ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ ՆԻՍՏԻ
ԱՐՁԱՆԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆԻՑ ՔԱՂՎԱԾՔ
20 հունիսի 2002 թվականի թիվ 25
24. ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆՈՒՄ ՍԵՐՄՆԱԲՈՒԾՈՒԹՅԱՆ
i
ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ (2003-2010 ԹԹ.) ՀԱՅԵՑԱԿԱՐԳԻ ՄԱՍԻՆ
1. Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2002 թվականի փետրվարի 25-ի «Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2002 թվականի աշխատանքային ծրագրի կատարումն ապահովող միջոցառումների ցանկը հաստատելու մասին» թիվ 173 որոշման 113-րդ կետին համապատասխան` հավանություն տալ Հայաստանի Հանրապետությունում սերմնաբուծության զարգացման (2003-2010թթ.) հայեցակարգին` համաձայն հավելվածի:
2. Հայաստանի Հանրապետության գյուղատնտեսության նախարարին` եռամսյա ժամկետում Հայաստանի Հանրապետության կառավարություն ներկայացնել Հայաստանի Հանրապետությունում սերմնաբուծության զարգացման ծրագիրը (2003-2010թթ.)` նշելով ֆինանսավորման ծավալները և իրականացման ժամկետները:
ՍՏՈՐԱԳՐՎԵԼ Է ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՎԱՐՉԱՊԵՏԻ ԿՈՂՄԻՑ
2002 ԹՎԱԿԱՆԻ ՀՈՒԼԻՍԻ 4-ԻՆ
ՀԱՎԵԼՎԱԾ
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ
ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ 2002 ԹՎԱԿԱՆԻ
ՀՈՒՆԻՍԻ 20-Ի ԹԻՎ 25
ԱՐՁԱՆԱԳՐԱՅԻՆ ՈՐՈՇՄԱՆ
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԳՅՈՒՂԱՏՆՏԵՍՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽԱՐԱՐՈՒԹՅՈՒՆ
ՀԱՅԵՑԱԿԱՐԳ
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆՈՒՄ ՍԵՐՄՆԱԲՈՒԾՈՒԹՅԱՆ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ (2003-2010 ԹԹ.)
Բովանդակություն
1. Ներածություն
2. Սերմնաբուծության վիճակի համառոտ բնութագիրը
3. Սերմնաբուծության զարգացման հիմնական ուղղությունները և ոլորտում
պետական քաղաքականության հիմնադրույթները
3.1. Հացահատիկային մշակաբույսեր
3.2. Կերային մշակաբույսեր
3.3. Բանջարաբոստանային մշակաբույսեր
3.4. Կարտոֆիլ
4. Եզրակացություն
1. ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ
Հայաստանի Հանրապետության գյուղատնտեսությունում առաջատար դերը պատկանում է բուսաբուծությանը, որի արդյունավետ վարման հիմքը և վճռական գործոններից մեկը սերմնաբուծության զարգացումն է բարձրորակ սերմերի արտադրության, պահպանման և օգտագործման համապատասխան համակարգի ձևավորման հիման վրա:
Հանրապետության ագրարային հատվածում իրականացված համակարգային փոփոխություններին ու հողի սեփականաշնորհմանը զուգընթաց, տարբեր պատճառներով տեղի ունեցած գործընթացների հետևանքով, խարխլվել է նախկինում գոյություն ունեցող սերմնաբուծության համակարգը, որը մինչև այժմ էլ չի վերականգնվել: Արդյունքում կտրուկ կերպով նվազել է բարձրորակ սերմերի և տնկանյութի արտադրությունը: Գյուղացիական տնտեսությունները հաճախ օգտագործում են անհայտ ծագման, չստուգված և ցանքի համար ոչ բավարար պիտանիություն ունեցող սերմացուներ: Իրականացված ներկրումների ծավալները եղել են խիստ սահմանափակ: Դեռևս չի հաջողվել ապահովել որակյալ սերմերի անհրաժեշտ ծավալների արտադրություն և ձևավորել սերմնաբուծության համապատասխան համակարգ: Սորտաթարմացման և սորտափոխանակման աշխատանքները կատարվում են տարերայնորեն, չեն ստեղծվում սերմերի պահուստային և ապահովագրական ֆոնդեր:
ՀՀ գյուղատնտեսության նախարարության, միջազգային կազմակերպությունների և տնտեսավարող սուբյեկտների կողմից վերջին տարիներին սերմարտադրության բարելավման ուղղությամբ ձեռնարկվել են մի շարք միջոցառումներ: Սակայն դրանք ևս չեն ապահովել հիմնախնդրի ամբողջական լուծումը և կրել են ժամանակավոր բնույթ, հիմնականում լուծել տեղական նշանակության խնդիրներ:
Հանրապետության պարենային անվտանգության ապահովման, գյուղատնտեսության և առաջին հերթին` բուսաբուծության զարգացման համար նպաստավոր պայմաններ ստեղծելու գործում վճռորոշ դեր է ստանում բարձր վերարտադրության սերմերի արտադրության կազմակերպումը: Դա իր հերթին պահանջում է սերմնաբուծության զարգացման նկատմամբ ցուցաբերել համակարգված մոտեցում` հստակորեն սահմանելով պետության կարգավորող դերը և աջակցության չափերը, նախատեսվող միջոցառումները և դրանց իրականացման մեխանիզմները: Նշված հիմնախնդիրների լուծման նպատակով մշակվել է հանրապետությունում սերմնաբուծության զարգացման սույն հայեցակարգը, որտեղ նախատեսվում են միջոցառումներ, ինչպես կարճատև և միջին ժամկետի (մինչև 2005թ.), այնպես էլ երկարատև ժամանակաշրջանի (մինչև 2010թ) համար: Դրանց իրականացմանը հնարավոր կլինի խթանել սերմնաբուծության զարգացմանը և սահմաններ ստեղծել հանրապետությունում բարձրորակ սերմերի արտադրության ու օգտագործման համար:
2. ՍԵՐՄՆԱԲՈՒԾՈՒԹՅԱՆ ՎԻՃԱԿԻ ՀԱՄԱՌՈՏ ԲՆՈՒԹԱԳԻՐԸ
Հայաստանի Հանրապետությունում գյուղատնտեսական մշակաբույսերի ցանքատարածությունները միջին հաշվով կազմում են շուրջ 325 հազար հա և օգտագործվում են 25-30 անվանում մշակաբույսերի սերմացուներ, որոնց մեջ բացարձակ գերակշռող տեղ են գրավում աշնանացան ու գարնանացան հացահատիկային բանջարաբոստանային և կերային մշակաբույսերի սերմացուները և կարտոֆիլի տնկանյութը: Վերջին տարիներին տարեկան միջին հաշվով օգտագործվել է շուրջ 50 հազար տոննա հացահատիկային և 3.5 հազար տոննա կերային մշակաբույսերի սերմացուներ, 120-125 հազար տոննա կարտոֆիլի տնկանյութ, 250 տոննա բանջարեղենի, բոստանի և այլ մշակաբույսերի սերմացուներ:
Հարկ է նշել, որ բուսաբուծական արտադրության բնականոն զարգացման հիմքում ընկած է արդյունավետ վարվող սերմաբուծությունը, ուստի վճռորոշ դեր է ստանում նշված բնագավառում ծագած հիմնախնդիրների լուծումը` համակարգի զարգացման իրատեսական ծրագրերի իրականացման հիման վրա:
Հանրապետության սերմնաբուծության բնագավառում ներկայումս ստեղծվել է բավականին բարդ իրավիճակ և ծառայել են հրատապ լուծում պահանջող մի շարք հիմնախնդիրներ.
- գրեթե կազմալուծվել է առաջնային սերմնաբուծության օղակի գործունեությունը.
- խախտվում են սերմերի արտադրության և օգտագործման տեխնոլոգիական գործընթացները: Դրանց նկատմամբ գրեթե չի իրականացվում անհրաժեշտ հսկողություն.
- դեռևս չի հաջողվում ապահովել բարձր վերարտադրության սերմացուների արտադրության անհրաժեշտ ծավալները և բավարարել առկա պահանջները.
- վերջին տարիներին իրականացված սերմացուների փոքրածավալ ներկրումները հնարավորություն չեն տալիս լուծել նույնիսկ սորտաթարմացման խնդիրները.
- բավարար չէ սերմաբուծության բնագավառում նոր տեխնոլոգիաների ներդրման և կիրառման վիճակը.
- սերմնաբուծությանն առնչվող օրենսդրական դաշտի բացակայությունն արգելակում է ոլորտի հիմնախնդիրների լուծմանը.
- դեռևս անբավարար է ոլորտի գիտատեխնիկական սպասարկումը, որը ևս խոչընդոտում է սերմնարտադրության զարգացմանը:
ՀՀ բնակլիմայական պայմանների բազմազանությունը, գյուղացիական տնտեսությունների փոքր չափերը, բնագավառի գիտատեխնիկական սպասարկման արդի իրավիճակը պահանջում են ձևավորել սերմնաբուծության նոր մոդել:
1997-2000թթ. ՀՀ պետական բյուջեից սերմնաբուծության զարգացման նպատակով կատարվել է 268 մլն դրամ հատկացում, որի շնորհիվ`
- կառուցվել ու գործարկվել է երկրագործության և բույսերի պաշտպանության գիտական կենտրոնի կենսատեխնոլոգիայի լաբորատորիան ու ջերմատնային տնտեսությունը, ամբողջությամբ յուրացվել և ներդրվել է առողջացված տնկանյութի արտադրության տեխնոլոգիան.
- սորտաթարմացման և սորտափոխանակության նպատակով ներկրվել են հացահատիկային մշակաբույսերի բարձր վերարտադրության սերմեր, կազմակերպվել է դրանց բազմացումը.
- ֆինանսական միջոցները նպատակաուղղվել են բնական աղետների հետևանքների մեղմացմանը: Սակայն կատարված ներդրումների փոքր ծավալները հնարավորություն չեն տվել լուծել հիմնական խնդիրները: Իրավիճակը բարդացել է նաև տարերային աղետների և 2000թ. երաշտի հետևանքով, իսկ 2002թ. սերմնաբուծության զարգացման համար միջոցներ չեն նախատեսվել:
Հայաստանը կարող է ԱՊՀ-ի լայնածավալ շուկա ունեցող երկրների` Ռուսաստանի Դաշնությանը, Ուկրաինային և Բելառուսին, մատակարարել բանջարեղենի էլիտային սերմեր: Ինտեգրացիոն գործընթացներում պետք է հաշվի առնել նաւ եվրոպական երկրներից բարձր վերարտադրության հացահատիկային մշակաբույսերի և կարտոֆիլի տնկանյութի ներկրման ու բազմացման հնարավորությունները:
Վերը նշվածը պահանջում է, որպես հանրապետության սերմնաբուծության կայուն զարգացման հիմք, նախևառաջ ձևավորել միջազգային չափանիշներին համապատասխանող և տեղական արտադրողների շահերը պաշտպանող օրենսդրական հստակ դաշտ: Բուսաբուծությամբ զբաղվող գյուղացիական տնտեսություններն ու տնտեսավարող մյուս սուբյեկտները, որպես սերմերի սպառողներ, պետք է օրենսդրությամբ ամրագրված երաշխիքներ ունենան օգտագործվող սերմացուների որակի համար: Նախապատրաստվում է և առաջիկայում քննարկման կներկայացվի «Սերմնաբուծության մասին» ՀՀ օրենքի նախագիծը, որով կկանոնակարգվեն սերմերի արտադրության, օգտագործման, իրացման, վերամշակման, պահպանության և փոխադրումների գործառույթները, ինչպես նաև կկազմակերպվեն ու կկիրառվեն սորտային և սերմային հսկողության աշխատանքները:
Սերմնաբուծության զարգացման հիմքն օրիգինալ և էլիտային սերմերի արտադրությունն ու բազմացումն է, որը ներկայումս իրականացվում է պետական կառույցների կողմից: Հեռանկարում ևս պետական կառույցները կզբաղվեն միայն գիտահետազոտական, սելեկցիոն և սորտափորձարկման գործունեությամբ, իսկ մասնավոր տնտեսություններն ամբողջությամբ կիրականացնեն սերմնաբուծության մյուս փուլերի աշխատանքները:
3. ՍԵՐՄՆԱԲՈՒԾՈՒԹՅԱՆ ԶԱՐԳԱՑՄԱՆ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ՈՒՂՂՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ ԵՎ ՈԼՈՐՏՈՒՄ ՊԵՏԱԿԱՆ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆՈՒԹՅԱՆ ՀԻՄՆԱԴՐՈՒՅԹՆԵՐԸ
Հանրապետությունում ձևավորված տնտեսավարման ներկա պայմաններում, սերմնաբուծության զարգացման լայնամասշտաբ ծրագրի իրականացման համար, երբ պահանջվում են մեծաքանակ ներդրումներ, անհրաժեշտ է ներգրավել սերմնաբուծությամբ զբաղվող բոլոր սուբյեկտների հնարավորությունները: Միայն պետական (բյուջետային) միջոցների հաշվին սերմնաբուծության զարգացման միջոցառումների ֆինանսավորումը չի կարող ապահովել ճյուղի զարգացումը: Առաջնահերթ խնդիր է դառնում ոչ պետական կազմակերպությունների ակտիվ ներգրավումը սերմնաբուծության զարգացման գործում: Սակայն դրա հետ մեկտեղ սերմնաբուծության զարգացման ծրագրի իրականացման սկզբնական փուլում մեծ է լինելու պետության դերը: Պետության խնդիրը պետք է դառնա ճյուղի գիտատեխնիկական սպասարկման բարելավումը, բուսաբույծների համար առաջավոր տեխնոլոգիաների մշակման և ներդրման արդյունավետ ծրագրերի իրականացումը, սերմնաբուծության զարգացման համար նախատեսվող ֆինանսավորումը, գյուղացիական տնտեսությունների հնարավորությունների, ինչպես նաև միջազգային կազմակերպությունների ու օտարերկրյա պետությունների ցուցաբերած աջակցության ընդլայնմանն ուղղված միջոցառումների իրականացումը:
Նկատի ունենալով սերմնաբուծության բնագավառում ստեղծված իրավիճակը, անհրաժեշտություն է դարձել կարևորել պետական լծակների ազդեցությունը և ապահովել պետության ակտիվ միջամտությունը սերմնաբուծության կազմակերպման գործին` իրականացնելով հետևյալ միջոցառումները`
- հնարավոր սեղմ ժամկետներում սերմնաբուծությունում գոյություն ունեցող նորմատիվային, գիտամեթոդական փաստաթղթերը համապատասխանեցնել սելեկցիայի ժամանակակից իրավական դաշտի հետ,
- ստեղծել բնագավառում ներդրումների ներգրավման նպաստավոր պայմաններ,
- սերմնաբուծության զարգացման նպատակով ներդնել լրավճարների համակարգ,
- իրականացնել հակամենաշնորհային քաղաքականություն սերմարտադրության բնագավառում,
- ձևավորել սերմնաբուծության պետական համակարգի ճկուն կառուցվածք,
- ՀՀ-ում տնտեսավարման ներկա պայմաններին համապատասխանող և երկրագործության զարգացման կայուն համակարգերի ներդրման նպատակով առաջնային համարել արտերկրների և միջազգային կազմակերպությունների հետ համագործակցության զարգացման երկարաժամկետ ծրագրերի իրականացումը,
- ապահովել ՀՀ անդամակցությունը բույսերի նոր սորտերի պահպանության միջազգային միությանը (UPOV) և սերմերի որակի ստուգման միջազգային ասոցիացիային (ISIA),
- ապահովել միջազգային և արտերկրների խոշորագույն գիտահետազոտական հաստատությունների հետ ՀՀ գյուղատնտեսության նախարարության գիտակրթական համակարգի կազմակերպությունների կողմից գիտատեխնիկական համագործակցության երկարաժամկետ ծրագրերի իրագործման համար անհրաժեշտ պայմանների ստեղծումը:
ՍԵՐՄՆԱԲՈՒԾՈՒԹՅՈՒՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԻ ԿԱՌՈՒՑՎԱԾՔԸ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆՈՒՄ
._________________________________________________________________________.
| Սերմնաբուծու- | Իրականացվող | Կազմակերպական ձևը և կառուցվածքային |
| թյան հիմնական | միջոցառում- | բաղադրիչները |
| փուլերը | ները | |
|________________|______________|_________________________________________|
| Սելեկցիա | Սելեկցիոն | ՀՀ գյուղատնտեսության նախարարության |
| | աշխատանքներ, | համակարգի գիտահետազոտական |
| | նոր սորտերի | հաստատություններ |
| | ստեղծում | |
| | | Գյումրիի սելեկցիոն կայան |
|________________|______________|_________________________________________|
| Սելեկցիոն | Ստեղծված և | ՀՀ ԳՆ «Սելեկցիոն նվաճումների փորձարկ- |
| նվաճումների | ներկրված | ման, պաշտպանության և սերմերի որակի |
| փորձարկում և | նոր սորտերի | ստուգման կենտրոն» ՊՓԲԸ սորտափորձարկման |
| պաշտպանություն | փորձարկում- | 15 տեղամասերով, ՀՀ գյուղատնտեսության |
| | ներ | նախարարության համակարգի գիտահետազոտական |
| | | հաստատություններ, գյուղացիական |
| | | տնտեսություններ |
|________________|______________|_________________________________________|
| Օրիգինալ և | Օրիգինալ և | ՀՀ ԳՆ համակարգի գիտահետազոտական |
| էլիտային | էլիտային | հաստատություններ, |
| սերմերի | սերմերի | սելեկցիոն-սերմնաբուծական |
| արտադրու- | բազմացում | տնտեսություններ |
| թյուն | | |
|________________|______________|_________________________________________|
| Սերմերի | Փորձարկված | ՀՀ ԳՆ «Սելեկցիոն նվաճումների փորձարկ- |
| հավաստագրում | սորտերի | ման, պաշտպանության և սերմերի որակի |
| | վերաբերյալ | ստուգման կենտրոն» ՊՓԲԸ |
| | հավաստագ- | |
| | րերի տրա- | |
| | մադրում | |
._________________________________________________________________________.
3.1. ՀԱՑԱՀԱՏԻԿԱՅԻՆ ՄՇԱԿԱԲՈՒՅՍԵՐ
Ծրագրով նախատեսվում է տարբեր աղբյուրներից ներգրավվող միջոցների հաշվին հանրապետությունում կազմակերպել հացահատիկային մշակաբույսերի (աշնանացան և գարնանացան ցորեններ, աշնանացան և գարնանացան գարիներ) օրիգինալ սերմերի արտադրություն այնպիսի ծավալներով, որպեսզի բացառվի դրանց մեծաքանակ ներկրումները:
Ձևավորել համապատասխան նյութատեխնիկական և կադրային բազա ունեցող գիտահետազոտական հաստատություններ, համապատասխան մասնագիտացված պետական ծառայություններ, աջակցել ոչ պետական սերմնաբուծական կազմակերպությունների ստեղծմանը:
Հացահատիկային մշակաբույսերի ցանքերի կառուցվածքում վերականգնել և ընդլայնել աշնանացան գարու և աշորայի, ինչպես նաև հաճարի ու վարսակի ցանքատարածությունները:
Ձևավորել սերմերի պահուստային (փոխանցիկ) ֆոնդեր:
Նկատի ունենալով այն հանգամանքը, որ ՀՀ գյուղատնտեսության նախարարության «Գյումրիի սելեկցիոն կայան» ՊՓԲԸ-ն ունի անհրաժեշտ կադրային և նյութատեխնիկական բազա հանրապետությունում շրջանացված գարնանացան գարու սորտերի էլիտային սերմնաբուծության կազմակերպման և անհրաժեշտ ծավալով սերմանյութ արտադրելու համար: Նախատեսվում է գարնանացան գարու էլիտային սերմերի արտադրությունը կազմակերպել այստեղ` նախատեսելով ֆինանսավորում առաջնային սերմնաբուծության կազմակերպման ընթացքում կատարվող լրացուցիչ ծախսերի դիմաց:
Աշնանացան ցորենի առաջնային սերմնաբուծության կազմակերպումը նախատեսվում է իրականացնել 2 եղանակով.
1. ավանդական եղանակ - էլիտային սերմերի արտադրություն ՀՀ գյուղատնտեսության նախարարության համակարգի գիտահետազոտական հաստատություններում, որը հնարավորություն կտա պահանջարկը բավարարել 5 տարի հետո: Այս դեպքում սերմնաբուծության զարգացման սխեման կունենա հետևյալ պատկերը`
աշնանացան ցորենի առաջնային սերմնաբուծության կազմակերպման նպատակով կօգտագործվեն ՀՀ գյուղատնտեսության նախարարության գիտահետազոտական համակարգի հետևյալ հաստատությունների արտադրական բազան և կադրային ներուժը.
- Գյումրիի սելեկցիոն կայանը կիրականացնի ՀՀ լեռնային և նախալեռնային գոտիների համար հանրապետությունում շրջանցված սորտերի սուպեր էլիտային սերմերի 60-65 տոկոսի արտադրությունը.
- Երկրագործության և բույսերի պաշտպանության գիտական կենտրոնի Էջմիածնի փորձարարական տնտեսությունը կապահովի աշնանացան ցորենի սուպեր էլիտային սերմերի 30-35 տոկոսը Արարատյան հարթավայրի և նրա նախալեռնային շրջանների համար:
2. Արագացված եղանակ - արտերկրներից տարեկան 100 տոննա ցորենի էլիտային` հանրապետությունում շրջանացված և պետական սորտափորձարկումների մեջ գտնվող հեռանկարային սորտերի սուպեր էլիտային սերմացուների ներկրում և բազմացում:
3.2. ԿԵՐԱՅԻՆ ՄՇԱԿԱԲՈՒՅՍԵՐ
Երկրի պարենային անվտանգության ապահովման և անասնաբուծության կայուն վարման տեսակետից կերային մշակաբույսերն ունեն անփոխարինելի նշանակություն: Հատկապես կարևոր է դարձել բազմամյա բակլազգի (թիթեռնածաղկավոր) խոտաբույսերի ցանքատարածությունների ընդլայնման միջոցով վարելահողերի բերրիության պահպանման և ագրոէկոլոգիական բացասական երևույթների կանխման, ինչպես նաև բուսական ծագում ունեցող սպիտակուցային նյութերի արտադրության ավելացմանն ուղղված նպատակային միջոցառումների իրականացման հարցերը:
Նախատեսվում է վերականգնել առվույտի և կորնգանի էլիտային սերմնաբուծության համակարգերը և բավարարել դրանց սերմերի նկատմամբ եղած պահանջարկը.
- նպաստել եգիպտացորենի հիբրիդային սերմերի արտադրության 2-3 մասնագիտացված գյուղացիական տնտեսությունների ձևավորմանը.
- աջակցել կերի արմատա և պալարապտուղների սերմեր արտադրող գյուղացիական տնտեսությունների ձևավորմանը:
3.3. ԲԱՆՋԱՐԱԲՈՍՏԱՆԱՅԻՆ ՄՇԱԿԱԲՈՒՅՍԵՐ
Բանջարաբուծությունը համարվում է հանրապետության բուսաբուծության հեռանկարային կարևորագույն ճյուղերից մեկը: Գործնականում բանջարանոցային մշակաբույսերը մշակվում են հանրապետության գրեթե բոլոր գյուղատնտեսական գոտիներում, ամենաբերրի, ջրովի վարելահողերում:
Նկատի ունենալով, որ բանջարաբոստանային մշակաբույսերի սերմերի նկատմամբ հանրապետությունում առկա պահանջարկի զգալի մասը բավարարվում է ներկրումների հաշվին և դրա հետ մեկտեղ սերմնաբուծության բնագավառում այստեղ առկա են լուրջ ռեզերվներ, նախատեսվում է պայմաններ ստեղծել տեղական արտադրության հաշվին բավարարելու բանջարեղենի սերմացուների պահանջարկը, ինչպես նաև նպաստավոր պայմաններ ստեղծելու դրանց արտահանման ուղղությամբ: Կարևոր տեղ կհատկացվի հատկապես տոմատի հայկական ավանդական սորտերի տարածմանը: Այս խնդիրների լուծման նպատակով հարկ կլինի կիրառել հացահատիկային մշակաբույսերի սերմնաբուծության առաջնային օղակի սխեման:
3.4. ԿԱՐՏՈՖԻԼ
Նախատեսվում է արդիականացնել և հզորացնել երկրագործության ու բույսերի պաշտպանության գիտական կենտրոնի կենսատեխնոլոգիայի լաբորատորիան` վիրուսազերծ տնկանյութի արտադրության ընդլայնման նպատակով և դրա համար ՀՀ պետական բյուջեից տարեկան շուրջ 25.0 մլն դրամ հատկացնել:
Նպաստել ճյուղի նյութատեխնիակական բազայի արդիականացման (հատկապես ժամանակակից պահեստների կառուցման) գործընթացին:
Շարունակել աշխատանքներն առաջիկայում արտերկրներից և հատկապես` Հոլանդիայից, Գերմանիայից, Ռուսաստանի Դաշնությունից ու Բելառուսից կարտոֆիլի բարձր վերարտադրության տնկանյութի ներկրման ուղղությամբ:
Կարտոֆիլի սերմնաբուծության զարգացման համար կիրառել հետևյալ սխեման`
ԿԱՐՏՈՖԻԼԻ ՍՈՐՏԱՅԻՆ ՑԱՆՔԵՐԻ ԵՎ ՏՆԿԱՆՅՈՒԹԻ ՏԵՂԱԿԱՆ ԱՐՏԱԴՐՈՒԹՅԱՆ ՍԽԵՄԱՆ
._________________________________________________________________________.
|N/N | Տնկանյութի կարգն ըստ ծագման | 2003թ. | 2010թ. |
|ը/կ | | | |
|____|______________________________________|_______________|_____________|
|1 | Օրիգինալ տնկանյութ (սուպեր էլիտա) | | |
|____|______________________________________|_______________|_____________|
| | ցանքատարածություններ (հ) | 4.0 | 15.0 |
|____|______________________________________|_______________|_____________|
| | միջին բերքատվություն (տ/հ) | 20.0 | 25.0 |
|____|______________________________________|_______________|_____________|
| | համախառն արտադրանք (տ) | 80.0 | 375.0 |
|____|______________________________________|_______________|_____________|
|2 | էլիտային տնկանյութ | | |
|____|______________________________________|_______________|_____________|
| | ցանքատարածություններ (հ) | 20.0 | 400.0 |
|____|______________________________________|_______________|_____________|
| | միջին բերքատվություն (տ/հ) | 25.0 | 28.0 |
|____|______________________________________|_______________|_____________|
| | համախառն արտադրանք (տ) | 500.0 | 11200 |
|____|______________________________________|_______________|_____________|
|3 | A կարգ | | |
|____|______________________________________|_______________|_____________|
| | ցանքատարածություններ (հ) | 800.0 | 2500.0 |
|____|______________________________________|_______________|_____________|
| | միջին բերքատվություն (տ/հ) | 22.0 | 25.0 |
|____|______________________________________|_______________|_____________|
| | համախառն արտադրանք (տ) | 17600.0 | 62500.0 |
._________________________________________________________________________.
Էլիտային և A դասի տնկանյութի բազմացումը հիմնականում կատարվում է մասնագիտացված տնտեսություններում:
ԳՅՈՒՂԱՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ՀԻՄՆԱԿԱՆ ՄՇԱԿԱԲՈՒՅՍԵՐԻ ԲԱՐՁՐ ՎԵՐԱՐՏԱԴՐՈՒԹՅԱՆ ՍԵՐՄԱՑՈՒՆԵՐԻ ՆԵՐԿՐՄԱՆ ՍԽԵՄԱՆ ԵՎ ԴՐԱ ՏՆՏԵՍԱԿԱՆ ԱՐԴՅՈՒՆԱՎԵՏՈՒԹՅՈՒՆԸ
._________________________________________________________________________.
|N/N | Անվանումը | Մշակաբույսեր |
|ը/կ | |___________________________________|
| | | գարնանացան | աշնանացան |կարտոֆիլ|
| | | գարի | ցորեն | |
|____|________________________________|____________|_____________|________|
|1 | Տարեկան ներկրվող բարձր | | | |
| | վերարտադրության սերմացուի | | | |
| | քանակը (տոննա) | 100 | 100 |1000 |
|____|________________________________|____________|_____________|________|
|2 | Տարեկան կկատարվի բարձր | | | |
| | վերարտադրության սերմացուի | | | |
| | ցանք (հեկտար) | 500 | 400 |285 |
|____|________________________________|____________|_____________|________|
|3 | Կստացվի բարձր վերարտադրու- | | | |
| | թյան սերմացու | | | |
|____|________________________________|____________|_____________|________|
| | մեկ հեկտարի հաշվով (տոննա) | 2.5 | 3.0 |20.0 |
|____|________________________________|____________|_____________|________|
| | ԸՆԴԱՄԵՆԸ (տոննա) | 1250 | 1200 |5700 |
|____|________________________________|____________|_____________|________|
|4 | Ներկրման հաջորդ տարում | | | |
| | կկատարվի ցանք | | | |
|____|________________________________|____________|_____________|________|
| | մեկ հեկտարի հաշվով (տոննա) | 0.2 | 0.25 |3.5 |
|____|________________________________|____________|_____________|________|
| | ԸՆԴԱՄԵՆԸ (հեկտար) | 6250 | 4800 |1630 |
|____|________________________________|____________|_____________|________|
|5 | Նույն տարում կստացվի | | | |
| | սերմացու | | | |
|____|________________________________|____________|_____________|________|
| | մեկ հեկտարի հաշվով (տոննա) | 2.2 | 3.0 |18.0 |
|____|________________________________|____________|_____________|________|
| | Ներկրման առաջարկվող սխեմայի | | | |
| | տնտեսական արդյունավետությու- | | | |
| | նը, բազմացման երկրորդ տարում | 6250 հա | 4800 հա |1630 հա |
|____|________________________________|____________|_____________|________|
|1 | Բերքի ստացումը շարքային | | | |
| | սերմացուով ցանելու դեպքում | | | |
| | մեկ հեկտարի հաշվով (տոննա) | 1.3 | 1.7 |13.0 |
|____|________________________________|____________|_____________|________|
| | ԸՆԴԱՄԵՆԸ (տոննա) | 8125 | 8160 |21190 |
|____|________________________________|____________|_____________|________|
|2 | Բերքի ստացումը բարձր | | | |
| | վերարտադրության սերմացուով | | | |
| | ցանելու դեպքում | | | |
|____|________________________________|____________|_____________|________|
| | մեկ հեկտարի հաշվով (տոննա) | 2.3 | 3.0 |28.0 |
|____|________________________________|____________|_____________|________|
| | ԸՆԴԱՄԵՆԸ (տոննա) | 14375 | 14400 |45640 |
|____|________________________________|____________|_____________|________|
|3 | Բերքի հավելումը բարձր | | | |
| | վերարտադրության սերմացու | | | |
| | ցանելու դեպքում | | | |
|____|________________________________|____________|_____________|________|
| | մեկ հեկտարի հաշվով (տոննա) | 1.0 | 1.3 |15.0 |
|____|________________________________|____________|_____________|________|
| | ԸՆԴԱՄԵՆԸ (տոննա) | 6250 | 6240 |24450 |
|____|________________________________|____________|_____________|________|
|4 | Բերքի ընդհանուր արժեքը | | | |
|____|________________________________|____________|_____________|________|
| | մեկ տոննայի հաշվով | | | |
| | (հազար դրամ) | 80.0 | 100.0 |100.0 |
|____|________________________________|____________|_____________|________|
| | ԸՆԴԱՄԵՆԸ (մլն դրամ) | 500.0 | 624.0 |2445.0 |
|____|________________________________|____________|_____________|________|
|5 | Կատարված ընդհանուր ծախսերը | | | |
|____|________________________________|____________|_____________|________|
| | տարեկան | 19.0 | 23.5 |150.0 |
|____|________________________________|____________|_____________|________|
| | Ծրագրի իրագործման | | | |
| | ժամանակաշրջանում (7 տարի) | 133.0 | 164.5 |1050.0 |
|____|________________________________|____________|_____________|________|
|6 | Բերքի հավելման արդյունքում | | | |
| | ստացված ընդհանուր արժեքը | | | |
| | (մլն դրամ) | | | |
|____|________________________________|____________|_____________|________|
| | տարեկան | 481.0 | 600.5 |2430.0 |
|____|________________________________|____________|_____________|________|
| | Ծրագրի իրագործման ժամանա- | | | |
| | կաշրջանում (7 տարի) | 3367.0 | 4203.5 |17010.0 |
|____|________________________________|____________|_____________|________|
|7 | Ծախսերի համեմատ բերքի | | | |
| | հավելման արդյունքում | | | |
| | ստացվող արժեքի | | | |
| | հարաբերակցությունը | 1:25 | 1:26 |1:16 |
._________________________________________________________________________.
4. ԵԶՐԱԿԱՑՈՒԹՅՈՒՆ
Հայաստանի Հանրապետությունում սերմնաբուծության զարգացման նպատակով առաջնահերթ է դարձել բնագավառում ծառացած հիմնախնդիրների լուծմանն ուղղված պետական քաղաքականության իրականացումը` առաջին հերթին կանոնակարգելով սերմարտադրության պետական և ոչ պետական կազմակերպությունների փոխհարաբերությունները և մասնագիտացման ուղղությունները: Առաջնահերթ խնդիրներ են համարվում սերմնաբուծության ոլորտում ներդրումային հստակ քաղաքականության և դոնորների ներգրավման համակարգի մշակման, իրավական ու նորմատիվային բազայի արդիականացման ծրագրերի իրագործումը:
Հայեցակարգով նախատեսվող միջոցառումները հնարավորություն կտան հանրապետությունում ապահովել կայուն և բարձրարդյունավետ սերմնաբուծության վարումը: Միևնույն ժամանակ, հայեցակարգի դրույթներից ելնելով, մշակվում է համալիր ծրագիր, որտեղ կսահմանվեն յուրաքանչյուր միջոցառման իրականացման կոնկրետ մեխանիզմները: