ԱՐԴՅՈ՞Ք ԴԱՏԱՐԱՆԸ ՊԱՐՏԱՎՈՐ Է ՈՐՊԵՍ ԱՊԱՑՈՒՅՑ ՀԵՏԱԶՈՏ ...

 

i

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆ
ՎՃՌԱԲԵԿ ԴԱՏԱՐԱՆ

 

    ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական              Քաղաքացիական գործ

    դատարանի որոշում                       թիվ ԳԴ4/0504/02/14

Քաղաքացիական գործ թիվ ԳԴ4/0504/02/14   2016թ.

Նախագահող դատավոր` Կ. Չիլինգարյան

    Դատավորներ`        Մ. Հարթենյան

                       Լ. Գրիգորյան

 

ՈՐՈՇՈՒՄ ՀԱՆՈՒՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ

 

Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական և վարչական

պալատը (այսուհետ` Վճռաբեկ դատարան)

 

                   նախագահությամբ             Ե. Խունդկարյանի

                   մասնակցությամբ դատավորներ  Վ. Ավանեսյանի

                                              Ս. Անտոնյանի  

                                              Ա. Բարսեղյանի

                                              Մ. Դրմեյանի   

                                              Գ. Հակոբյանի  

                                              Ռ. Հակոբյանի

                                              Տ. Պետրոսյանի

                                              Ե. Սողոմոնյանի

                                              Ն. Տավարացյանի

                                              Ե. Սողոմոնյանի

                                              Ն. Տավարացյանի

 

2016 թվականի ապրիլի 22-ին

դռնբաց դատական նիստում, քննելով Արեգնազ Կարապետյանի վճռաբեկ բողոքը ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 21.05.2015 թվականի որոշման դեմ` ըստ Արեգնազ Կարապետյանի դիմումի` իրավաբանական նշանակություն ունեցող փաստը հաստատելու պահանջի մասին,

 

ՊԱՐԶԵՑ

 

1. Գործի դատավարական նախապատմությունը

Դիմելով դատարան` Արեգնազ Կարապետյանը պահանջել է հաստատել իրավաբանական նշանակություն ունեցող այն փաստը, որ Ադրբեջանի Բաքու քաղաքի Ձերժինսկու շրջանի քաղաքացիական կացության ակտերի գրանցման մարմնի կողմից տրված թիվ 1286 ամուսնության վկայականը պատկանում է 04.09.1926 թվականին ծնված Սերգեյ Հապետնակի Կարապետյանին:

ՀՀ Գեղարքունիքի մարզի ընդհանուր իրավասության դատարանի (դատավոր` Ա. Գաբրիելյան) (այսուհետ` Դատարան) 16.09.2014 թվականի վճռով դիմումը մերժվել է:

ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի (այսուհետ` Վերաքննիչ դատարան) 21.05.2015 թվականի որոշմամբ Արեգնազ Կարապետյանի վերաքննիչ բողոքը մերժվել է, և Դատարանի 16.09.2014 թվականի վճիռը թողնվել է օրինական ուժի մեջ: Սույն գործով վճռաբեկ բողոք է ներկայացրել Արեգնազ Կարապետյանը:

 

2. Վճռաբեկ բողոքի հիմքերը, հիմնավորումները և պահանջը

Սույն վճռաբեկ բողոքը քննվում է հետևյալ հիմքի սահմաններում ներքոհիշյալ հիմնավորումներով.

i

Վերաքննիչ դատարանը խախտել է 27.11.2005 թվականի խմբագրությամբ ՀՀ Սահմանադրության 18-րդ հոդվածը, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 48-րդ, 53-րդ և 219-րդ հոդվածները:

Բողոք բերած անձը նշված պնդումը պատճառաբանել է հետևյալ փաստարկներով.

Թե՛ Դատարանը և թե՛ Վերաքննիչ դատարանը չեն իրականացրել սույն գործում առկա բոլոր ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտություն, մասնավորապես, Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է այն հանգամանքը, որ ամուսնության վկայականի հայերեն թարգմանված տարբերակից բացի, ներկայացվել է նաև վկայականի բնօրինակը` ռուսերեն լեզվով, որը պատճենահանված է թարգմանության էջի հակառակ կողմում: Թարգմանությանն ու դրանում առկա վրիպակներին անդրադառնալիս Վերաքննիչ դատարանը պետք է այդ փաստաթուղթն ուսումնասիրեր բնօրինակ փաստաթղթի հետ համակցության մեջ և միայն դրանից հետո հանգեր համապատասխան եզրակացության:

Բացի այդ, Վերաքննիչ դատարանն անտեսել է, որ սույն գործով Դատարանն անհիմն կերպով նախնական դատական նիստ չի հրավիրել և նախապատրաստական գործողություններ չի իրականացրել, ինչը հանգեցրել է գործի սխալ լուծման:

Վերոգրյալի հիման վրա բողոք բերած անձը պահանջել է բեկանել Վերաքննիչ դատարանի 21.05.2015 թվականի որոշումը և փոփոխել այն` դիմումը բավարարել:

 

3. Վճռաբեկ բողոքի քննության համար նշանակություն ունեցող փաստերը

Վճռաբեկ բողոքի քննության համար էական նշանակություն ունեն հետևյալ փաստերը`

1) 05.08.2014 թվականին ներկայացված դիմումով Արեգնազ Կարապետյանը պահանջել է հաստատել իրավաբանական նշանակություն ունեցող այն փաստը, որ Ադրբեջանի Բաքու քաղաքի Ձերժինսկու շրջանի քաղաքացիական կացության ակտերի գրանցման մարմնի կողմից տրված թիվ 1286 ամուսնության վկայականը պատկանում է 04.09.1926 թվականին ծնված Սերգեյ Հապետնակի Կարապետյանին (գ.թ. 2-3):

2) Կենտրոն նոտարական տարածքի նոտար Նունե Սարգսյանի կողմից վավերացված Ադրբեջանի Բաքու քաղաքի Ձերժինսկու շրջանի քաղաքացիական կացության ակտերի գրանցման մարմնի կողմից տրված 31.10.1946 թվականի թիվ 3236 ամուսնության վկայականի հայերեն թարգմանության պատճենի համաձայն` Սերգեյ Արմենակի Կարապետյանը և Արեգնազ Մակիչի Կիրակոսյանն ամուսնացել են, և ամուսնանալուց հետո կողմերին տրվել է Կիրակոսյան ազգանունը (գ.թ. 5, 22):

3) Կենտրոն նոտարական տարածքի նոտար Նունե Սարգսյանի կողմից վավերացված Ադրբեջանի Բաքու քաղաքի Ձերժինսկու շրջանի քաղաքացիական կացության ակտերի գրանցման մարմնի կողմից տրված 31.10.1946 թվականի թիվ 3236 ամուսնության վկայականի հայերեն թարգմանության պատճենի դարձերեսին արտատպված է օտարալեզու փաստաթուղթ (գ.թ. 5, 22):

4) Սույն գործով նախնական դատական նիստ չի հրավիրվել (հիմք` դատական նիստերի արձանագրություններ, գ.թ. 30-35):

 

4. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումը

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ սույն վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելը պայմանավորված է ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 234-րդ հոդվածի 1-ին մասի 1-ին կետով նախատեսված հիմքի առկայությամբ, այն է` բողոքում բարձրացված հարցի վերաբերյալ Վճռաբեկ դատարանի որոշումը կարող է էական նշանակություն ունենալ օրենքի միատեսակ կիրառության համար, և գտնում է, որ տվյալ դեպքում Վճռաբեկ դատարանի արտահայտած իրավական դիրքորոշումները` օտար լեզվով կազմված փաստաթղթերի պատշաճ կերպով հաստատված հայերեն թարգմանություններն ապացուցման պարտականություն ունեցող դատավարության մասնակիցների կողմից դատարան ներկայացնելու անհրաժեշտության և այդ թարգմանությունները չներկայացնելու իրավաբանական հետևանքների, ինչպես նաև հատուկ վարույթի կարգով քննվող գործերով նախնական դատական նիստ հրավիրելու հարցի վերաբերյալ, կարևոր նշանակություն կունենան նմանատիպ գործերով միասնական և կանխատեսելի դատական պրակտիկա ձևավորելու համար:

Վերոգրյալով պայմանավորված` Վճռաբեկ դատարանը հարկ է համարում անդրադառնալ հետևյալ իրավական խնդիրներին.

1. արդյո՞ք դատարանը պարտավոր է որպես ապացույց հետազոտել օտար լեզվով կազմված գրավոր փաստաթղթերը,

2. արդյո՞ք դատարանն ապահովել է հատուկ վարույթի կարգով քննվող սույն քաղաքացիական գործի արդյունավետ քննությունը` դրա շրջանակներում նախնական դատական նիստ չհրավիրելու և դիմողի հետ ապացուցում պահանջող փաստերի շրջանակը չքննարկելու պայմաններում:

 

1. 27.11.2005 թվականի խմբագրությամբ ՀՀ Սահմանադրության 12-րդ հոդվածի համաձայն` Հայաստանի Հանրապետության պետական լեզուն հայերենն է:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 7-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` Հայաստանի Հանրապետությունում դատավարությունը տարվում է հայերեն: Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն` գործին մասնակցող անձինք իրավունք ունեն դատարանում հանդես գալու իրենց նախընտրած լեզվով, եթե ապահովում են հայերեն թարգմանությունը:

i

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 47-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` գործով ապացույցներ են նույն օրենսգրքով և այլ օրենքներով նախատեսված կարգով ձեռք բերված տեղեկությունները, որոնց հիման վրա դատարանը պարզում է գործին մասնակցող անձանց պահանջները և առարկությունները հիմնավորող, ինչպես նաև վեճի լուծման համար նշանակություն ունեցող այլ հանգամանքների առկայությունը կամ բացակայությունը: Այդ տեղեկությունները հաստատվում են` 1) գրավոր և իրեղեն ապացույցներով, 2) փորձագետների եզրակացություններով, 3) վկաների ցուցմունքներով, 4) գործին մասնակցող անձանց ցուցմունքներով:

i

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 54-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` գրավոր ապացույցներ են գործի համար նշանակություն ունեցող հանգամանքների մասին տեղեկություններ պարունակող ակտերը, պայմանագրերը, տեղեկանքները, գործարար թղթակցությունը, այլ փաստաթղթերը և նյութերը, այդ թվում` էլեկտրոնային կամ կապի այլ միջոցով կամ փաստաթղթերի իսկությունը հաստատելու հնարավորություն ընձեռող այլ եղանակով ստացված ապացույցները: Նույն հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն` գրավոր փաստաթղթերը ներկայացվում են բնօրինակով կամ պատշաճ վավերացված պատճենի ձևով (...):

i

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 55.1-րդ հոդվածի համաձայն` գործին մասնակցող անձինք իրավունք ունեն (...) ստանալու փաստաթղթերից իրենց համար հասկանալի լեզվով կատարված թարգմանությունների տեքստերը:

i

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ գրավոր ապացույցները քաղաքացիական դատավարությունում մեծ ապացուցողական նշանակություն ունեցող և տարածված ապացուցման միջոցներ են, որոնց հիման վրա դատարանը պարզում է գործին մասնակցող անձանց պահանջները և առարկությունները հիմնավորող, ինչպես նաև վեճի լուծման համար նշանակություն ունեցող այլ հանգամանքների առկայությունը կամ բացակայությունը: ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 54-րդ հոդվածում ամրագրված ձևակերպումից բխում է, որ որպես գրավոր ապացույց կարող է հանդես գալ ցանկացած նյութական կրիչ, որի վրա տառերի, թվերի, ծածկագրերի և այլ նշանների կիրառմամբ արտացոլված են գործի համար նշանակություն ունեցող հանգամանքների մասին որոշակի տեղեկություններ: Ընդ որում, գրավոր ապացույցներում ապացուցողական նշանակություն ունի այն տեղեկությունը (միտքը), որը տառերի, թվերի, ծածկագրերի և այլ նշանների միջոցով արտացոլված է որոշակի նյութական կրիչի վրա և ընկալվում է դրա բովանդակության (տեքստի) ընթերցման միջոցով:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի վկայակոչված իրավանորմերի համակարգային վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ օրենսդիրն ուղղակիորեն չի կարգավորում օտար լեզվով կազմված փաստաթղթերը և դրանց թարգմանությունները դատարան ներկայացնելու կարգը և չթարգմանված ապացույցները դատարան ներկայացնելու դատավարական հետևանքները` սահմանափակվելով միայն ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 55.1-րդ հոդվածի այն իրավակարգավորմամբ, որ գործին մասնակցող անձինք իրավունք ունեն ստանալու փաստաթղթերից իրենց համար հասկանալի լեզվով կատարված թարգմանությունների տեքստերը:

i

Հիմք ընդունելով 27.11.2005 թվականի խմբագրությամբ ՀՀ Սահմանադրության 12-րդ հոդվածով ամրագրված այն դրույթը, որ Հայաստանի Հանրապետության պետական լեզուն հայերենն է, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 7-րդ հոդվածով ամրագրված դատավարության լեզվի սկզբունքը, ինչպես նաև քննարկվող հարցի շուրջ ձևավորված իրավակիրառ պրակտիկան` Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ օտար լեզվով կազմված փաստաթղթերի ներկայացման դեպքում ապացուցման պարտականություն ունեցող դատավարության մասնակիցների կողմից պետք է ներկայացվի նաև այդ փաստաթղթի պատշաճ կերպով հաստատված հայերեն թարգմանությունը: Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ գործող իրավակարգավորումների պայմաններում գրավոր ապացույցը համարվում է պատշաճորեն թարգմանված, եթե թարգմանության իսկությունը վավերացված է նոտարական կարգով («Նոտարիատի մասին» ՀՀ օրենքի 36-րդ հոդվածի 1-ին մասի 7-րդ կետ և 68-րդ հոդված): Օտարալեզու գրավոր ապացույցի հետ մեկտեղ դրանց պատշաճորեն հաստատված (թարգմանության իսկությունը նոտարական կարգով վավերացված) հայերեն թարգմանությունները չներկայացվելու դեպքում դատարանը պետք է օտար լեզվով կազմված փաստաթղթերը հանի հետազոտման ենթակա ապացույցների շարքից: Այլ կերպ ասած` դատարանը պարտավոր է օտար լեզվով կազմված գրավոր ապացույցը ճանաչել անթույլատրելի և հանել գործում առկա ապացույցների կազմից, եթե այդ ապացույցը ներկայացրած դատավարության մասնակիցը չի ներկայացրել նաև դրա պատշաճ կերպով հաստատված հայերեն թարգմանությունը:

i

2. ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 149.5-րդ հոդվածի համաձայն` (...) գործի արդյունավետ քննությունն ապահովելու նպատակով դատարանը ձեռնամուխ է լինում գործը դատաքննության նախապատրաստելուն:

i

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 149.8-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` գործը դատաքննության նախապատրաստելիս դատավորը (...) դատական քննությունը արդյունավետ իրականացնելու համար կարող է հրավիրել նախնական դատական նիստ (...):

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 149.8-րդ հոդվածի 2-րդ կետի 5-րդ և 10-րդ ենթակետերի համաձայն` դատարանը նախնական դատական նիստում մասնավորապես` կողմերի հետ քննարկում է ապացուցում պահանջող փաստերի շրջանակը (...), իրականացնում է գործի արդյունավետ քննությանն ուղղված այլ գործողություններ:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 164-րդ հոդվածի համաձայն` դատարանները հատուկ վարույթի գործերը քննում են նույն օրենսգրքով նախատեսված դատավարության ընդհանուր կանոնների համաձայն, այն բացառություններով և լրացումներով, որոնք սահմանված են նույն օրենսգրքի 28-36 գլուխներով:

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ գործը դատաքննության նախապատրաստելը` որպես քաղաքացիական դատավարության ինքնուրույն փուլ, արդարադատության արդյունավետության, անձի դատական պաշտպանության և արդար դատաքննության իրավունքների լիարժեք իրացման համար պայմաններ ապահովող դատավարական գործողությունների և դրանց հիման վրա առաջացող իրավահարաբերությունների ամբողջություն (համակարգ) է:

i

ՀՀ վճռաբեկ դատարանը, նախկինում կայացրած որոշմամբ անդրադառնալով գործը դատաքննության նախապատրաստելու փուլի առանձնահատկություններին, արտահայտել է այն իրավական դիրքորոշումը, որ գործը դատաքննության նախապատրաստելու ինստիտուտը նպատակաուղղված է ապահովելու գործի արդյունավետ քննությունը: Այդ նպատակով օրենսդիրը գործը դատաքննության նախապատրաստելու ժամանակ սահմանում է ոչ միայն կողմերի, այլև դատարանի գործողությունները: Այսինքն` դատարանն այդ փուլով դատավարությունը պետք է անցկացնի իր առջև դրված խնդիրներն իրականացնելու համար, և գործը դատաքննության նախապատրաստելու ժամանակ դատարանի գործողությունները պետք է ուղղված լինեն ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 53-րդ հոդվածով նախատեսված ապացույցների բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ հետազոտության համար համապատասխան պայմանների ապահովմանը, գործի համար նշանակություն ունեցող ապացուցման ենթակա փաստերի որոշմանը և գործը լուծելու համար ճիշտ իրավանորմերի կիրառմանը: ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 48-րդ, 49-րդ և 149.8-րդ հոդվածների համադրված վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ ապացույցներ ներկայացնում են գործին մասնակցող անձինք, սակայն դատարանը գործի նախապատրաստական փուլում ապացուցման առարկան և բեռը բաշխելուց հետո կողմերին հնարավորություն է ընձեռում ներկայացնելու այն ապացույցները, որոնցով վերջիններս կարող են հիմնավորել իրենց պահանջները և առարկությունները: Հետևաբար գործը դատաքննության նախապատրաստելու դատավարական ինստիտուտի ամրագրումն օրենսդրի կողմից ինքնանպատակ չէ, և դատարանն այդ փուլով դատավարությունը պետք է անցկացնի իր առջև դրված խնդիրներն իրականացնելու համար (տե՛ս Երևանի քաղաքապետարանի «Երևանի Էլեկտրատրանսպորտ» ՓԲԸ-ն ընդդեմ Դավիթ Մարտիրոսյանի ու ՀՀ ոստիկանության անձնագրային և վիզաների վարչության Էրեբունի անձնագրային բաժնի թիվ ԵԷԴ/1637/02/09 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 27.05.2011 թվականի որոշումը):

Վերահաստատելով նշված իրավական դիրքորոշումը` Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ գործը դատաքննության նախապատրաստելու փուլի նպատակը քաղաքացիական գործի արդյունավետ քննության ապահովումն է, որը ենթադրում է`

- ողջամիտ ժամկետում գործի քննության ապահովում,

- օրինական և հիմնավորված դատական ակտի կայացման ապահովում,

- դատական խնայողության ապահովում:

Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ գործը դատաքննության նախապատրաստելու փուլի նշված նպատակի իրականացումը պայմանավորված է դատավարության այս փուլի խնդիրների ճիշտ իրականացմամբ: Վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ գործող քաղաքացիադատավարական օրենսդրության վերլուծությունը թույլ է տալիս առանձնացնել գործը դատաքննության նախապատրաստելու փուլի հետևյալ հիմնական խնդիրները` վիճելի իրավահարաբերության բնույթը և կիրառման ենթակա օրենսդրությունը որոշելը, դատավարության մասնակիցների կազմը ճշտելը և նրանց մասնակցությունն ապահովելը, գործի լուծման համար նշանակություն ունեցող հանգամանքները (ապացուցման առարկան) որոշելը, ապացույցների բավարար համակցության ձևավորումը (ապացույցների կենտրոնացումը) ապահովելը:

Անդրադառնալով հատուկ վարույթի կարգով քննվող գործերով գործը դատաքննության նախապատրաստելու փուլի անցկացման հարցին` Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ հատուկ վարույթի կարգով քննվող գործերի դեպքում գործը դատաքննության նախապատրաստելու փուլին վերաբերող կանոնները գործում են սահմանափակ ծավալով` պայմանավորված վարույթի այս տեսակի առանձնահատկություններով: Այսպես, եթե քաղաքացիական դատավարության քննարկվող փուլը հավասարապես կիրառելի է և՛ հայցային, և՛ հատուկ վարույթի կարգով քննվող գործերի համար, ապա նույնը չի կարելի պնդել դատավարության այս փուլի խնդիրների և գործը դատաքննության նախապատրաստելուն ուղղված գործողությունների կապակցությամբ: Հատուկ վարույթի կարգով քննվող գործերի շրջանակներում գործը դատաքննության նախապատրաստելու փուլի որոշ գործողություններ օբյեկտիվորեն չեն կարող իրականացվել (օրինակ` հայցի ապահովման, հակընդդեմ ապահովման կիրառումը) կամ էլ իրականացվում են վարույթի այս տեսակի առանձնահատկությունների հաշվառմամբ (օրինակ` հայցի հիմքի և առարկայի պարզումը դրսևորում է դիմումի հիմքը և առարկան ճշգրտելով):

Վճռաբեկ դատարանը փաստում է, որ գործը դատաքննության նախապատրաստելու փուլի առանցքային տարրը նախնական դատական նիստն է. այն գործը դատաքննության նախապատրաստելու այնպիսի իրավական կառուցակարգ է, որն ապահովում է դատավարության քննարկվող փուլի հիմնական խնդիրների լուծումը, գործը դատաքննության նախապատրաստելուն ուղղված գործողությունների զգալի մասի իրականացումը: Ընդ որում, նախնական դատական նիստի հրավիրմանը և դրա ընթացքում որոշակի դատավարական գործողությունների կատարմանը վերաբերող իրավակարգավորումները հատուկ վարույթի կարգով քննվող գործերի նկատմամբ կիրառելի են այնքանով, որքանով դրանք օբյեկտիվորեն հնարավոր է իրացնել վարույթի այդ տեսակով քննվող գործերի շրջանակներում:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 149.8-րդ հոդվածի 2-րդ կետի բովանդակությունից հետևում է, որ օրենսդիրը նախնական դատական նիստում իրականացվող գործողությունների շարքում նախատեսել է նաև ապացուցում պահանջող փաստերի շրջանակը կողմերի հետ քննարկելու դատավարական գործողությունը: Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ նախնական դատական նիստի ընթացքում ապացուցում պահանջող փաստերի շրջանակը կողմերի հետ քննարկելու նախապատրաստական գործողությունը կարող է իրականացվել ինչպես հայցային, այնպես էլ հատուկ վարույթի կարգով քննվող քաղաքացիական գործերի դեպքում: Դատարանի կողմից կատարվող նշված գործողությունն ուղղված է գործի լուծման համար նշանակություն ունեցող հանգամանքները (ապացուցման առարկան) որոշելու և մինչև դատաքննությունը բոլոր հնարավոր ապացույցները կենտրոնացնելու` գործը դատաքննության նախապատրաստելու փուլի խնդիրների լուծմանը: Հետևաբար նախնական դատական նիստում ապացուցում պահանջող փաստերի շրջանակը կողմերի հետ (հատուկ վարույթում` դիմողի հետ) քննարկելու դատավարական գործողության շրջանակներում դատարանը կարող է ուսումնասիրել դատավարության այս փուլում ներկայացված ապացույցները և անհրաժեշտության դեպքում պարզել դրանց վերաբերելիության ու թույլատրելիության հարցը:

Այսպիսով, ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգիրքը նախատեսում է, որ գործը դատաքննության նախապատրաստելու փուլում իրականացվող նախապատրաստական գործողությունների գերակշիռ մասն իրականացվում է բացառապես նախնական դատական նիստի ընթացքում` այդպիսի նիստ հրավիրելու հնարավորությունը թողնելով դատարանի հայեցողությանը: Փաստորեն, դատարանը նախնական դատական նիստ հրավիրելու հարցի լուծման կապակցությամբ օժտված է հայեցողական լիազորությամբ, քանի որ նույն օրենսգրքի 149.8-րդ հոդվածի 1-ին կետը սահմանում է, որ դատական քննությունն արդյունավետ իրականացնելու համար դատարանը կարող է հրավիրել նախնական դատական նիստ:

ՀՀ վճռաբեկ դատարանն իր նախկին որոշումներում անդրադարձել է դատարանների կողմից հայեցողական լիազորությունների իրացման խնդրին` նշելով, որ պետաիշխանական լիազորություններով օժտված սուբյեկտներին վերապահված «հայեցողությունը» վերջիններիս կողմից թույլատրելի իրավաչափ վարքագծի ընտրության կամ դրսևորման իրավական նորմերով կանխորոշված հնարավորությունն է: Որպես ուղենիշ հիմք ընդունելով իրավունքի գերակայության սկզբունքը, մարդու և քաղաքացու հիմնարար իրավունքների և ազատությունների պաշտպանության գաղափարը` ՀՀ վճռաբեկ դատարանը գտել է, որ «հայեցողություն» եզրույթի ներքո պետք է նկատի ունենալ նպատակահարմարության և օրինականության ողջամիտ հարաբերակցություն: Այսինքն` պետաիշխանական լիազորություններով օժտված որևէ պետական մարմին հայեցողական լիազորություն իրականացնելիս պարտավոր է թույլատրելի իրավաչափ վարքագծի ընտրությունն իրականացնել` առաջնորդվելով մարդու և քաղաքացու` Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրությամբ ամրագրված իրավունքների և ազատությունների պաշտպանության անհրաժեշտությամբ, նրանց իրավահավասարության, կամայականության արգելքի սկզբունքներով` ապահովելով գործի ըստ էության ճիշտ քննությունը և լուծումը:

i

Ըստ ՀՀ վճռաբեկ դատարանի բնորոշման` «դատական հայեցողությունը» կոնկրետ իրավական վեճի լուծման գործընթացում օրենսդրությամբ կանխորոշված շրջանակներում դատարանի կողմից որոշակի դատավարական գործողության կատարման կամ այդպիսի գործողության կատարումից ձեռնպահ մնալու հնարավորությունն է: «Դատական հայեցողությունը», սակայն, չի կարող մեկնաբանվել որպես անսահմանափակ ազատություն: Իրավական պետության հիմքում ընկած իրավունքի գերակայության սկզբունքը պահանջում է, որպեսզի երաշխավորվի կամայականության արգելքը, և հստակեցված լինեն հանրային իշխանության մարմինների հայեցողության սահմանները: Ըստ այդմ, «դատական հայեցողության» սահմանները նախևառաջ պայմանավորված են գործի փաստական հանգամանքները լրիվ և բազմակողմանի պարզելու, կողմերի իրավահավասարության և մրցակցության սկզբունքներն ապահովելու անհրաժեշտությամբ, ինչպես նաև վիճելի իրավահարաբերության բնույթով և տվյալ իրավահարաբերությունը կարգավորող նյութաիրավական օրենսդրության առանձնահատկություններով (տե՛ս, օրինակ, ՀՀ ֆինանսների նախարարության Շենգավիթի հարկային տեսչությունն ընդդեմ անհատ ձեռնարկատեր Գուրգեն Այվազյանի և մյուսների թիվ ԵՇԴ/3780/02/14 քաղաքացիական գործով ՀՀ վճռաբեկ դատարանի 27.11.2015 թվականի որոշումը):

Վերոգրյալի հաշվառմամբ Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 149.8-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` նախնական դատական նիստ հրավիրելը թեև դատարանի հայեցողական լիազորությունն է, այնուամենայնիվ, դատարանն իր այդ հայեցողական լիազորության իրականացման հարցը լուծելիս պարտավոր է առաջնորդվել մարդու հիմնական իրավունքների և ազատությունների երաշխավորված իրացման և պաշտպանության անհրաժեշտությամբ: Բացի այդ, յուրաքանչյուր գործով նախնական դատական նիստ հրավիրելու հարցը լուծելիս դատարանը պարտավոր է հիմք ընդունել գործը դատաքննության նախապատրաստելու դատավարական փուլի` գործի արդյունավետ քննության ապահովման նպատակի իրականացման և դատավարության այս փուլի խնդիրների լուծման համար անհրաժեշտ նախադրյալների ապահովման հնարավորությունը` հաշվի առնելով կոնկրետ գործի փաստական հանգամանքները և առանձնահատկությունները:

Վճռաբեկ դատարանի իրավական դիրքորոշման կիրառումը սույն գործի փաստերի նկատմամբ.

Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ հատուկ վարույթի կարգով քննվող սույն քաղաքացիական գործը հարուցվել է Արեգնազ Կարապետյանի դիմումի հիման վրա, որով վերջինս պահանջել է հաստատել իրավաբանական նշանակություն ունեցող այն փաստը, որ Ադրբեջանի Բաքու քաղաքի Ձերժինսկու շրջանի քաղաքացիական կացության ակտերի գրանցման մարմնի կողմից տրված թիվ 1286 ամուսնության վկայականը պատկանում է 04.09.1926 թվականին ծնված Սերգեյ Հապետնակի Կարապետյանին:

Սույն գործով Դատարանը դիմումը մերժելիս պատճառաբանել է, որ Արեգնազ Կարապետյանի կողմից չի ներկայացվել որևէ թույլատրելի և վերաբերելի ապացույց, որով կհաստատվի այն հանգամանքը, որ Ադրբեջանի Բաքու քաղաքի Ձերժինսկու շրջանի քաղաքացիական կացության ակտերի գրանցման մարմնի կողմից 31.10.1946 թվականին տրված թիվ 1286 ամուսնության վկայականը պատկանում է 04.09.1926 թվականին ծնված Սերգեյ Հապետնակի Կարապետյանին:

Վերաքննիչ դատարանը, Արեգնազ Կարապետյանի վերաքննիչ բողոքը մերժելով և վերահաստատելով Դատարանի նշված դիրքորոշումը, գտել է, որ Արեգնազ Կարապետյանի կողմից չի ներկայացվել այն փաստաթուղթը, որի պատկանելիության փաստը հաստատելու պահանջով վերջինս դիմել է դատարան. դիմողը ներկայացրել է ոչ թե Ադրբեջանի Բաքու քաղաքի Ձերժինսկու շրջանի քաղաքացիական կացության ակտերի գրանցման մարմնի կողմից Արեգնազ Մակիչի Կիրակոսյանի և Սերգեյ Հապետնակի Կարապետյանի ամուսնության վերաբերյալ տրված թիվ 1286 ամուսնության վկայականը, այլ 31.10.1946 թվականին տրված թիվ 3236 ամուսնության վկայականի հայերեն թարգմանության լուսապատճենը, որը հավաստում է Արեգնազ Մակիչի Կիրակոսյանի և Սերգեյ Արմենակի Կարապետյանի ամուսնության փաստը: Հետևաբար դիմողի կողմից Դատարանին ներկայացված 31.10.1946 թվականին տրված թիվ 3236 ամուսնության վկայականը վերաբերելի չէ սույն գործին, իսկ Սերգեյ Հաբեթնակի Կարապետյանի փաստաթղթերի լուսապատճեններն էլ զուրկ են ապացուցողական նշանակությունից` հաստատման ենթակա փաստի վերաբերյալ տեղեկություններ չպարունակելու պատճառով: Բացի այդ, Վերաքննիչ դատարանը նշել է, որ սույն գործով Դատարանը նախնական դատական նիստ չի հրավիրել և չէր կարող խախտել նախնական դատական նիստում կատարվող գործողություններին վերաբերող դատավարական իրավունքի որևէ նորմ:

Մինչդեռ Վճռաբեկ դատարանը, ելնելով սույն որոշմամբ արտահայտված իրավական դիրքորոշումներից, արձանագրում է հետևյալը.

Սույն գործի փաստերի համադրված վերլուծության արդյունքում Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ հայցվող իրավաբանական փաստի` Ադրբեջանի Բաքու քաղաքի Ձերժինսկու շրջանի քաղաքացիական կացության ակտերի գրանցման մարմնի կողմից տրված թիվ 1286 ամուսնության վկայականը 04.09.1926 թվականին ծնված Սերգեյ Հապետնակի Կարապետյանին պատկանելու հանգամանքի առկայությունը հիմնավորելու նպատակով Արեգնազ Կարապետյանը պետք է նշված ամուսնության վկայականը դատարան ներկայացներ բնօրինակի կամ պատշաճ վավերացված պատճենի ձևով: Իսկ այն դեպքում, եթե Ադրբեջանի Բաքու քաղաքի Ձերժինսկու շրջանի քաղաքացիական կացության ակտերի գրանցման մարմնի կողմից տրված թիվ 1286 ամուսնության վկայականը կազմված է օտար լեզվով, ապա այն պետք է դատարան ներկայացվեր այդ փաստաթղթի պատշաճ կերպով հաստատված հայերեն թարգմանության հետ միասին:

Ըստ բողոք բերած անձի` Ադրբեջանի Բաքու քաղաքի Ձերժինսկու շրջանի քաղաքացիական կացության ակտերի գրանցման մարմնի կողմից տրված թիվ 1286 ամուսնության վկայականը կազմված է օտար լեզվով և օտար լեզվով էլ ներկայացվել է դատարան: Մինչդեռ Արեգնազ Կարապետյանը դատարան չի ներկայացրել Ադրբեջանի Բաքու քաղաքի Ձերժինսկու շրջանի քաղաքացիական կացության ակտերի գրանցման մարմնի կողմից տրված թիվ 1286 ամուսնության վկայականի պատշաճ կերպով հաստատված հայերեն թարգմանությունը: Դրա փոխարեն սույն գործի նյութերում առկա է Արեգնազ Կարապետյանի և Սերգեյ Արմենակի Կարապետյանի ամուսնության 31.10.1946 թվականի թիվ 3236 վկայականի` Կենտրոն նոտարական տարածքի նոտար Նունե Սարգսյանի կողմից հաստատված հայերեն թարգմանության լուսապատճենը, որը չի կարող համարվել վերաբերելի ապացույց` Արեգնազ Կարապետյանի կողմից հայցվող իրավաբանական նշանակություն ունեցող փաստի հաստատման համար:

Փաստորեն, Արեգնազ Կարապետյանը, կրելով սույն գործով ապացուցման պարտականությունը, դատարանին չի ներկայացրել գործի լուծման համար նշանակություն ունեցող փաստի հաստատմանն ուղղված վերաբերելի ապացույց: Ինչ վերաբերում է բողոքաբերի այն փաստարկին, որ ստորադաս դատարանները պարտավոր էին հետազոտել օտարալեզու գրավոր փաստաթուղթը, ապա Վճռաբեկ դատարանը, հաշվի առնելով սույն որոշմամբ արտահայտված իրավական դիրքորոշումները, նշված փաստարկը գնահատում է անհիմն` օտարալեզու գրավոր փաստաթուղթը թույլատրելի ապացույց չլինելու պատճառաբանությամբ:

Միևնույն ժամանակ Վճռաբեկ դատարանն անհրաժեշտ է համարում ընդգծել, որ սույն գործով Դատարանը չի հրավիրել նախնական դատական նիստ և չի իրականացրել ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 149.8-րդ հոդվածի 2-րդ կետի 5-րդ ենթակետով նախատեսված` ապացուցում պահանջող փաստերի շրջանակը դիմողի հետ քննարկելու նախապատրաստական գործողությունը: Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ սույն գործը դատաքննության նախապատրաստելու փուլում նախնական դատական նիստ հրավիրելու և այդ նիստի շրջանակներում ապացուցում պահանջող փաստերի շրջանակը դիմողի հետ քննարկելու դեպքում հնարավոր կլիներ ապահովել սույն գործի արդյունավետ քննությունը հետևյալ պատճառաբանությամբ.

Վճռաբեկ դատարանն արդեն իսկ արձանագրել է, որ սույն գործով դիմող Արեգնազ Կարապետյանի դիմումը Դատարանի կողմից մերժվել է այն հիմքով, որ վերջինս չի ներկայացրել որևէ վերաբերելի և թույլատրելի ապացույց այն մասին, որ Ադրբեջանի Բաքու քաղաքի Ձերժինսկու շրջանի քաղաքացիական կացության ակտերի գրանցման մարմնի կողմից տրված թիվ 1286 ամուսնության վկայականը պատկանում է 04.09.1926 թվականին ծնված Սերգեյ Հապետնակի Կարապետյանին: Դատարանը, մասնավորապես, իր վճռով ոչ վերաբերելի է ճանաչել Արեգնազ Կարապետյանի և Սերգեյ Արմենակի Կարապետյանի ամուսնության 31.10.1946 թվականի թիվ 3236 վկայականի` Կենտրոն նոտարական տարածքի նոտար Նունե Սարգսյանի կողմից հաստատված հայերեն թարգմանության լուսապատճենը, որը, որպես գրավոր ապացույց, ներկայացվել էր դիմողի կողմից:

Մինչդեռ Վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ սույն գործով նախնական դատական նիստ հրավիրելու և դրա շրջանակներում ապացուցում պահանջող փաստերի շրջանակը դիմողի հետ քննարկելու դեպքում Դատարանը կարող էր պարզել Արեգնազ Կարապետյանի դիմումին կից ներկայացված ապացույցների թույլատրելիության և վերաբերելիության հարցը` կողմին հնարավորություն ընձեռելով ներկայացնելու իր կողմից հայցվող իրավաբանական փաստի հաստատման համար անհրաժեշտ և պատշաճ կարգով ձևակերպված ապացույցները: Այլ կերպ ասած` միայն նախնական դատական նիստ հրավիրելու և դրա շրջանակներում ապացուցում պահանջող փաստերի շրջանակը դիմողի հետ քննարկելու դեպքում Դատարանը կարող էր լուծել ապացույցների բավարար համակցության ձևավորումը (ապացույցների կենտրոնացումը) ապահովելու` գործը դատաքննության նախապատրաստելու փուլի խնդիրը և հասնել դատավարության այդ փուլի վերջնական նպատակին` սույն քաղաքացիական գործի արդյունավետ քննության ապահովմանը, ինչն անտեսվել է Վերաքննիչ դատարանի կողմից:

Հետևաբար Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ սույն գործով Դատարանը պարտավոր էր իրացնել նախնական դատական նիստ հրավիրելու իր հայեցողական լիազորությունը, քանի որ միայն այդ դեպքում է հնարավոր ապահովել Արեգնազ Կարապետյանի հիմնական իրավունքների և ազատությունների երաշխավորված դատական պաշտպանությունը և սույն գործի արդյունավետ քննության համար անհրաժեշտ նախադրյալների ստեղծումը` հաշվի առնելով սույն գործի առանձնահատկությունները:

Այսպիսով, վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը դիտում է բավարար` ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 228-րդ հոդվածի ուժով Վերաքննիչ դատարանի որոշումը բեկանելու և գործը նոր քննության ուղարկելու համար:

 

5. Վճռաբեկ դատարանի պատճառաբանությունները և եզրահանգումները դատական ծախսերի բաշխման վերաբերյալ

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 68-րդ հոդվածի համաձայն` դատական ծախսերը կազմված են պետական տուրքից և փորձագետին, վկային կանչելու, ապացույցները դրանց գտնվելու վայրում զննելու, փաստաբանի խելամիտ վարձատրության և գործի քննության հետ կապված այլ գործողությունների համար վճարման ենթակա գումարներից:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 70-րդ հոդվածի 1-ին կետի 1-ին և 7-րդ ենթակետերի համաձայն` պետական տուրքը վճարվում է` հայցադիմումների, դատարանի վճիռների և որոշումների դեմ վերաքննիչ և վճռաբեկ բողոքների համար:

ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 73-րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն` դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են բավարարված հայցապահանջների չափին համամասնորեն, իսկ նույն հոդվածի 3-րդ կետի համաձայն` վերաքննիչ կամ վճռաբեկ բողոք բերելու հետ կապված դատական ծախսերը գործին մասնակցող անձանց միջև բաշխվում են նույն հոդվածի կանոններին համապատասխան:

Վճռաբեկ դատարանը, նկատի ունենալով այն հանգամանքը, որ դիմումը Դատարան ներկայացնելիս Արեգնազ Կարապետյանի կողմից վճարվել է օրենքով սահմանված պետական տուրքի գումարը` 2.000 ՀՀ դրամը, իսկ Վերաքննիչ դատարանն իր 27.10.2014 թվականի «Վերաքննիչ բողոքը վարույթ ընդունելու մասին» և Վճռաբեկ դատարանն իր 23.09.2015 թվականի «Վճռաբեկ բողոքը վարույթ ընդունելու մասին» որոշումներով Արեգնազ Կարապետյանին ազատել են պետական տուրքի վճարումից, գտնում է, որ գործի քննության ներկա փուլում դատական ծախսերի հարցը պետք է համարել լուծված:

Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 240-241.2-րդ հոդվածներով` Վճռաբեկ դատարանը

 

ՈՐՈՇԵՑ

 

1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել մասնակիորեն: Բեկանել ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 21.05.2015 թվականի որոշումը և գործն ուղարկել ՀՀ Գեղարքունիքի մարզի ընդհանուր իրավասության դատարան` նոր քննության:

2. Դատական ծախսերի հարցը համարել լուծված:

3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում հրապարակման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման:

 

                         Նախագահող`     Ե. Խունդկարյան

                        Դատավորներ`     Վ. Ավանեսյան

                                        Ս. Անտոնյան

                                        Ա. Բարսեղյան

                                        Մ. Դրմեյան

                                        Գ. Հակոբյան

                                        Ռ. Հակոբյան

                                        Տ. Պետրոսյան

                                        Ե. Սողոմոնյան

                                        Ն. Տավարացյան