ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ
ՎՃՌԱԲԵԿ ԴԱՏԱՐԱՆ
Հայաստանի Հանրապետության ԼԴ/0203/01/11
վերաքննիչ քրեական դատարանի որոշում
գործ թիվ ԼԴ/0203/01/11
Նախագահող դատավոր` Ե. Դարբինյան
Դատավորներ` Գ. Ավետիսյան
Ս. Չիչոյան
ՈՐՈՇՈՒՄ ՀԱՆՈՒՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ
ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քրեական պալատը (այսուհետ` Վճռաբեկ դատարան)
նախագահությամբ Դ. Ավետիսյանի
մասնակցությամբ դատավորներ Ե. Դանիելյանի
Հ. Ասատրյանի
Ս. Ավետիսյանի
Ա. Պողոսյանի
Ս. Օհանյանի
քարտուղարությամբ Մ. Պետրոսյանի
մասնակցությամբ
պաշտպան Ռ. Հակոբյանի
դատախազ Ռ. Սարուխանյանի
2012 թվականի օգոստոսի 24-ին ք. Երևանում
դռնբաց դատական նիստում, քննության առնելով Թադևոս Ավետիքի Գևորգյանի վերաբերյալ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 242-րդ հոդվածի 1-ին մասով ՀՀ վերաքննիչ քրեական դատարանի (այսուհետ նաև` Վերաքննիչ դատարան) 2012 թվականի հունիսի 1-ի որոշման դեմ ամբաստանյալ Թ. Գևորգյանի պաշտպան Ռ. Հակոբյանի վճռաբեկ բողոքը,
ՊԱՐԶԵՑ
1. Գործի դատավարական նախապատմությունը.
1. 2011 թվականի հունվարի 11-ին ՀՀ քրեական օրենսգրքի 242-րդ հոդվածի 1-ին մասի հատկանիշներով հարուցվել է թիվ 52100211 քրեական գործը:
Նախաքննության մարմնի 2011 թվականի մարտի 11-ի որոշմամբ քրեական գործի վարույթը կասեցվել է:
ՀՀ գլխավոր դատախազի տեղակալ Ա. Թամազյանի 2011 թվականի մարտի 25-ի որոշմամբ վերացվել է քրեական գործի վարույթը կասեցնելու մասին նախաքննության մարմնի 2011 թվականի մարտի 11-ի որոշումը, և քրեական գործի վարույթը վերսկսվել է:
2011 թվականի մայիսի 17-ի որոշմամբ Թ. Գևորգյանը ներգրավվել է որպես մեղադրյալ, և նրան մեղադրանք է առաջադրվել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 34-138-րդ հոդվածի 1-ին մասով և 242-րդ հոդվածի 1-ին մասով:
2011 թվականի սեպտեմբերի 28-ին քրեական գործը մեղադրական եզրակացությամբ ուղարկվել է Լոռու մարզի ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարան (այսուհետ նաև` Առաջին ատյանի դատարան):
2. Առաջին ատյանի դատարանի 2012 թվականի փետրվարի 27-ի դատավճռով ամբաստանյալ Թ. Գևորգյանը մեղավոր է ճանաչվել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 242-րդ հոդվածի 1-ին մասով և դատապարտվել ազատազրկման` 1 (մեկ) տարի 6 (վեց) ամիս ժամկետով` զրկվելով տրանսպորտային միջոցներ վարելու իրավունքից` 2 (երկու) տարի ժամկետով: «Հայաստանի Հանրապետության անկախության հռչակման 20-րդ տարեդարձի կապակցությամբ համաներում հայտարարելու մասին» ՀՀ Ազգային ժողովի 2011 թվականի մայիսի 26-ի որոշման (այսուհետ նաև` Համաներման ակտ) 1-ին կետի 3-րդ ենթակետի հիման վրա` Թ. Գևորգյանն ազատվել է նշանակված հիմնական պատժից, իսկ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 34-138-րդ հոդվածի 1-ին մասով ճանաչվել և հռչակվել է նրա անմեղությունը:
3. Ամբաստանյալ Թ. Գևորգյանի պաշտպան Ռ. Հակոբյանի և տուժող Վ. Արզումանյանի իրավահաջորդ Ա. Արզումանյանի վերաքննիչ բողոքների քննության արդյունքում Վերաքննիչ դատարանը 2012 թվականի հունիսի 1-ի որոշմամբ վերաքննիչ բողոքները մերժել է` օրինական ուժի մեջ թողնելով Առաջին ատյանի դատարանի 2012 թվականի փետրվարի 27-ի դատավճիռը:
4. Վերաքննիչ դատարանի 2012 թվականի հունիսի 1-ի որոշման դեմ վճռաբեկ բողոք է բերել ամբաստանյալ Թ. Գևորգյանի պաշտպան Ռ. Հակոբյանը և տուժող Վ. Արզումանյանի իրավահաջորդ Ա.Արզումանյանը:
Վճռաբեկ դատարանի 2012 թվականի օգոստոսի 2-ի որոշումներով Թ. Գևորգյանի պաշտպան Ռ. Հակոբյանի բողոքն ընդունվել է վարույթ, իսկ տուժող Վ. Արզումանյանի իրավահաջորդ Ա. Արզումանյանի վճռաբեկ բողոքը թողնվել է առանց քննության:
Դատավարության մասնակիցների կողմից վճռաբեկ բողոքի պատասխան չի ներկայացվել:
2. Գործի փաստական հանգամանքները և վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեցող փաստերը.
5. Ամբաստանյալ Թ. Գևորգյանը դատապարտվել է այն բանի համար, որ 2010 թվականի հունիսի 21-ին իր կողմից վարած «ՎԱԶ-2121» մակնիշի 67ՕՕ131 պետհամարանիշի ավտոմեքենայով, ոգելից խմիչք օգտագործած վիճակում քաղաք Սպիտակից Երևան ընթանալիս Սպիտակ-Երևան ճանապարհի 1-ին կիլոմետրում, խախտելով ճանապարհային երթևեկության կանոնների 65-րդ և 66-րդ կետերի պահանջները, ինչպես նաև «Ճանապարհային երթևեկության անվտանգության ապահովման մասին» ՀՀ օրենքի 23-րդ հոդվածի 3-րդ կետի պահանջները, ավտոմեքենան վարելով սահմանված թույլատրելի առավելագույն արագությունը գերազանցող արագությամբ և իրականացնելով իր վարած ավտոմեքենայի ընթացքի ոչ պատշաճ և վտանգավոր կառավարում, ավտոմեքենան դուրս է բերել հանդիպակաց երթևեկելի ուղեմաս և ընկել ճանապարհին հարող հանդամասը, ինչի հետևանքով ավտոմեքենայի ուղևոր Վարդան Արամայիսի Արզումանյանի առողջությանը պատճառվել է ծանր վնաս (տե՛ս քրեական գործ, հատոր 5-րդ, թերթ 142):
6. Առաջին ատյանի դատարանին ներկայացված ամբաստանյալ Թ. Գևորգյանի պաշտպան Ռ. Հակոբյանի պաշտպանական ճառում առկա է հետևյալ ձևակերպումը. «Եթե դատարանը գտնի, որ ամբաստանյալը կատարել է իրեն վերագրվող արարքը, ապա չի կարող կայացնել մեղադրական դատավճիռ, այլ պետք է կարճի քրեական գործով վարույթը` կիրառելով 2011 թվականի մայիսի 26-ին ՀՀ Ազգային ժողովի ընդունված` «Հայաստանի Հանրապետության անկախության հռչակման տարեդարձի կապակցությամբ համաներում հայտարարելու մասին» N ԱԺՈ-277-Ն որոշումը» (տե՛ս քրեական գործ, հատոր 5-րդ, թերթ 116):
7. Վերաքննիչ բողոքում ամբաստանյալ Թ. Գևորգյանի պաշտպան Ռ. Հակոբյանը փաստարկել է, որ «Դատարանը, ամբաստանյալին ՀՀ քրեական օրենսգրքի 242-րդ հոդվածի 1-ին մասով մեղավոր ճանաչելու դեպքում, պետք է ոչ թե ազատեր նրան պատժից, այլ պետք է կարճեր քրեական գործի վարույթը» (տե՛ս քրեական գործ, հատոր 5-րդ, թերթ 208):
8. Ամբաստանյալ Թ. Գևորգյանի` 2012 թվականի հունիսի 1-ին Վերաքննիչ դատարանին ուղղված դիմումն ունի հետևյալ բովանդակությունը. «Թեև ես ինձ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 242-րդ հոդվածի 2-րդ մասով վերագրվող արարքում մեղավոր չեմ ճանաչում, սակայն ներկայումս չեմ առարկում, որ իմ նկատմամբ կիրառվի նույն համաներման ակտի 5-րդ կետի 4-րդ ենթակետը և կարճել քրեական գործի վարույթը:
Վերոգրյալի հիման վրա Վերաքննիչ դատարանին միջնորդում և խնդրում եմ սույն քրեական գործով ՀՀ քրեական օրենսգրքի 242-րդ հոդվածի 2-րդ մասով մեղսագրվող դրվագով իր նկատմամբ կիրառել հիշյալ համաներման ակտի 5-րդ կետի 4-րդ ենթակետը և կարճել քրեական գործը» (տե՛ս քրեական գործ, հատոր 5-րդ, թերթ 290):
9. Վերաքննիչ դատարանի դատական ակտում առկա է հետևյալ ձևակերպումը. «(...) համաներման ակտ ընդունվելու հիմքով քրեական գործի վարույթի կարճումը թույլատրելի է միայն այն դեպքում, երբ անձն ըստ էության ընդունում է իր կողմից հանցանք կատարելու փաստը` համաձայնվելով համաներման ակտի հիմքով քրեական գործի վարույթի կարճմանը:
Այնինչ, ինչպես երևում է գործի նյութերից, ամբաստանյալ Թ. Գևորգյանն իրեն մեղավոր չի ճանաչել, ավելին, նրա պաշտպանի կողմից ներկայացված բողոքում խնդրվել է նրան արդարացնել նաև ՀՀ քրեական օրենսգրքի 242-րդ հոդվածով առաջադրված մեղադրանքով:
Հետևաբար, վերաքննիչ դատարանն անհիմն է համարում վերաքննիչ բողոքի փաստարկն այն մասին, որ առաջին ատյանի դատարանը, չկարճելով քրեական գործի վարույթը սխալ է կիրառել համաներման ակտը:
Միևնույն ժամանակ վերաքննիչ դատարանն արձանագրում է, որ առաջին ատյանի դատարանը Թ. Գևորգյանին պատժից ազատել է ՀՀ անկախության հռչակման 20-րդ տարեդարձի կապակցությամբ համաներում հայտարարելու մասին ՀՀ Ազգային ժողովի 26.05.2011 թվականի որոշման 1-ին կետի 3-րդ ենթակետի հիման վրա: (...) Թ.Գևորգյանի նկատմամբ առաջին ատյանի դատարանի կողմից նշանակվել է պատիժ ազատազրկման ձևով` մեկ տարի 6 ամիս ժամկետով: Հետևաբար Թ. Գևորգյանը ենթակա էր պատժից ազատման նշված որոշման 1-ին կետի` ոչ թե 3-րդ, այլ 1-ին ենթակետի հիման վրա» (տե՛ս քրեական գործ, հատոր 5-րդ, թերթ 305):
3. Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը.
Վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքերի ու հիմնավորումների սահմաններում.
10. Բողոքի հեղինակը փաստարկել է, որ Վերաքննիչ դատարանը թույլ է տվել նյութական և դատավարական նորմերի խախտումներ:
Մասնավորապես, ըստ բողոքաբերի` սույն գործով կիրառվել է ՀՀ քրեական օրենսգրքի 242-րդ հոդվածի 1-ին մասը, ոը չպետք է կիրառվեր:
Ի հիմնավորումն իր վերոհիշյալ փաստարկի` բողոքաբերը նշել է, որ Թ. Գևորգյանին առաջադրված մեղադրանքը հաստատված է համարվել միայն գործի ելքով շահագրգռված, տվյալ գործով տուժողի իրավահաջորդ ճանաչված անձի և նրա ընտանիքի անդամների ցուցմունքների հիման վրա, ինչպես նաև փորձագետի` միմյանց հակասող եզրակացությունների հիման վրա:
11. Բողոքաբերը նշել է նաև, որ խախտվել են ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 35-րդ հոդվածի պահանջները, այն է` Թ. Գևորգյանի նկատմամբ սխալ է կիրառվել Համաներման ակտը: Ըստ բողոքաբերի` համաներման ակտի կիրառմամբ քրեական գործի վարույթի կարճումը չպետք է պայմանավորվի անձի կողմից հանցանքի կատարման փաստի ընդունման հետ, քանի որ Համաներման ակտով նման սահմանափակում նախատեսված չէ:
12. Հիմք ընդունելով վերոգրյալը` բողոք բերած անձը խնդրել է մասնակիորեն բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 2012 թվականի հունիսի 1-ի որոշումը և կայացնել արդարացման դատական ակտ` ճանաչելով և հռչակելով Թադևոս Գևորգյանի անմեղությունը ՀՀ քրեական օրենսգրքի 242-րդ հոդվածի 1-ին մասով նախատեսված արարքի կատարման մեջ կամ Համաներման ակտի 6-րդ կետի 4-րդ ենթակետի հիման վրա` քրեական գործի վարույթը կարճել:
4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումը.
i
13. Նախքան վճռաբեկ բողոքում բարձրացված հարցերին անդրադառնալը` Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում դիրքորոշում հայտնել բողոքաբերի կողմից բարձրացված հարցերի միջև առկա կապի վերաբերյալ: Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ բողոքաբերն ըստ էության երկու իրավական հարց է բարձրացրել, որոնցից առաջինն առնչվում է ՀՀ քրեական օրենսգրքի 242-րդ հոդվածի սխալ կիրառմանը (նյութական իրավունքի խախտում) (տե՛ս սույն որոշման 10-րդ կետը), իսկ երկրորդը` ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 35-րդ հոդվածի խախտմանը (դատավարական իրավունքի խախտում) (տե՛ս սույն որոշման 11-րդ կետը):
Հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ սույն գործով դատավարական իրավունքի խախտման առկայությունը հաստատված ճանաչելու պարագայում այն կարող է ազդեցություն ունենալ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 242-րդ հոդվածի կիրառման վրա` Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ առաջին հերթին անհրաժեշտ է քննության առնել սույն գործով թույլ տրված դատավարական իրավունքի ենթադրյալ խախտման հարցը:
Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է նաև, որ բողոքարկված դատական ակտը վճռաբեկ վերանայման ենթարկելու նպատակը օրենքի միատեսակ կիրառության ապահովման սահմանադրական գործառույթի իրացումն է: Այս առումով Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ համաներման ակտի կիրառման կապակցությամբ առկա է օրենքի միատեսակ կիրառության ապահովման խնդիր: ՈՒստի, անհրաժեշտ է համարում սույն գործով արտահայտել իրավական դիրքորոշումներ, որոնք կարող են ուղղորդող նշանակություն ունենալ նման գործերով դատական պրակտիկայի ճիշտ ձևավորման համար:
14. Սույն գործով Վճռաբեկ դատարանի առջև բարձրացված իրավական հարցը հետևյալն է` օրինական և հիմնավորվա՞ծ է արդյոք Առաջին ատյանի դատարանի դատավճիռն օրինական ուժի մեջ թողնելու վերաբերյալ Վերաքննիչ դատարանի որոշումը, այն դեպքում, երբ Համաներման ակտի հիման վրա` քրեական գործի վարույթի կարճումը թույլատրելը պայմանավորվել է Թ. Գևորգյանի կողմից հանցանքի կատարման փաստն ընդունելու հանգամանքով:
i
15. ՀՀ քրեական օրենսգրքի 82-րդ հոդվածի համաձայն` «Հանցանք կատարած անձն օրենսդիր մարմնի կողմից ընդունվող համաներման ակտով կարող է ազատվել քրեական պատասխանատվությունից, իսկ դատապարտյալը կարող է լրիվ կամ մասնակիորեն ազատվել ինչպես հիմնական, այնպես էլ լրացուցիչ պատժից, կամ պատժի չկրած մասը կարող է փոխարինվել ավելի մեղմ պատժատեսակով, կամ կարող է վերացվել դատվածությունը»:
ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 35-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` «Քրեական գործ չի կարող հարուցվել և քրեական հետապնդում չի կարող իրականացվել, իսկ հարուցված քրեական գործի վարույթը ենթակա է կարճման, եթե`
(...)
13) ընդունվել է համաներման ակտ»:
ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 35-րդ հոդվածի 6-րդ մասի համաձայն` «Սույն հոդվածի առաջին մասի 6-րդ և 13-րդ կետերում նշված հիմքերով գործի վարույթի կարճում և քրեական հետապնդման դադարեցում չի թույլատրվում, եթե դրա դեմ առարկում է մեղադրյալը: Այս դեպքում գործի վարույթը շարունակվում է սովորական կարգով»:
i
Մ. Էլոյանի և այլոց վերաբերյալ կայացված որոշման մեջ Վճռաբեկ դատարանն իրավական դիրքորոշում է ձևավորել այն մասին, որ «(...) ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 398-րդ հոդվածի 3-րդ մասում ամրագրելով «բոլոր դեպքերում» ձևակերպումը` օրենսդիրը արտահայտել է այդ կանոնն իմպերատիվ դարձնելու կամք` անկախ վերադաս դատարաններում վարույթի սահմանները որոշող իրավանորմերից (ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 404-րդ հոդվածի 2-րդ մաս և 415-րդ հոդվածի 1-ին մաս): Այլ կերպ, եթե վերադաս դատարանը հայտնաբերում է ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 398-րդ հոդվածի 3-րդ մասում ամրագրված հանգամանքներից որևէ մեկը, ապա իրավասու է ուղղել այդ դատական սխալը` կաշկանդված չլինելով դատական վերանայման սահմանների վերաբերյալ կանոններով:
Նույնը վերաբերում է նաև ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 35-րդ հոդվածի 1-ին և 2-րդ մասերում ամրագրված հիմքերին, որոնցով «հարուցված քրեական գործի վարույթը ենթակա է կարճման». նշված ձևակերպումը ևս վկայում է նշված հիմքերն իմպերատիվ դարձնելու օրենսդրի կամքի մասին:
(...) [վերոնշյալ] օրենքի մեկնաբանությունները ոչ միայն պայմանավորված են օրենքի իմաստի տառացի ընկալմամբ, այլև արտահայտում են քրեական դատավարությունում իրավաչափ շահերի ողջամիտ հավասարակշռությունը: (...)» (տե՛ս Մխիթար Միհրանի Էլոյանի և այլոց վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանի 2011 թվականի հուլիսի 13-ի թիվ ԵԿԴ/0211/01/10 որոշման 13-14-րդ կետերը):
16. Մ. Էլոյանի և այլոց վերաբերյալ կայացված որոշման մեջ ձևավորված իրավական դիրքորոշման լույսի ներքո վերլուծելով ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 35-րդ հոդվածի 6-րդ մասը` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ համաներման ակտի ընդունումը քրեական դատավարության ցանկացած փուլում բացառում է քրեական գործի վարույթը: Համաներման ակտի ընդունման հիմքով քրեական գործի վարույթը կարճելու` վարույթն իրականացնող մարմնի վերոնշյալ պարտականությունը, սակայն, որոշակի վերապահում ունի, մասնավորապես` համաներման ակտի ընդունման հիմքով քրեական գործի վարույթը ենթակա է կարճման այն դեպքում, երբ մեղադրյալը դրա դեմ չի առարկում:
Հիմք ընդունելով վերոշարադրյալը` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ իր նկատմամբ համաներման ակտի կիրառման համար անձի համաձայնության` որպես իմպերատիվ պահանջի օրենսդրական ամրագրումը նպատակ է հետապնդում վարույթն իրականացնող մարմնին հնարավորություն տալ պարզելու, թե արդյոք անձը համաձայն է, որ համաներման ակտի ընդունման հիմքով իր նկատմամբ քրեական գործ չհարուցվի, քրեական հետապնդում չիրականացվի կամ հարուցված քրեական գործը կարճվի:
17. ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 35-րդ հոդվածի 1-ին մասի 13-րդ կետը քրեական գործի վարույթի կարճման և քրեական հետապնդման դադարեցման «ոչ արդարացնող» հիմք է, որի դեպքում թեև կատարված արարքն իր մեջ պարունակում է հանցակազմի հատկանիշներ, սակայն համապատասխան համաներման ակտի առկայության պարագայում անձն ազատվում է քրեական պատասխանատվությունից: Այլ կերպ` համաներման ակտի հիման վրա` անձն ազատվում է քրեական պատասխանատվությունից, սակայն ձեռք չի բերում արդարացվածի կարգավիճակ` դրանից բխող հետևանքներով:
18. Հիմք ընդունելով սույն որոշման 16-17-րդ կետերում շարադրված վերլուծությունը` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ համաներման ակտի ընդունման հիմքով քրեական գործ չհարուցելու, քրեական հետապնդում չիրականացնելու և հարուցված քրեական գործը կարճելու` վարույթն իրականացնող մարմնի լիազորության իրականացման համար անհրաժեշտ իմպերատիվ պահանջ է հանդիսանում անձի համաձայնությունը: Համաներման ակտի կիրառման հիմքով քրեական գործի վարույթը կարճելու դեպքում անձի համաձայնությունը հանդիսանում է վերջինիս իրավունքների և օրինական շահերի պաշտպանության լրացուցիչ երաշխիք և կապված է բացառապես իր նկատմամբ համաներման ակտ կիրառելու կամ չկիրառելու վերաբերյալ անձի ցանկության հետ: Հետևաբար, համաներման ակտի ընդունման հիմքով քրեական գործի վարույթը կարճելու` վարույթն իրականացնող մարմնի պարտականությունն ենթադրում է, որ վերջինս յուրաքանչյուր դեպքում պարտավոր է քննարկման առարկա դարձնել համաներման ակտի կիրառման հարցը, սակայն բոլոր այն դեպքերում, երբ ամբաստանյալը համաձայն չէ համաներման ակտի կիրառման հետ, պարտավոր է բացառել դրա կիրառումը:
Վճռաբեկ դատարանն ընդգծում է, որ իր նկատմամբ համաներման ակտի կիրառման դեպքում անձի համաձայնությունը վերաբերում է բացառապես նշված ակտի կիրառմանը, և դրա բացակայության դեպքում գործի վարույթը շարունակվում է ընդհանուր կանոններով` հնարավորություն տալով անձին հասնելու ամբողջական «ռեաբիլիտացիայի»: Հետևաբար, Համաներման ակտի կիրառմամբ քրեական գործի վարույթի կարճման հնարավորության դեպքում որևէ այլ, այդ թվում` անձի կողմից հանցանք կատարելն ընդունելու կամ չընդունելու հիմքով համաներման ակտի չկիրառումը հանդիսանում է անձի իրավունքների խախտում, որը դրսևորվել է Համաներման ակտի կիրառման ոչ իրավաչափ սահմանափակման ձևով:
19. «Հայաստանի Հանրապետության անկախության հռչակման 20-րդ տարեդարձի կապակցությամբ համաներում հայտարարելու մասին» ՀՀ Ազգային ժողովի 2011 թվականի մայիսի 26-ի որոշման 1-ին կետում սահմանված են պատժից ազատելու դեպքերը, իսկ Համաներման ակտի 6-րդ և 8-րդ կետերում սահմանված են համապատասխանաբար` քրեական հետապնդում չհարուցելու և քրեական հետապնդում չիրականացնելու, ինչպես նաև պատժաչափի չկրած մասը կրճատելու դեպքերը:
Համաներման ակտի 6-րդ կետի 2-րդ ենթակետն ամրագրում է, որ քրեական հետապնդում չի հարուցվում և չի իրականացվում, ինչպես նաև կարճվում են մինչև 2011 թվականի մայիսի 1-ը կատարած հանցագործությունների վերաբերյալ հետաքննության և նախաքննության մարմինների կամ դատարանի վարույթում գտնվող քրեական այն գործերը, որոնցով անձինք կարող են մեղադրվել կամ մեղադրվում են այնպիսի հանցագործություններ կատարելու մեջ, որոնց համար նախատեսված է պատիժ` ոչ ավելի, քան երեք տարի ժամկետով ազատազրկում:
Համաներման ակտի 8-րդ կետի 3-րդ ենթակետն ամրագրում է, որ դիտավորությամբ հանցագործություն կատարելու համար առավելագույնը տասը տարի ժամկետով ազատազրկման դատապարտված անձանց նկատմամբ պատժաչափի չկրած մասը կրճատվում է մեկ երրորդով:
Վերոշարադրյալ դրույթների ուսումնասիրությունից երևում է, որ Համաներման ակտի կիրառման արդյունքում անձը կարող է ազատվել պատժից, նրա նկատմամբ քրեական հետապնդումը կարող է դադարեցվել, նրա նկատմամբ քրեական հետապնդում կարող է չիրականացվել, ինչպես նաև կարող է կարճվել քրեական գործի վարույթը և կրճատվել պատժի չկրած մասը:
Այսինքն, Համաներման ակտի կիրառման արդյունքում անձին քրեական պատասխանատվությունից ազատելը ենթադրում է քրեական գործի կարճման միջոցով անձին դատապարտելուց հրաժարում, իսկ պատժից ազատելը ենթադրում է մեղադրական դատավճռով դատապարտված անձին իր նկատմամբ նշանակված պատժից կամ դրա մի մասից ազատում: Համաներման ակտի կիրառման վերոնշյալ դեպքերից երկրորդի պարագայում մեղադրական դատավճռի առկայությունը պարտադիր է: Հետևաբար, Համաներման ակտի կիրառմամբ անձին քրեական պատասխանատվությունից ազատելը վերջինիս համար ավելի բարենպաստ հետևանքներ է առաջացնում, քան պատժից ազատելը, քանի որ առաջին դեպքում անձը մեղադրական դատավճռով չի դատապարտվում, և նրա նկատմամբ պատիժ չի նշանակվում: Հետևաբար, համաներման ակտի կիրառմամբ քրեական գործի կարճման պահանջի դեպքում անձին իր նկատմամբ նշանակված պատժից կամ դրա մի մասից ազատելը հանդիսանում է անձի իրավունքների խախտում, որը դրսևորվել է համաներման ակտի ոչ ճիշտ կիրառման ձևով:
20. Սույն գործի նյութերի ուսումնասիրությունից երևում է, որ Թ. Գևորգյանին մեղադրանք է առաջադրվել 34-138-րդ հոդվածի 1-ին մասով և 242-րդ հոդվածի 1-ին մասով (տե՛ս սույն որոշման 1-ին կետը):
Առաջին ատյանի դատարանում ամբաստանյալ Թ. Գևորգյանի պաշտպան Ռ. Հակոբյանը խնդրել է «Հայաստանի Հանրապետության անկախության հռչակման 20-րդ տարեդարձի կապակցությամբ համաներում հայտարարելու մասին» ՀՀ Ազգային ժողովի 2011 թվականի մայիսի 26-ի որոշման հիման վրա` քրեական գործի վարույթը կարճել (տե՛ս սույն որոշման 6-րդ կետը):
Առաջին ատյանի դատարանն ամբաստանյալ Թ. Գևորգյանին մեղավոր է ճանաչել ՀՀ քրեական օրենսգրքի 242-րդ հոդվածի 1-ին մասով և դատապարտել ազատազրկման` 1 (մեկ) տարի 6 (վեց) ամիս ժամկետով` զրկելով տրանսպորտային միջոցներ վարելու իրավունքից` 2 (երկու) տարի ժամկետով, ինչպես նաև Համաներման ակտի 1-ին կետի 3-րդ ենթակետի հիման վրա` ազատել է նշանակած հիմնական պատժից, իսկ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 34-138-րդ հոդվածի 1-ին մասով ճանաչել և հռչակել է նրա անմեղությունը (տե՛ս սույն որոշման 2-րդ կետը):
Մեջբերված փաստական հանգամանքների ուսումնասիրությունից երևում է, որ Համաներման ակտի 6-րդ կետի 2-րդ ենթակետի հիման վրա` ՀՀ քրեական օրենսգրքի 242-րդ հոդվածի 1-ին մասով քրեական գործի վարույթը ենթակա էր կարճման, և ամբաստանյալ Թ. Գևորգյանը չի առարկել իր նկատմամբ Համաներման ակտի կիրառման դեմ:
Վերաքննիչ դատարանում գործի դատաքննության ընթացքում ամբաստանյալ Թ. Գևորգյանը դիմում է ներկայացրել` նշելով, որ թեև մեղավոր չի ճանաչում իրեն վերագրվող արարքի կատարման մեջ, սակայն չի առարկում իր նկատմամբ համաներման ակտի կիրառման հիման վրա քրեական գործի վարույթի կարճմանը (տե՛ս սույն որոշման 8-րդ կետը):
Վերաքննիչ դատարանը, դատական ստուգման ենթարկելով Առաջին ատյանի դատարանի դատական ակտը, այն թողել է օրինական ուժի մեջ` պատճառաբանելով, որ համաներման ակտ ընդունվելու հիմքով քրեական գործի վարույթի կարճումը թույլատրելի է միայն այն դեպքում, երբ անձն ըստ էության ընդունում է իր կողմից հանցանք կատարելու փաստը` համաձայնվելով համաներման ակտի հիմքով քրեական գործի վարույթի կարճմանը (տե՛ս սույն որոշման 3-րդ և 9-րդ կետերը):
Մեջբերված փաստական հանգամանքների ուսումնասիրությունից երևում է, որ Վերաքննիչ դատարանը Թ. Գևորգյանի նկատմամբ Համաներման ակտը չի կիրառել և դրա հիման վրա` քրեական գործի վարույթը չի կարճել` ելնելով այն հանգամանքից, որ վերջինս չի ընդունել իր կողմից հանցանք կատարելու փաստը:
21. Սույն որոշման 14-18-րդ կետերում շարադրված վերլուծության լույսի ներքո գնահատելով սույն որոշման 20-րդ կետում մեջբերված և վերլուծված փաստական հանգամանքները` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Առաջին ատյանի դատարանը ՀՀ քրեական օրենսգրքի 242-րդ հոդվածի 1-ին մասով ոչ թե պետք է կայացներ մեղադրական դատավճիռ, Թ. Գևորգյանին դատապարտեր ազատազրկման և, Համաներման ակտի հիման վրա, նրան ազատեր պատժի կրումից, այլ պարտավոր էր կարճել Թ. Գևորգյանի նկատմամբ քրեական գործի վարույթը: Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ այս առումով առկա է Համաներման ակտի ոչ ճիշտ կիրառում, որը հանգեցրել է անձի իրավունքների ոչ իրավաչափ սահմանափակման: Հետևաբար, օրինական և հիմնավորված չէ Առաջին ատյանի դատարանի դատավճիռն օրինական ուժի մեջ թողնելու վերաբերյալ Վերաքննիչ դատարանի որոշումը:
Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Վերաքննիչ դատարանի որոշումը օրինական և հիմնավորված չէ նաև այն պատճառով, որ դրանում հաստատված է համարվել, որ համաներման ակտ ընդունվելու հիմքով քրեական գործի վարույթի կարճումը թույլատրելի է, եթե անձն ընդունում է իր կողմից հանցանք կատարելու փաստը: Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ այս առումով ևս առկա է Համաներման ակտի ոչ ճիշտ կիրառում, որը հանգեցրել է անձի իրավունքների ոչ իրավաչափ սահմանափակման:
22. Հիմք ընդունելով սույն որոշման 14-21-րդ կետերում շարադրված վերլուծությունը` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով ստորադաս դատարանները թույլ են տվել ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 35-րդ հոդվածի պահանջների խախտումներ: Ստորադաս դատարանների կողմից թույլ տված խախտումները ՀՀ քրեական դատավարության օրենսգրքի 398-րդ հոդվածի հիման վրա` հիմք են հանդիսանում կայացված դատական ակտերը բեկանելու և գործն Առաջին ատյանի դատարան` նոր քննության ուղարկելու համար:
23. Ինչ վերաբերում է բողոքաբերի կողմից բարձրացված` նյութական իրավունքի ենթադրյալ խախտման հարցին (տե՛ս սույն որոշման 10-րդ կետը), ապա Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ այդ հարցին հնարավոր կլինի անդրադառնալ սույն գործով արտահայտված իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո Վերաքննիչ դատարանի կողմից համապատասխան որոշում կայացնելուց հետո:
Վերոգրյալի հիման վրա և ղեկավարվելով Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության 92-րդ հոդվածով, Հայաստանի Հանրապետության քրեական դատավարության օրենսգրքի 403-406-րդ, 419-րդ, 422-424-րդ հոդվածներով` Վճռաբեկ դատարանը
ՈՐՈՇԵՑ
1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել մասնակիորեն: Ամբաստանյալ Թադևոս Ավետիքի Գևորգյանի վերաբերյալ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 242-րդ հոդվածի 1-ին մասով Լոռու մարզի ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարանի 2012 թվականի փետրվարի 27-ի և ՀՀ վերաքննիչ քրեական դատարանի 2012 թվականի հունիսի 1-ի դատական ակտերը բեկանել և գործն ուղարկել Լոռու մարզի ընդհանուր իրավասության առաջին ատյանի դատարան` նոր քննության:
2. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման:
Նախագահող` Դ. Ավետիսյան
Դատավորներ` Ե. Դանիելյան
Հ. Ասատրյան
Ս. Ավետիսյան
Ա. Պողոսյան
Ս. Օհանյան