ԿԱՐՈ՞Ղ Է ԱՐԴՅՈՔ ՄԱՐԴՈՒ ԻՐԱՎՈՒՆՔՆԵՐԻ ԵՎՐՈՊԱԿԱՆ ԴԱՏԱ ...

 

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՎՃՌԱԲԵԿ ԴԱՏԱՐԱՆ

ՈՐՈՇՈՒՄ

 

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱՆՈՒՆԻՑ

 

    ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական            Քաղաքացիական գործ

    և  տնտեսական գործերով պալատի որոշում        թիվ 05-3626, 3-574 (ՎԴ)

Քաղաքացիական գործ թիվ 05-3626, 3-574 (ՎԴ)   2021 թ.

 

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական

պալատը (այսուհետ` Վճռաբեկ դատարան) հետևյալ կազմով`

 

նախագահող Ռ. Հակոբյան

զեկուցող Ս. Միքայելյան

Ս. Անտոնյան

Ա. Բարսեղյան

Հ. Բեդևյան

Մ. Դրմեյան

Գ. Հակոբյան

Ա. Մկրտչյան

Տ. Պետրոսյան

Է. Սեդրակյան

Ն. Տավարացյան

 

2021 թվականի հոկտեմբերի 19-ին

գրավոր ընթացակարգով քննելով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և տնտեսական գործերով պալատի 07.04.2006 թվականի որոշումը նոր հանգամանքի հիմքով վերանայելու վերաբերյալ Մարինե Կպրյանի և Անժելա Ասրիբաբյանի ներկայացուցիչ Վահե Գրիգորյանի վճռաբեկ բողոքը` ըստ հայցի «Երևանի կառուցապատման ներդրումային ծրագրերի իրականացման գրասենյակ» պետական ոչ առևտրային կազմակերպության (այսուհետ` Կազմակերպություն) ընդդեմ Մարինե Կպրյանի, Անժելա Ասրիբաբյանի, երրորդ անձ Վլադիմիր Մխիթարյանի` համապատասխան փոխհատուցմամբ զբաղեցրած տարածքից վտարելու պահանջի մասին,

 

ՊԱՐԶԵՑ

 

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը.

Դիմելով դատարան` Կազմակերպությունը պահանջել է Մարինե Կպրյանին և Անժելա Ասրիբաբյանին ընտանիքի անդամների հետ վտարել Աբովյան թիվ 3/2 հասցեից` համապատասխան փոխհատուցմամբ:

Երևանի Կենտրոն և Նորք-Մարաշ համայնքների առաջին ատյանի դատարանի (դատավոր` Հ. Հովհաննիսյան) 07.09.2005 թվականի թիվ 2-3171-2005թ. վճռով հայցը բավարարվել է:

ՀՀ քաղաքացիական գործերով վերաքննիչ դատարանի (նախագահությամբ` Գ. Մատինյան, դատավորներ` Ն. Հովսեփյան, Լ. Գրիգորյան) 26.12.2005 թվականի թիվ 05-3626 վճռով հայցը բավարարվել է:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և տնտեսական գործերով պալատի 07.04.2006 թվականի թիվ 3-574(ՎԴ) որոշմամբ ՀՀ քաղաքացիական գործերով վերաքննիչ դատարանի 26.12.2005 թվականի վճիռը թողնվել է անփոփոխ, Մարինե Կպրյանի և Անժելա Ասրիբաբյանի ներկայացուցչի վճռաբեկ բողոքը` առանց բավարարման, իսկ Կասպար Սարկիսովի և Աշոտ Գրիգորյանի վճռաբեկ բողոքները վերադարձվել են:

Սույն գործով նոր հանգամանքի հիմքով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Մարինե Կպրյանի և Անժելա Ասրիբաբյանի ներկայացուցիչը:

Վճռաբեկ բողոքի պատասխան չի ներկայացվել:

 

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքը, հիմնավորումները և պահանջը.

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

Սույն գործով առկա է նոր հանգամանք:

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.

Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունն ընդունել և ճանաչել է դիմողների` իրենց գույքից անարգել օգտվելու իրավունքի խախտումը: Ուստի, Հայաստանի Հանրապետության կառավարության կողմից վերը նշված ճանաչման հիմքով և հաշվի առնելով Հայաստանի Հանրապետության կառավարության հայտարարության մեջ բերված փաստարկների բնույթը, ինչպես նաև առաջարկվող փոխհատուցման գումարը, որը համապատասխանում է համանման գործերով շնորհված գումարներին` Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանը (այսուհետ նաև` Եվրոպական դատարան) գտել է, որ թիվ 40864/06 գործով գանգատի քննությունը շարունակելն այլևս արդարացված չէ:

i

Այսպիսով, թիվ 40864/06 գործով Եվրոպական դատարանի` 08.11.2018 թվականին հրապարակված որոշումը ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 419-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետի իմաստով հանդիսանում է նոր հանգամանք, քանի որ «Հայաստանի Հանրապետության վավերացրած միջազգային պայմանագրի հիման վրա գործող միջազգային դատարանի` ուժի մեջ մտած ... որոշմամբ հիմնավորվել է անձի` Հայաստանի Հանրապետության վավերացրած միջազգային պայմանագրով նախատեսված իրավունքի խախտման փաստը (...)»:

 

i

Բողոք բերող անձանց ներկայացուցիչը խնդրել է «ամբողջությամբ բավարարել սույն վճռաբեկ բողոքը և հարուցել 26.12.2005 թվականի թիվ 05-3626 քաղաքացիական գործով Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիական գործերով վերաքննիչ դատարանի կայացրած վճիռը և Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և տնտեսական գործերով պալատի 07.04.2006 թվականին թիվ 3-574 ՎԴ գործով կայացրած որոշումը նոր հանգամանքով վերանայելու վարույթ` ամբողջությամբ բեկանելով դրանք, և առաջնորդվելով արդարադատության արդյունավետության շահով և ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 427-րդ հոդվածի 1-ին մասի հիմքով` կայացնել նոր դատական ակտ և մերժել դիմողների դեմ ներկայացված հայցադիմումն ամբողջությամբ»:

 

3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը.

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը.

1) Թիվ 40864/06 գանգատի կապակցությամբ Եվրոպական դատարանի կողմից 16.10.2018 թվականին կայացված որոշման համաձայն.

i

«7. Հաշտության համաձայնության գալու փորձերը ձախողվելուց հետո, 2017 թվականի հունիսի 13-ի գրությամբ Կառավարությունը տեղեկացրել է Դատարանին, որ գանգատի այս մասով բարձրացված խնդրին լուծում տալու նպատակով նրանք առաջարկել են անել միակողմանի հայտարարություն: Այնուհետև նրանք Դատարանից պահանջել են գանգատը հանել քննվող գործերի ցուցակից` Կոնվենցիայի 37-րդ հոդվածին համապատասխան:

8. Այդ հայտարարության համապատասխան մասերն ունեն հետևյալ բովանդակությունը.

«Հայաստանի Հանրապետության իշխանություններն ընդունում են, որ դիմումատուներին գույքից զրկելը չի համապատասխանել Կոնվենցիայի թիվ 1 արձանագրության 1-ին հոդվածի պահանջներին: Կառավարությունն ափսոսանք է հայտնում, որ դիմումատուներին գույքից զրկելը չի համապատասխանել օրինականության սկզբունքին` չի կատարվել «օրենքով սահմանված պայմանների համաձայն»: Դիմումատուների սեփականության օտարման հետ կապված ոչ մի օրենք չի ընդունվել, և օտարման ողջ գործընթացը հիմնված է եղել Կառավարության մի շարք որոշումների վրա:

(...)

Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը, ընդունելով, որ խախտվել են դիմումատուների իրավունքները, առաջարկում է ամբողջ նյութական և ոչ նյութական վնասը, ինչպես նաև բոլոր ծախսերը և ծախքերը հատուցելու համար դիմումատուներ Մարինե Կպրյանին և Անժելա Ասրիբաբյանին միասին վճարել 118.000 եվրո:

Վերոնշյալ գումարն ազատվում է գանձման ենթակա ցանկացած հարկից և կփոխարկվի Հայաստանի Հանրապետության արժույթով` վճարման օրվա դրությամբ գործող փոխարժեքով, որը ենթակա է վճարման քննվող գործերի ցուցակից գործը հանելու մասին Դատարանի կողմից կայացված որոշման մասին ծանուցելուց հետո երեք ամսվա ընթացքում: Այս գումարները նշված եռամսյա ժամկետում չվճարելու դեպքում Կառավարությունը պարտավորվում է այդ ժամկետը լրանալու օրվանից մինչև վճարման օրը վճարել այդ գումարների նկատմամբ հաշվարկված պարզ տոկոսադրույք` Եվրոպական կենտրոնական բանկի սահմանած` լոմբարդային ռեպոյի տոկոսադրույքի չափով, որին պետք է գումարվի երեք տոկոսային կետ: Վճարումը համարվում է գործի վերջնական լուծում: (...)»

(...)

i

14. Հաշվի առնելով Կառավարության հայտարարության մեջ բերված փաստարկների բնույթը, ինչպես նաև առաջարկվող փոխհատուցման գումարը, ինչը համապատասխանում է համանման գործերով շնորհված գումարներին (տե՛ս, մասնավորապես` Մինասյանը և Սեմերջյանն ընդդեմ Հայաստանի (արդարացի փոխհատուցում) Minasyan and Semerjyan v. Armenia (just satisfaction), թիվ 27651/05, §§ 17-21, 2011 թվականի հունիսի 7)` Դատարանը համարում է, որ գանգատի քննությունը շարունակելն այլևս արդարացված չէ (37-րդ հոդվածի 1-ին կետի «գ» ենթակետ):

i

15. Բացի այդ` հաշվի առնելով վերոնշյալ դիտարկումները, և մասնավորապես հաշվի առնելով այս հարցի վերաբերյալ գոյություն ունեցող հստակ և ծավալուն նախադեպային իրավունքը` Դատարանը համոզված է, որ մարդու իրավունքների նկատմամբ հարգանքը, ինչպես սահմանված է Կոնվենցիայով և դրան կից արձանագրություններով, չի պահանջում շարունակել գանգատի քննությունը (37-րդ հոդվածի 1-ին կետ` վերջում):

(...)

i

17. Դատարանը վերջապես ընդգծում է, որ եթե Կառավարությունը չկատարի միակողմանի հայտարարության պայմանները, ապա գանգատը կարող է վերստին ընդգրկվել գործերի ցուցակում` Կոնվենցիայի 37-րդ հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն (Ժոսիպովիչն ընդդեմ Սերբիայի (որոշում) Josipovic v. Serbia (dec.), թիվ 18369/07, 2008 թվականի մարտի 4)»:

 

Եվրոպական դատարանի որոշման եզրափակիչ մասի համաձայն` «(...) Դատարանը միաձայն`

Ընդունում է ի գիտություն պատասխանող Կառավարության հայտարարության պայմանները` Թիվ 1 արձանագրության 1-ին հոդվածի մասով և դրանում նշված այդ հանձնառության կատարումն ապահովելու եղանակները.

i

Որոշում է գանգատի այդ մասը հանել իր կողմից քննվող գործերի ցուցակից` Կոնվենցիայի 37-րդ հոդվածի 1-ին կետի «գ» ենթակետին համապատասխան:

Հայտարարում է գանգատի մնացած մասն անընդունելի» (ներկայացված է վճռաբեկ բողոքին կից):

 

4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները.

 

i

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն գործով վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 394-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով և նույն հոդվածի 3-րդ մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ, այն է` առերևույթ առկա է մարդու իրավունքների և ազատությունների հիմնարար խախտում` պայմանավորված նոր հանգամանքի առկայությամբ, որը հիմնավորվում է ստորև ներկայացված պատճառաբանություններով:

Սույն բողոքի քննության շրջանակներում Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում անդրադառնալ այն հարցադրմանը, թե կարո՞ղ է արդյոք Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի կողմից պետության միակողմանի հայտարարության կապակցությամբ կայացված որոշումը ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի կարգավորումների իմաստով դիտարկել որպես նոր հանգամանք:

 

i

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 415-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` նոր երևան եկած կամ նոր հանգամանքներով կարող են վերանայվել առաջին ատյանի դատարանի և վերաքննիչ դատարանի` օրինական ուժի մեջ մտած այն դատական ակտերը, որոնք ենթակա են բողոքարկման, վճարման կարգադրությունները, ինչպես նաև Վճռաբեկ դատարանի` վճռաբեկ բողոքը վերադարձնելու, այն առանց քննության թողնելու, վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը մերժելու մասին և վճռաբեկ բողոքի քննության արդյունքով կայացված որոշումները:

i

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 416-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն` նոր երևան եկած կամ նոր հանգամանքներով վերաքննիչ և Վճռաբեկ դատարանների` օրինական ուժի մեջ մտած դատական ակտերը վերանայում է Վճռաբեկ դատարանը:

i

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 419-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն` նոր հանգամանքները հիմք են դատական ակտի վերանայման համար, եթե`

1) Սահմանադրական դատարանը տվյալ քաղաքացիական գործով դատարանի կիրառած օրենքի կամ այլ նորմատիվ իրավական ակտի դրույթը ճանաչել է Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությանը հակասող և անվավեր կամ այն ճանաչել է Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությանը համապատասխանող, սակայն որոշման եզրափակիչ մասում, բացահայտելով դրա սահմանադրաիրավական բովանդակությունը, գտել է, որ այդ դրույթը կիրառվել է այլ մեկնաբանությամբ.

2) Հայաստանի Հանրապետության վավերացրած միջազգային պայմանագրի հիման վրա գործող միջազգային դատարանի` ուժի մեջ մտած վճռով կամ որոշմամբ հիմնավորվել է անձի` Հայաստանի Հանրապետության վավերացրած միջազգային պայմանագրով նախատեսված իրավունքի խախտման փաստը, կամ եթե անձը տվյալ վճռի կամ որոշման ուժի մեջ մտնելու պահին ունեցել է այդ իրավունքը միջազգային պայմանագրով նախատեսված պահանջներին (ժամկետներին) համապատասխան իրացնելու հնարավորություն.

3) Բարձրագույն դատական խորհուրդն ընդունել է որոշում, որով տվյալ դատական ակտը կայացրած դատավորը ենթարկվել է կարգապահական պատասխանատվության` արդարադատություն իրականացնելիս նյութական կամ դատավարական նորմի ակնհայտ և կոպիտ խախտման համար.

4) դատարանի` օրինական ուժի մեջ մտած դատական ակտով անվավեր է ճանաչվել ժառանգության վկայագիրը կամ այն գործարքը, որը հիմք է ծառայել տվյալ դատական ակտը կայացնելու համար.

5) բեկանվել է այն դատական ակտը, դատավճիռը, կամ ընդունման պահից անվավեր է ճանաչվել այն վարչական ակտը, որը հիմք է ծառայել տվյալ դատական ակտի կայացման համար.

6) վարչական դատարանն ուժի մեջ մտնելու պահից անվավեր է ճանաչել այն նորմատիվ իրավական ակտը, որի հիման վրա կայացվել է տվյալ դատական ակտը:

i

ՀՀ սահմանադրական դատարանը, 31.05.2013 թվականի թիվ ՍԴՈ-1099 և 18.09.2013 թվականի թիվ ՍԴՈ-1114 որոշումներում անդրադառնալով նոր հանգամանքների հիմքով դատական ակտերի վերանայման ինստիտուտին, արտահայտել է այն իրավական դիրքորոշումը, որ տվյալ ինստիտուտի սահմանադրաիրավական բովանդակությունը հանգում է նրան, որ դրա միջոցով ապահովվում է խախտված սահմանադրական և (կամ) կոնվենցիոն իրավունքների վերականգնումը: Վերջինս, իրավական պետության հիմնարար սկզբունքներից ելնելով, պահանջում է խախտման արդյունքում տուժողի համար առաջացած բացասական հետևանքների վերացում, ինչն իր հերթին պահանջում է հնարավորինս վերականգնել մինչև իրավախախտումը գոյություն ունեցած վիճակը (restitutio in integrum): Այն դեպքում, երբ անձի սահմանադրական և (կամ) կոնվենցիոն իրավունքը խախտվել է օրինական ուժի մեջ մտած դատական ակտով, այդ իրավունքի վերականգնման նպատակով մինչև իրավախախտումը գոյություն ունեցած վիճակի վերականգնումը ենթադրում է տվյալ անձի համար այնպիսի վիճակի ստեղծում, որը գոյություն է ունեցել տվյալ դատական ակտի բացակայության պայմաններում:

i

Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում նշել, որ օրենսդրի կողմից ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքում չի տրվել «նոր հանգամանք»-ի հասկացության օրենսդրական ձևակերպումը: Վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 419-րդ հոդվածի 1-ին մասում տեղ գտած «նոր հանգամանքներ» արտահայտության ներքո պետք է դիտարկել այն իրավաբանական փաստերը, որոնք, ի տարբերություն նոր երևան եկած հանգամանքների, դատարանին և գործին մասնակցող անձանց համապատասխան գործի քննության և այդ գործով դատական ակտի կայացման պահին հայտնի չեն եղել այն պատճառով, որ դրանք տվյալ պահին գոյություն չեն ունեցել օբյեկտիվ իրականության մեջ: Այդ հանգամանքները, սակայն, ի հայտ գալուն պես օբյեկտիվ իրականության մեջ կասկած են առաջացնում արդեն իսկ օրինական ուժի մեջ մտած դատական ակտի իրավական և (կամ) փաստական հիմնավորումների վերաբերյալ, ինչն անխուսափելիորեն հարուցում է նաև օբյեկտիվ անհրաժեշտություն տվյալ դատական ակտի վերանայման համար: Այլ կերպ ասած` «նոր հանգամանքներ» արտահայտության ներքո յուրաքանչյուր դեպքում պետք է հասկանալ օրենսդրի կողմից ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքով ամրագրված և սպառիչ կերպով թվարկված այն իրավաբանական փաստերը, որոնք հասարակական հարաբերությունների զարգացման տվյալ ժամանակահատվածում օրենսդրի կողմից արժևորում են ստացել` ելնելով նրանից, որ սպառիչ կերպով թվարկված այդ փաստերը կարող են ունենալ վճռորոշ նշանակություն արդեն իսկ կայացված և օրինական ուժի մեջ մտած դատական ակտը վերանայելու համար:

i

Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ սույն բողոքի քննության ժամանակ գործող ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի կարգավորումների ուսումնասիրությունից հետևում է, որ հասարակական հարաբերությունների զարգացման ներկայիս ժամանակահատվածում ՀՀ օրենսդրի կողմից արժևորվող և ամրագրում ստացած, որպես «նոր հանգամանք» դիտարկվող փաստերի սպառիչ ցանկը տեղ է գտել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 419-րդ հոդվածում:

i

Անդրադառնալով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 419-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով սահմանված դեպքին` Վճռաբեկ դատարանը նախ հարկ է համարում փաստել, որ «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիան (այսուհետ նաև` Կոնվենցիա) միջազգային պայմանագիր է, որն ընդունվել է 1950 թվականի նոյեմբերի 4-ին և ուժի մեջ մտել 1953 թվականի սեպտեմբերի 3-ին: Այն առաջին փաստաթուղթն է, որը հստակեցրել է 1948 թվականի դեկտեմբերի 10-ի Միավորված ազգերի կազմակերպության Գլխավոր ասամբլեայի հռչակած Մարդու իրավունքների համընդհանուր հռչակագրով ամրագրված իրավունքները և պարտադիր ուժ է հաղորդել դրանց: Եվրոպական դատարանի նախադեպային իրավունքի համաձայն` Կոնվենցիան կենդանի «գործիք», օրգանիզմ է և պետք է մեկնաբանվի տվյալ պահին գոյություն ունեցող պայմանների և իրողությունների լույսի ներքո` հաշվի առնելով ժամանակի ընթացքում հասարակական հարաբերությունների զարգացման որակական փոփոխությունները (տե՛ս, օրինակ, Matthews v. the United Kingdom գործով Եվրոպական դատարանի 18.02.1999 թվականի վճիռը, 39-րդ կետ, Tyrer v. the United Kingdom գործով Եվրոպական դատարանի 25.04.1978 թվականի վճիռը, 31-րդ կետ):

Եվրոպական դատարանը Եվրոպայի խորհրդի դատական մարմինն է, որի առաջին անդամներն ընտրվել են 1959 թվականի հունվարի 21-ին Եվրոպայի խորհրդի խորհրդատվական ժողովի կողմից: 1959 թվականի սեպտեմբերի 18-ին ընդունվել է Եվրոպական դատարանի Կանոնակարգը, իսկ 1998 թվականի նոյեմբերի 1-ին ուժի մեջ է մտնել Կոնվենցիայի թիվ 11 արձանագրությունը` կառուցվածքային փոփոխությունների արդյունքում հիմնելով «նոր դատարանը»(1): Հայաստանի Հանրապետությունը «Մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության մասին» եվրոպական կոնվենցիան ստորագրել է 2001 թվականի հունվարի 25-ին և վավերացրել է 2002 թվականի ապրիլի 26-ին: Հիմք ընդունելով վկայակոչված փաստերը` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Եվրոպական դատարանը, լինելով Հայաստանի Հանրապետության կողմից նույնպես վավերացված միջազգային պայմանագրի հիման վրա գործող դատարան, դատարան ներկայացված գանգատների քննության արդյունքում կարող է կայացնել վճիռ կամ որոշում, որը ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի համաձայն` կարող է դիտարկվել որպես նոր հանգամանք` պայմանով, որ դրանով հիմնավորվել է անձի` Հայաստանի Հանրապետության վավերացրած միջազգային պայմանագրով նախատեսված իրավունքի խախտման փաստը:

______________________________

1) https://www.coe.int/hy/web/yerevan/european-court-of-human-rights

 

Հիմք ընդունելով վերոշարադրյալը` Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում անդրադառնալ այն հարցադրմանը, թե կարո՞ղ է արդյոք Եվրոպական դատարանի կողմից պետության միակողմանի հայտարարության կապակցությամբ կայացված որոշումը ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի կարգավորումների իմաստով դիտարկել որպես նոր հանգամանք: Այսպես.

i

Կոնվենցիայի «Գանգատը ցուցակից հանելը» վերտառությամբ 37-րդ հոդվածի համաձայն(2)`

______________________________

2) https://echr.coe.int/Documents/Convention_HYE.pdf

 

1. Դատարանը քննության ցանկացած փուլում կարող է որոշել գանգատը հանել գործերի ցուցակից, եթե հանգամանքները հանգեցնում են այն եզրակացության, թե`

ա. դիմողը մտադիր չէ հետամուտ լինել իր գանգատին,

բ. վեճն արդեն կարգավորվել է,

գ. Դատարանի կողմից հիմք ընդունված որևէ այլ պատճառով գանգատի քննությունը շարունակելն արդարացված չէ:

Այդուհանդերձ, Դատարանը շարունակում է գանգատի քննությունը, եթե դա է պահանջում նույն Կոնվենցիայով և նրան կից Արձանագրություններով սահմանված իրավունքների հարգումը:

2. Դատարանը կարող է որոշել գանգատը վերստին ընդգրկել գործերի ցուցակում, եթե գտնում է, որ հանգամանքներն արդարացնում են դա:

i

Կոնվենցիայի «Բարեկամական կարգավորումները» վերտառությամբ 39-րդ հոդվածի համաձայն`

1. Դատաքննության ցանկացած փուլում Դատարանը կարող է իր ծառայությունը տրամադրել գործին առնչվող կողմերին` նույն Կոնվենցիայով և նրա Արձանագրություններով սահմանված իրավունքների պահպանման հիման վրա հարցի բարեկամական կարգավորումն ապահովելու նպատակով:

2.1-ին կետին համապատասխան իրականացվող քննությունը խորհրդապահական է:

3. Բարեկամական կարգավորման դեպքում Դատարանը գործը հանում է իր ցուցակից` կայացնելով որոշում, որում տրվում է փաստերի և ձեռք բերված լուծման հակիրճ շարադրանքը:

4. Տվյալ որոշումը հանձնվում է Նախարարների կոմիտեին, որը վերահսկում է այդ որոշմամբ սահմանված բարեկամական կարգավորման պայմանների ի կատար ածելը:

Եվրոպական դատարանի կանոնակարգի (այսուհետ` Կանոնակարգ) 62Ա(1) կանոնի համաձայն(3)`

______________________________

3) https://echr.coe.int/Documents/Rules_Court_ENG.pdf

 

i

1. (Ա) Եթե գանգատաբերը մերժում է Դատարանի կանոնակարգի 62-րդ կանոնով սահմանված բարեկամական կարգավորման պայմանները, Բարձր պայմանավորվող կողմը կարող է Դատարան ուղարկել խնդրանք` քննության ենթակա գործերի ցուցակից գանգատը հանելու վերաբերյալ` համաձայն Կոնվենցիայի 37-րդ հոդվածի 1-ին կետի:

(Բ) Նման խնդրանքն ուղեկցվում է հայտարարությամբ, որով պատասխանող պետությունը հստակ հասկանալի կերպով պետք է ընդունի, որ գանգատաբեր անձի գործով տեղի է ունեցել Կոնվենցիայի խախտում` միաժամանակ իր վրա վերցնելով պարտականություն հատուցելու գանգատաբեր անձին պատճառված վնասները, և, եթե անհրաժեշտ է, նաև ձեռնարկելու միջոցներ խախտման հետևանքները վերացնելու համար:

i

(Գ) Սույն կանոնի (Բ) կետին համապատասխան կատարված հայտարարությունը պետք է արվի հրապարակային և մրցակցային դատավարության պայմաններում, որն իրականացվում է առանձին` հարգելով Կոնվենցիայի 39-րդ հոդվածի 2-րդ կետով և կանոնակարգի 62-րդ կետի 2-րդ ենթակետով սահմանված բարեկամական կարգավորման ցանկացած գործընթացի գաղտնիությունը:

2. Այն դեպքերում, երբ դա հիմնավորված է բացառիկ հանգամանքներով, Դատարանի գործերի ցուցակից գանգատը հանելու մասին խնդրանքը և միակողմանի հայտարարությունը կարող է տրվել Դատարանին նույնիսկ բարեկամական կարգավորման հասնելու` նախապես կատարված փորձերի բացակայության պայմաններում:

3. Եթե արձանագրվում է, որ հայտարարությամբ առաջարկվում են բավարար հիմքեր Կոնվենցիայով և Արձանագրություններով սահմանված մարդու իրավունքների հարգման համար, և հետևաբար չկա անհրաժեշտություն շարունակելու գանգատի քննությունը, ապա Դատարանն ամբողջությամբ կամ մասամբ կարող է գանգատը հանել գործերի ցուցակից, նույնիսկ եթե գանգատաբերը ցանկանում է, որ իր գանգատի քննությունը շարունակվի:

4. Սույն կանոնը կիրառվում է (mutatis mutandis) կանոնակարգի 54(Ա) կանոնով սահմանված գործընթացի նկատմամբ:

i

Եվրոպական դատարանի կողմից ձևավորված նախադեպային իրավունքի համաձայն` Եվրոպական դատարանը, ելնելով որոշ հանգամանքներից, կարող է պատասխանող կառավարության միակողմանի հայտարարության հիման վրա գանգատը հանել քննվող գործերի ցուցակից` Կոնվենցիայի 37-րդ հոդվածի 1-ին կետի «գ» ենթակետի համաձայն, նույնիսկ այն դեպքում, երբ գանգատաբերը ցանկանում է, որ իր գանգատի քննությունը շարունակվի: Այնուամենայնիվ, կոնկրետ հանգամանքներից է կախված, թե արդյոք միակողմանի հայտարարությունը բավարար հիմք է հետևություն անելու այն մասին, որ Կոնվենցիայով նախատեսված մարդու իրավունքների հարգման սկզբունքը չի պահանջում Դատարանից գանգատի հետագա քննության իրականացում (տե՛ս, Tahsin Acar v. Turkey գործով Եվրոպական դատարանի 06.05.2003 թվականի վճիռը (նախնական առարկություն), կետ 75):

Եվրոպական դատարանն իր պրակտիկայում նաև գրանցել է մի շարք դեպքեր, երբ միակողմանի հայտարարությամբ թեև պատասխանող կառավարությունն ընդունել է գանգատաբեր անձի կոնվենցիոն իրավունքի խախտումը և առաջարկել տալ գույքային փոխհատուցում, սակայն միակողմանի հայտարարությունը չի ընդունվել Եվրոպական դատարանի կողմից, և գանգատի քննությունը շարունակվել է (տե՛ս, օրինակ Rantsev v. Cyprus and Russia գործով Եվրոպական դատարանի 07.01.2010 թվականի վճիռը): Մեկ այլ` Topcic-Rosenberg v. Croatia գործով Եվրոպական դատարանի կողմից կրկին չի ընդունվել պատասխանող կառավարության կողմից արված միակողմանի հայտարարությունը` այն պատճառաբանությամբ, որ թեև պատասխանող կառավարությունն իր միակողմանի հայտարարության մեջ ընդունել էր գանգատաբեր անձի կոնվենցիոն իրավունքի խախտումը, սակայն նրա կողմից առաջարկվող հատուցման միջոցներն անբավարար էին(4):

______________________________

4) http://ehrac.org.uk/wp-content/uploads/2018/09/Guide-to-Friendly- Settlement s-and-Unilateral-Declarations_August-2018.pdf, էջ 5

 

Եվրոպական դատարանը նախկինում կայացված որոշմամբ, միակողմանի հայտարարությունն ընդունելու կամ չընդունելու հարցը քննարկելիս, անդրադարձ է կատարել հետևյալ հանգամանքներին (ներքոհիշյալ ցանկը սպառիչ չէ).

- Եվրոպական դատարան ներկայացված գանգատի բնույթին,

- արդյոք քննարկվող գործով բարձրացված հարցը համադրելի է այն հարցերի հետ, որոնք լուծում են ստացել Եվրոպական դատարանի կողմից նախկինում քննված գործերով,

- պատասխանող կառավարության կողմից ձեռնարկվող միջոցների բնույթն ու ծավալները` նման գործերով Եվրոպական դատարանի կողմից նախկինում կայացված որոշումների կատարման համատեքստում,

- առաջարկվող միջոցների ազդեցությունը տվյալ գործի վրա,

- արդյոք կողմերի միջև վիճելի են գործի փաստերը, և եթե այո, ապա ինչպիսի (prima facie) առերևույթ ապացուցողական նշանակություն պետք է վերագրել կողմերի ներկայացրած պնդումներին այդ փաստերի վերաբերյալ, և ինչ չափով,

- արդյոք Եվրոպական դատարանն ունի ապացույցներ տվյալ գործով վիճելի փաստերի հաստատման նպատակով,

- արդյոք պատասխանող կառավարությունն իր միակողմանի հայտարարության մեջ ընդունել է Կոնվենցիայի որևէ ենթադրյալ խախտում, և եթե ընդունել է, ապա խախտումն ընդունելու ծավալը և այն գործողությունները, որոնք նա պատրաստվում է կատարել, որպեսզի ապահովի գանգատաբեր անձի փոխհատուցումը (տե՛ս, Tahsin Acar v. Turkey գործով Եվրոպական դատարանի 06.05.2003 թվականի վճիռը (նախնական առարկություն), կետ 76):

Այսպիսով, հիմք ընդունելով վերոշարադրյալ նորմերը և վերլուծությունները` Վճռաբեկ դատարանը նախ հարկ է համարում նշել, որ միակողմանի հայտարարությունը և բարեկամական կարգավորումը Եվրոպական դատարանի կողմից գանգատների քննության պարզեցված ընթացակարգեր են, որոնցից երկրորդի դեպքում գանգատաբերը և պատասխանող կառավարությունը բանակցությունների միջոցով փորձում են ընդհանուր հայտարարի գալ, և փոխհամաձայնության կայացման դեպքում Եվրոպական դատարանը կարող է գանգատը հանել գործերի ցուցակից: Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ այն դեպքում, երբ գանգատաբեր անձի և պատասխանող կառավարության միջև ձախողվել են բարեկամական կարգավորման հասնելու փորձերը, ապա պատասխանող կառավարությունը կարող է հանդես գալ միակողմանի հայտարարությամբ` ճանաչելով գանգատաբեր անձի` Եվրոպական կոնվենցիայով երաշխավորված իրավունքի խախտման փաստը և հստակ միջոցներ առաջարկելով` խախտված իրավունքի վերականգնումն ապահովելու կապակցությամբ:

Եվրոպական դատարանի կողմից կիրառվող վեճերի լուծմանն ուղղված այս կառուցակարգը` միակողմանի հայտարարությունը, կարգավորվում է Կանոնակարգի 62Ա(1) կանոնով: Միակողմանի հայտարարության դեպքում Բարձր պայմանավորվող կողմը Եվրոպական դատարանին ուղարկում է գանգատը քննության ենթակա գործերի ցուցակից հանելու մասին խնդրանք` միաժամանակ դրան կցելով հայտարարություն, որով հստակ ընդունում է գանգատաբեր անձի` կոնվենցիոն իրավունքի խախտումը, և որով իր վրա է վերցնում պարտականություն հատուցելու գանգատաբեր անձին պատճառված վնասները և, եթե անհրաժեշտ է, նաև ձեռնարկելու միջոցներ խախտման հետևանքները վերացնելու համար:

i

Ի տարբերություն բարեկամական կարգավորման դեպքերի` միակողմանի հայտարարությունն արվում է հրապարակային և մրցակցային դատավարության պայմաններում: Հրապարակային և մրցակցային դատավարության պայմաններում պատասխանող կառավարության կողմից Եվրոպական դատարանին տրված խնդրանքի և հայտարարության հիման վրա Եվրոպական դատարանը կարող է հանել գանգատը գործերի ցուցակից, ինչի իրավական հիմքը սահմանված է Կոնվենցիայի 37-րդ հոդվածի 1-ին կետի «գ» ենթակետով: Կանոնակարգի 62Ա(1) կանոնի 2-րդ կետի համաձայն` այն դեպքերում, երբ դա հիմնավորված է բացառիկ հանգամանքներով, Դատարանի գործերի ցուցակից գանգատը հանելու մասին խնդրանքը և միակողմանի հայտարարությունը կարող են տրվել Դատարանին նույնիսկ բարեկամական կարգավորման հասնելու` նախապես կատարված փորձերի բացակայության պայմաններում: Եվրոպական դատարանը, այնուամենայնիվ, կարող է վերականգնել գանգատը քննվող գործերի ցուցակում, եթե իր կողմից հաստատված բարեկամական կարգավորման կամ միակողմանի հայտարարության մեջ տեղ գտած միջոցների իրականացման հարցում պատասխանող կառավարությունը ձախողվել է:

Այսպիսով, հիմք ընդունելով վերոգրյալը` Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ միակողմանի հայտարարությունը կարող է լինել Եվրոպական դատարանին հանձնված գանգատի հետագա քննությունը ոչ վերջնական կերպով բացառող հիմք: Այլ կերպ ասած` Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ Եվրոպական դատարանը, հաշվի առնելով մի շարք հանգամանքներ, անկախ գանգատաբեր անձի` իր գանգատի քննությունը շարունակելու ցանկությունից, կարող է գանգատը հանել քննվող գործերի ցուցակից` միաժամանակ չբացառելով տվյալ գանգատի քննությունը հետագայում վերաբացելու հնարավորությունը: Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ փաստորեն Եվրոպական դատարանի կողմից միակողմանի հայտարարությունը քննարկելիս գնահատման է արժանանում կառավարության խնդրանքի և հայտարարության բովանդակության ողջամտությունը` ի թիվս այլնի հաշվի առնելով ինչպես գանգատաբեր անձի կողմից միակողմանի հայտարարության դեմ ներկայացված առարկությունները (եթե այդպիսիք առկա են), այնպես էլ Եվրոպական դատարանի կողմից նմանատիպ գործերով նախկինում հայտնած դիրքորոշումները: Այլ կերպ ասած` այս կառուցակարգի կիրառման շրջանակներում Եվրոպական դատարանն ուսումնասիրության առարկա է դարձնում այն հարցը, թե արդյոք պատասխանող կառավարության հայտարարությամբ առաջարկվում են բավարար հիմքեր Կոնվենցիայով և դրան կից արձանագրություններով սահմանված մարդու իրավունքների հարգման համար, թե` ոչ: Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում հատկապես ընդգծել այն հանգամանքը, որ միակողմանի հայտարարության հիման վրա Եվրոպական դատարանի կողմից գանգատը գործերի ցուցակից հանելիս Եվրոպական դատարանի կողմից գանգատի ըստ էության քննություն չի իրականացվում, հետևաբար Եվրոպական դատարանի կողմից չի արձանագրվում գանգատաբեր անձի կոնվենցիոն իրավունքի խախտումը, փոխարենը, քննարկման առարկա է դարձվում այն հիմնական հարցը (ի թիվս այլնի), թե արդյոք պատասխանող կառավարությունը ընդունում է դիմումատուի կոնվենցիոն իրավունքի ենթադրյալ խախտումը, թե` ոչ: Վճռաբեկ դատարանի նման եզրահանգումը բխում է ինչպես վերը վկայակոչված կարգավորումներից և իրավական դիրքորոշումներից, այնպես էլ այն հանգամանքից, որ Եվրոպական դատարանը, իր որոշմամբ հաստատելով պատասխանող կառավարության կողմից արված միակողմանի հայտարարությունը և գանգատը հանելով գործերի ցուցակից, ամեն դեպքում պահպանում է գանգատը գործերի ցուցակում վերստին ընդգրկելու և այն ըստ էության քննելու իր հնարավորությունը:

i

Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ սույն բողոքի քննության ընթացքում գործող ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 419-րդ հոդվածը, սպառիչ կերպով սահմանելով նոր հանգամանք հանդիսացող փաստերի շրջանակը, ամրագրում է, որ նոր հանգամանքները հիմք են դատական ակտի վերանայման համար, եթե Հայաստանի Հանրապետության վավերացրած միջազգային պայմանագրի հիման վրա գործող միջազգային դատարանի` ուժի մեջ մտած վճռով կամ որոշմամբ հիմնավորվել է անձի` Հայաստանի Հանրապետության վավերացրած միջազգային պայմանագրով նախատեսված իրավունքի խախտման փաստը (...):

i

Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ վերը նշված իրավանորմի բառերի և արտահայտությունների տառացի մեկնաբանության հետևանքով, այլ կերպ ասած` ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 419-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետում օգտագործվող «հիմնավորվել է» ձևակերպման պատճառով միակողմանի հայտարարության կամ բարեկամական կարգավորման վերաբերյալ Եվրոպական դատարանի որոշումը որպես նոր հանգամանքով գործի վերաբացման հիմք չդիտարկելը չափազանց ձևականացված (ֆորմալ) մեկնաբանություն կարող է լինել: Այս կապակցությամբ Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում ընդգծել այն հանգամանքը, որ և՛ բարեկամական կարգավորումը, և՛ միակողմանի հայտարարությունը հաստատվում են Եվրոպական դատարանի կողմից, իսկ դրանցում նախատեսված պայմանների կատարումը գտնվում է Նախարարների կոմիտեի հսկողության ներքո:

Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում ընդգծել այն, որ Եվրոպական դատարանը բարեկամական կարգավորումներն ու միակողմանի հայտարարությունները չի դիտարկում որպես վեճերի լուծման դասական առումով այլընտրանքային տարբերակ, այլ համարում է «դատական կարգավորման» եղանակ: Եվրոպական դատարանը յուրաքանչյուր առանձին գործով դրանք գնահատում է մարդու իրավունքների և հիմնարար ազատությունների պաշտպանության համատեքստում` ղեկավարվելով գնահատման սեփական չափանիշներով: Պետության կողմից մարդու իրավունքների և ազատությունների պահպանման կամ խախտված իրավունքների վերականգնման ոչ բավարար երաշխիքների տրամադրման դեպքում Եվրոպական դատարանը մերժում է բարեկամական կարգավորումն ու միակողմանի հայտարարությունը: Ավելին, ինչպես արդեն վերը նշվեց, Եվրոպական դատարանը կարող է գանգատը վերականգնել իր գործերի ցուցակում և իրականացնել գործի քննություն` կայացնելով վճիռ, եթե բարեկամական կարգավորումը կամ միակողմանի հայտարարությունը հաստատելուց հետո պետությունը չի պահպանել դրանցում առաջարկված պայմանները:

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ բարեկամական կարգավորումը և միակողմանի հայտարարությունն ըստ էության հետևանքների առումով նույնական են Եվրոպական դատարանի վճիռների (որոշումների) հետ, քանի որ նշված դեպքում ևս վերջնական որոշումը կայացնում է Եվրոպական դատարանը, և վերջինս է պատասխանատու բարեկամական կարգավորումներում կամ միակողմանի հայտարարություններում մարդու իրավունքների պաշտպանության երաշխիքները պահպանված լինելու համար: Բացի այդ, Եվրոպական դատարանն իր նախադեպային իրավունքում զարգացրել է այն գաղափարը, որ բարեկամական կարգավորման կամ միակողմանի հայտարարության առկայության դեպքում գանգատը գործերի ցուցակից հանելու որոշումն ինքնին չի սահմանափակում դիմումատուի կողմից ազգային մակարդակում իր խախտված իրավունքների վերականգնման համար արդյունավետ պաշտպանության այլ միջոցներին դիմելու հնարավորությունը: Ավելին, այլ գործերով Եվրոպական դատարանը բարեկամական կարգավորման և միակողմանի հայտարարության հիման վրա գանգատը գործերի ցուցակից հանելու որոշում կայացնելն ուղղակիորեն պայմանավորել է ներպետական մակարդակում գործի վերանայման հնարավորությամբ

(տե՛ս, Jeronovics v. Latvia գործով Եվրոպական դատարանի 05.07.2016 թվականի վճիռը, կետ 65):

i

Այսպիսով` Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի առկա կարգավորումները ենթակա են համակարգային մեկնաբանության` նկատի ունենալով նաև այն հանգամանքը, որ Եվրոպական դատարան ներկայացվող գանգատի նպատակներից է վերջնարդյունքում ներպետական մակարդակով անձի խախտված իրավունքների վերականգնումը և restitutio in integrum-ի ապահովումը: Հետևաբար Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ սույն բողոքի քննության պահին գործող ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 419-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետի իմաստով միակողմանի հայտարարության կապակցությամբ Եվրոպական դատարանի կողմից կայացված որոշումը կարող է դիտարկվել որպես նոր հանգամանք:

Վերոգրյալով հանդերձ` Վճռաբեկ դատարանը նաև արձանագրում է, որ Եվրոպական դատարանի կողմից մարդու իրավունքների խախտում արձանագրող վճիռը կամ որոշումը, ինչպես նաև բարեկամական կարգավորումը և միակողմանի հայտարարությունը չպետք է միանշանակ կերպով դիտարկվեն որպես գործերի վերաբացման անվերապահ հիմք: Յուրաքանչյուր կոնկրետ դեպքում ներպետական դատարանը պետք է գնահատի, թե արդյո՞ք գործի վերաբացումը restitutio in integrum ապահովելու լավագույն միջոցն է` հաշվի առնելով այն, որ յուրաքանչյուր դեպքում մյուս նժարին է լինելու res judicata սկզբունքի ապահովման անհրաժեշտությունը:

i

Վերը շարադրվածը բխում է նաև ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 427-րդ հոդվածի 2-րդ մասի կարգավորումից, որի համաձայն` դատարանը նույն օրենսգրքի 419-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայության դեպքում կարող է չբեկանել վերանայվող դատական ակտը, միայն եթե հիմնավորում է, որ այն ըստ էության չէր կարող ազդել գործի ելքի վրա:

Վերոգրյալ իրավանորմի վերլուծությունից հետևում է, որ օրենսդիրը, սահմանելով դատական ակտը վերանայող դատարանի լիազորությունները, հստակեցրել է, որ.

ա. դատական ակտի վերանայման հիմք կարող է հանդիսանալ միջազգային դատարանի (տվյալ դեպքում` Եվրոպական դատարանի) կայացրած դատական ակտը, որով արձանագրվել է Կոնվենցիայի դրույթների խախտում,

բ. Եվրոպական դատարանի կայացրած դատական ակտը, որով արձանագրվել է Կոնվենցիայի խախտում, հանդիսանում է նոր հանգամանք, որը, թեև առաջացել է ներպետական դատական ակտի ընդունումից հետո, բայց որը կարևոր է գործի ճիշտ լուծման համար,

գ. թեև հիմնավորվում է, որ Եվրոպական դատարանի դատական ակտը նոր հանգամանք է, այդուհանդերձ այն դատարանի համար վերանայվող դատական ակտի բեկանման հիմք կարող է չհանդիսանալ, եթե դատական ակտի վերանայման արդյունքում կպարզվի և կհիմնավորվի, որ այն ըստ էության հետագայում չի կարող որևէ ազդեցություն ունենալ գործի ելքի վրա:

i

Փաստորեն, օրինական ուժի մեջ մտած դատական ակտի վերանայման ինստիտուտը, որը կարգավորվում է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 58-րդ գլխի դրույթներով, մի կողմից լրացուցիչ երաշխիք է խախտված իրավունքների պաշտպանության և քաղաքացիական գործերի լուծման գործում դատարանների կողմից թույլ տրված որոշ թերությունների կամ խախտումների շտկման համար: Քաղաքացիական դատավարությունում նման ընթացակարգի առկայության և դրա կիրառման անհրաժեշտությունը, եթե որևէ նոր հանգամանք անվիճելիորեն փաստում է դատարանի կողմից թույլ տրված խախտման մասին, բազմաթիվ ակտերով ճանաչվել է թե՛ ՀՀ վճռաբեկ դատարանի, թե՛ ՀՀ սահմանադրական դատարանի կողմից: Մյուս կողմից, օրենսդիրը, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 419-րդ հոդվածով սահմանելով նոր հանգամանքների վերաբերյալ դատական ակտերի վերանայման հիմքերի սպառիչ ցանկը, դրա դրույթների կատարումն անմիջականորեն կախվածության մեջ է դրել նույն օրենսգրքի 427-րդ հոդվածի 2-րդ մասով սահմանված պայմաններից: Մասնավորապես, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 427-րդ հոդվածի 2-րդ մասի դիսպոզիցիայով հստակեցրել է, որ անգամ նույն իրավանորմի հիփոթեզում ամրագրված դրույթի` նույն օրենսգրքի 419-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետով նախատեսված հիմքի առկայության պարագայում, դատարանն իրավասու է չկիրառել վերանայվող դատական ակտը բեկանելու իր լիազորությունը, եթե այն ըստ էության այլևս չի կարող որևէ հետևանք/ազդեցություն ունենալ գործի ելքի վրա: Այսինքն, Եվրոպական դատարանի դատական ակտը որպես նոր հանգամանք դիտելու և նշվածի հիմքով անվերապահորեն դատական ակտը վերանայելու ու բեկանելու համար առաջին հերթին ՀՀ դատարանների կողմից պարզման է ենթակա այն հարցը, թե որքանով կարող է նոր հանգամանք հանդիսացած դատական ակտն ազդել գործի ելքի վրա, և արդյոք այդ հիմքով վերանայված դատական ակտը չբեկանելը կարող է որևէ բացասական հետևանք առաջացնել կողմի համար: Այն դեպքում, երբ Եվրոպական դատարանի կայացված որոշման պահանջն արդեն իսկ կատարվել է, իսկ վերանայվող դատական ակտի բեկանումը, նման պարագայում, որևէ կերպ չի կարող ազդել գործի ելքի վրա և որևէ բացասական հետևանք առաջ չի կարող բերել վերանայումը պահանջող կողմի համար, ապա դատարանները, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 427-րդ հոդվածի 1-ին մասի 2-րդ կետի հիմքով, իրավասու են վերանայվող դատական ակտը բեկանելու կողմի պահանջը մերժել: Ընդ որում, նման պարագայում, դատական ակտի վերանայումը պահանջող կողմի իրավունքների խախտում չի կարող արձանագրվել, քանի որ նրա խախտված իրավունքներն արդեն իսկ վերականգնվել են, որպիսի պարագայում ներպետական դատական ակտերով կրկնակի հատուցման պահանջ ներկայացնել իրավաչափ չէ:

Անդրադառնալով ըստ բողոքաբեր անձի` սույն քաղաքացիական գործով նոր հանգամանք հանդիսացող Աշոտ Գրիգորյանը և այլք ընդդեմ Հայաստանի գործով (թիվ 40864/06 գանգատ) Եվրոպական դատարանի 16.10.2018 թվականի որոշմանը` Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ տվյալ որոշմամբ Եվրոպական դատարանն արձանագրել է հետևյալը.

«(...) Այս հիմնավորմամբ Դատարանը միաձայն`

Ընդունում է ի գիտություն պատասխանող Կառավարության հայտարարության պայմանները` Թիվ 1 արձանագրության 1-ին հոդվածի մասով և դրանում նշված այդ հանձնառության կատարումն ապահովելու եղանակները.

i

Որոշում է գանգատի այդ մասը հանել իր կողմից քննվող գործերի ցուցակից` Կոնվենցիայի 37-րդ հոդվածի 1-ին կետի «գ» ենթակետին համապատասխան:

Հայտարարում է գանգատի մնացած մասն անընդունելի:

Կատարված է անգլերենով և գրավոր ծանուցվել է 2018 թվականի նոյեմբերի 8-ին»:

i

Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ ՀՀ կառավարության 24.01.2019 թվականի թիվ 52-Ն «Հայաստանի Հանրապետության արդարադատության նախարարությանը գումար հատկացնելու և Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2018 թվականի դեկտեմբերի 27-ի թիվ 1515-Ն որոշման մեջ լրացումներ կատարելու մասին» որոշման 1-ին կետի համաձայն` «Հայաստանի Հանրապետության բյուջետային համակարգի մասին» ՀՀ օրենքի 19-րդ հոդվածի 3-րդ մասին համապատասխան` Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը որոշել է. «Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի «Գրիգորյանը և այլք ընդդեմ Հայաստանի» գործով (N 40864/06 գանգատ) 2018 թվականի նոյեմբերի 8-ի որոշման պահանջները կատարելու նպատակով Հայաստանի Հանրապետության 2019 թվականի պետական բյուջեով նախատեսված Հայաստանի Հանրապետության կառավարության պահուստային ֆոնդի հաշվին (բյուջետային ծախսերի տնտեսագիտական դասակարգման «Կառավարման մարմինների գործունեության հետևանքով առաջացած վնասվածքների կամ վնասների վերականգնում» հոդվածով) Հայաստանի Հանրապետության արդարադատության նախարարությանը 2019 թվականի առաջին եռամսյակում հատկացնել 118.000 եվրոյին համարժեք դրամ` որոշմամբ սահմանված արդարացի հատուցման համար»: Սույն որոշումն ուժի մեջ է մտել պաշտոնական հրապարակմանը հաջորդող օրվանից:

Միաժամանակ, ըստ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանում Հայաստանի Հանրապետության ներկայացուցչի գրասենյակի 04.08.2021 թվականի գրության` ««Աշոտ Գրիգորյանը և այլք ընդդեմ Հայաստանի» գործով (N 40864/06 գանգատ) Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի կողմից 2018 թվականի հոկտեմբերի 16-ին հրապարակված որոշմամբ հատկացված արդարացի փոխհատուցման գումարի վճարումը փաստացի կատարվել է: Մասնավորապես, որոշմամբ հատկացված 118.000 եվրոյին համարժեք 65.611.540 ՀՀ դրամ փոխանցվել է դիմումատու Մարինե Կպրյանի բանկային հաշվին: Փոխանցումն ստանալու համար ներկայացվել են հետևյալ փաստաթղթերը` (...) Անժելա Ասրիբաբյանի կողմի Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանում ՀՀ ներկայացուցիչ պարոն Եղիշե Կիրակոսյանին հասցեագրված դիմում, որով վերջինս խնդրել է վճարման ենթակա գումարի իրեն հասանելիք մասը փոխանցել Մարինե Կպրյանի բանկային հաշվեհամարին (...)»: Գրությանը կցվել է ՀՀ կառավարության 24.01.2019 թվականի թիվ 52-Ն որոշման հիման վրա 65.611.540,00 ՀՀ դրամ Մարինե Կպրյանի բանկային հաշվեհամարին փոխանցելու մասին 07.02.2019 թվականի թիվ 190207051739001 վճարման հանձնարարականը:

Հիմք ընդունելով վերոշարադրյալ վերլուծությունները և Եվրոպական դատարանի արտահայտած իրավական դիրքորոշումները` Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում արձանագրել, որ Աշոտ Գրիգորյանը և այլք ընդդեմ Հայաստանի գործով (թիվ 40864/06 գանգատ) Եվրոպական դատարանի 16.10.2018 թվականի որոշմամբ նախատեսված արդարացի փոխհատուցումները ՀՀ կառավարության կողմից արդեն իսկ վճարվել են: Այսինքն` Հայաստանի Հանրապետության կողմից արդեն իսկ կատարվել է Եվրոպական դատարանի որոշմամբ պատասխանող պետության վրա դրված արդարացի փոխհատուցման կարգով տրամադրվելիք գումարները վճարելու իրավական պարտականությունը: Միևնույն ժամանակ, Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ Եվրոպական դատարանի նախադեպային իրավունքի համաձայն` Կոնվենցիայի 41-րդ հոդվածի հիման վրա արդարացի փոխհատուցման կարգով գումարների տրամադրման նպատակը բացառապես կրած վնասի համար հատուցում տալն է այնքանով, որքանով որ այդ վնասը հետևանք է խախտման, որն այլ կերպ վերականգնվել չի կարող (տե՛ս, Scozzari and Giunta v. Italy գործով Եվրոպական դատարանի 13.07.2000 թվականի վճիռը, կետ 250):

Վերը նշված հիմնավորումների համատեքստում Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ թեև սույն պարագայում Եվրոպական դատարանի 16.10.2018 թվականի որոշումը նոր հանգամանք է ՀՀ վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և տնտեսական գործերով պալատի 07.04.2006 թվականին թիվ 3-574 ՎԴ գործով որոշումը վերանայելու համար, այդուհանդերձ, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ տվյալ պարագայում նոր հանգամանքի հիմքով գործի վերաբացումը մինչև խախտումը եղած իրավիճակի վերականգնման արդյունավետ միջոց չի կարող հանդիսանալ` նկատի ունենալով այն, որ վճռաբեկ բողոք բերած անձանց խախտված իրավունքներն արդարացի փոխհատուցման եղանակով արդեն իսկ վերականգնվել են:

 

i

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 405-րդ, 406-րդ, 408-րդ և 427-րդ հոդվածներով` Վճռաբեկ դատարանը

 

ՈՐՈՇԵՑ

 

1. Վճռաբեկ բողոքը մերժել:

2. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում կայացման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման:

 

Նախագահող Ռ. Հակոբյան

Զեկուցող Ս. Միքայելյան

Ս. Անտոնյան

Ա. Բարսեղյան

Հ. Բեդևյան

Մ. Դրմեյան

Գ. Հակոբյան

Ա. Մկրտչյան

Տ. Պետրոսյան

Է. Սեդրակյան

Ն. Տավարացյան