՏՀ-ի վերաբերյալ հաշվարկները կատարվում են զուտ կանխիկ վճարումների միջոցով: Կատարվող միակ վճարումը կապված է համաձայնագրի մեջ նշված և հաշվարկման պահին շուկայում գերակշռող տոկոսադրույքների միջև տարբերության հետ: Համաձայնագրի գնորդը հետագա տոկոսադրույքի մասին վաճառողից ստանում է վճարում այն դեպքում, երբ գերակշռող շուկայական տոկոսադրույքը գերազանցում է համաձայնեցված տոկոսադրույքը, և վաճառողը ստանում է վճարումը, եթե գերակշռող շուկայական տոկոսադրույքը ցածր է համաձայնեցված դրույքից:
Արժութափոխանակային սվոպը կանխիկ վաճառք է (գնում) որևէ արժույթի դրամարկղից և միաժամանակ այդ նույն արժույթի ֆորվարդային գնում (վաճառք):
Ֆորվարդային արժութային համաձայնագիրը դա մի համաձայնագիր է, համապատասխան որի երկու կողմերը համաձայնվում են հետագայում փոխանակել որոշակի գումար տարբեր արտարժույթով` համաձայնեցված փոխարժեքով և որոշակի ամսաթվին:
Արժութատոկոսային սվոպը, որը երբեմն անվանում են նաև արժութային սվոպ, իրենից ներկայացնում է տարբեր արժույթներով տոկոսային վճարումների հոսքերի փոխանակում և պայմանագրի գործողության ավարտին համաձայնեցված փոխարժեքով հիմնական գումարի փոխանակում:
Հնարավոր է նաև հիմնական գումարի փոխանակում պայմանագրի սկզբում, և այդ դեպքում կարող են կատարվել հետագա վճարումները` ներառած ինչպես տոկոսները, այնպես էլ մայր գումարը, որոշ ժամանակ անց և նախապես սահմանված կանոններով:

Ֆորվարդային տեսակի ֆինանսական ածանցյալ գործիքի սկզբնական արժեքը հավասար է զրոյի, սակայն այն անմիջապես ձեռք է բերում արժեք, երբ հանգամանքներում տեղի է ունենում փոփոխություն, որոնց դեմ տվյալ ֆինանսական գործիքը պետք է ապահովի ֆինանսական անվտանգություն: Այդ պահին ճանաչվում է ֆինանսական ակտիվի և համապատասխան պարտավորության գոյությունը, և դա դիտարկվում է որպես ածանցյալ ֆինանսական գործիքի հետ գործառնություն: Ֆինանսական ակտիվի արժեքի հետագա փոփոխությունները դիտարկվում են որպես նրա վերագնահատում: Եթե նրա արժեքը դառնում է բացասական, ապա այն ակտիվից վերածվում է պարտավորության բաժնետիրոջ համար և պարտավորությունից ակտիվ` վաճառողի համար:

Այլ դեբիտորական կամ կրեդիտորական վճարային պարտավորություններն իրենցից ներկայացնում են հավելագումարների ճշգրտումներ, ինչպիսիք են առևտրային վարկերն ու կանխավճարները: Առևտրային վարկերը այն դեպքերից են, երբ ապրանքներն ու ծառայությունները տրամադրված են, սակայն դրանց դիմաց վճարը դեռ ստացված չէ:

Ավանդները վերաբերվում են անավարտ արտադրության վճարումներին, երբ կանխավճարը կատարված է, բայց ապրանքը մատակարարված չէ:
Չեն ներառվում`
- ֆինանսավորման այնպիսի միջոցներ, ինչպիսիք են վարկային քարտերը, որտեղ քարտի մնացորդը դիտարկվում է որպես փոխառություն, և այնպիսի վճարումներ, ինչպիսին են տոկոսների կամ սպասարկման ժամկետանց ծառայությունների վճարները, արտացոլվում են որպես փոխառություն (տես բաժին 4):