ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ ՆԻՍՏԻ
ԱՐՁԱՆԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆԻՑ ՔԱՂՎԱԾՔ
29 սեպտեմբերի 2011 թվականի N 38
i
11. ԵՐԵԽԱՅԻ ԻՐԱՎՈՒՆՔՆԵՐԻ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅԱՆ 2012 ԹՎԱԿԱՆԻ ՏԱՐԵԿԱՆ ԾՐԱԳՐԻ ԵՎ ՄԻՋՈՑԱՌՈՒՄՆԵՐԻ ՑԱՆԿԻ ՆԱԽԱԳԾԵՐԻՆ ՀԱՎԱՆՈՒԹՅՈՒՆ ՏԱԼՈՒ ՄԱՍԻՆ
Հավանություն տալ Երեխայի իրավունքների պաշտպանության 2012 թվականի տարեկան ծրագրի և միջոցառումների ցանկի նախագծերին` համաձայն NN 1 և 2 հավելվածների, և դրանք սահմանված կարգով` «Հայաստանի Հանրապետության 2012 թվականի պետական բյուջեի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի նախագծի կազմում ներկայացնել Հայաստանի Հանրապետության Ազգային ժողով:
ՍՏՈՐԱԳՐՎԵԼ Է ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՎԱՐՉԱՊԵՏԻ ԿՈՂՄԻՑ
2011 ԹՎԱԿԱՆԻ ՍԵՊՏԵՄԲԵՐԻ 30-ԻՆ
Հավելված N 1
ՀՀ կառավարության
2011 թվականի սեպտեմբերի 29-ի
նիստի N 38 արձանագրային
որոշման
ԵՐԵԽԱՅԻ ԻՐԱՎՈՒՆՔՆԵՐԻ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅԱՆ 2012 ԹՎԱԿԱՆԻ ՏԱՐԵԿԱՆ ԾՐԱԳԻՐ
I. ՆԵՐԱԾՈՒԹՅՈՒՆ
«Երեխայի իրավունքների պաշտպանության 2012 թվականի տարեկան ծրագիրը» (այսուհետ` ծրագիր) մշակվել է «Երեխայի իրավունքների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 33 և 34 հոդվածների պահանջներին համապատասխան:
Ծրագիրը կազմելիս հաշվի են առնվել Հայաստանի Հանրապետության Կառավարության 2003 թվականի դեկտեմբերի 18-ի N 1745-Ն որոշմամբ հաստատված «Հայաստանի Հանրապետությունում երեխայի իրավունքների պաշտպանության 2004-2015 թվականների. ազգային ծրագրի» հիմնական ուղղությունները:
Ծրագիրը համահունչ է Հայաստանի Հանրապետության Կառավարության 2008 թվականի հոկտեմբերի 30-ի N 1207-Ն որոշմամբ հաստատված «Կայուն զարգացման ծրագրի» դրույթներին, համապատասխանում է երեխայի իրավունքների պաշտպանության ոլորտում ստանձնած միջազգային պարտավորություններին և ուղղված է կյանքի դժվարին իրավիճակներում գտնվող երեխաների սոցիալական պաշտպանության հիմնախնդիրների լուծմանը:
II. Տարեկան ծրագրի նպատակը և խնդիրները
Ծրագրի նպատակն է`
Կյանքի դժվարին իրավիճակներում գտնվող երեխայի սոցիալական պաշտպանության երաշխիքների ապահովումը, այլընտրանքային ծառայությունների ցանցի զարգացումը, երեխաների խնամքի և պաշտպանության հաստատությունների բարելավումը, նշված հաստատություններում խնամվող երեխաների ինտեգրումը հասարակությանը, կրթության համակարգի շարունակական զարգացումը, առողջապահության ոլորտում երեխաների որակյալ և մատչելի ծառայությունների ապահովումը, ինչպես նաև մշակութային արժեքների ճանաչումը: Իրավախախտումներ կատարած անչափահասների վերականգնողական կենտրոնների ցանցի ընդլայնումը, անչափահաս դատապարտյալների զբաղվածության ապահովումը:
Ընտանիքի, կանանց և երեխաների հիմնահարցերի բնագավառում ծրագրի նպատակն է ընտանիքի, կանանց և երեխաների իրավունքների և շահերի պաշտպանությունը, սոցիալական պաշտպանության իրավունքի ապահովումը, այդ թվում` մինչև 18 տարեկան առանց ծնողական խնամքի մնացած երեխաների խնամքի, դաստիարակության, ուսման, ֆիզիկական և մտավոր զարգացման համար նպաստավոր պայմանների ստեղծումը, անհրաժեշտ պահանջմունքների բավարարումը, սոցիալ-հոգեբանական և բժշկական վերականգնման իրականացումը.
1. Երեխաների խնամքի և պաշտպանության գիշերօթիկ հաստատություններում և մանկատներում խնամվող մինչև 18 տարեկան երեխաների ընտանիք վերադարձի ապահովումը, հաստատություններում տեղավորման ռիսկի ենթակա երեխաների մուտքի կանխարգելումը հաստատություններ,
2. Մանկատների շրջանավարտների սոցիալական պաշտպանությունը, նրանց հետագա ինքնուրույն կյանքի կազմակերպումը և հասարակությանը ինտեգրման գործընթացի համակարգումը,
3. 6-18 տարեկան առանց ծնողական խնամքի մնացած, ծնողների խնամքից զրկվելու վտանգի տակ գտնվող, ինչպես նաև աճի և զարգացման համար անբարենպաստ և վտանգավոր կենսապայմաններում հայտնված երեխաների, նրանց ընտանիքների հիմնախնդիրների վերհանումը, սոցիալ-մանկավարժական, սոցիալ-հոգեբանական գործնական աջակցության ցուցաբերումը,
4. Առանց ծնողական խնամքի մնացած մանկատան սաների խնամքի և դաստիարակության, ֆիզիկական և մտավոր զարգացման, կրթության գործընթացի ապահովումը, սոցիալական որբության երևույթի կանխարգելումը` խնամատար ընտանիքում խնամվող երեխայի խնամքի և դաստիարակության ապահովման շնորհիվ,
5. Այլընտրանքային ծառայությունների ընդլայնման միջոցով երեխաների հոսքի նվազեցումը մանկատներ և հատուկ հանրակրթական հաստատություններ, 6-18 տարեկան երեխաների սոցիալական վերականգնումը, շուրջօրյա խնամքն ու դաստիարակությունը:
Ծրագրի հիմնական խնդիրներն են`
Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը վերջին տարիներին շարունակաբար ձեռնարկում է միջոցառումներ` ձևավորելու երկրում ի շահ երեխաների պետական քաղաքականության սկզբունքներ` սոցիալական պետության սկզբունքներին համապատասխան:
1. ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարության համակարգի մանկատներում, երեխաների խնամքի և պաշտպանության գիշերօթիկ հաստատություններում խնամվող երեխաների հոսքի կանխարգելումը, ընդհանուր առմամբ, հաստատություններում խնամվող երեխաների թվի կրճատումը: Առողջ երեխաների համար նախատեսված մանկատներում խնամվող երեխաների թիվը նախորդ տարիների համեմատ նվազել է, սակայն խնամվող երեխաների թիվը մասնագիտացված մանկատներում յուրաքանչյուր տարի ավելանում է` պայմանավորված համապատասխան մասնագիտացված մասնագիտացված այլընտրանքային ծառայությունների (ցերեկային կենտրոններ, վերականգնողական կենտրոններ և այլն) թվի պակասով, ինչպես նաև պետական հոգածության կարիք ունեցող հիվանդ երեխաների թվի աճով: Խնդրի լուծման նպատակով ՀՀ ԱՍՀ նախարարությունը համագործակցում է նման ծառայություններ մատուցող տեղական և միջազգային ոչ պետական կազմակերպությունների հետ:
2. Այլընտրանքային համակարգի ընդլայնումը և հզորացումը:
3. Լոռու մարզում բեռնաթափման ծրագրի շարունակական իրականացումը, որն ուղղված է երեխայի ընտանիքում ապրելու իրավունքի պաշտպանությանը:
4. Երեխաների իրավունքների պաշտպանության եռաստիճան համակարգի հզորացումը, ինչը պայմանավորված է համայնքներում խնամակալության և հոգաբարձության մարմինների լիազորությունների ընդլայնմամբ, հանձնաժողովներին վերապահված գործառույթներով, մարզերում` մարզպետարանների (Երևանի քաղաքապետարանի) ընտանիքի, կանանց և երեխաների իրավունքների պաշտպանության բաժինների համագործակցությամբ` իրենց լիազորությունների շրջանակներում և իրենց գործունեությամբ: Հայաստանի Հանրապետությունում բնակարանի կարիք ունեցող առանց ծնողական խնամքի մնացած երեխաների թվին պատկանող անձանց բնակարանային հաշվառման և բնակարանի տրամադրման հետ կապված հարաբերությունները կարգավորելու նպատակով մշակվել և ՀՀ Կառավարության հաստատմանն է ներկայացվել «Առանց ծնողական խնամքի մնացած երեխաների թվին պատկանող անձանց բնակարանային հաշվառման և բնակարանի տրամադրման կարգը, «Պետական աջակցություն առանց ծնողական խնամքի մնացած երեխաների թվին պատկանող անձանց» ծրագիրը հաստատելու, Հայաստանի Հանրապետության Կառավարության 2003 թվականի հուլիսի 23-ի N 983-Ն և 2003 թվականի հոկտեմբերի 30-ի N 1419-Ն որոշումներն ուժը կորցրած ճանաչելու մասին» որոշման նախագիծը:
5. Համայնքային և մարզային մակարդակներն ապահովող համակարգի միջոցով երեխաների ծնունդները չգրանցելու դեպքերի կանխումը, ծննդյան գրանցում չունեցող երեխաների հայտնաբերումը, վերջիններիս համապատասխան փաստաթղթերով ապահովումը:
6. «Նորք» տեղեկատվավերլուծական կենտրոնի կողմից «Մանուկ» համակարգի ընդլայնումը, հզորացումը: Այն հնարավորություն կտա տիրապետելու կյանքի դժվարին իրավիճակներում գտնվող երեխաների մասին ամբողջական տեղեկատվությանը, իրականացնել նրանց տրամադրվող միասնական ծրագրերը, ինչպես նաև հնարավորություն կստեղծի կատարել անհրաժեշտ վերլուծություններ:
III. ՆԵՐԿԱ ԻՐԱՎԻՃԱԿԸ
Երեխաների ոլորտում իրականացվող բարեփոխումների քաղաքականության շրջանակներում ՀՀ կառավարության 2011 թվականի հունվարի 13-ի N 111-Ն որոշման համաձայն ՀՀ Կառավարության 2011 թվականի գործունեության միջոցառումների գերակա խնդիր է համարվում մանկատների բեռնաթափումը:
Կյանքի դժվարին իրավիճակում գտնվող երեխաների հիմնահարցերին ուղղված քաղաքականությունը շարունակում է մնալ գերակա ուղղություն, որն ուղղված է երեխաների խնամքի և պաշտպանության համակարգի հզորացմանը, երեխաների խնամք և պաշտպանություն իրականացնող հաստատություններում երեխաների թվի նվազեցմանը, հաստատություններում երեխաների հոսքի կանխարգելմանը, երեխաների խնամքի և պաշտպանության հաստատությունների բարելավմանը, խնամվող երեխաների հասարակությանը ինտեգրմանը, խնամքի այլընտրանքային ծառայությունների ստեղծմանը:
Հանրապետությունում ձևավորվել և գործում է երեխաների պաշտպանության եռաստիճան համակարգ` ազգային, մարզային և համայնքային մակարդակներում, որի նպատակը երեխաների պաշտպանության միասնական և համակարգված քաղաքականության իրականացման ապահովումն է:
2005 թվականին ՀՀ Վարչապետի որոշմամբ ստեղծվել և գործում է երեխաների պաշտպանության ազգային հանձնաժողովը, որի գործունեության հիմնական ուղղվածությունը միասնական պետական քաղաքականության իրականացման, ինչպես նաև երեխաների իրավունքների և շահերի պաշտպանության երաշխիքների ապահովման, նրանց իրավունքների և շահերի պաշտպանությունն իրականացնող պետական կառավարման մարմինների, հասարակական, քաղաքական, գիտական և այլ կազմակերպությունների համագործակցության համակարգումն է:
2006 թ.-ից գործում են մարզպետարանների (Երևանի քաղաքապետարանի) ընտանիքի, կանանց և երեխաների իրավունքների պաշտպանության բաժինները, որոնց խնդիրն է մարզում` ՀՀ Կառավարության կողմից հաստատված երեխաների պաշտպանությանն ուղղված քաղաքականության իրականացումը, կյանքի դժվարին իրավիճակում գտնվող երեխայի իրավունքների պաշտպանության ապահովումը, նպատակային ծրագրերի մշակումը և իրագործումը:
Ընտանեկան օրենսգրքով ամրագրված` խնամակալության և հոգաբարձության մարմինները հանդիսանում են երեխաների իրավունքների պաշտպանության առաջին մակարդակը, որոնք համագործակցելով մարզպետարանների համապատասխան բաժինների հետ, իրականացնում են երեխաների իրավունքների պաշտպանությունը համայնքներում:
Հայաստանի Հանրապետությունում ներկայում գործում է 7 պետական և 3 բարեգործական մանկատուն: Այդ թվում` 2 պետական և 1 բարեգործական մանկատուն` նախատեսված մտավոր և ֆիզիկական արատներ ունեցող երեխաների խնամքի ու դաստիարակության համար: ՈՒսումնասիրությունները փաստում են, որ երեխաները մանկատանը հիմնականում հայտնվում են ծանր սոցիալ-տնտեսական պատճառներով, երեխաների խնամքի ծառայությունների անհրաժեշտ թվի բացակայությամբ:
Մանկատներում երեխաների թվի կրճատման և մուտքի կանխարգելման խնդրից ելնելով` հանրապետությունում շարունակվում են բեռնաթափման` երեխաների կենսաբանական ընտանիք վերադարձնելու և խնամատար ընտանիք տեղավորելու ծրագրերը, ինչպես նաև երեխաների ցերեկային խնամքի կենտրոնների և երեխաների խնամքի և պաշտպանության գիշերօթիկ հաստատությունների ցանցի ընդլայնումը, որոնք այլընտրանք են հանդիսանում մանկատների և հատուկ հանրակրթական ուսումնական հաստատությունների:
Ներկայում նախարարության համակարգում` հանրապետության տարբեր մարզերում գործում են երեխաների խնամքի և պաշտպանության 8 գիշերօթիկ հաստատություն և երեխաների սոցիալական հոգածության 2 կենտրոն:
Շարունակվում է մանկատան չափահաս դարձած սաների ծրագիրը` ուղղված առանց ծնողական խնամքի մնացած երեխաների սոցիալական պաշտպանությանը և հասարակության մեջ նրանց ինտեգրմանը` «Առանց ծնողական խնամքի մնացած երեխաների սոցիալական պաշտպանության մասին» ՀՀ օրենքի համաձայն:
2011 թ. շարունակվում է համակարգի մանկատներում երեխաների խնամքի և դաստիարակության ապահովումը:
ՀՀ Կառավարության կողմից հաստատված թվի (860 երեխա` բոլոր մանկատներում) համեմատ երեխաների թիվը մանկատներում կրճատվել է 100-ով, միաժամանակ աճել է խնամվողների թիվը մասնագիտացված մանկատներում:
Մանկատների և երեխաների խնամքի և պաշտպանության գիշերօթիկ հաստատությունների բեռնաթափման ծրագրի շրջանակներում նախարարության և «Առավոտ» հասարակական կազմակերպության հետ կնքված պայմանագրի համաձայն Լոռու մարզի երեխաների խնամք և պաշտպանություն իրականացնող հաստատություններից յուրաքանչյուր տարի 40 երեխա վերադարձել է կենսաբանական ընտանիք, կանխարգելվել է 10 երեխայի մուտքը հաստատություններ:
2003 թ.-ից իրականացվում է «Պետական աջակցություն Հայաստանի Հանրապետությունում մանկական խնամակալական կազմակերպությունների շրջանավարտներին» ծրագիրը: Նախարարության և «Հայ Օգնության Միություն» հասարակական կազմակերպության հետ համատեղ սոցիալական գործընկերության շրջանակներում կնքված պայմանագրի համաձայն 2010 թ. 40 շահառուի ցուցաբերվել է բազմակողմանի աջակցություն` կրթական, առողջապահական, իրավական, սոցիալ-հոգեբանական:
Ծրագրով նախատեսված բնակարանները 2009, 2010 և 2011 թթ. չեն գնվել` համապատասխան ֆինանսական միջոցների բացակայության պատճառով:
2004 թվականից նախարարության համակարգի «Նորք» տեղեկատվավերլուծական կենտրոնում գործում է «Մանուկ» տեղեկատվական համակարգի շտեմարանը, որում մուտքագրվում է տեղեկատվություն` կյանքի դժվարին իրավիճակներում գտնվող` մանկատներում, ընտանիքներում, բուժհիմնարկներում, որդեգրման ենթակա և որդեգրված երեխաների, ինչպես նաև խնամակալության և հոգաբարձության մարմինների կողմից սկզբնական հաշվառման վերցված առանց ծնողական խնամքի մնացած երեխաների և առանց ծնողական խնամքի մնացած երեխաների թվին պատկանող, ինչպես նաև բնակարանի կարիք ունեցող անձանց մասին:
Երեխաների ոլորտում իրականացվող բարեփոխումների քաղաքականության շրջանակներում ՀՀ կառավարության 2011 թվականի գործունեության միջոցառումների գերակա խնդիր է համարվում մանկատների բեռնաթափումը, ինչը պայմանավորված է երեխայի ընտանիքում ապրելու իրավունքի իրականացմամբ: Խնդրի լուծման նպատակով նախատեսվում է ՀՀ օրենսդրության մեջ կատարել համապատասխան փոփոխություններ և լրացումներ, մասնավորապես` ՀՀ ընտանեկան օրենսգրքում:
ՀՀ Կառավարության 2011 թվականի հունիսի 2-ի N 804-Ն «Հայաստանի Հանրապետության Կառավարության «Հայաստանի Հանրապետությունում երեխաների խնամք և պաշտպանություն իրականացնող հաստատությունների տիպերի ցանկը, դրանցում երեխաների տեղավորման չափանիշները հաստատելու և Հայաստանի Հանրապետության Կառավարության 2002 թվականի դեկտեմբերի 26-ի N 2179-Ն որոշման մեջ լրացում և փոփոխություններ կատարելու մասին» 2005 թվականի մարտի 24-ի N 381-Ն և 2006 թվականի նոյեմբերի 9-ի N 1735-Ն որոշումներում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» որոշման համաձայն կստեղծվի երեխաների խնամքի և պաշտպանության հաստատությունների նոր տիպ: «Զատիկ» մանկատունը կվերակազմակերպվի երեխաների աջակցության կենտրոնի:
Մշակվել և ՀՀ Կառավարություն է ներկայացվել «Զատիկ» մանկատան վերակազմակերպման մասին ՀՀ Կառավարության որոշման նախագիծը և մանկատանն այլընտրանք հանդիսացող նոր տիպի հաստատության կանոնադրությունը:
Առողջապահության ոլորտում մոր և մանկան առողջության պահպանման խնդիրները կարևորվում են ազգային մակարդակում և որպես գերակայություն արտացոլվում են Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրության մեջ, ռազմավարական և ծրագրային մի շարք փաստաթղթերում:
Տարեկան ծրագրի նպատակը և խնդիրները
Ծրագրի նպատակն է`
1. երեխաների բժշկական օգնության կազմակերպման անհրաժեշտ ծավալների ու մատչելիության ապահովումը, ինչպես նաև հիվանդությունների կանխարգելման միջոցառումների իրականացումը` ուղղված մանկական մահացության և հիվանդացության ցուցանիշների նվազեցմանը.
2. «Մոր և մանկան առողջության պահպանման 2003-2015 թվականների ռազմավարությունը հաստատելու մասին» Հայաստանի Հանրապետության Կառավարության 2003 օգոստոսի 8-ի N 1000-Ն որոշման և ՀՀ Կառավարության 10.09.2009 թ. N 37 արձանագրային որոշմամբ հավանության արժանացած «Երեխաների և դեռահասների առողջության ու զարգացման ազգային ռազմավարության ներդրման 2010-2015 թթ. գործողությունների ծրագրի» շրջանակներում Հայաստանի Հանրապետության առողջապահության նախարարության կողմից 2012 թ. համար բյուջեով նախատեսված ծրագրերի ներդրման ապահովումը:
Սույն նպատակների հասանելիության ապահովմանն ուղղված խնդիրները
1. Ամբուլատոր-պոլիկլինիկական բուժօգնության գծով`
ա) Երեխաների ամբուլատոր-պոլիկլինիկական բուժօգնության կազմակերպումը լրիվ ծավալով: Այն իր մեջ ներառում է`
տեղամասային մանկաբույժների, ընտանեկան բժիշկների կողմից մինչև 18 տարեկան երեխաների զարգացման և առողջության հսկողությունն ու բուժօգնության իրականացումը, այդ թվում`
1. առողջ երեխայի հսկողությունը` աճի և զարգացման գնահատմամբ,
2. հիվանդությունների կանխարգելման միջոցառումները` ներառյալ պատվաստումների իրականացումը, հիվանդությունների վաղ հայտնաբերումը և հիվանդ երեխայի բժշկական օգնությունը.
3. ծնողների հետ տարվող առողջապահական կրթման և քարոզչական աշխատանքների իրականացումը` երեխայի խնամքի, սնուցման և հիվանդությունների կանխարգելման վերաբերյալ գիտելիքների մակարդակը բարձրացնելու նպատակով:
բ) Երեխաների մասնագիտական բուժօգնության իրականացումը և լաբորատոր-գործիքային ախտորոշիչ հետազոտությունների անցկացումը:
գ) Ամբուլատոր-պոլիկլինիկական օղակում, ըստ անհրաժեշտության, երեխաների անհետաձգելի բժշկական օգնության ապահովումը` անկախ տարիքից և սոցիալական կարգավիճակից:
դ) Բուժքույրերի կողմից դպրոցներում երեխաների բժշկական օգնության և սպասարկման ապահովումը` տարածքային սպասարկման պոլիկլինիկայի ղեկավարության և պատասխանատվության ներքո:
ե) Երեխաների բերանի խոռոչի հիգիենայի ծրագրի իրականացումը և ստոմատոլոգիական օգնության կազմակերպումը` համաձայն Հայաստանի Հանրապետության առողջապահության նախարարության կողմից սահմանված կարգի և ծավալների:
զ) 15 տարեկան աղջիկների վերարտադրողական առողջության հետազոտումը, ըստ անհրաժեշտության` բուժօգնության կազմակերպումը:
է) 14-15 տարեկան արական սեռի անձանց նախազորակոչային տարիքի պատանիների առողջապահական վիճակի գնահատումը և բուժօգնության կազմակերպումը լրիվ ծավալով:
ը) Դիսպանսերային հսկողության և բուժման իրականացումը` պոլիկլինիկաների համապատասխան մասնագիտական կաբինետների և մասնագիտացված բժշկական հիվանդանոցների, կենտրոնների, միավորումների, համալիրների դիսպանսերային ստորաբաժանումների կողմից:
թ) Արտահիվանդանոցային պայմաններում վերականգնողական բուժական ծառայությունների մատուցումը համապատասխան պայմաններ ունեցող վերականգնողական կենտրոններում (ստորաբաժանումներում):
2. Հիվանդանոցային բուժօգնության գծով`
1. երեխայի առողջության պետական հավաստագրի ծրագրի շարունակական իրականացումը, ներառյալ մինչև 7 տարեկան երեխաների հիվանդանոցային բժշկական օգնության իրականացումը
2. սոցիալապես անապահով և հատուկ (առանձին) խմբերում ընդգրկված երեխաների հիվանդանոցային բժշկական օգնության իրականացումը` անկախ հիվանդության ախտորոշումից:
3. սոցիալական կախվածություն և հատուկ նշանակություն ունեցող առանձին հիվանդություններով (հոգեկան խանգարումներ, դիաբետ, չարորակ նորագոյացություններ, սեռավարակներ, տուբերկուլյոզ, ՄԻԱՎ/ՁԻԱՀ, հիվանդություններ և այլն) տառապող երեխաների հիվանդանոցային բժշկական օգնության ապահովումը` սոցիալական հատուկ նշանակություն ունեցող հիվանդությունների դեմ պայքարի նպատակային ծրագրին համապատասխան,
4. մինչև 18 տարեկան երեխաների հիվանդանոցային բժշկական օգնություն պահանջող անհետաձգելի վիճակների և սուր հիվանդությունների դեպքում (որոնց ցանկերը հաստատվում է Հայաստանի Հանրապետության առողջապահության նախարարության կողմից) բուժօգնության ապահովումը հիվանդանոցային բուժկազմակերպություններում,
5. նորածնային սկրինինգների իրականացումը (ֆենիլկետոնուրիայի, բնածին հիպոթիրեոզի, լսողության և անհասության ռետինոպաթիայի սկրինինգ)
6. երեխաների արտագնա հիվանդանոցային անհետաձգելի բուժօգնության ծառայությունների կազմակերպումը:
3. Վերականգնողական-առողջարանային բուժման գծով`
1. սոցիալապես անապահով և հատուկ (առանձին) խմբերում ընդգրկված երեխաների (անկախ տարիքից) և մինչև 7 տարեկան խրոնիկ հիվանդ երեխաների (անկախ սոցիալական կարգավիճակից) վերականգնողական-առողջարանային բուժման ապահովումը համապատասխան բուժկազմակերպություններում` Հայաստանի Հանրապետության առողջապահության նախարարության կողմից հաստատված ծավալներով:
Ըստ ՄԱԿ-ի մանկական հիմնադրամի հաշվարկային ցուցանիշի և տարածաշրջանում մանկական մահացությունների միտումների վերլուծության, հանրապետությունում վերջին 15 տարվա ընթացքում 46 տոկոսով կրճատվել է մանկական մահացության ցուցանիշը:
Ըստ միջազգային փորձագիտական գնահատականների, 2005 թվականից Հայաստանը ճանաչվել է որպես ԱՊՀ այն եզակի երկրներից մեկը, որին կհաջողվի շարունակաբար իջեցնել երեխաների մահացությունը և հասնել 2015 թվականի համար սահմանված հազարամյակի նպատակներին (ՄՄՑ իջեցում 2/3-ով), եթե այդ ոլորտում հետագայում ապահովվեն շարունակական զարգացումների նույն միտումները: Սակայն, ըստ միտումների հետագա զարգացումների գնահատականի, իրավիճակը մանկական մահացության անկման առումով վատացել է: Մինչև 2015 թվականը հարկ կլինի այն նվազեցնել ևս 43%-ով, ինչը ենթադրում է, որ 2015 թվականի համար սահմանված նպատակը դժվար հասանելի է և այն հնարավոր է միայն առկա ռեսուրսների համախմբման, այդ ոլորտում լրացուցիչ ներդրումների իրականացման պայմաններում:
Այս ոլորտի ազգային ռազմավարությունը պետք է ուղղվի ունեցած հաջողությունների պահպանմանը և հետագա ներդրումների ու զարգացումների ապահովմանը` որպես երեխաների առողջության բարելավման գրավական:
Այդ առումով շատ կարևոր քայլ հանդիսացավ 2011 թ. հունվարի 1-ից «Երեխայի առողջության պետական հավաստագրի» ներդրումը, որի համար երաշխիք հանդիսացավ 2011 թ. առողջապահության բյուջեում նախատեսված լրացուցիչ 3,13 մլրդ դրամը: Հավաստագրի համակարգի ներդրմամբ, երեխաներին մատուցվող հիվանդանոցային ծառայությունների իրականին մոտ արժեքի փոխհատուցման և հետևաբար բուժանձնակազմի աշխատավարձերի շուրջ 2 անգամ բարձրացման միջոցով հնարավորություն ստեղծվեց բարելավել երեխաների հիվանդանոցային օգնության մատչելիությունը և որակը, կրճատել մանկական հիվանդանոցային մահացությունը և նվազեցնել համակարգում տեղ գտած ոչ պաշտոնական վճարումների գործելակերպը:
2011 թվականին շարունակում են իրականացվել երեխաների մահացության, հիվանդացության և հաշմանդամության կանխարգելմանն ուղղված մի շարք ծրագրեր, այդ թվում ֆենիլկետոնուրիայի, հիպոթիրեոզի, անհասության ռետինոպաթիայի և լսողության նորածնային սկրինինգի իրականացման ծրագրերը, որոնք թույլ են տալիս դեռ վաղ հասակից ձեռնարկել միջոցառումներ այս երեխաների բուժման ուղղությամբ և կանխարգելել դրանցով պայմանավորված հաշմանդամությունը, ընդ որում 2010 թ. բնածին հիպոթիրեոզի սկրինինգի ծրագրի շրջանակներում իրականացվել է 26544 հետազոտություն, որի արդյունքում հայտաբերվել է բնածին հիպոթիրեոզով հիվանդ 14 երեխա, նշանակվել է համապատասխան բուժում:
Ֆենիլկետոնուրիայի սկրինինգի ծրագրի շրջանակներում իրականացվել է 19702 հետազոտություն, որի արդյունքում հայտնաբերվել է ֆենիլկետոնուրիայով հիվանդ 2 երեխա, որոնց նշանակվել է համապատասխան բուժում:
Լսողության սկրինինգի ծրագրի շրջանակներում 2008-2010 թթ. իրականացվել է 16392 հետազոտություն, հայտնաբերվել է նեյրասենսոր ծանրալսությամբ 13 երեխա, բոլորը ապահովվել են լսողական սարքերով, 4 երեխայի կատարվել է ականջի խխունջի պատվաստման վիրահատություն:
ՀՀ առողջապահության նախարարի 23.06.2010 թ. N 1040-Ա հրամանով ներդրվել է անհասության ռետինոպաթիայի նորածնային սկրինինգի ծրագիրը` ուղղված անհասության ռետինոպաթիայով պայմանավորված երեխաների հաշմանդամության կանխարգելմանը: Ծրագրի շրջանակներում իրականացվել է 198 երեխայի հետազոտություն, կատարվել է 26 հիվանդի լազերային վիրահատություն:
2011 թվականի ընթացքում շարունակաբար իրականացվում են ծրագրեր` երեխաների ստոմատոլոգիական խնդիրների առաջնային կանխարգելման, աղջիկների վերարտադրողական առողջության գնահատման ու բուժման ուղղությամբ: Խրոնիկ հիվանդ և հաշմանդամ երեխաների վերականգնողական բուժման շրջանակներում հաշմանդամ երեխաները ստացել և շարունակում են ստանալ վերականգնողական բուժում` «Հանրապետական մանկական վերականգնողական կենտրոնում» և «ԱրԲես» ԱԿ-ում` իր 7 մարզային մասնաճյուղերով, ինչպես նաև առողջարանային վերականգնողական բուժում` «Արարատ» մանկական առողջարանում, «Ապարան» առողջարարական կենտրոնում և «Օշական» առողջարանային-վերականգնողական կենտրոնում:
Երեխաների բուժօգնության մատչելիության և որակի բժշկական գործելակերպի բարելավման շրջանակներում մշակվել և մարզերին է հատկացվել «Երեխաների արտահիվանդանոցային նեղ մասնագիտական խորհրդատվության կազմակերպման գործընթացի բարելավման մասին» ՀՀ առողջապահության նախարարի 16.05.2011 թ. N 920-Ա, «Անհասության ռետինոպաթիայի նորածնային սկրինինգի և բուժման գործընթացի բարելավման մասին» 17.05.2011 թ. N 945-Ա հրամանները:
Մշակվել և ՀՀ Կառավարության հաստատմանն է ներկայացվել «Հայաստանի Հանրապետության Կառավարության 2008 թվականի հուլիսի 10-ի N 748-Ն որոշման մեջ լրացումներ կատարելու մասին» և «Հայաստանի Հանրապետության Կառավարության 2004 թվականի մարտի 4-ի N 318-Ն որոշման մեջ փոփոխություն կատարելու մասին» Հայաստանի Հանրապետության Կառավարության որոշման նախագծերը, որոնց ընդունումից հետո առողջապահական հաստատությունների կողմից կիրականացվի 14-15 տարեկան արական սեռի անձանց առողջության գնահատում ու անհրաժեշտության դեպքում` բուժում` դրանցով իսկ նպաստելով վերջիններիս առողջացմանը և նախապատրաստելով ՀՀ Ազգային բանակում ծառայելու նրանց առաքելությանը:
Իմունականխարգելման ազգային ծրագիրը կարևորագույն դեր է խաղում կառավարելի վարակիչ հիվանդություններով հիվանդացության մակարդակը վերահսկելու գործում: Հազարամյակի զարգացման նպատակների հասանելիությունը բնութագրող չափանիշներից է կարմրուկի դեմ պատվաստումներում ընդգրկվածության ցուցանիշը: Կարմրուկի, ինչպես նաև մանկական այլ հիմնական հիվանդությունների դեմ պատվաստումներում ընդգրկվածությունը 1990-ականների սկզբին գերազանցել է 90%-ը, իսկ կարմրուկի պատվաստանյութի մշտական առկայության պարագայում այն կազմել է 95.2%: Հաջորդող 10 տարիներին ցուցանիշը որոշակիորեն նվազել է: Վերջին տարիներին արձանագրվել է ցուցանիշի աճի միտում, 2010 թվականին հասնելով` երկու դեղաչափ (ԿԿԽ1 և ԿԿԽ2) պատվաստումներում ընդգրկվածության 97%-ական ցուցանիշի: Այս ցուցանիշն արդեն իսկ գերազանցում է 2015 թ. համար սահմանված 96% նպատակային մակարդակին:
Իմունականխարգելման ազգային ծրագրի շրջանակներում 2011 թվականի ընթացքում շարունակվում է հեպատիտ Բ-ի` մորից երեխային փոխանցման կանխարգելման փորձնական ծրագիրը:
2009 թվականի վերջին ներդրվեց և 2011 թվականին շարունակում է կիրառվել նոր հնգավալենտ պատվաստանյութը, որը պաշտպանում է երեխաներին ևս մեկ կառավարելի` Հեմոֆիլուս ինֆլուենցիա վարակով պայմանավորված հիվանդությունից:
Զգալի աշխատանք է կատարվել ծնունդների և մանկական մահացության գրանցման գործընթացի բարելավման ուղղությամբ: ՀՀ ԱՆ առաջարկությամբ, ԱԺ կողմից կատարվել է լրացում Քաղաքացիական կացության ակտերի մասին, ՀՀ օրենքում, որի կիրարկման դեպքում զգալի կբարելավվի նորածնային մահացության դեպքերի գրանցման գործընթացը:
Շարունակաբար իրականացվում են երեխայի առողջության պետական հավաստագրի մշտադիտարկման աշխատանքներ, հասարակական կազմակերպությունների և «Մանկական հիվանդությունների ինտեգրացված վարում» ազգային ծրագրի դասավանդողների ներգրավմամբ, ինչպես նաև վիճակագրական տվյալների մոնիտորինգ` տվյալների հավաքագրում և ամփոփում` ամսական կտրվածքով:
Մայրական առողջության բարելավման և մայրական մահացության իջեցման գործընթացում խիստ կարևորվում է «Ծննդօգնության պետական հավաստագրի» ծրագիրը, որը 2010 թ. նույնպես շարունակվել է հաջողությամբ իրականացվել: Ծննդօգնության պետական հավաստագրի ներդրման ծրագրի շրջանակներում լրացուցիչ ֆինանսական ներդրումները հնարավորություն տվեցին շուրջ 2 անգամ բարձրացնել ծննդաբերությունների հետ կապված գները, պետության կողմից այդ ծառայությունների դիմաց բուժհաստատություններին փոխհատուցվող գումարները մոտեցնելով իրական ծախսերին և 2-3 անգամ բարձրացնել բուժաշխատողների աշխատավարձերը, ինչը զգալի նպաստեց ծրագրի շրջանակներում դրված նպատակների իրագործմանը` ծննդատներում ստվերի առավելագույնս կրճատմանը և բնակչության համար ծննդօգնության իրապես անվճար ու մատչելի ծառայությունների մատուցմանը:
Վերջինիս, ինչպես նաև Երեխայի առողջության հավաստագրի համակարգի ներդրմանն են ուղղված նաև հանրային իրազեկման լայնամասշտաբ աշխատանքները` բնակչության իրազեկումը ԶԼՄ-ների միջոցով և հասցեական տեղեկատվության տրամադրումը 24 ժամյա ռեժիմով աշխատող «Թեժ գծի» միջոցով:
Ծննդօգնության հավաստագրի ներդրման ծրագրի շրջանակներում նախարարությունը իրականացրել է նաև վիճակագրական տվյալների մոնիտորինգ` տվյալների հավաքագրում և վերլուծություն ամենօրյա ռեժիմով և ամփոփումներ` շաբաթական և ամսական կտրվածքով: Մասնավորապես, բուժհաստատությունների մակարդակով հսկվել են այնպիսի ցուցանիշներ, ինչպիսին են ծնունդների և կեսարյան հատումների թիվը, ծնունդների բաշխվածությունը ըստ կանանց բնակության և ծննդաբերության վայրի և այլն:
Ծննդօգնության պետական հավաստագրի ներդրման շնորհիվ և ծննդօգնության հետ կապված պետության հոգածության և անվճար ծառայությունների մասին իրենց իրավունքների վերաբերյալ բնակչության իրազեկվածության բարձրացման արդյունքում էականորեն փոխվել է երիտասարդ ընտանիքների վերարտադրողական վարքագիծը: Եթե նախկինում երիտասարդները հետաձգում էին ցանկալի երեխայի, երբեմն նույնիսկ առաջնեկի ծնունդը` պատճառաբանելով ծննդատան հետ կապված ծախսերը, ապա ներկայում այդ հանգամանքը խոչընդոտ չէ հերթական երեխայի ծնունդի համար: Սա հատկապես կարևորվում է սոցիալապես ոչ ապահով ընտանիքների համատեքստում, որոնք ունենալով «Ծննդօգնության պետական հավաստագիրը», շատ ավելի ինքնավստահ են, քանզի գիտակցում են, որ պետությունը հոգում է իր երեխայի ծննդյան հետ կապված ծախսերը և որ այդ ծառայությունները իսկապես անվճար են: Այս ամենի շնորհիվ հանրապետությունում զգալի բարձրացել է նախածննդյան հսկողության վերցված հղիների և ծնելիության ցուցանիշների աճի միտումը: Ասվածի ապացույցը ՀՀ ԱՆ կողմից ծննդատներից օպերատիվ ընթացակարգով հավաքագրված վիճակագրական տվյալներն են.
Ըստ 2010 թ. նախնական տվյալների հանրապետությունում շուրջ 35%-ով բարձրացել է հղիների վաղ հաշվառման (նախածննդյան հսկողություն մինչև հղիության 12 շաբաթական ժամկետը) ցուցանիշը:
2009 թ. ընթացքում հանրապետությունում արձանագրվել է 44430 ծնունդ, ինչը 3022 ծնունդով ավելի է 2008 թ. համեմատությամբ: 2010 թ. 44680, ինչը 280-ով ավելի է նախորդ տարվա նույն ժամանակաշրջանի համեմատությամբ:
ՀՀ առողջապահության նախարարի հրամանով 2008 թ. ստեղծվել է արագ արձագանքման ծառայություն, որը շարունակում է իր գործունեությունը նաև 2011 թ.-ի ընթացքում: Այդ ծառայությունն անհետաձգելի մանկաբարձագինեկոլոգիական բուժօգնություն է տրամադրում մարզերի ծննդօգնության հիմնարկներին, կատարելով տարեկան 60-70 կանչի սպասարկում, ինչի շնորհիվ հաջողվել է վերջին տարիներին մոտ 2009 թ. 20 տոկոսով, իսկ 2010 թ. 70 տոկոսով կրճատել մայրական մահացությունը և շուրջ 20 տոկոսով մոր և մանկան ծննդաբերական տրավմատիզմը:
Հղիների հուզահոգեբանական աջակցության և ծննդաբերությանը ֆիզիկական նախապատրաստման ռազմավարության իրականացումը ներառված է «Պետության կողմից երաշխավորված արտահիվանդանոցային անվճար բուժօգնության և սպասարկման չափորոշիչում», որի շրջանակներում իրականացվում է հղիների ուսուցում և նախապատրաստում ծննդաբերությանը:
Այդ ռազմավարության շրջանակներում վերապատրաստվել է հղիներին ծառայություն մատուցող բուժանձնակազմը (արձանագրվել է գիտելիքի աճ շուրջ 35%-ով):
Հիմնականում կանանց կոնսուլտացիաներում կատարվում է այդ աշխատանքը, սակայն առանձնացվել են անհրաժեշտ տարածքներ, կահավորվել և ուսուցման համար անհրաժեշտ հագեցման են ենթարկվել և «Մայրության դպրոցներին» ներկայացվող պահանջների համապատասխանող թվով 18 Մայրության դպրոցներ:
Հանրապետության 6 մարզում շարունակվում է գործել «Շրջիկ գինեկոլոգի» ծառայություն, որը հեռավոր գյուղերում իրականացնում է հղիների և կանանց հետազոտություն, խորհրդատվություն և անհրաժեշտության դեպքում ուղեգրման կազմակերպում:
Մոր և մանկան ոլորտում բուժծառայությունների որակի ապահովման նպատակով 2010 թթ. առողջապահության նախարարի հրամաններով հաստատվել են մի շարք կլինիկական ուղեցույցներ և չափորոշիչներ, մասնավորապես.
2. Բնականոն ծննդաբերության վարման ուղեցույց
3. Մինչ հղիության խնամքի սկզբունքները
4. «Հղիության արհեստական ընդհատման դեպքում բուժօգնության կազմակերպման և տրամադրման մասին» չափորոշիչները և ուղեցույցները:
Հիմնական վերանորոգման են ենթարկվել և հագեցվել են սարքավորումներով մի շարք բժշկական կենտրոններ և դրանց կազմում գտնվող մանկաբարձագինեկոլոգիական բաժանմունքներ, մասնավորապես Իջևանի, Հրազդանի, Արմավիրի, Արարատի, Աշտարակի, Գորիսի բժշկական կենտրոնները, ընթացքի մեջ են Ապարանի, Կապանի բժշկական կենտրոնները:
Մայրական մահացության իրավիճակը
Յուրաքանչյուր տարվա կտրվածքով Հայաստանում մայրական մահացության ցուցանիշի տատանումները զգալի մեծ են և հետևաբար համեմատությունը օբյեկտիվ չէ, որը պայմանավորված է երկրի փոքր բնակչությամբ: Այդ իսկ պատճառով մայրական մահացության միտումները գնահատելիս անհրաժեշտ է առաջնորդվել Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության հանձնարարականի համաձայն` եթե երկրի բնակչությունը կազմում է մինչև 5 մլն, ապա մայրական մահացության իրավիճակը գնահատելիս մայրական մահացության ցուցանիշը պետք է հաշվարկվի միջին եռամյա կտրվածքով: Այսպես 2009 թ. մայրական մահացությունը ինդեքսը 100000 կենդանածնության հաշվով կազմել է 33,6, 2010 թ.` 6.7:
Մայրական մահացության միջին եռամյա ցուցանիշների միտումները վկայում են, որ Հայաստանում 1999-2001 թ. համեմատությամբ մայրական մահացության եռամյա ցուցանիշը կրճատվել է շուրջ 35%-ով, այսպես 1999-2001 թթ. այն եղել է 43.2, 2005-2007 թթ. 25.1, 2008-2010 թթ. 25.5 սակայն վերջին տարիների ընթացքում չի արձանագրվել իջեցման միտում: Հայաստանի վերջին տարիների միջին եռամյա ցուցանիշը որոշակիորեն ցածր է ԱՊՀ երկրների միջին մակարդակից (29.3) սակայն շուրջ 5 անգամ գերազանցում է Եվրամիության երկրների համանուն ցուցանիշի (ինդեքսը 5) միջին մակարդակը:
Վերը ներկայացվածը ենթադրում է, որ մոր և մանկան առողջապահության ոլորտի ազգային ռազմավարությունը պետք է ուղղված լինի ունեցած հաջողությունների պահպանմանը և հետագա զարգացումների ու լրացուցիչ ներդրումների ապահովմանը` որպես մայրերի և երեխաների առողջության բարելավման, հիվանդացության և մահացության իջեցման գրավական:
Երեխայի իրավունքների հիմնական բաղկացուցիչներից է կրթությունը:
Հիմնական կրթությունը պետական ուսումնական հաստատություններում անվճար է, յուրաքանչյուր քաղաքացի ունի պետական ուսումնական հաստատություններում մրցութային հիմունքներով անվճար բարձրագույն և այլ մասնագիտական կրթություն ստանալու իրավունք:
Հայաստանում կրթությունը ավանդաբար բարձր վարկանիշ ունի: Պետական ու ազգային կարևորագույն խնդիր է համարվում կրթության համակարգի պահպանումը և զարգացումը, միջազգային ասպարեզում նրա մրցունակության ապահովումը: Դա են վկայում անկախության հռչակումից հետո ընդունված օրենքներն ու որոշումները:
ՀՀ Սահմանադրության մեջ ամրագրված է, որ ՀՀ յուրաքանչյուր քաղաքացի ունի կրթության իրավունք, հիմնական կրթությունը պետական ուսումնական հաստատություններում անվճար է, յուրաքանչյուր քաղաքացի ունի պետական ուսումնական հաստատություններում մրցութային հիմունքներով անվճար բարձրագույն և այլ մասնագիտական կրթություն ստանալու իրավունք:
1999 թ. ՀՀ Ազգային Ժողովն ընդունել է «Կրթության մասին» ՀՀ օրենքը, որը` հիմնվելով սահմանադրական դրույթների վրա, որոշակիորեն ուղղորդում է կրթության համակարգի զարգացումը: Համաձայն այս օրենքի, ՀՀ-ն ապահովում է կրթության իրավունք` անկախ ազգությունից, ռասսայից, սեռից, լեզվից, դավանանքից, քաղաքական կամ այլ հայացքներից:
Հայաստանի կրթության համակարգի զարգացման քաղաքականությունն այսօր սերտորեն կապված է միջազգային կրթական հանրությունում ընթացող գործընթացների հետ: Հայաստանն այսօր որդեգրել է միջազգային կրթական համակարգին ինտեգրվելու քաղաքականություն, որը ենթադրում է կրթության կառուցվածքի և բովանդակության համապատասխանեցում ժողովրդավարական հասարակության ու շուկայական տնտեսության պահանջներին: Հատկապես ընդգրկուն է համագործակցությունը հանրակրթության ոլորտում, ուր անցում է կատարվել 12-ամյա միջնակարգ կրթակարգին:
Ծրագրի նպատակն է`
1. բարելավել նախադպրոցական կրթության ծառայությունների որակն ու մատչելիությունը` հատուկ ուշադրություն դարձնելով նախադպրոցական կրթության մեջ սոցիալապես անապահով ընտանիքների երեխաների ընդգրկման ավելացմանը,
2. ընդլայնել դպրոցահասակ երեխաների, ներառյալ` կրթության առանձնահատուկ պայմանների կարիք ունեցող երեխաների, որակյալ հիմնական կրթություն ստանալու հնարավորությունները` ստեղծելով ներառական կրթության հնարավորություններ հանրակրթական դպրոցներում,
3. նպաստել սովորողների հետաքրքրությունների և նախասիրությունների բավարարմանը, գեղագիտական, ֆիզիկական ու ստեղծագործական կարողությունների զարգացմանը,
Ծրագրի խնդիրն է`
1. մեծացնել երեխաների ընդգրկվածությունը նախադպրոցական ծառայություններում և ապահովել մատչելիություն` հատկապես սոցիալապես անապահով ընտանիքների համար
2. ապահովել արտակարգ ընդունակություններ դրսևորած աշակերտների (խմբերի) մասնակցությունը միջազգային օլիմպիադաներին, ստուգատեսներին, մրցույթներին և այլ միջոցառումներին
3. ստեղծել նպաստավոր պայմաններ շնորհալի երեխաների ստեղծագործական կարողությունների զարգացման համար
4. բարելավել կրթության առանձնահատուկ պայմանների կարիք ունեցող երեխաների վկայագրման չափորոշիչները և գործիքակազմը
5. ընդլայնել ներառական կրթություն իրականացնող դպրոցների ցանցը:
Պետությունն անհրաժեշտ պայմաններ է ստեղծում նաև կրթության առանձնահատուկ պայմանների կարիք ունեցող քաղաքացիների համար` զարգացման շեղումները շտկելու և սոցիալական հարմարվածությունն ապահովելու նպատակով: Համաձայն «Կրթության մասին» ՀՀ օրենքի, կրթության առանձնահատուկ պայմանների կարիք ունեցող երեխաների կրթությունը ծնողների ընտրությամբ կարող է իրականացվել ինչպես հանրակրթական, այնպես էլ հատուկ հաստատություններում` հատուկ ծրագրերով: Նախարարության ռազմավարությունն այս բնագավառում ուղղված է մի կողմից հաստատություններում երեխաների կրթության և խնամքի որակի բարելավմանը, մյուս կողմից` այլընտրանքային ծառայությունների ձևավորմանը, ինչը հնարավորություն կտա աստիճանաբար բեռնաթափել հատուկ դպրոցները: Բարեփոխման ծրագրի արդյունավետ իրականացումը հնարավոր է միայն հասարակության, ծնողների, մանկավարժների, հատուկ վերականգնողական, առողջարարական ծառայությունների համակարգված համագործակցության միջոցով: Կրթության առանձնահատուկ պայմանների կարիք ունեցող երեխաների համար առավել բարենպաստ պայմաններ ստեղծելու նպատակով կընդլայնվեն հանրակրթական դպրոցներում և համայնքներում հատուկ մանկավարժական, սոցիալական, հոգեբանական ծառայությունները:
Ազգի ապագան բնորոշող հրատապ խնդիրների լուծումը իրականություն է դառնում անընդհատ կրթության համակարգի բոլոր օղակների աստիճանական զարգացման, նրանց ներդաշնակ փոխկապակցության միջոցով: Այդ համակարգի առաջին և կարևորագույն օղակը նախադպրոցական կրթությունն է, որի բովանդակությունը պլանավորվում է այնպես, որ նրա հիմքի վրա կառուցվեն անընդհատ կրթության համակարգի մյուս օղակները: Պետական քաղաքականությունը նախադպրոցական կրթության բնագավառում կառուցվում է ընտանիքի դերի առաջնայնության հիմքի վրա: Նախադպրոցական կրթության ոլորտում ՀՀ ԿԳ նախարարության քաղաքականությունն ուղղված է առկա ներուժի պահպանմանը, դրանց զարգացման նախադրյալների ստեղծմանը և գործունեության ընդլայնմանը: Նախադպրոցական կրթության ոլորտում իրականացված հիմնական աշխատանքներն ուղղված են օրենսդրական դաշտի և կառավարման համակարգի կատարելագործմանը, կադրերի մասնագիտական կարողությունների զարգացմանը, նյութատեխնիկական և ուսումնանյութական հիմքի բարելավմանը, ինչպես նաև նախադպրոցական ծառայությունների հնարավորին լայն շրջանակների համար հասանելիության ապահովմանը:
Կարևորվում է նաև դաստիարակության համակարգի զարգացումը, ուսուցման ու դաստիարակության միասնականության ապահովումը: Այստեղ առանձնահատուկ շեշտադրում է արվել սովորողների համար ըստ հետաքրքրությունների գործունեություն ծավալելու հնարավորությունների ընձեռնմանը և լրացուցիչ կրթության ապահովմանը:
Հանրակրթության ոլորտում օրենսդրական դաշտի բարելավման նպատակով ընդունվել է «Հանրակրթության մասին» ՀՀ օրենքը: Հաստատվել է ՀՀ նախադպրոցական կրթության բարեփոխումների ռազմավարական ծրագիրը, համաձայն որի նախատեսվում է քիչ ծախսատար նախադպրոցական կրթական ծառայությունների ներդրման միջոցով բարձրացնել նախադպրոցական կրթության մատչելիությունը` հատկապես բնակչության առավել անապահով խավերի համար:
Հաստատված ռազմավարություններին համապատասխան ընդլայնվում է առանձին գործող ավագ դպրոցների, ինչպես նաև ներառական կրթություն իրականացնող դպրոցների ցանցը, իրականացվում է նախադպրոցական կրթության բարեփոխումների ռազմավարական ծրագիրը:
Մշակույթի բնագավառում իրականացվող միջոցառումները կնպաստեն երեխաների գեղարվեստական կրթության մատչելիության ապահովմանը, կրթական հաստատությունների պահպանմանը և մշակույթի ոլորտի հետագա մասնագետներով համալրմանը, շնորհալի երեխաների ստեղծագործական կարողությունների զարգացմանը և ամառային հանգստի բազմաբովանդակ կազմակերպմանը:
Պատանի ստեղծագործողների համար մրցույթներին, փառատոների, ցուցահանդեսների կազմակերպմամբ կբացահայտվեն շնորհալի երեխաները, որոնց հետագա ուսուցմանը և ստեղծագործական գործունեությանը կցուցաբերվի աջակցություն:
Մանկական մուլտֆիլմերի նկարահանումը կնպաստի մանկական կինոյի զարգացմանը, երեխաների հայրենասիրական դաստիարակությանը և աշխարհայացքի ընդլայնմանը, նրանց ժամանցի և հանգստի կազմակերպմանը:
Ծրագրի նպատակն է`
1. երեխաների ստեղծագործական ներուժի բացահայտումը և խթանումը,
2. երեխաներին մշակութային մասնագիտական ուսուցման և գեղագիտական դաստիարակության պետական աջակցության ցուցաբերում,
3. արվեստի և մշակույթի ոլորտներում բազմակողմանի և մասնագիտական գիտելիքների ուսուցանումը,
4. արվեստի բնագավառում ստեղծագործող շնորհալի երեխաների ներգրավումը
5. երիտասարդ սերնդի արվեստների և արհեստների ուսուցման ապահովումը
6. նպաստել երեխաների աշխարհայացքի զարգացմանը, հայրենասիրական դաստիարակությանը, գեղագիտական ճաշակի ձևավորմանը և սոցիալապես անապահով խավի երեխաների ազգային արվեստին ու մշակութային ժառանգության հաղորդակցմանը:
Ծրագրի խնդիրն է`
1. գեղարվեստական կրթության մատչելիության ապահովումը` «Երաժշտական և արվեստի դպրոցներում ազգային, լարային և փողային նվագարանների գծով ուսուցում» ծրագրի շրջանակում ուսման վարձավճարների փոխհատուցման շարունակականությամբ,
2. գեղարվեստական կրթական հաստատությունների բնականոն գործունեության ապահովումը` նյութատեխնիկական բազայի և երաժշտական գործիքների համալրմամբ, ուսումնամեթոդական աշխատանքների իրականացմամբ, ուսումնական նոր ծրագրերի և դասագրքերի մշակմամբ,
3. ուսուցման մատչելիության ապահովում արտադպրոցական գեղարվեստական դաստիարակության շրջանակներում` մասնավորապես սահմանափակ կարողություններ ունեցող, սոցիալապես անապահով, առանց ծնողական խնամքի մնացած և իրավախախտում կատարած անչափահաս երեխաների մշակութային կրթության ապահովմամբ,
4. երեխաների բազմաբովանդակ հանգստի, ժամանցի և մշակութային կյանքի կազմակերպումը,
5. երեխաների ստեղծագործական ներուժի վերարտադրման և զարգացման պայմանների ստեղծումը,
6. ազգային և համաշխարհային մշակութային արժեքներին, ժողովրդական արվեստի լավագույն նմուշներին, դասական և ժամանակակից արվեստին հաղորդակցումը,
7. տաղանդավոր երեխաների ու երիտասարդների բացահայտումը, նրանց կրթության և ստեղծագործական ունակությունների զարգացման ու ինքնադրսևորման համար պայմանների ապահովումը,
8. մրցույթների, փառատոների, ցուցահանդեսների, համերգների, «վարպետ-դասարանների» և այլ միջոցառումների կազմակերպումը.
9. շնորհալի երեխաների բացահայտումը և հետագա ուսուցման գործընթացում աջակցության ցուցաբերումը, այդ թվում` համապատասխան խորացված մշակութային նախնական մասնագիտական կրթություն ստանալու պայմանների ստեղծումը:
ՀՀ ոստիկանության կողմից հանցավորության դեմ պայքարի ուղղությամբ իրականացվող խնդիրներից է հանդիսանում ինչպես անչափահասների կողմից, այնպես էլ նրանց նկատմամբ կատարվող հանցագործությունների և այլ իրավախախտումների կանխարգելման և բացահայտման ուղղությամբ տարվող աշխատանքների կազմակերպումն ու իրականացումը:
Անչափահասների շրջանում իրականացվող կանխարգելման աշխատանքները բարելավելու նպատակով Հայաստանի Հանրապետությունում երեխայի իրավունքների պաշտպանության 2004-2015 թթ. ազգային ծրագրի շրջանակներում ՀՀ ոստիկանության ԱԳ ծառայության և «Փրոջեքթ Հարմոնի», «Վորլդ Վիժըն» միջազգային հասարակական կազմակերպությունների հետ համատեղ Երևան, Վանաձոր, Գյումրի, Թումանյան, Իջևան, Ճամբարակ, Թալին և Կապան քաղաքներում շեղվող վարքագիծ դրսևորող անչափահասների համար բացվել են համայնքային վերականգնողական կենտրոններ, որոնք աննախադեպ են այն առումով, որ այս հաստատությունում ոստիկանը, սոցիալական աշխատողը, հոգեբանը և կենտրոնի աշխատանքներում ընդգրկված կամավորները միասին լայնածավալ աշխատանքներ են իրականացնում իրավախախտ անչափահասների հետ:
Կենտրոնների հիմնական խնդիրն այն է, որ իրավախախտ անչափահասները տեղափոխվեն այնպիսի միջավայր, որտեղ կարևորվում են բարոյականությունը, մարդկային արժեքները, պատասխանատվությունը: Վերջիններիս հնարավորություն է ընձեռվում` զինվելու հասարակության լիարժեք անդամ դառնալու համար անհրաժեշտ հմտություններով:
Ներկայում օրինազանց անչափահասների նկատմամբ` ելնելով վերջինների կողմից կատարված օրինախախտման աստիճանից, ցուցաբերվում է այլ մոտեցում. նրանց մի մասն ուղղորդվում է համայնքային վերականգնողական կենտրոններ:
Հարկ է նշել, որ վերականգնողական կենտրոններ է ուղղորդվել 476 անչափահաս, այդ թվում 420-ի նկատմամբ իրականացված աշխատանքները դրական արդյունք են տվել:
Իրականացվող աշխատանքներն ավելի արդյունավետ դարձնելու նպատակով անհրաժեշտ է ընդլայնել համայնքային վերականգնողական կենտրոնների ցանցը, ինչը հնարավորություն կտա վերոհիշյալ անչափահասների շրջանում աշխատանքներ իրականացնել նաև հանրապետության այլ համայնքներում:
Վերլուծելով անչափահասների կողմից կատարված իրավախախտումների կանխարգելմանն ուղղված աշխատանքների արդյունքները, պետք է փաստել, որ դրանք դրական արդյունքներ են տվել, սակայն դեռևս բավարար չեն իրավախախտ անչափահասների խնդիրները լիովին լուծելու համար:
ՀՀ ոստիկանության կողմից առաջարկվել է որպես միջանկյալ օղակ 14-18 տարեկան արական սեռի դժվար դաստիարակվող անչափահասների համար ստեղծել հատուկ ուսումնադաստիարակչական հաստատություն, քանի որ որոշ անչափահասների հետ իրականացվող կանխարգելիչ աշխատանքներն արդյունավետ դարձնելու համար անհրաժեշտ եմ հատուկ պայմաններ` վերապատրաստված և իրավախախտ անչափահասների հետ աշխատելու փորձ ունեցող մանկավարժներ ու դաստիարակներ: Նշված աշխատանքները կնպաստեն ինչպես իրավախախտ անչափահասների դաստիարակությանը, այնպես էլ նրանց կողմից կատարվող կրկնահանցագործությունների նվազեցմանը:
IV. ԵՐԵԽԱՆԵՐԻ ԻՐԱՎՈՒՆՔՆԵՐԻ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ՈԼՈՐՏՈՒՄ 2012 ԹՎԱԿԱՆԻՆ ՆԱԽԱՏԵՍՎՈՂ ՄԻՋՈՑԱՌՈՒՄՆԵՐԸ
2012 թվականի ընթացքում իրականացվելու են երեխաների իրավունքների պաշտպանության, նրանց կյանքի որակի բարելավմանն ուղղված միջոցառումներ: Երեխաների իրավունքների պաշտպանության ոլորտում 2012 թվականի տարեկան ծրագրով նախատեսվող միջոցառումները բխում են երեխաների իրավունքների և շահերի պաշտպանությունից` նրանց խնամքի, բուժման և դաստիարակության համար նպաստավոր պայմանների ստեղծման, ֆիզիկական և մտավոր բնականոն զարգացման, հոգեբանական վերականգնման և արդյունավետ սոցիալականացման նպատակով:
Հավելված N 2
ՀՀ կառավարության
2011 թվականի սեպտեմբերի 29-ի
նիստի N 38 արձանագրային
որոշման
ԵՐԵԽԱՅԻ ԻՐԱՎՈՒՆՔՆԵՐԻ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅԱՆ 2012 ԹՎԱԿԱՆԻ ՏԱՐԵԿԱՆ ԾՐԱԳՐՈՎ ՆԱԽԱՏԵՍՎԱԾ ՄԻՋՈՑԱՌՈՒՄՆԵՐԻ ՑԱՆԿ
._________________________________________________________________________.
|N/N|Միջոցառման անվանումը|Պատասխանատու|Ակնկալվող |Կատար- |Ֆինանսա- |
|ը/կ| |կատարողը |արդյունքները |ման |վորման |
| | | | |ժամկետը|աղբյուրը |
|___|____________________|____________|_________________|_______|_________|
| 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 |
|___|____________________|____________|_________________|_______|_________|
|1. |Երեխաների շուրջօրյա |Հայաստանի |ՀՀ աշխատանքի և |2012 թ.|Հայաստանի|
| |խնամքի |Հանրապետու- |սոցիալական |ընթաց- |Հանրապե- |
| |ծառայություններ |թյան |հարցերի |քում |տության |
| | |աշխատանքի և |նախարարության | |պետական |
| | |սոցիալական |համակարգի 7 | |բյուջե |
| | |հարցերի |մանկատանը կխնամվի| | |
| | |նախարարու- |790 երեխա | | |
| | |թյուն | | | |
|___|____________________|____________|_________________|_______|_________|
|2. |Երեխաների գիշերօթիկ |Հայաստանի |ՀՀ աշխատանքի և |2012 թ.|Հայաստանի|
| |խնամքի և |Հանրապետու- |սոցիալական |ընթաց- |Հանրապե- |
| |պաշտպանության |թյան |հարցերի |քում |տության |
| |ծառայություններ |աշխատանքի և |նախարարության | |պետական |
| | |սոցիալական |համակարգի 8 | |բյուջե |
| | |հարցերի |գիշերօթիկ | | |
| | |նախարարու- |հաստատությունում | | |
| | |թյուն |կխնամվի 800 երեխա| | |
|___|____________________|____________|_________________|_______|_________|
|3. |Ռիսկի գոտում |Հայաստանի |Հայաստանի |2012 թ.|Հայաստանի|
| |հայտնված երեխաներին |Հանրապետու- |Հանրապետության |ընթաց- |Հանրապե- |
| |սոցիալական |թյան |աշխատանքի և |քում |տության |
| |հոգածության |աշխատանքի և |սոցիալական | |պետական |
| |ծառայություններ |սոցիալական |հարցերի | |բյուջե |
| | |հարցերի |նախարարության | | |
| | |նախարարու- |համակարգի | | |
| | |թյուն |երեխաների | | |
| | | |սոցիալական | | |
| | | |հոգածության 2 | | |
| | | |կենտրոնում 200 | | |
| | | |երեխայի | | |
| | | |կտրամադրվեն | | |
| | | |համապատասխան | | |
| | | |ծառայություններ | | |
|___|____________________|____________|_________________|_______|_________|
|4. |Հայաստանի |Հայաստանի |«Պետական |2012 թ.|Հայաստանի|
| |Հանրապետության |Հանրապետու- |աջակցություն |ընթաց- |Հանրապե- |
| |մանկական |թյան |Հայաստանի |քում |տության |
| |խնամակալական |աշխատանքի և |Հանրապետության | |պետական |
| |կազմակերպությունների|սոցիալական |մանկական | |բյուջե |
| |շրջանավարտներին |հարցերի |խնամակալական | | |
| |աջակցություն և |նախարարու- |կազմակերպություն-| | |
| |խորհրդատվություն |թյուն |ների | | |
| | | |շրջանավարտներին» | | |
| | | |ծրագրի | | |
| | | |շրջանակներում | | |
| | | |աջակցություն | | |
| | | |կտրամադրվի 40 | | |
| | | |շահառուի: | | |
|___|____________________|____________|_________________|_______|_________|
|5. |Հայաստանի |Հայաստանի |Ծրագրի |2012 թ.|Հայաստանի|
| |Հանրապետության |Հանրապետու- |շրջանակներում |ընթաց- |Հանրապե- |
| |մանկական |թյան |ընտանիք |քում |տության |
| |խնամակալական |աշխատանքի և |կվերադառնա 40 | |պետական |
| |կազմակերպություննե- |սոցիալական |երեխա, | |բյուջե |
| |րում խնամվող |հարցերի |կկանխարգելվի 10 | | |
| |երեխաներին |նախարարու- |երեխայի մուտքը | | |
| |ընտանիքներ |թյուն |հաստատություններ | | |
| |վերադարձնելու | | | | |
| |ծառայություններ | | | | |
| |(բեռնաթափում) | | | | |
|___|____________________|____________|_________________|_______|_________|
|6. |Երեխաների խնամքի |Հայաստանի |Տավուշի մարզում |2012 թ.|Հայաստանի|
| |ցերեկային |Հանրապետու- |«Հույսի կամուրջ» |ընթաց- |Հանրապե- |
| |կենտրոնների կողմից |թյան |ՀԿ-ի 4 ցերեկային |քում |տության |
| |դժվար իրավիճակներում|աշխատանքի և |կենտրոնում` | |պետական |
| |գտնվող երեխաների |սոցիալական |Դիլիջանի, | |բյուջե |
| |սոցիալական |հարցերի |Իջևանի, | | |
| |հոգածության |նախարարու- |Նոյեմբերյանի, | | |
| |ծառայություններ |թյուն |Բերդի և նրանց | | |
| | | |հարակից գյուղերի`| | |
| | | |հաշմանդամություն | | |
| | | |կամ | | |
| | | |սոցիալ-հոգեբանա- | | |
| | | |կան խնդիրներ և | | |
| | | |հատուկ կարիքներ | | |
| | | |ունեցող շուրջ 250| | |
| | | |երեխայի մատուցվող| | |
| | | |ծառայությունների | | |
| | | |համար կտրամադրվի | | |
| | | |աշխատավարձ: | | |
|___|____________________|____________|_________________|_______|_________|
|7. |Հայաստանի |Հայաստանի |Խնամատար |2012 թ.|Հայաստանի|
| |Հանրապետությունում |Հանրապետու- |ընտանիքներում |ընթաց- |Հանրապե- |
| |խնամատար ընտանիքի |թյան |կիրականացվի 25 |քում |տության |
| |ինստիտուտի ներդրման |աշխատանքի և |երեխայի խնամքը | |պետական |
| |ծառայություններ: |սոցիալական | | |բյուջե |
| | |հարցերի | | | |
| | |նախարարու- | | | |
| | |թյուն | | | |
|___|____________________|____________|_________________|_______|_________|
|8. |Մանկատներում խնամվող|Հայաստանի |Մանկատներում |2012 թ.|Հայաստանի|
| |դպրոցահասակ |Հանրապետու- |խնամվող |ընթաց- |Հանրապե- |
| |երեխաներին դրամական |թյան |դպրոցահասակ` 7-18|քում |տության |
| |աջակցության |աշխատանքի և |տարեկան 264 | |պետական |
| |տրամադրում: |սոցիալական |երեխայի | |բյուջե |
| | |հարցերի |կտրամադրվի մանր | | |
| | |նախարարու- |ծախսերի համար | | |
| | |թյուն |նախատեսված | | |
| | | |գումար (գրպանի | | |
| | | |ծախս): | | |
|___|____________________|____________|_________________|_______|_________|
|9. |Հայաստանի |Հայաստանի |Ծրագրի |2011 թ.|Հայաստանի|
| |Հանրապետության |Հանրապետու- |շահառուներին |ընթաց- |Հանրապե- |
| |մանկական |թյան |կտրամադրվի |քում |տության |
| |խնամակալական |աշխատանքի և |կրթաթոշակ և | |պետական |
| |կազմակերպությունների|սոցիալական |միանվագ դրամական | |բյուջե |
| |շրջանավարտներին |հարցերի |օգնություն: | | |
| |կրթաթոշակի և |նախարարու- | | | |
| |միանվագ դրամական |թյուն | | | |
| |օգնության | | | | |
| |տրամադրում: | | | | |
|___|____________________|____________|_________________|_______|_________|
|10.|Կենսաբանական |Հայաստանի |Կենսաբանական 50 |2012 թ.|Հայաստանի|
| |ընտանիքներ |Հանրապետու- |ընտանիքի |ընթաց- |Հանրապե- |
| |տեղափոխված երեխաների|թյան |կտրամադրվի |քում |տության |
| |ընտանիքներին |աշխատանքի և |դրամական | |պետական |
| |դրամական |սոցիալական |օժանդակություն | |բյուջե |
| |օժանդակության փաթեթի|հարցերի | | | |
| |տրամադրում: |նախարարու- | | | |
| | |թյուն | | | |
|___|____________________|____________|_________________|_______|_________|
|11.|Երեխաների տվյալների |Հայաստանի |Կապահովվի ՀՀ |2012 թ.|Հայաստանի|
| |«Մանուկ» |Հանրապետու- |որդեգրման ենթակա |ընթաց- |Հանրապե- |
| |տեղեկատվական |թյան |երեխաների և |քում |տության |
| |համակարգի վարման, |աշխատանքի և |որդեգրողի | |պետական |
| |սպասարկման և |սոցիալական |թեկնածուների | |բյուջե |
| |տեղեկատվության |հարցերի |տվյալների | | |
| |տրամադրման |նախարարու- |մուտքագրումը | | |
| |ծառայություններ: |թյուն |(շուրջ 600 | | |
| | | |մուտքագրում): | | |
|___|____________________|____________|_________________|_______|_________|
|12.|Հայաստանի |Հայաստանի |Կապահովվի առանց |2012 թ.|ֆինանսա- |
| |Հանրապետությունում |Հանրապետու- |ծնողական խնամքի |ընթաց- |վորում չի|
| |առանց ծնողական |թյան |մնացած երեխաների |քում |պահանջ- |
| |խնամքի մնացած |աշխատանքի և |կենտրոնացված | |վում |
| |երեխաների |սոցիալական |հաշվառումը: | | |
| |կենտրոնացված |հարցերի | | | |
| |հաշվառման |նախարարու- | | | |
| |իրականացում: |թյուն | | | |
|___|____________________|____________|_________________|_______|_________|
|13.|Հայաստանի |Հայաստանի |Կապահովվի առանց |2012 թ.|ֆինանսա- |
| |Հանրապետությունում |Հանրապետու- |ծնողական խնամքի |ընթաց- |վորում չի|
| |«Առանց ծնողական |թյան |մնացած երեխաների |քում |պահանջ- |
| |խնամքի մնացած |աշխատանքի և |թվին պատկանող | |վում |
| |երեխաներին բնակարան |սոցիալական |անձանց | | |
| |տրամադրելու կարգի» |հարցերի |բնակարաններ | | |
| |համաձայն առանց |նախարարու- |տրամադրելու | | |
| |ծնողական խնամքի |թյուն |նպատակով | | |
| |մնացած երեխաների | |կենտրոնացված | | |
| |թվին պատկանող անձանց| |հաշվառումը: | | |
| |բնակարաններ | | | | |
| |տրամադրելու նպատակով| | | | |
| |կենտրոնացված | | | | |
| |հաշվառման | | | | |
| |իրականացում: | | | | |
|___|____________________|____________|_________________|_______|_________|
|14.|«Կյանքի դժվարին |Հայաստանի |Կապահովվի «Կյանքի|2012 թ.|Միջազգա- |
| |իրավիճակներում |Հանրապետու- |դժվարին |ընթաց- |յին |
| |գտնվող երեխաների» |թյան |իրավիճակներում |քում |կազմակեր-|
| |տեղեկատվական |աշխատանքի և |գտնվող երեխաների»| |պություն-|
| |համակարգի |սոցիալական |տեղեկատվական | |ներ |
| |շահագործման և |հարցերի |համակարգի | | |
| |վարման նպատակով |նախարարու- |շահագործումը: | | |
| |աջակցություն «Նորք» |թյուն | | | |
| |տեղեկատվավերլուծական| | | | |
| |կենտրոն» ՓԲԸ-ին: | | | | |
|___|____________________|____________|_________________|_______|_________|
|15.|Մոր և մանկան |Հայաստանի |- Կիրականացվի |2004- |Հայաստանի|
| |առողջության |Հանրապետու- |մինչև 18 տարեկան|2015 թթ|Հանրապե- |
| |պահպանման պետական |թյան |երեխաների | |տության |
| |նպատակային ծրագիր: |առողջապահու-|հիվանդությունների| |պետական |
| |Պետության կողմից |թյան |կանխարգելում և | |բյուջե |
| |երաշխավորված |նախարարու- |բուժում | | |
| |երեխաների անվճար |թյուն |(հիվանդանոցային | | |
| |բուժօգնություն և | |և ամբուլատոր- | | |
| |սպասարկում. | |պոլիկլինիկական)` | | |
| |. 0-18 տարեկան | |պետական | | |
| |երեխաների ամբուլատոր| |նպատակային | | |
| |պոլիկլինիկական | |ծրագրերի | | |
| |բուժօգնություն և | |շրջանակներում: | | |
| |սկրինինգ | | | | |
| |. 0-7 տարեկան և | |- Սահմանված |2012 թ.| |
| |սոցիալապես անապահով | |տարիքային խմբերի |ընթաց- | |
| |ու հատուկ խմբերում | |բերանի խոռոչի |քում | |
| |ընդգրկված երեխաների | |կանխարգելում: | | |
| |հիվանդանոցային | |- Հիպոթիրեոզի, |2012 թ.| |
| |բուժօգնություն | |ֆենիլկետոնուրիա- |ընթաց- | |
| |. երեխաների | |յի, բնածին |քում | |
| |ստոմատոլոգիական | |խլության և | | |
| |խնդիրների | |անհասության | | |
| |կանխարգելման (6 | |ռետինոպաթիայի | | |
| |տարեկան և 12 | |վաղ ախտորոշման | | |
| |տարեկան) ծրագիր | |և դրանց | | |
| |. 0-8, 12 տարեկան և | |հետևանքով | | |
| |սոցիալապես անապահով | |առաջացող | | |
| |ու հատուկ խմբերում | |հաշմանդամության | | |
| |ընդգրկված երեխաների | |կանխարգելման | | |
| |ստոմատոլոգիական | |նպատակով | | |
| |մասնագիտացված | |հանրապետության | | |
| |բուժօգնություն | |ծննդատներում | | |
| |. Նորածնային | |կիրականացվի |2012 թ.| |
| |սկրինինգի ծրագիր | |նորածինների |ընթաց- | |
| |. 15 տարեկան | |սկրինինգ: |քում | |
| |աղջիկների | |- 15 տարեկան | | |
| |վերարտադրողական | |աղջիկների | | |
| |առողջության | |վերարտադրողական | | |
| |գնահատման ծրագիր: | |մեկնարկային | | |
| | | |առողջության | | |
| | | |համալիր | | |
| | | |գնահատում և | | |
| | | |հայտնաբերված |2012 թ.| |
| | | |հիվանդությունների|ընթաց- | |
| | | |բուժում |քում | |
|___|____________________|____________|_________________|_______|_________|
|16.|0-7 տարեկան |Հայաստանի |Երեխաների |2012 թ.|Հայաստանի|
| |երեխաների |Հանրապետու- |հիվանդանոցային |ընթաց- |Հանրապե- |
| |հիվանդանոցային |թյան |բուժօգնության |քում |տության |
| |բուժօգնության |առողջապահու-|մատչելիության | |պետական |
| |ապահովման ծրագրի |թյան |բարելավում | |բյուջե |
| |շարունակական |նախարարու- | | | |
| |իրականացում |թյուն | | | |
|___|____________________|____________|_________________|_______|_________|
|17.|Երեխաների |Հայաստանի |Երեխաների համար |2012 թ.|Հայաստանի|
| |առողջության |Հանրապետու- |առողջության |ընթաց- |Հանրապե- |
| |առաջնային պահպանման |թյան |առաջնային |քում |տության |
| |ծրագրի շարունակական |առողջապահու-|պահպանման | |պետական |
| |իրականացում |թյան |ծառայությունների | |բյուջե |
| | |նախարարու- |մատչելիության | | |
| | |թյուն |ապահովում | | |
|___|____________________|____________|_________________|_______|_________|
|18.|Իմունականխարգելման |Հայաստանի |Երեխաների |2012 թ.|Հայաստանի|
| |ազգային ծրագրի |Հանրապետու- |պատվաստումներով |ընթաց- |Հանրապե- |
| |շրջանակներում |թյան |ընդգրկվածության |քում |տության |
| |նախատեսված |առողջապահու-|նպատակային | |պետական |
| |միջոցառումների |թյան |ցուցանիշների | |բյուջե, |
| |իրականացում |նախարարու- |ապահովում, | |միջազգա- |
| | |թյուն |կառավարելի | |յին |
| | | |հիվանդությունների| |կազմակեր-|
| | | |կանխարգելում | |պություն |
|___|____________________|____________|_________________|_______|_________|
|19.|Մանկաբարձագինեկոլո- |Հայաստանի |Հղիների և |2012 թ.|Հայաստանի|
| |գիական |Հանրապետու- |ծննդաբերողների |ընթաց- |Հանրապե- |
| |հիվանդանոցային |թյան |համար |քում |տության |
| |բուժօգնության |առողջապահու-|բուժօգնության | |պետական |
| |(ծննդօգնության |թյան |մատչելիության | |բյուջե |
| |պետական |նախարարու- |ապահովում | | |
| |հավաստագրի ներդրման)|թյուն | | | |
| |ծրագրի իրականացում | | | | |
|___|____________________|____________|_________________|_______|_________|
|20.|«Ներառական |Հայաստանի |Հատուկ կրթության |2012 թ.|Հայաստանի|
| |կրթություն» ծրագրի |Հանրապետու- |կարիք ունեցող |ընթաց- |Հանրապե- |
| |իրականացում 64 |թյան |երեխաների համար |քում |տության |
| |դպրոցներում |կրթության և |կապահովվեն | |պետական |
| | |գիտության |կրթության | |բյուջե, |
| | |նախարարու- |մատչելիություն և | |Միջազգա- |
| | |թյուն, ՀՀ |հավասար | |յին և |
| | |մարզպետարան-|պայմաններ, մտավոր| |հասարակա-|
| | |ներ, Երևանի |և ֆիզիկական | |կան |
| | |քաղաքապետա- |թերություններով | |կազմակեր-|
| | |րան |երեխաների համար | |պություն-|
| | | |64 հանրակրթական | |ներ |
| | | |դպրոցներում | | |
| | | |կիրականացվի | | |
| | | |ներառական | | |
| | | |կրթություն | | |
|___|____________________|____________|_________________|_______|_________|
|21.|Երևանի |Հայաստանի |Կբացահայտվեն ու |2012 թ.|Հայաստանի|
| |բժշկահոգեբանամանկա- |Հանրապետու- |կգնահատվեն 3-18 |ընթաց- |Հանրապե- |
| |վարժական գնահատման |թյան |տարեկան |քում |տության |
| |կենտրոնի ու նրա 2 |կրթության և |ֆիզիկական, մտավոր| |պետական |
| |մասնաճյուղերի |գիտության |և (կամ) հոգեկան | |բյուջե, |
| |կարողությունների |նախարարու- |զարգացման | |Միջազգա- |
| |զարգացում |թյուն |խնդիրներ ունեցող | |յին և |
| | | |երեխաների կրթական| |հասարակա-|
| | | |կարիքները, | |կան |
| | | |կրթության մեջ | |կազմակեր-|
| | | |ներառման նպատակով| |պություն-|
| | | |նրանց կտրվեն | |ներ |
| | | |համապատասխան | | |
| | | |եզրակացություն- | | |
| | | |ներ: | | |
|___|____________________|____________|_________________|_______|_________|
|22.|Նախադպրոցական |ՀՀ |Կապահովվի |2012 թ.|Հայաստանի|
| |կրթության զարգացման |մարզպետարան-|նախադպրոցական |ընթաց- |Հանրապե- |
| |ծրագրի իրականացում` |ներ |կրթության |քում |տության |
| |. 0-6 տարեկանների | |մատչելիությունը, | |պետական |
| |նախադպրոցական | |հանրապետության 8 | |բյուջե, |
| |կրթության | |մարզերում | |Միջազգա- |
| |չափորոշիչների | |կներդրվի | |յին և |
| |մշակում, | |այլընտրանքային | |հասարակա-|
| |. նախադպրոցական | |ծառայությունների | |կան |
| |կրթության | |փորձնական ծրագիր,| |կազմակեր-|
| |չափորոշիչների հիման | |նախադպրոցական | |պություն-|
| |վրա | |կրթության մեջ 5-6| |ներ |
| |ուսումնամեթոդական | |տարեկանների | | |
| |ձեռնարկների մշակում | |ընդգրկվածությունը| | |
| |և հրատարակում, | |կմեծանա տարեկան | | |
| |. ռազմավարական | |շուրջ 7%-ով: | | |
| |ծրագրի իրականացում 8| | | | |
| |մարզերում | | | | |
|___|____________________|____________|_________________|_______|_________|
|23.|Դպրոցական |Հայաստանի |Հանրակրթական |2012 թ.|Հայաստանի|
| |օլիմպիադայի |Հանրապետու- |դպրոցների |ընթաց- |Հանրապե- |
| |կազմակերպում (15 |թյան |աշակերտների համար|քում |տության |
| |առարկաներից |կրթության և |կկազմակերպվեն | |պետական |
| |հանրապետական |գիտության |հանրապետական | |բյուջե |
| |օլիմպիադաների |նախարարու- |օլիմպիադաներ 15 | |41565.0 |
| |կազմակերպում և 6 |թյուն |առարկաներից, իսկ | |հազ. դրամ|
| |առարկայից միջազգային| |լավագույնները | | |
| |օլիմպիադայի | |կմասնակցեն 6 | | |
| |մասնակցություն) | |առարկաներից | | |
| | | |միջազգային | | |
| | | |օլիմպիադաների | | |
|___|____________________|____________|_________________|_______|_________|
|24.|«Դպրոցականների օրվա |Հայաստանի |Հանրակրթական |2012 թ.|Հայաստանի|
| |ռեժիմի կազմակերպման |Հանրապետու- |դպրոցների |ընթաց- |Հանրապե- |
| |հիգիենիկ պահանջներ» |թյան |սովորողների, |քում |տության |
| |ձեռնարկի հրատարակում|կրթության և |ուսուցիչների, | |պետական |
| | |գիտության |ուսումնադաստիա- | |բյուջե |
| | |նախարարու- |րակչական | | |
| | |թյուն |գործընթացի | | |
| | | |կազմակերպիչների | | |
| | | |և ծնողների | | |
| | | |շրջանում | | |
| | | |կբարձրանա | | |
| | | |իրազեկվածությունը| | |
| | | |երեխայի | | |
| | | |իրավունքների | | |
| | | |հարցերի | | |
| | | |վերաբերյալ | | |
|___|____________________|____________|_________________|_______|_________|
|25.|«Ճանաչիր քո |ՀՀ |Երեխաների և |2012 թ.|Հայաստանի|
| |իրավունքները» |կրթության և |նախադպրոցական |ընթաց- |Հանրապե- |
| |ձեռնարկի հրատարակում|գիտության |հաստատությունների|քում |տության |
| | |նախարարու- |դաստիարակների | |պետական |
| | |թյուն |շրջանում | |բյուջե |
| | | |կբարձրանա | | |
| | | |իրազեկվածությունը| | |
| | | |երեխայի | | |
| | | |իրավունքների | | |
| | | |հարցերի | | |
| | | |վերաբերյալ | | |
|___|____________________|____________|_________________|_______|_________|
|26.|Հանրակրթական |Հայաստանի |Հանրապետության |2012 թ.|Հայաստանի|
| |դպրոցների 8-11-րդ |Հանրապետու- |դպրոցականներին |ընթաց- |Հանրապե- |
| |դասարաններում «Առողջ|թյան |կուսուցանվի առողջ|քում |տության |
| |ապրելակերպ» |կրթության և |ապրելակերպի | |պետական |
| |դասընթացի |գիտության |գիտելիքներ, | |բյուջե, |
| |իրականացում |նախարարու- |սովորողները ձեռք | |Միջազգա- |
| | |թյուն |կբերեն կյանքի | |յին և |
| | | |հմտություններ | |հասարակա-|
| | | | | |կան |
| | | | | |կազմակեր-|
| | | | | |պություն-|
| | | | | |ներ |
|___|____________________|____________|_________________|_______|_________|
|27.|Դպրոցականների |Հայաստանի |Ամառային ճամբար- |հուլիս-|Հայաստանի|
| |ամառային հանգստի |Հանրապետու- |ներում ու |օգոստոս|Հանրապե- |
| |կազմակերպում |թյան |հանգստյան տներում| |տության |
| | |կրթության և |կկազմակերպվի | |պետական |
| | |գիտության |շուրջ 2556 | |բյուջե |
| | |նախարարու- |երեխաների | |202603.9 |
| | |թյուն |ամառային հանգիստը| |հազ. դրամ|
|___|____________________|____________|_________________|_______|_________|
|28.|Դպրոցականների |Հայաստանի |Հանրակրթական |2012 թ.|Հայաստանի|
| |սպարտակիադաների |Հանրապետու- |դպրոցների շուրջ |ընթաց- |Հանրապե- |
| |կազմակերպում |թյան |4500 աշակերտների |քում |տության |
| | |կրթության և |համար կանցկացվեն | |պետական |
| | |գիտության |ամենամյա | |բյուջե |
| | |նախարարու- |հանրապետական | |35.000.0 |
| | |թյուն |սպորտային խաղեր 7| |հազ. դրամ|
| | | |մարզաձևերով: | | |
| | | |Մարզական խաղերի | | |
| | | |միջմարզային և | | |
| | | |հանրապետական | | |
| | | |փուլերին | | |
| | | |կմասնակցեն շուրջ | | |
| | | |2650 աշակերտներ: | | |
|___|____________________|____________|_________________|_______|_________|
|29.|Դպրոցականների |Հայաստանի |Հանրապետության |2012 թ.|Միջազգա- |
| |գեղարվեստական |Հանրապետու- |բոլոր մարզերում |ընթաց- |յին և |
| |ստեղծագործության |թյան |կկազմակերպվեն |քում |հասարակա-|
| |փառատոնի |կրթության և |դպրոցականների | |կան |
| |կազմակերպում |գիտության |գեղագիտական | |կազմակեր-|
| | |նախարարու- |ստեղծագործության | |պություն-|
| | |թյուն |մրցույթ- | |ներ |
| | | |փառատոներ, | | |
| | | |նկարչական | | |
| | | |հանրապետական ու | | |
| | | |միջազգային | | |
| | | |մրցույթներ | | |
|___|____________________|____________|_________________|_______|_________|
|30.|Երաժշտական և |Հայաստանի |ՀՀ 144 երաժշտական|2012 թ.|Հայաստանի|
| |արվեստի դպրոցներում |Հանրապետու- |և արվեստի |ընթաց- |Հանրապե- |
| |«Ազգային, լարային, |թյան |դպրոցների |քում |տության |
| |փողային նվագարանների|մշակույթի |ազգային, փողային | |պետական |
| |գծով ուսուցում» |նախարարու- |և լարային | |բյուջե |
| |ծրագրի իրականացում: |թյուն |նվագարանների | | |
| | | |բաժինների 2443 | | |
| | | |սովորող կստանան | | |
| | | |ուսման | | |
| | | |վարձավճարների | | |
| | | |փոխհատուցում, | | |
| | | |ինչը կնպաստի | | |
| | | |գեղարվեստական | | |
| | | |կրթության | | |
| | | |մատչելիության | | |
| | | |ապահովմանը, | | |
| | | |կրթական | | |
| | | |հաստատությունների| | |
| | | |պահպանմանը և | | |
| | | |մշակույթի ոլորտի | | |
| | | |հետագա | | |
| | | |մասնագետներով | | |
| | | |համալրմանը: | | |
|___|____________________|____________|_________________|_______|_________|
|31.|Պատանի |Հայաստանի |Պատանի |2012 թ.|Հայաստանի|
| |ստեղծագործողների |Հանրապետու- |ստեղծագործողների |ընթաց- |Հանրապե- |
| |համար մրցույթների, |թյան |համար |քում |տության |
| |փառատոների, |մշակույթի |մրցույթների, | |պետական |
| |ցուցահանդեսների |նախարարու- |փառատոների, | |բյուջե |
| |կազմակերպում |թյուն |ցուցահանդեսների | | |
| | | |կազմակերպմամբ | | |
| | | |կբացահայտվեն | | |
| | | |շնորհալի | | |
| | | |երեխաներ, որոնց | | |
| | | |հետագա ուսուցման | | |
| | | |գործընթացում և | | |
| | | |ստեղծագործական | | |
| | | |գործունեությանը | | |
| | | |կցուցաբերվի | | |
| | | |աջակցություն: | | |
|___|____________________|____________|_________________|_______|_________|
|32.|Գեղարվեստական |Հայաստանի |Մանկական |2012 թ.|Հայաստանի|
| |գրականության, |Հանրապետու- |գրականության |ընթաց- |Հանրապե- |
| |մանկական |թյան |հրատարակումը |քում |տության |
| |գրադարանների |մշակույթի |կնպաստի | |պետական |
| |զարգացման նպատակային|նախարարու- |մանուկների | |բյուջե |
| |ծրագրեր, մանկական |թյուն |աշխարհայացքի | | |
| |գեղարվեստական գրքերի| |ձևավորմանը, | | |
| |հրատարակում, | |հայրենասիրական | | |
| |գրադարանային ֆոնդի | |դաստիարակությանը,| | |
| |համալրում | |ազգային և | | |
| | | |համամարդկային | | |
| | | |արժեքների | | |
| | | |սերմանմանը, | | |
| | | |գրադարանների | | |
| | | |մանկական | | |
| | | |գրականության | | |
| | | |համալրմանը: | | |
|___|____________________|____________|_________________|_______|_________|
|33.|Մանկական կինոյի և |Հայաստանի |Մանկապատանեկան |2012 թ.|Հայաստանի|
| |թատրոնի զարգացման |Հանրապետու- |թատրոնների «Նռան |ընթաց- |Հանրապե- |
| |նպատակային ծրագրեր, |թյան |հատիկ» |քում |տության |
| |այդ թվում` |մշակույթի |հանրապետական և | |պետական |
| |Մանկապատանեկան |նախարարու- |«Թումանյանական | |բյուջե |
| |թատրոնների «Նռան |թյուն |հեքիաթի օր» | | |
| |հատիկ» հանրապետական | |տիկնիկային | | |
| |փառատոն, | |միջազգային | | |
| |«Թումանյանական | |փառատոների | | |
| |հեքիաթի օր» | |անցկացումը | | |
| |տիկնիկային | |կնպաստի | | |
| |միջազգային փառատոն, | |մանկապատանեկան | | |
| |«Հեքիաթին հյուր» | |թատրոնի | | |
| |մարզային միջոցառում | |զարգացմանը, | | |
| |գյուղական մանկահասակ| |շնորհալի | | |
| |բնակչության համար | |երեխաների | | |
| | | |հայտնաբերմանը և | | |
| | | |ստեղծագործական | | |
| | | |գործունեության | | |
| | | |խթանմանը, | | |
| | | |«Հեքիաթին հյուր» | | |
| | | |մարզային | | |
| | | |միջոցառումը | | |
| | | |հնարավորություն | | |
| | | |կտա գյուղաբնակ | | |
| | | |երեխաներին | | |
| | | |հաղորդակցվելու | | |
| | | |ազգային | | |
| | | |արժեքներին, | | |
| | | |ընդլայնել | | |
| | | |աշխարհայացքը: | | |
|___|____________________|____________|_________________|_______|_________|
|34.|Մանկապատանեկան |Հայաստանի |Մանկական |2012 թ.|Հայաստանի|
| |կինոյի և անիմացիայի|Հանրապետու- |մուլտֆիլմերի |ընթաց- |Հանրապե- |
| |փառատոն |թյան |նկարահանումը |քում |տության |
| |(«Աջակցություն |մշակույթի |կնպաստի մանկական | |պետական |
| |մանկապատանեկան |նախարարու- |կինոյի | |բյուջե |
| |միջոցառումներին») |թյուն |զարգացմանը, | | |
| |ծրագիր | |հայրենասիրական | | |
| | | |դաստիարակությանը | | |
| | | |և աշխարհայացքի | | |
| | | |ընդլայնմանը, | | |
| | | |ժամանցի և | | |
| | | |հանգստի | | |
| | | |կազմակերպմանը: | | |
|___|____________________|____________|_________________|_______|_________|
|35.|Պետական աջակցություն|Հայաստանի |ՀՀ մշակույթի |2012 թ.|Հայաստանի|
| |հատուկ կարիքներով, |Հանրապետու- |նախարարության |ընթաց- |Հանրապե- |
| |սոցիալապես անապահով |թյան |«Հաշմանդամ |քում |տության |
| |երեխաներին |մշակույթի |երեխաների հատուկ | |պետական |
| |մշակութային |նախարարու- |ստեղծագործական | |բյուջե |
| |մասնագիտական |թյուն |կենտրոն» ՊՈԱԿ-ի | | |
| |ուսուցման և | |գործունեության | | |
| |գեղագիտական | |արդյունքում | | |
| |դաստիարակության | |Երևանի 3 և | | |
| |ոլորտում` Երևանի 3,| |Վանաձորի | | |
| |Վանաձորի մասնաճյուղի| |մասնաճյուղի 2 | | |
| |2 գիշերօթիկ հատուկ | |գիշերօթիկ հատուկ | | |
| |դպրոցներում, | |դպրոցներում, | | |
| |Գյումրիի 4 | |Գյումրիի 4 | | |
| |մասնաճյուղերում, | |մասնաճյուղերում, | | |
| |Գավառում, Սպիտակում | |Սպիտակում, | | |
| |արվեստների և | |Գավառում | | |
| |արհեստների ուսուցում| |հաշմանդամ, | | |
| |(շարունակական է) | |ծնողազուրկ և | | |
| | | |սոցիալապես | | |
| | | |անապահով ավելի | | |
| | | |քան 614 երեխաներ | | |
| | | |կստանան | | |
| | | |արվեստների և | | |
| | | |արհեստների | | |
| | | |ուսուցում: | | |
|___|____________________|____________|_________________|_______|_________|
|36.|Իրավախախտումներ |Հայաստանի |ՀՀ մշակույթի |2012 թ.|Հայաստանի|
| |կատարած |Հանրապետու- |նախարարության |ընթաց- |Հանրապե- |
| |անչափահասների համար |թյան |«Իրավախախտում |քում |տության |
| |հատուկ |մշակույթի |կատարած | |պետական |
| |հաստատություններում |նախարարու- |անչափահասների | |բյուջե |
| |մշակութային |թյուն |հատուկ | | |
| |մասնագիտությունների | |ստեղծագործական | | |
| |ուսուցման | |կենտրոն» ՊՈԱԿ-ի | | |
| |կազմակերպում | |(գործում է | | |
| |(շարունակական է) | |2007 թ.) | | |
| | | |գործունեության | | |
| | | |արդյունքում | | |
| | | |քրեակատարողական | | |
| | | |հիմնարկներում և | | |
| | | |դրանցից դուրս | | |
| | | |իրավախախտում | | |
| | | |կատարած | | |
| | | |անչափահասների | | |
| | | |համար | | |
| | | |կկազմակերպվի | | |
| | | |արվեստի և | | |
| | | |արհեստների | | |
| | | |մասնագիտական | | |
| | | |ուսուցում: | | |
|___|____________________|____________|_________________|_______|_________|
|37.|Անչափահաս |Հայաստանի |կապահովվի |2012 թ.|Հայաստանի|
| |դատապարտյալների |Հանրապետու- |անչափահաս |(շարու-|Հանրապե- |
| |զբաղվածության |թյան արդարա-|դատապարտյալների |նակա- |տության |
| |ապահովում |դատության |զբաղվածությունը` |կան) |պետական |
| | |նախարարու- |նրանց համար | |բյուջե |
| | |թյուն |նախատեսված ուղղիչ| | |
| | | |հիմնարկում | | |
| | | |մասնագիտական | | |
| | | |ուսուցում | | |
| | | |կազմակերպելու և | | |
| | | |աշխատատեղեր | | |
| | | |ստեղծելու | | |
| | | |միջոցով | | |
|___|____________________|____________|_________________|_______|_________|
|38.|Պարբերական |Հայաստանի |Կկազմակերպվեն |2012 թ.|Հայաստանի|
| |մշակութային |Հանրապետու- |պարբերական |(շարու-|Հանրապե- |
| |ծրագրերի, ներառյալ |թյան |մշակութային |նակա- |տության |
| |մշակութային |արդարադատու-|ծրագրեր, ներառյալ|կան) |պետական |
| |ուսուցման և |թյան |մշակութային | |բյուջե |
| |միջոցառումների |նախարարու- |ծրագրեր և | | |
| |կազմակերպում |թյուն |միջոցառումներ` | | |
| | | |անչափահասների | | |
| | | |համար նախատեսված | | |
| | | |քրեակատարողական | | |
| | | |հիմնարկում: | | |
|___|____________________|____________|_________________|_______|_________|
|39.|Հայաստանի |Հայաստանի |Անչափահասների |2011- |Միջազգա- |
| |Հանրապետության |Հանրապետու- |կողմից կատարվող |2012 թթ|յին |
| |ոստիկանության ԱԳ |թյան |իրավախախտումների |ընթաց- |կազմակեր-|
| |ծառայության և |ոստիկանու- |և |քում |պություն-|
| |«Պրոջեքթ Հարմոնի», |թյուն |հանցագործություն-| |ներ ԱՄՆ |
| |«Վորլդ Վիժըն» | |ների թվի | |Պետտամենտ|
| |միջազգային | |նվազեցում, | | |
| |հասարակական | |իրավախախտում կամ | | |
| |կազմակերպության հետ | |հանցագործություն | | |
| |համատեղ իրականացվող | |կատարած | | |
| |համայնքային 7 | |անչափահասների | | |
| |(Երևան, Վանաձոր, | |սոցիալ-հոգեբանա- | | |
| |Գյումրի, Թումանյան, | |կան վերականգնում,| | |
| |Իջևան, Ճամբարակ, | |վերադաստիարակում | | |
| |Թալին) | | | | |
| |վերականգնողական | | | | |
| |դեպար-կենտրոններում | | | | |
| |աշխատանքների | | | | |
| |իրականացում, նոր | | | | |
| |կենտրոնների ցանցի | | | | |
| |ընդլայնում | | | | |
|___|____________________|____________|_________________|_______|_________|
|40.|Մարզական |Հայաստանի |Անչափահաս |2012 թ.|Հայաստանի|
| |առաջնությունների |Հանրապետու- |դատապարտյալների |ընթաց- |Հանրապե- |
| |անցկացում |թյան |ֆիզիկական |քում |տության |
| | |արդարադատու-|առողջության | |պետական |
| | |թյան |ամրապնդում | |բյուջե |
| | |նախարարու- | | | |
| | |թյուն | | | |
|___|____________________|____________|_________________|_______|_________|
|41.|Մարզամշակութային |Հայաստանի |Կապահովվի |2012 թ.|Միջազգա- |
| |ամսագրերի |Հանրապետու- |անչափահաս |ընթաց- |յին |
| |բաժանորդագրություն |թյան |դատապարտյալների |քում |կազմակեր-|
| | |արդարադատու-|զբաղվածությունը` | |պություն-|
| | |թյան |նրանց համար | |ներ |
| | |նախարարու- |նախատեսված | | |
| | |թյուն |«Աբովյան» | | |
| | | |քրեակատարողական | | |
| | | |հիմնարկի | | |
| | | |անչափահասներին | | |
| | | |պահելու վայրում | | |
| | | |մասնագիտական | | |
| | | |ուսուցում | | |
| | | |կազմակերպելու և | | |
| | | |աշխատատեղեր | | |
| | | |ստեղծելու միջոցով| | |
|___|____________________|____________|_________________|_______|_________|
|42.|Արհեստագործական |Հայաստանի |Կապահովվի |2012 թ.|Հայաստանի|
| |ուսուցում, այդ |Հանրապետու- |անչափահաս |ընթաց- |Հանրապե- |
| |թվում` համակարգչային|թյան |դատապարտյալների |քում |տության |
| |դասընթացների |արդարադատու-|զբաղվածությունը` | |պետական |
| |անցկացում, |թյան |մասնագիտական | |բյուջե |
| | |նախարարու- |ուսուցում | | |
| | |թյուն |կազմակերպելու և | | |
| | | |աշխատատեղեր | | |
| | | |ստեղծելու միջոցով| | |
|___|____________________|____________|_________________|_______|_________|
|43.|Արտադրական-գործնական|Հայաստանի |Կապահովվի |2012 թ.|Հայաստանի|
| |ուսուցում քարի |Հանրապետու- |անչափահաս |ընթաց- |Հանրապե- |
| |վերամշակման |թյան |դատապարտյալների |քում |տության |
| |արտադրամասում |արդարադատու-|զբաղվածությունը` | |արդարադա-|
| | |թյան |գործնական | |տության |
| | |նախարարու- |ուսուցում | |նախարա- |
| | |թյուն |կազմակերպելու և | |րության |
| | | |աշխատատեղեր | |«Աջակցու-|
| | | |ստեղծելու միջոցով| |թյուն |
| | | | | |դատապարտ-|
| | | | | |յալներին»|
| | | | | |հիմնադրամ|
|___|____________________|____________|_________________|_______|_________|
|44.|Տոնական օրերին |Հայաստանի |Կապահովվի |2012 թ.|Հայաստանի|
| |մշակութային |Հանրապետու- |անչափահաս |ընթաց- |Հանրապե- |
| |ցերեկույթների |թյան |դատապարտյալների |քում |տության |
| |կազմակերպում, |արդարադատու-|մշակութային | |պետական |
| | |թյան |դաստիարակությունը| |բյուջե |
| | |նախարարու- | | | |
| | |թյուն | | | |
|___|____________________|____________|_________________|_______|_________|
|45.|Գեղարվեստական, |Հայաստանի |Կապահովվի |2012 թ.|Հայաստանի|
| |մշակութային |Հանրապետու- |անչափահաս |ընթաց- |Հանրապե- |
| |ուսուցում, այդ |թյան |դատապարտյալների |քում |տության |
| |թվում` |արդարադատու-|զբաղվածությունը` | |պետական |
| |խեցեգործություն և |թյան |մշակութային | |բյուջե |
| |փայտի գեղարվեստական |նախարարու- |դաստիարակություն | | |
| |փորագրություն, այդ |թյուն |ապահովելու և | | |
| |շրջանակներում | |մշակութային | | |
| |մշակութային | |կյանքում | | |
| |ցուցահանդեսների | |ընդգրկելու | | |
| |կազմակերպում: | |միջոցով: | | |
._________________________________________________________________________.