ՀՀ ՔԱՂԱՔԱՑԻՈՒԹՅՈՒՆ ՇՆՈՐՀԵԼՈՒՆ ՊԱՐՏԱՎՈՐԵՑՆԵԼՈՒ ՊԱՀԱ ...

 

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՎՃՌԱԲԵԿ ԴԱՏԱՐԱՆ

ՈՐՈՇՈՒՄ

 

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱՆՈՒՆԻՑ

 

ՀՀ վերաքննիչ վարչական                     Վարչական գործ

դատարանի որոշում                             թիվ ՎԴ/2116/05/20

Վարչական գործ թիվ ՎԴ/2116/05/20                2023թ.

Նախագահող դատավոր`                    Կ. Ավետիսյան

Դատավորներ`                                      Կ. Բաղդասարյան

                                                               Ա. Սարգսյան

 

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի վարչական պալատը (այսուհետ` Վճռաբեկ դատարան) հետևյալ կազմով`

 

նախագահող Հ. Բեդևյան

զեկուցող Լ. Հակոբյան

Ա. Թովմասյան

Ռ. Հակոբյան

Ք. Մկոյան

 

2023 թվականի դեկտեմբերի 22-ին

գրավոր ընթացակարգով քննելով Փամելա Հաշեմի վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի 05.08.2022 թվականի որոշման դեմ` վարչական գործով ըստ հայցի Փամելա Հաշեմի ընդդեմ ՀՀ նախագահի, ՀՀ վարչապետի, ՀՀ ոստիկանության, երրորդ անձինք` Քաղաքացիության հարցերով միջգերատեսչական հանձնաժողով, ՀՀ ազգային անվտանգության ծառայություն` ՀՀ Նախագահի 29.01.2020 թվականի թիվ 25-Ա հրամանագիրն անվավեր ճանաչելու և վերջինիս Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիություն ստանալու վերաբերյալ Փամելա Հաշեմի դիմումը բավարարելու մասին վարչական ակտ ընդունելուն պարտավորեցնելու, ՀՀ Վարչապետին` ՀՀ նախագահին Փամելա Հաշեմ Ֆարեսին Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիություն շնորհելու մասին առաջարկություն ներկայացնելուն` կցելով ՀՀ Նախագահի համապատասխան` քաղաքացիության շնորհելու մասին, հրամանագրի նախագիծ, պարտավորեցնելու պահանջների մասին,

 

ՊԱՐԶԵՑ

 

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը.

Դիմելով դատարան` Փամելա Հաշեմը պահանջել է անվավեր ճանաչել ՀՀ Նախագահի 29.01.2020 թվականի թիվ 25-Ա հրամանագիրը, պարտավորեցնել բավարարելու Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիություն ստանալու վերաբերյալ իր դիմումը և պարտավորեցնել ՀՀ Վարչապետին` ՀՀ նախագահին իրեն Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիություն շնորհելու մասին առաջարկություն ներկայացնել` կցելով ՀՀ Նախագահի համապատասխան` քաղաքացիության շնորհելու մասին, հրամանագրի նախագիծ:

ՀՀ վարչական դատարանի (դատավոր` Ռ. Ազրոյան) (այսուհետ` Դատարան) 04.08.2021 թվականի վճռով հայցը մերժվել է:

ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 05.08.2022 թվականի որոշմամբ Փամելա Հաշեմի ներկայացրած վերաքննիչ բողոքը մերժվել է և Դատարանի 04.08.2021 թվականի վճիռը թողնվել է անփոփոխ:

Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Փամելա Հաշեմը (ներկայացուցիչ` Ա. Հովհաննիսյան):

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան են ներկայացրել ՀՀ վարչապետը և Քաղաքացիության հարցերով միջգերատեսչական հանձնաժողովը:

 

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքը, հիմնավորումները և պահանջը.

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում` ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Վերաքննիչ դատարանը չի կիրառել ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի (այսուհետ նաև` Օրենսգիրք) 29-րդ հոդվածի 1-ին և 2-րդ մասերը, 146-րդ հոդվածի 4-րդ մասի 2-րդ կետը, «Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 55-րդ հոդվածի 4-րդ մասի «ե» ենթակետը և 57-րդ հոդվածի 1-ին մասը, որոնք պետք է կիրառեր, սխալ է մեկնաբանել և կիրառել «Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիության մասին» ՀՀ օրենքի 13-րդ հոդվածի 7-րդ պարբերությունը:

Վերաքննիչ դատարանը պատշաճ չի գնահատել գործում առկա բոլոր ապացույցները, չի համադրել դրանք օրենսդրական պահանջների հետ և եկել է սխալ եզրահանգման` թույլ տալով դատական սխալ և խախտելով անձի արդար դատաքննության իրավունքը ու քաղաքացիություն ստանալու իրավունքը, քանի որ անձին քաղաքացիություն շնորհելու վարույթում ընդգրկված մարմիններից ոչ մեկը չի տրամադրել մերժման հիմքում ընկած հանգամանքները, չի ներկայացրել որևէ ապացույց, որով հաստատվում է քաղաքացիություն շնորհելու դիմումի մերժման հիմքի առկայությունը:

Վերաքննիչ դատարանը, նշելով, որ առկա է «ծառայության բացասական եզրակացության իրավաչափության կանխավարկածը», միաժամանակ հաշվի չի առել այն հանգամանքը, թե որքանով է անձի համար պարզ և հստակ իր նկատմամբ կայացված վարչական ակտի պատճառաբանությունը:

Վերաքննիչ դատարանը չի անդրադարձել վերաքննիչ բողոքի հիմքերին և հիմնավորումներին ամբողջությամբ:

 

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 05.08.2022 թվականի որոշումը և փոփոխել այն` հայցն ամբողջությամբ բավարարել:

 

2.1 Վճռաբեկ բողոքի վերաբերյալ ՀՀ վարչապետի, Քաղաքացիության հարցերով միջգերատեսչական հանձնաժողովի պատասխանի հիմնավորումները.

Դատարանն իրավացիորեն գնահատել է, որ Թուրքիայի Հանրապետություն մեկնելու նպատակի, ինչպես նաև մի շարք այլ հանգամանքների բացահայտումը հայցվորի կողմից կարող էին էական նշանակություն ունենալ գործի բազմակողմանի և օբյեկտիվ քննության համար, մինչդեռ հայցվորը չի ապահովել իր ներկայությունը դատական նիստերին:

Բողոք բերած անձի այն պնդումը, որ «Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիության մասին» ՀՀ օրենքի 13-րդ հոդվածի 1-ին մասով սահմանված պահանջների պահպանման պայմաններում Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիություն շնորհելու դիմումը պետք է բավարարվեր, քանի որ բացակայել են Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիություն ստանալու դիմումի մերժման համար նշանակություն ունեցող ապացույցները, անհիմն է` հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ «Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիության մասին» ՀՀ օրենքի 13-րդ հոդվածի 1-ին մասով սահմանված պայմանները դիմումի պարտադիր բավարարման պայմաններ չեն:

Բողոք բերած անձի այն պնդումը, որ վարչական ակտի պատճառաբանվածության պահանջը չէր կարող սահմանափակվել, անհիմն է, քանի որ տվյալ պարագայում ընդհանուր և հատուկ նորմերի կոլիզիայի պայմաններում կիրառելի է հատուկ նորմը, այն է` «Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիության մասին» ՀՀ օրենքի 13-րդ հոդվածի 7-րդ մասը:

Բողոք բերած անձի այն փաստարկը, որ Վերաքննիչ դատարանը չի անդրադարձել Դատարանի դատական ակտի պատճառաբանվածությանը, անհիմն է, քանի որ Վերաքննիչ դատարանն անդրադարձել է, թե դատական ակտի կայացման պահին գործող օրենքներով և առկա ապացույցներով արդյոք առկա են ՀՀ նախագահին բարենպաստ վարչական ակտ ընդունելուն պարտավորեցնելու բավարար իրավական և փաստական հիմքեր:

Վերոգրյալ պատճառաբանությունների հիման վրա ՀՀ վարչապետը և Քաղաքացիության հարցերով միջգերատեսչական հանձնաժողովը խնդրել են մերժել Փամելա Հաշեմի վճռաբեկ բողոքը:

 

3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը.

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը.

1) 08.08.2019 թվականին Փամելա Հաշեմը դիմում է ներկայացրել ՀՀ ոստիկանության անձնագրային և վիզաների վարչություն Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիություն ստանալու համար (անձնական գործի նյութեր, գ.թ. 1):

2) ՀՀ ազգային անվտանգության ծառայությունը 02.10.2019 թվականի թիվ 24/10225 գրությամբ նպատակահարմար է գտել մերժել Լիբանանի Հանրապետության քաղաքացի Փամելա Ֆարես Հաշեմին քաղաքացիություն շնորհելու դիմումը (անձնական գործի նյութեր, գ.թ. 17):

3) 08.11.2019 թվականի ՀՀ ոստիկանության անձնագրային և վիզաների վարչության կողմից տրված եզրակացությամբ «Փամելա Հաշեմի ՀՀ քաղաքացիություն ստանալու դիմումի կապակցությամբ կազմված նյութերի վերաբերյալ» եզրակացությամբ հայտնվել է, որ Փամելա Հաշեմի Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիություն ստանալու վերաբերյալ դիմումը հնարավոր չէ բավարարել (անձնական գործի նյութեր, գ.թ. 30):

4) Քաղաքացիության հարցերով միջգերատեսչական հանձնաժողովի 12.12.2019 թվականի արձանագրության համաձայն` Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիություն շնորհելու վերաբերյալ հանձնաժողովի կողմից տրվել է 79 բացասական եզրակացություն: Քաղաքացիության հարցերով միջգերատեսչական հանձնաժողովի «Եզրակացություն» վերտառությամբ փաստաթղթին կից թիվ 2 հավելվածի (անձանց ցուցակ, որոնց դիմումները ՀՀ քաղաքացիություն ստանալու վերաբերյալ մերժվել են) 48-րդ տողում նշված է` Փամելա Հաշեմ, ծնված 12.09.1986 թվականի Լիբանանի Հանրապետությունում (Լիբանանի քաղաքացի):

5) 23.01.2020 թվականին ՀՀ վարչապետն առաջարկել է ՀՀ նախագահին մերժել Փամելա Հաշեմին ՀՀ քաղաքացիություն տրամադրելը (հատոր 2, գ.թ. 54):

6) 29.01.2020 թվականին ՀՀ նախագահը թիվ 25-Ա հրամանագրով մերժել է Փամելա Հաշեմին ՀՀ քաղաքացիություն տրամադրելը (հավելված, գ.թ. 38):

 

4. ՎՃՌԱԲԵԿ ԴԱՏԱՐԱՆԻ ՊԱՏՃԱՌԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ԵՎ ԵԶՐԱՀԱՆԳՈՒՄԸ.

 

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 161-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ` նույն հոդվածի 3-րդ մասի 1-ին կետի իմաստով, այն է` Վերաքննիչ դատարանի կողմից թույլ է տրվել ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 146-րդ հոդվածի 4-րդ մասի 2-րդ կետի այնպիսի խախտում, որը խաթարել է արդարադատության բուն էությունը և որի առկայությունը հիմնավորվում է ստորև ներկայացված պատճառաբանություններով.

 

Սույն վճռաբեկ բողոքի քննության շրջանակներում Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում անդրադառնալ Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիություն շնորհելուն պարտավորեցնելու պահանջով պարտավորեցման հայցի շրջանակներում հայցվող բարենպաստ վարչական ակտի իրավաչափությունը գնահատելու առանձնահատկություններին:

Քաղաքացիության իրավունքն ամրագրված է ՀՀ Սահմանադրության 47-րդ հոդվածում: Քաղաքացիության իրավունքը բաղկացած է մի քանի բաղադրատարրերից`

ա) յուրաքանչյուրի` Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիություն ձեռք բերելու իրավունքը,

բ) Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացու` քաղաքացիությունը փոխելու իրավունքը,

i

գ) Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացուն քաղաքացիությունից զրկելու արգելքը (տե՛ս, ՀՀ սահմանադրական դատարանի 22.11.2022 թվականի ՍԴՈ-1669 որոշումը):

ՀՀ Սահմանադրության 47-րդ հոդվածի 6-րդ մասի համաձայն` նույն հոդվածով սահմանված իրավունքների իրականացման կարգը, Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիության ձեռքբերման այլ հիմքերը, ինչպես նաև դադարեցման հիմքերը սահմանվում են օրենքով:

i

Իրավահարաբերության ծագման պահին գործող խմբագրությամբ «Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիության մասին» ՀՀ օրենքի (այսուհետ նաև` Օրենք) 1-ին հոդվածի համաձայն` Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիության ձեռքբերման և դադարեցման կարգը սահմանվում է նույն օրենքով: (...) Յուրաքանչյուր անձ, օրենքով սահմանված կարգով, Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիություն ձեռք բերելու իրավունք ունի (...):

i

Օրենքի 13-րդ հոդվածի 1-ին պարբերության համաձայն` Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիություն չունեցող 18 տարին լրացած, գործունակ (...), օտարերկրյա պետությունում բնակվող (գտնվող) կամ Հայաստանի Հանրապետությունում օրինական հիմքով բնակվող (գտնվող) յուրաքանչյուր անձ իրավունք ունի դիմելու Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիություն ստանալու համար, եթե` 1) օրենքով սահմանված կարգով վերջին երեք տարին մշտապես բնակվել է Հայաստանի Հանրապետությունում. 2) կարող է բացատրվել հայերեն լեզվով և 3) ծանոթ է Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությանը: Նույն հոդվածի 5-րդ պարբերության համաձայն` Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիություն հայցող անձը քաղաքացիություն ստանալու դիմումն անձամբ (...) պետք է ներկայացնի Հայաստանի Հանրապետության կառավարության լիազոր մարմնին: Նույն հոդվածի 6-րդ պարբերության համաձայն` Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիություն ստանում են քաղաքացիություն շնորհելու մասին Հայաստանի Հանրապետության Նախագահի հրամանագրով:

i

Օրենքի 13-րդ հոդվածի 7-րդ պարբերությամբ սպառիչ կերպով սահմանվում են Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիություն ստանալու դիմումը մերժելու հիմքերը, այն է` տվյալ անձն իր գործունեությամբ վնասում է պետական և հասարակական անվտանգությանը, հասարակական կարգին, հանրության առողջությանը և բարքերին, այլոց իրավունքներին և ազատություններին, պատվին և բարի համբավին: Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիություն ստանալու դիմումի մերժումը կարող է չհիմնավորվել:

i

Օրենքի 26-րդ հոդվածի համաձայն` Հայաստանի Հանրապետության Նախագահը, Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությանը համապատասխան և նույն օրենքով նախատեսված դեպքերում ու կարգով, լուծում է Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիություն շնորհելու և Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիությունը դադարեցնելու վերաբերյալ հարցերը:

i

Օրենքի 27-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիություն ստանալու և Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիությունը դադարեցնելու դիմումն անձը ներկայացնում է անձամբ, բացառությամբ նույն օրենքով նախատեսված դեպքերի: Հայաստանի Հանրապետությունում գտնվելու դեպքում դիմումը ներկայացվում է Հայաստանի Հանրապետության կառավարությանն առընթեր Հայաստանի Հանրապետության ոստիկանություն (...):

i

Նույն հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիություն ստանալու կամ դադարեցնելու վերաբերյալ դիմումների կապակցությամբ Հայաստանի Հանրապետության կառավարությանն առընթեր Հայաստանի Հանրապետության ոստիկանության կազմած եզրակացություններն ուղարկվում են Քաղաքացիության հարցերով միջգերատեսչական հանձնաժողով:

Նույն հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն` Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիություն ստանալու կամ դադարեցնելու վերաբերյալ եզրակացություններն ստանալուց հետո Քաղաքացիության հարցերով միջգերատեսչական հանձնաժողովը դրանք քննարկում է հանձնաժողովի ղեկավարի կողմից հրավիրվող նիստերում: Քննարկման արդյունքում կազմվում են ամփոփ եզրակացություններ և Հայաստանի Հանրապետության կառավարությանն առընթեր Հայաստանի Հանրապետության ոստիկանության կազմած եզրակացությունների հետ մեկամսյա ժամկետում ներկայացվում Հայաստանի Հանրապետության վարչապետին:

Նույն հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն` Հայաստանի Հանրապետության վարչապետը Քաղաքացիության հարցերով միջգերատեսչական հանձնաժողովի կողմից եզրակացություններն ստանալուց հետո` մեկամսյա ժամկետում, Հայաստանի Հանրապետության Նախագահին ներկայացնում է քաղաքացիության վերաբերյալ դիմում ներկայացրած անձին քաղաքացիություն շնորհելու կամ դադարեցնելու կամ քաղաքացիության շնորհումը կամ դադարեցումը մերժելու մասին առաջարկություն` կցելով Հայաստանի Հանրապետության Նախագահի համապատասխան հրամանագրի նախագիծը: Նույն օրենքի 13-րդ հոդվածի 4-րդ մասով նախատեսված բացառիկ դեպքերում Հայաստանի Հանրապետության վարչապետը կարող է անձին քաղաքացիություն շնորհելու մասին առաջարկությունը ներկայացնել Հայաստանի Հանրապետության Նախագահին առանց Քաղաքացիության հարցերով միջգերատեսչական հանձնաժողովից եզրակացություն ստանալու: Նույն հոդվածի 5-րդ մասի համաձայն` քաղաքացիության վերաբերյալ հարցերի լուծմանն ուղղված Հայաստանի Հանրապետության նախագահի հրամանագրերն ընդունվում են Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության 139-րդ հոդվածով սահմանված կարգով:

i

Օրենքի 28-րդ հոդվածի 1-ին պարբերության 2-րդ կետի համաձայն` Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը սահմանում է Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիություն ստանալու և Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիությունը դադարեցնելու համար անհրաժեշտ փաստաթղթերի ցանկը, դրանք ներկայացնելու կարգը:

i

ՀՀ կառավարության 23.11.2007 թվականի «Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիություն ստանալու, ինչպես նաև Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիությունը դադարեցնելու համար անհրաժեշտ փաստաթղթերի ցանկը, դիմումների քննարկման կարգը սահմանելու և ազգությամբ հայ լինելը հաստատող մկրտության մասին փաստաթուղթ տրամադրող եկեղեցական կառույցների ցանկը հաստատելու մասին» թիվ 1390-Ն որոշման (այսուհետ` Թիվ 1390-Ն որոշում) 1-ին կետի 1-ին ենթակետով որոշվել է սահմանել Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիություն ստանալու, ինչպես նաև Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիությունը դադարեցնելու համար անհրաժեշտ փաստաթղթերը ներկայացնելու կարգը, իսկ 2-րդ ենթակետով սահմանվել է Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիություն ստանալու, ինչպես նաև Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիությունը դադարեցնելու համար անհրաժեշտ փաստաթղթերի ցանկը (այսուհետ` նաև Ցանկ):

i

Իրավահարաբերության ծագման պահին գործող խմբագրությամբ կարգի (այսուհետ` Կարգ) 25-րդ կետի համաձայն` անձի` Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության, իսկ նույն կարգի 5-րդ կետով նախատեսված դեպքում նաև` հայոց լեզվի իմացության ստուգումից հետո 10-օրյա ժամկետում փաստաթղթերի պատճենները Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության իմացության թեսթի հետ միասին վարչությունն ուղարկում է Ազգային անվտանգության ծառայություն (...):

i

Կարգի 27-րդ կետի համաձայն` նույն Կարգի 25-րդ և 26-րդ կետերով նախատեսված դեպքերում Ազգային անվտանգության ծառայությունը (...) փաստաթղթերն ստանալուց հետո մեկամսյա ժամկետում վարչություն են ներկայացնում իրենց եզրակացությունները (...):

Կարգի 28-րդ կետի համաձայն` Վարչությունը նույն Կարգի 27-րդ կետով նախատեսված եզրակացություններն ստանալուց հետո կազմում է առանձին եզրակացություն, որում ամփոփվում են (...) և Ազգային անվտանգության ծառայության եզրակացությունները: Վարչությունը նույն կարգի 27-րդ կետով նախատեսված եզրակացություններն ստանալուց հետո իր կողմից կազմված եզրակացությունը քաղաքացիություն հայցող անձանց ցուցակի հետ միասին (որում նշվում են անունը, ազգանունը, հայրանունը, ծննդյան օրը, ամիսը տարեթիվը, ծննդավայրը, գործի համարը) մեկամսյա ժամկետում ներկայացնում է Քաղաքացիության հարցերով միջգերատեսչական հանձնաժողով:

Վերոնշյալ իրավակարգավորումների վերլուծության արդյունքում Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիություն ստանալու դիմումի քննարկումը և դրա արդյունքում համապատասխան վարչական ակտի ընդունումը մի քանի փուլից բաղկացած գործընթաց է, որում ընդգրկված տարբեր սուբյեկտներ իրացնում են իրենց գործառույթներով պայմանավորված համապատասխան լիազորություններ: Այդ գործընթացին մասնակից սուբյեկտ է, ի թիվս այլնի, ՀՀ ազգային անվտանգության ծառայություն. վերջինիս մասնակցությունը դրսևորվում է իր գործառույթների շրջանակներում համապատասխան եզրակացություն տալու միջոցով: Այս ձևաչափով ՀՀ ազգային անվտանգության ծառայության մասնակցության անհրաժեշտությունը պայմանավորված է այն անմիջական կապով, որն առկա է մի կողմից` այս ծառայության գործառույթների ու խնդիրների, մյուս կողմից` Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիություն ստանալու դիմումը մերժելու` Օրենքի 13-րդ հոդվածի 7-րդ մասով սահմանված հիմքերի միջև:

i

«Հայաստանի Հանրապետության ազգային անվտանգության ծառայության կանոնադրությունը և կառուցվածքը հաստատելու մասին» ՀՀ վարչապետի 28.06.2018 թվականի թիվ 860-Լ որոշմամբ հաստատված կանոնադրությամբ (այսուհետ` Կանոնադրություն) ազգային անվտանգության ծառայության խնդիրներն են, ի թիվս այլնի, իր իրավասության սահմաններում Հայաստանի Հանրապետության ինքնիշխանության, պետական սահմանների անձեռնմխելիության, տարածքային ամբողջականության, սահմանադրական կարգի, քաղաքացիների իրավունքների, ազատությունների և օրինական շահերի ապահովումը (15-րդ կետի 1-ին ենթակետ), Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանունակության ամրապնդումը, առանձին անձանց հետախուզական և այլ քայքայիչ գործունեության բացահայտումը, կանխումն ու խափանումը (15-րդ կետի 4-րդ ենթակետ): ՀՀ ազգային անվտանգության ծառայության Կանոնադրությամբ սահմանված գործառույթներն են, ի թիվս այլնի, Հայաստանի Հանրապետության անվտանգությանն սպառնացող վտանգի մասին տեղեկատվության ստացումը, մշակումը և վերլուծումը, այդ վտանգի կանխատեսումը (16-րդ կետի 4-րդ ենթակետ), Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությանը համապատասխան` Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիություն ձեռք բերելուն և դադարեցնելուն, Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիների, օտարերկրյա քաղաքացիների և քաղաքացիություն չունեցող անձանց կողմից Հայաստանի Հանրապետության տարածք մուտք գործելուն ու տարածքից դուրս գալուն, ինչպես նաև օտարերկրյա քաղաքացիների և քաղաքացիություն չունեցող անձանց` Հայաստանի Հանրապետությունում գտնվելու ռեժիմին վերաբերող հարցերի լուծմանը մասնակցությունը (16-րդ կետի 6-րդ ենթակետ):

Վերոհիշյալի հիման վրա Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ ՀՀ քաղաքացիություն շնորհելու գործընթացում ՀՀ ազգային անվտանգության ծառայության մասնակցությունը` համապատասխան եզրակացություն տալու միջոցով ինքնանպատակ չէ. այդ մասնակցությունը բխում է վերը նշված խնդիրներից ու գործառույթներից և նպատակաուղղված է ՀՀ քաղաքացիություն ստանալու դիմումը մերժելու` Օրենքով սահմանված հիմքերի հայտնաբերմանը և միաժամանակ ազգային անվտանգության ապահովմանը:

i

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, անդրադառնալով ՀՀ քաղաքացիություն ստանալու դիմումը մերժելու դեպքում շահագրգիռ անձի վարչադատավարական կարգով իրավունքների պաշտպանության համար պատշաճ հայցատեսակի ընտրության հարցին, արձանագրել է, որ իրավակիրառ պրակտիկան պետք է զարգանա այն ուղղությամբ, որ քաղաքացիությունը դադարեցնելու կամ շնորհելու վերաբերյալ վարույթի շրջանակներում դատարան ներկայացվող պատշաճ հայցատեսակ է պարտավորեցման հայցը, քանի որ ՀՀ նախագահին ուղղված պահանջը համապատասխանում է պարտավորեցման հայցին բնորոշ հատկանիշներին (տե՛ս, Տիգրան Գևորգյանի օրինական ներկայացուցիչ Էռնեստ Գևորգյանն ընդդեմ ՀՀ նախագահի, երրորդ անձինք ՀՀ վարչապետ, ՀՀ ոստիկանություն, Քաղաքացիության հարցերով միջգերատեսչական հանձնաժողով թիվ ՎԴ/1638/05/19 գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 25.08.2022 թվականի որոշումը):

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 67-րդ հոդվածով սահմանված պարտավորեցման հայցատեսակն այն դատավարական կառուցակարգն է, որը կոչված է ապահովելու անձի արդյունավետ դատական պաշտպանությունն այն բոլոր դեպքերում, երբ շահագրգիռ անձի իրավական նպատակը վարչական մարմնի կողմից մերժված բարենպաստ վարչական ակտի ընդունմանը հասնելն է: Այս իրավական նպատակին համահունչ` սահմանված են, մասնավորապես, պարտավորեցման հայցի դեպքում ապացուցման բեռի բաշխման կանոնները (Օրենսգրքի 29-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 2-րդ կետ), պարտավորեցման հայցի քննության շրջանակներում լուծման ենթակա հարցերի շրջանակը (Օրենսգրքի 124-րդ հոդվածի 3-րդ մաս):

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, անդրադառնալով պարտավորեցման հայցի բովանդակությանը, արձանագրել է, որ պարտավորեցման հայցը, բարենպաստ վարչական ակտն ընդունելու պահանջից բացի, օրենքի ուժով ներառում է նաև վարչական ակտի ընդունումը մերժելու մասին միջամտող վարչական ակտի վիճարկման պահանջը` անկախ հայցվորի կողմից այդպիսի պահանջ ներկայացնելու հանգամանքից: Օրենսդրի կողմից նման պայմանի սահմանումը բխում է վարչական ակտի իրավաչափության կանխավարկածի սկզբունքից այնքանով, որքանով անձը չի կարող հայցել իր համար բարենպաստ վարչական ակտի ընդունում, քանի դեռ այդպիսի ակտի ընդունումը մերժելու մասին միջամտող վարչական ակտն օրենքով սահմանված կարգով վերացված չէ: Ըստ այդմ, օրենսդիրը նախատեսել է, որ պարտավորեցման հայցի քննության արդյունքներով գործն ըստ էության լուծող դատական ակտ կայացնելիս հայցը բավարարելու դեպքում վարչական դատարանը վարչական մարմնին բարենպաստ վարչական ակտ ընդունել պարտավորեցնելու հետ մեկտեղ պետք է անվավեր ճանաչի վարչական ակտն ընդունելը մերժելու վերաբերյալ որոշումը:

Միաժամանակ ՀՀ վճռաբեկ դատարանը գտել է, որ եթե վարչական դատարանը ձեռք բերված ապացույցների շրջանակում և դատական ակտի կայացման պահին գործող օրենքների հիման վրա հաստատված է համարում հայցվող բարենպաստ վարչական ակտի իրավաչափությունը, վերջինս պետք է կայացնի հայցը բավարարելու վերաբերյալ գործն ըստ էության լուծող դատական ակտ` անվավեր ճանաչելով վարչական մարմնի կողմից հայցվող վարչական ակտն ընդունելը մերժելու վերաբերյալ որոշումը և պարտավորեցնելով վարչական մարմին այդ վարչական ակտի ընդունմանը:

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 125-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով սահմանելով պարտավորեցման հայցով հայցը բավարարելու դեպքում վարչական մարմնի կողմից հայցվող վարչական ակտն ընդունելը մերժելու վերաբերյալ որոշումն անվավեր ճանաչելու և վարչական մարմնին այդ վարչական ակտի ընդունմանը պարտավորեցնելու մասին իմպերատիվ պահանջը, ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 124-րդ հոդվածի 3-րդ մասով նախատեսել է պարտավորեցման հայցը բավարարելու նախապայմանը, այն է` հայցվող բարենպաստ վարչական ակտի իրավաչափությունը: Այսինքն` հայցվող բարենպաստ վարչական ակտի իրավաչափությամբ է պայմանավորված վարչական մարմնի կողմից հայցվող վարչական ակտն ընդունելը մերժելու վերաբերյալ որոշման իրավաչափությունը և ոչ թե` հակառակը:

i

Մյուս կողմից, պարտավորեցման հայցի դեպքում օրենսդիրը, կարևորելով հայցվող բարենպաստ վարչական ակտի իրավաչափության պարզումը, ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 125-րդ հոդվածի 2-րդ մասով նախատեսել է, որ վարչական դատարանը հայցը մերժելու դեպքում վճիռ է կայացնում այդ մասին: Դա նշանակում է, որ պարտավորեցման հայցի մերժումը ևս պայմանավորված է հայցվող բարենպաստ վարչական ակտի իրավաչափությամբ: Այսինքն, եթե ձեռք բերված ապացույցների շրջանակում և դատական ակտի կայացման պահին գործող օրենքների հիման վրա չի հաստատվում հայցվող բարենպաստ վարչական ակտի իրավաչափությունը, պարտավորեցման հայցը ենթակա է մերժման (տե՛ս, Կարեն Սարդարյանն ընդդեմ ՀՀ ոստիկանության «Ճանապարհային ոստիկանություն» ծառայության թիվ ՎԴ/6495/05/14 վարչական գործով 26.12.2016 թվականի որոշումը):

Վերոհիշյալի հիման վրա Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ պարտավորեցման հայցի դեպքում ապացուցման առարկան հայցվող բարենպաստ վարչական ակտը մերժելու` օրենքով սահմանված հիմքերի առկայության կամ բացակայության փաստն է, որպիսի հիմքերի առկայության փաստի ապացուցման բեռը Օրենսգրքի 29-րդ հոդվածի 2-րդ մասի 2-րդ կետին համապատասխան կրում է պատասխանող վարչական մարմինը, բացակայության փաստի ապացուցման բեռը` հայցվորը: Հայցվող բարենպաստ վարչական ակտն իրավաչափ է, և պարտավորեցման հայցը ենթակա է բավարարման, եթե բավարար ապացույցների համակցությամբ հաստատվում է տվյալ վարչական ակտի ընդունումը մերժելու` օրենքով սահմանված բոլոր հիմքերի բացակայության փաստը: Համապատասխանաբար, հայցվող բարենպաստ վարչական ակտն իրավաչափ չէ, և պարտավորեցման հայցը ենթակա է մերժման, եթե բավարար ապացույցների համակցությամբ հաստատվում է տվյալ բարենպաստ վարչական ակտի ընդունումը մերժելու որևէ հիմքի առկայության փաստը: Ըստ այդմ` պարտավորեցման հայցի քննության շրջանակներում դատարանի խնդիրն է ինչպես կողմերի ներկայացրած ապացույցների, այնպես էլ գործի հանգամանքներն ի պաշտոնե պարզելու սկզբունքին համապատասխան իր կողմից ձեռք բերված ապացույցների հետազոտմամբ ու գնահատմամբ պարզել հայցվող բարենպաստ վարչական ակտի ընդունումը մերժելու` օրենքով սահմանված հիմքերի առկայությունը (բացակայությունը): Վճռաբեկ դատարանն այս առնչությամբ անհրաժեշտ է համարում ընդգծել, որ պարտավորեցման հայցի քննության շրջանակներում ՀՀ վարչական դատարանը պարտավոր է պարզել բարենպաստ վարչական ակտի ընդունումը մերժելու` օրենքով սահմանված բոլոր հիմքերի առկայությունը (բացակայությունը)` անկախ նրանից, թե վարչական մարմինը կոնկրետ ինչ հիմքով է մերժել տվյալ բարենպաստ վարչական ակտի ընդունումը: Այլ կերպ` եթե իրավաչափ չէ վարչական մարմնի` բարենպաստ վարչական ակտի ընդունումը մերժելու վերաբերյալ վարչական ակտը, այս հանգամանքն ինքնին չի ենթադրում հայցվող բարենպաստ վարչական ակտի իրավաչափություն. նման իրավիճակում ՀՀ վարչական դատարանը պարտավոր է գործի փաստական հանգամանքներն ի պաշտոնե պարզելու սկզբունքին համապատասխան պարզել վարչական մարմնի կողմից չկիրառված մերժման մյուս հիմքերի առկայությունը (բացակայությունը), քանզի իրավաչափ է միայն այն վարչական ակտը, որը կայացվում է դրա ընդունումը մերժելու` օրենքով նախատեսված բոլոր հիմքերի բացակայության պայմաններում:

«Վարչարարության հիմունքների և վարչական վարույթի մասին» ՀՀ օրենքի 52-րդ հոդվածը սահմանում է. «1. Եթե վարչական ակտ ընդունելու համար անհրաժեշտ է նաև վարչական այլ մարմինների թույլտվությունը կամ համաձայնությունը, ապա դրանք հայցելու և ստանալու համար անհրաժեշտ գործողությունները, ներառյալ` լրացուցիչ փաստաթղթեր հավաքելը, իրականացնում է վարչական վարույթ հարուցած վարչական մարմինը:

Սույն հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված կարգով վարչական մարմնի ստացած թույլտվությունները և համաձայնություններն առանձին բողոքարկման ենթակա չեն. դրանք կարող են բողոքարկվել վարչական ակտի հետ միասին»:

Նշված նորմի բովանդակությունից բխում է, որ ՀՀ քաղաքացիություն ստանալու դիմումի հիման վրա հարուցված վարչական վարույթում ներգրավված սուբյեկտների, այդ թվում` ՀՀ ազգային անվտանգության ծառայության կողմից տրվող համապատասխան եզրակացությունները, ինքնուրույն դատական վերահսկողության օբյեկտ չեն, և դրանց իրավաչափությունը ենթակա է ստուգման վարչական վարույթը եզրափակող վարչական ակտի` դիմումը մերժելու մասին ՀՀ նախագահի հրամանագրի բողոքարկման շրջանակներում:

Վերոհիշյալի հիման վրա նկատի ունենալով, որ

- պարտավորեցման հայցը ներառում է նաև ՀՀ քաղաքացիություն ստանալու դիմումը մերժելու մասին վարչական ակտի վիճարկման պահանջ,

- ՀՀ քաղաքացիություն ստանալու դիմումի հիման վրա հարուցված վարչական վարույթում ներգրավված սուբյեկտների, այդ թվում` ՀՀ ազգային անվտանգության ծառայության կողմից տրվող համապատասխան եզրակացությունների իրավաչափությունը ենթակա է ստուգման վարչական վարույթը եզրափակող վարչական ակտի իրավաչափությունը ստուգելու շրջանակներում`

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ ՀՀ քաղաքացիություն ստանալու դիմումի քննարկմանն ուղղված վարչական վարույթի շրջանակներում իրավասու մարմինների կողմից տրվող եզրակացությունները, այդ թվում` ՀՀ ազգային անվտանգության ծառայության եզրակացությունը, պարտավորեցման հայցի քննության շրջանակներում օժտված չեն իրավաչափության կանխավարկածով. վերջիններիս իրավաչափությունը ենթակա է դատական վերահսկողության պարտավորեցման հայցում ներառված` դիմումը մերժելու մասին վարչական ակտի վիճարկման պահանջի շրջանակներում:

Ինչ վերաբերում է նշված եզրակացությունների փաստական հիմքերի, դրանց հիմքում ընկած գաղտնի բնույթ կրող տեղեկությունների և ապացույցների` դատարանի համար մատչելիությանն ու հասանելիությանը, ապա այս առնչությամբ Վճռաբեկ դատարանը միջազգային արդարադատության մարմինների պրակտիկայի ուսումնասիրության արդյունքում արձանագրում է հետևյալը.

Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը նախևառաջ արձանագրել է, որ մրցակցության և կողմերի իրավահավասարության սկզբունքներից բխող իրավունքները բացարձակ չեն: Եվրոպական դատարանը շեշտադրել է, որ բացարձակ բնույթ չունի նաև դատավարության մասնակցի` առանձին ապացույցների ծանոթանալու իրավունքը: Այնուամենայնիվ, Կոնվենցիայի 6-րդ հոդվածին համապատասխան թույլատրելի են դատավարության մասնակցի իրավունքների միայն այն սահմանափակումները, որոնք չեն խաթարում այդ իրավունքների բուն էությունը: Յուրաքանչյուր դեպքում դիմումատուի իրավունքների սահմանափակմամբ նրան պատճառված դժվարությունները պետք է հակակշռվեն դատական մարմինների կողմից կիրառվող ընթացակարգով (Տե՛ս, Regner v. the Czech Republic թիվ 35289/11 գանգատով Եվրոպական դատարանի Մեծ Պալատի 19.09.2017 թվականի վճիռը, կետեր 147-148):

Նշված գործով դիմումատուի իրավունքների սահմանափակումը դրսևորվել էր նրանում, որ ո՛չ դիմումատուին, ո՛չ փաստաբանին ազգային անվտանգության նկատառումներից ելնելով հնարավորություն չէր տրվել դատավարության ընթացքում ծանոթանալ վիճարկվող որոշման հիմքում ընկած գաղտնի տեղեկություններին ու ապացույցներին: Սույն գործով Եվրոպական դատարանի խնդիրն էր պարզել. արդյո՞ք նման սահմանափակումը չի խաթարել դիմումատուի արդար դատաքննության իրավունքի բուն էությունը: Ըստ այդմ` Եվրոպական դատարանը քննարկման առարկա է դարձրել հետևյալ հարցը. արդյո՞ք մրցակցության և կողմերի իրավահավասարության սկզբունքների նման սահմանափակումները բավարար չափով հակակշռվել են այլ դատավարական երաշխիքներով:

Եվրոպական դատարանը որպես կարևոր դատավարական երաշխիք ընդգծել է այն հանգամանքը, որ ներպետական դատարաններն ունեցել են անսահմանափակ հասանելիություն ազգային անվտանգության ծառայության կողմից հիմք ընդունված բոլոր այն գաղտնի փաստաթղթերին, որոնք անհրաժեշտ են եղել իրենց որոշումները հիմնավորելու համար: Դատարանները կարողացել են գնահատել դիմումատուի համար գաղտնի տեղեկություններն ու փաստաթղթերը չբացահայտելու պատճառները և կարգադրել դրանց բացահայտումը, եթե կգտնեին, որ դրանք իրենց բնույթով գաղտնի չեն: Ավելին, դատարաններն իրավասու են եղել ըստ էության գնահատելու ազգային անվտանգության ծառայության որոշման իրավաչափությունը և անհրաժեշտության դեպքում վերացնելու կամայական որոշումը (տե՛ս, նույն տեղում, կետ 152): Եվրոպական դատարանը որպես դատավարական երաշխիք կարևորել է նաև այն հանգամանքը, որ ներպետական դատարանները սահմանափակված չեն եղել միայն այն փաստերի հետազոտմամբ ու գնահատմամբ, որոնց վրա հիմնվել է դիմումատուն: Ներպետական դատարանները, Եվրոպական դատարանի գնահատմամբ, պատշաճ կերպով իրացրել են իրենց տրամադրության տակ գտնվող բոլոր նյութերի բազմակողմանի հետազոտման լիազորությունը: Գերագույն վարչական դատարանը պատճառաբանել է գաղտնի ապացույցները չբացահայտելու անհրաժեշտությունը` գտնելով, որ դրա արդյունքում կբացահայտվեն ազգային անվտանգության ծառայության գործունեության մեթոդները, տեղեկատվության աղբյուրները և հնարավոր կդառնան ճնշումները վկաների նկատմամբ: Ըստ այդմ` Եվրոպական դատարանն արձանագրել է, որ որևէ փաստ չի վկայում այն մասին, որ խնդրո առարկա փաստաթղթերին գաղտնի բնույթ է տրվել կամայականորեն կամ այդպիսով հետապնդվել է այլ նպատակ, քան ներկայացված իրավաչափ նպատակն է:

Եվրոպական դատարանը, ներպետական դատարաններում գործի վարույթը դիտարկելով իր ամբողջության մեջ, հաշվի առնելով գործի բնույթը և ներպետական մարմինների հայեցողական ազատությունը, նշված գործով գտել է, որ մրցակցային դատավարության և կողմերի իրավահավասարության սկզբունքներից բխող դիմումատուի իրավունքների սահմանափակումները չեն խախտել կողմերի միջև արդար հավասարակշռությունն այն աստիճանի, որ խաթարվի դիմումատուի արդար դատաքննության իրավունքի բուն էությունը:

Նշված վճռում Եվրոպական դատարանը վկայակոչել է նաև իրավական խնդրի վերաբերյալ Եվրոպական Միության Արդարադատության դատարանի ZZ-ն ընդդեմ Միացյալ Թագավորության գործով (գործ C-300/11) 04.06.2013 թվականի կայացրած նախնական վճռում արտահայտած իրավական դիրքորոշումները (տե՛ս, նույն տեղում, կետ 71): Ըստ Եվրոպական Միության Արդարադատության դատարանի` երբ բացառիկ դեպքերում ներպետական մարմինը, ելնելով ազգային անվտանգության նկատառումներից, մերժում է շահագրգիռ անձին ճշգրիտ և ամբողջական կերպով բացահայտել նրա մուտքը մերժող որոշման հիմքերը, անհրաժեշտ է, որ դատարանը հնարավորություն ունենա ստուգելու` արդյոք այդ պատճառները խոչընդոտում են խնդրո առարկա որոշման հիմքերի և համապատասխան ապացույցների ճշգրիտ և լիարժեք բացահայտմանը: (...) եթե դատարանը պարզում է, որ ազգային անվտանգությունը, իրոք, պահանջում է շահագրգիռ անձին չբացահայտել համապատասխան հիմքերը, ապա տվյալ որոշման օրինականության նկատմամբ դատական վերահսկողությունը պետք է իրականացվի այնպիսի ընթացակարգով, որ ապահովվի պատշաճ հավասարակշռություն ազգային անվտանգությունից բխող պահանջների և արդյունավետ դատական պաշտպանության իրավունքի պահանջների միջև: (...) իրավասու ներպետական դատարանը խնդիր ունի գնահատելու, արդյոք վիճարկվող որոշման հիմքերը և ապացույցները շահագրգիռ անձին չբացահայտելու արդյունքում վերջինիս դատական պաշտպանության իրավունքի սահմանափակումներն ազդել են գաղտնի ապացույցների ապացուցողական արժեքի վրա և ինչ չափով են ազդել:

Այսպիսով, միջազգային արդարադատության մարմինների պրակտիկայի ուսումնասիրության արդյունքում Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ.

- յուրաքանչյուր կոնկրետ դեպքում դատարանի համար պետք է ապահովվի պատճառաբանված դատական ակտ կայացնելու համար անհրաժեշտ գաղտնի բնույթ կրող տեղեկությունների և ապացույցների մատչելիությունն ու հասանելիությունը, դատարանը պետք է հնարավորություն ունենա հետազոտելու և գնահատելու վիճարկվող որոշման հիմքում ընկած գաղտնի բնույթ կրող բոլոր վերաբերելի և թույլատրելի ապացույցները,

- դատավարության մասնակցի` գաղտնի բնույթ ունեցող տեղեկություններին, ապացույցներին ծանոթանալու իրավունքի սահմանափակումը չի հանգեցնում անձի արդար դատաքննության իրավունքի բուն էության խաթարման, միայն եթե դատավարության կողմերի միջև արդարացի հավասարակշռությունն ապահովվում է այլ դատավարական երաշխիքների միջոցով:

Վերոհիշյալի հիման վրա Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ գնահատելու համար անձի կողմից հայցվող բարենպաստ վարչական ակտի իրավաչափությունը` դատարանը պետք է հետազոտի և գնահատի այն բոլոր ապացույցները, որոնք իրենց համակցության մեջ բավարար են եղել իրավասու վարչական մարմնին քաղաքացիություն ստանալու վերաբերյալ դիմումի մերժման համար` այդպիսով ապահովելով ինչպես գործի լուծման համար էական նշանակություն ունեցող բոլոր փաստերի պարզումը, այնպես էլ դատական ակտի պատճառաբանվածության պահանջի բավարարումը:

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է նաև, որ քաղաքացիություն շնորհելուն պարտավորեցնելու պահանջով պարտավորեցման հայցի քննության շրջանակներում քաղաքացիություն ստանալու վերաբերյալ դիմումը մերժելու հիմքերի առկայության (բացակայության) փաստը պարզելու համար դատարանը պետք է, ի թիվս այլնի, հավաստիանա խնդրո առարկա գործընթացում իրավասու մարմինների կողմից տրվող եզրակացությունների հիմնավորվածության մեջ:

 

Վճռաբեկ դատարանի իրավական դիրքորոշումների կիրառումը սույն գործի փաստերի նկատմամբ.

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն վարչական գործը հարուցվել է Փամելա Հաշեմի հայցի հիման վրա, որով վերջինս պահանջել է անվավեր ճանաչել ՀՀ Նախագահի 29.01.2020 թվականի թիվ 25-Ա հրամանագիրը, պարտավորեցնել բավարարելու Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիություն ստանալու վերաբերյալ իր դիմումը և պարտավորեցնել ՀՀ վարչապետին ՀՀ նախագահին իրեն Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիություն շնորհելու մասին առաջարկություն ներկայացնել` կցելով ՀՀ նախագահի համապատասխան` քաղաքացիության շնորհելու մասին, հրամանագրի նախագիծ:

Դատարանի 04.08.2021 թվականի վճռով Փամելա Հաշեմի հայցը մերժվել է: Դատարանը գտել է, որ հայցվորի ներկայացուցիչների կողմից չի ներկայացվել որևէ հիմնավոր պատճառաբանություն և ապացույց առ այն, որ Փամելա Հաշեմն իր գործունեությամբ չի վնասում պետական և հասարակական անվտանգությանը, այլոց իրավունքներին և ազատություններին: Դատարանը նշել է նաև, որ գործի փաստական հանգամանքներն ի պաշտոնե պարզելու սկզբունքի իրացման համատեքստում գործը բազմակողմանի և օբյեկտիվ քննելու, ինչպես նաև հայցվորի իրավունքների ենթադրյալ խախտումները բացահայտելու նկատառումներից ելնելով, Դատարանը ծանոթացել է ՀՀ ազգային անվտանգության ծառայության 02.10.2019 թվականի թիվ 24/10225 գրության հիմքում ընկած փաստաթղթի բովանդակությանը, որն ազգային անվտանգության պաշտպանության շահերից ելնելով չի հրապարակվել դատական նիստում և չի կցվել վարչական գործին, որն էլ, սակայն, իր հերթին, առանձին վերցված, էական նշանակություն չի ունեցել գործի լուծման համար և որպես այդպիսին չի ազդել գործի ելքի վրա:

Վերաքննիչ դատարանը, անփոփոխ թողնելով Դատարանի 04.08.2021 թվականի վճիռը, նշել է, որ եթե ազգային անվտանգության ծառայությունը, թեկուզև առանց հիմնավորման, գտնում է, որ որևէ անձի Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիություն շնորհելը կարող է վտանգել Հայաստանի Հանրապետության շահերը, ապա որևէ այլ փաստարկ չի կարող հակառակ եզրահանգման հիմք հանդիսանալ: Ազգային անվտանգության ծառայությունը, որպես Հայաստանի Հանրապետության ազգային անվտանգության ապահովման` իր իրավասությանը վերապահված խնդիրների լուծման համար պատասխանատու պետական մարմին, իր գործունեության ընթացքում, ի թիվս այլնի, ղեկավարվում է նաև ՀՀ Սահմանադրությամբ և օրենքներով, հետևապես, այլ գերակշիռ հակազդող ապացույցների բացակայության պայմաններում (համապատասխանում է քննարկվող դեպքին) ՀՀ ազգային անվտանգության ծառայության դիրքորոշումը կասկածի տակ չի կարող դրվել, ինչը հանգում է ծառայության տրամադրած գրության բովանդակության` իրերի իրական դրությանը համապատասխանելու իրավական կանխավարկածին: Պայմանավորված ազգային անվտանգության ծառայության գործառույթների առանձնահատկություններով` գործում է ծառայության բացասական եզրակացության իրավաչափության կանխավարկածը:

Վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ` Վերաքննիչ դատարանի վերը նշված իրավական դիրքորոշումները խնդրահարույց են նախևառաջ վարչական դատավարության` կողմերի իրավահավասարության սկզբունքի իրացման տեսանկյունից: Ըստ այս սկզբունքի` (ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 6-րդ հոդված) դատարանը պարտավոր է ապահովել, որ կողմերն ունենան հավասար հնարավորություններ գործի քննության ամբողջ ընթացքում, ներառյալ` յուրաքանչյուր կողմին ընձեռել քննվող գործի վերաբերյալ իր դիրքորոշումը ներկայացնելու լիարժեք հնարավորություն: Այս սկզբունքին համապատասխան` կողմերը, ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 18-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն, ի թիվս այլ իրավունքների, ունեն ապացույցներ ներկայացնելու և դրանց հետազոտմանը մասնակցելու, գործի քննության ընթացքում ծագող բոլոր հարցերի վերաբերյալ իրենց դիրքորոշումը, առաջարկները, առարկություններն ու փաստարկները ներկայացնելու իրավունքներ: Մինչդեռ, Վերաքննիչ դատարանի վերը նշված իրավական դիրքորոշումները ՀՀ ազգային անվտանգության ծառայության բացասական եզրակացության առկայության դեպքում ըստ էության արգելափակում են հայցվորի` քաղաքացիություն ստանալու դիմումը մերժելու հիմքերի առկայությունը հերքող փաստեր ու փաստարկներ, ապացույցներ ներկայացնելու իրավունքի իրացման հնարավորությունը:

Ավելին, Վերաքննիչ դատարանն ամրագրել է խնդրո առարկա վարչական վարույթում ՀՀ ազգային անվտանգության ծառայության եզրակացության իրավաչափության կանխավարկածի սկզբունքը` այդպիսով բացառելով նաև դատարանի կողմից` քաղաքացիություն ստանալու դիմումի մերժման հիմքում վարչական մարմնի կողմից դրված բոլոր ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ հետազոտության իրավական հնարավորությունը: Մինչդեռ, հաշվի առնելով վերոնշյալ դիրքորոշումները` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ ՀՀ ազգային անվտանգության ծառայության 02.10.2019 թվականի թիվ 24/10225 գրությունը, ըստ որի` վերջինս նպատակահարմար է գտել մերժել Լիբանանի Հանրապետության քաղաքացի Փամելա Ֆարես Հաշեմին քաղաքացիություն շնորհելու դիմումը (անձնական գործի նյութեր, գ.թ. 17), օժտված չէ հավաստիության կանխավարկածով: Հաշվի առնելով նաև միջազգային արդարադատության մարմինների վերը նշված դատական պրակտիկան` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ յուրաքանչյուր դեպքում, երբ հայցվոր կողմը վիճելի է համարում նաև խնդրո առարկա վարույթում իրավասու մարմինների կողմից տրված եզրակացությունների իրավաչափությունը, դատարանը պետք է հավաստիանա այդ եզրակացությունների հիմնավորվածության մեջ:

i

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 144-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` վերաքննիչ դատարանը դատական ակտը վերանայում է վերաքննիչ բողոքում ներկայացված պահանջի սահմաններում` ձեռնարկելով անհրաժեշտ միջոցներ բողոքն ըստ էության քննելու համար: Օրենսգրքի 146-րդ հոդվածի 4-րդ մասի համաձայն` որոշման պատճառաբանական մասը բովանդակում է.

(...)

2) եզրահանգում` բողոքում առաջադրված յուրաքանչյուր պահանջի հիմնավորվածության վերաբերյալ, մասնավորապես պատասխանելով հետևյալ հարցերին.

ա. արդյո՞ք հիմնավոր է տվյալ պահանջը` բողոքում դրա վերաբերյալ նշված հիմնավորումների սահմաններում կամ անկախ դրանցից,

բ. եթե վերաքննիչ բողոքի հիմքում դրված պահանջը հիմնավոր չէ, ապա ի՞նչ պատճառաբանմամբ` հղում կատարելով միջազգային պայմանագրի, օրենքի և այլ իրավական ակտի նորմերին, սահմանադրական դատարանի, վճռաբեկ դատարանի, Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի այն որոշումներին, որոնց հիման վրա վերաքննիչ դատարանը համարում է, որ բողոքի հիմքում դրված պահանջը հիմնավոր չէ,

գ. եթե վերաքննիչ բողոքի հիմքում դրված պահանջը հիմնավոր է, ապա ի՞նչ հիմնավորմամբ` հղում կատարելով միջազգային պայմանագրի, օրենքի կամ այլ իրավական ակտի այն նորմերին, սահմանադրական դատարանի, վճռաբեկ դատարանի, Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի այն որոշումներին, որոնց հիման վրա վերաքննիչ դատարանը համարում է, որ բողոքի հիմքում դրված պահանջը հիմնավոր է,

դ. վերաքննիչ բողոքի հիմքում դրված պահանջի հիմնավորվածության դեպքում արդյո՞ք վերաքննիչ բողոքում նշված` դատարանի թույլ տված նյութական կամ դատավարական իրավունքի նորմերի խախտումը ազդել է կամ կարող էր ազդել գործի ելքի վրա` պատճառաբանելով համապատասխան եզրահանգումը. (...):

i

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը գտել է, որ գործի վերաքննության փուլում գործի փաստական հանգամանքներն ի պաշտոնե պարզելու («ex officio») սկզբունքի բովանդակությունը հանգում է հետևյալին. վերաքննիչ դատարանը պարտավոր է ձեռնարկել անհրաժեշտ միջոցներ վերաքննիչ բողոքի բոլոր հիմքերն ըստ էության քննության առարկա դարձնելու համար (տե՛ս, «Թեոֆարմա» ՍՊԸ տնօրեն Վահրամ Մակինյանն ընդդեմ ՀՀ առողջապահական և աշխատանքի տեսչական մարմնի թիվ ՎԴ/11707/05/18 վարչական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 20.01.2023 թվականի որոշում):

Վերը նշված իրավակարգավորումներին համապատասխան Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանը վերաքննիչ բողոքի քննության շրջանակներում պետք է քննարկման առարկա դարձներ վերաքննիչ բողոքի բոլոր հիմքերն ու հիմնավորումները` հստակ գնահատական տալով Օրենսգրքի 146-րդ հոդվածի 4-րդ մասի 2-րդ կետով սահմանված բոլոր հարցադրումներին` ապահովելու համար, ի թիվս այլնի, ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի որոշման պատճառաբանվածության պահանջը: Մինչդեռ սույն դեպքում Վերաքննիչ դատարանը, ի խախտումն Օրենսգրքի 146-րդ հոդվածի 4-րդ մասի 2-րդ կետի, ըստ էության չանդրադառնալով վերաքննիչ բողոքում նշված բոլոր հիմքերին, սահմանափակվել է միայն ՀՀ ազգային անվտանգության ծառայության բացասական եզրակացության իրավաչափության կանխավարկածի վերաբերյալ դիրքորոշման ամրագրմամբ:

Վերոհիշյալ պատճառաբանությամբ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Վերաքննիչ դատարանը չի անդրադարձել վերաքննիչ բողոքի բոլոր հիմքերին և ըստ այդմ` առկա է բավարար հիմք ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 150-րդ, 152-րդ, 163-րդ հոդվածների ուժով Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու և գործը նոր քննության ուղարկելու համար:

 

5. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները դատական ծախսերի բաշխման վերաբերյալ.

i

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 56-րդ հոդվածի համաձայն` դատական ծախսերը կազմված են պետական տուրքից և գործի քննության հետ կապված այլ ծախսերից:

i

ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 60-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` կողմը, որի դեմ կայացվել է վճիռ, կամ որի բողոքը մերժվել է, կրում է Հայաստանի Հանրապետության դատական դեպարտամենտի` վկաներին և փորձագետներին վճարած գումարների հատուցման պարտականությունը, ինչպես նաև մյուս կողմի կրած դատական ծախսերի հատուցման պարտականությունը այն ծավալով, ինչ ծավալով դրանք անհրաժեշտ են եղել դատական պաշտպանության իրավունքի արդյունավետ իրականացման համար: Դատական պաշտպանության այն միջոցի հետ կապված ծախսերը, որ իր նպատակին չի ծառայել, դրվում են այդ միջոցն օգտագործած կողմի վրա, անգամ եթե վճիռը կայացվել է այդ կողմի օգտին:

Վճռաբեկ դատարանը, նկատի ունենալով այն, որ վճռաբեկ բողոքը ենթակա է բավարարման, իսկ գործն ուղարկվում է նոր քննության, որպիսի պարագայում դատական ծախսերի բաշխման հարցին հնարավոր չէ անդրադառնալ գործի քննության ներկա փուլում, գտնում է, որ այդ հարցը ենթակա է լուծման գործի նոր քննության ընթացքում:

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ վարչական դատավարության օրենսգրքի 169-171-րդ հոդվածներով, 172-րդ հոդվածի 1-ին մասով` Վճռաբեկ դատարանը

 

ՈՐՈՇԵՑ

 

1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել մասնակիորեն: Բեկանել ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարանի 05.08.2022 թվականի որոշումը և գործն ուղարկել ՀՀ վերաքննիչ վարչական դատարան` նոր քննության:

2. Դատական ծախսերի բաշխման հարցին անդրադառնալ գործի նոր քննության ընթացքում:

3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում կայացման պահից, վերջնական է և բողոքարկման ենթակա չէ:

 

Նախագահող Հ. Բեդևյան

Զեկուցող Լ. Հակոբյան

Ա. Թովմասյան

Ռ. Հակոբյան

Ք. Մկոյան

 

https://datalex.am:443/?app=AppCaseSearch&case_id=38562071809944410