ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ ՆԻՍՏԻ
ԱՐՁԱՆԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆԻՑ ՔԱՂՎԱԾՔ
29 սեպտեմբերի 2011 թվականի N 38
i
9. ՀԱՇՄԱՆԴԱՄՈՒԹՅՈՒՆ ՈՒՆԵՑՈՂ ԱՆՁԱՆՑ ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅԱՆ 2012 ԹՎԱԿԱՆԻ ՏԱՐԵԿԱՆ ԾՐԱԳՐԻ ԵՎ ՄԻՋՈՑԱՌՈՒՄՆԵՐԻ ՑԱՆԿԻ ՆԱԽԱԳԾԵՐԻՆ ՀԱՎԱՆՈՒԹՅՈՒՆ ՏԱԼՈՒ ՄԱՍԻՆ
Հավանություն տալ հաշմանդամների սոցիալական պաշտպանության 2012 թվականի տարեկան ծրագրի և միջոցառումների ցանկի նախագծերին` համաձայն NN 1 և 2 հավելվածների, և դրանք սահմանված կարգով «Հայաստանի Հանրապետության 2012 թվականի պետական բյուջեի մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի նախագծի կազմում ներկայացնել Հայաստանի Հանրապետության Ազգային ժողով:
ՍՏՈՐԱԳՐՎԵԼ Է ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՎԱՐՉԱՊԵՏԻ ԿՈՂՄԻՑ
2011 ԹՎԱԿԱՆԻ ՍԵՊՏԵՄԲԵՐԻ 30-ԻՆ
Հավելված N 1
ՀՀ կառավարության
2011 թվականի սեպտեմբերի 29-ի
նիստի N 38 արձանագրային
որոշման
ՀԱՇՄԱՆԴԱՄՈՒԹՅՈՒՆ ՈՒՆԵՑՈՂ ԱՆՁԱՆՑ ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅԱՆ 2012 ԹՎԱԿԱՆԻ ՏԱՐԵԿԱՆ ԾՐԱԳԻՐ
Հաշմանդամություն ունեցող անձանց սոցիալական պաշտպանության 2012 թ. տարեկան ծրագիրը (այսուհետ` Տարեկան ծրագիր) մշակվել է «Հայաստանի Հանրապետությունում հաշմանդամների սոցիալական պաշտպանության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 5.1 հոդվածին համապատասխան:
i
Ծրագիրը կազմելիս հաշվի են առնվել ՀՀ Կառավարության 2005 թ. նոյեմբերի 3-ի արձանագրային որոշմամբ հավանության արժանացած «Հաշմանդամների սոցիալական պաշտպանության 2006-2015 թթ. ռազմավարության» հիմնական ուղղությունները, ինչպես նաև շահագրգիռ նախարարությունների և գերատեսչությունների կողմից ներկայացված առաջարկությունները: Ծրագիրը համահունչ է ՀՀ Կառավարության 2008 թ. ապրիլի 28-ի «Հայաստանի Հանրապետության կառավարության ծրագրի մասին» N 380-Ա որոշման, «Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների մասին» ՄԱԿ-ի կոնվենցիայի և «Հաշմանդամների իրավունքների և հասարակական կյանքում նրանց լիարժեք մասնակցության խթանման, հաշմանդամների կյանքի որակի բարելավման» 206-2015 թթ. Եվրախորհրդի գործողությունների ծրագրի դրույթներին:
Տարեկան ծրագրի հիմնական խնդիրներն են`
1. հաշմանդամություն ունեցող անձանց համար կենսագործունեության բոլոր ոլորտներում հավասար պայմանների ստեղծմանն ու հավասար հնարավորությունների ապահովմանն ուղղված միջոցառումների իրականացումը,
2. հաշմանդամություն ունեցող անձանց սոցիալական ներառման և սոցիալական պաշտպանության հարցերին առնչվող օրենսդրության կատարելագործումը,
3. հաշմանդամություն ունեցող անձանց բժշկական, մասնագիտական և սոցիալական վերականգնման համար անհրաժեշտ միջոցառումների ապահովումը,
4. հաշմանդամություն ունեցող անձանց խնամքի, բժշկական և սոցիալական սպասարկման կազմակերպումը,
հաշմանդամություն ունեցող անձանց կրթության, մասնագիտական ուսուցման կազմակերպումն ու զբաղվածության խթանումը,
5. հաշմանդամություն ունեցող անձանց ներգրավումը մարզական և մշակութային ծրագրերում,
6. հաշմանդամություն ունեցող անձանց հարցերով զբաղվող պետական և հասարակական կազմակերպությունների հետ համագործակցության ընդլայնումը,
7. պետության և հասարակության ուշադրության բևեռումը հաշմանդամություն ունեցող անձանց հիմնախնդիրների վրա:
ՆԵՐԿԱ ԻՐԱՎԻՃԱԿԸ
Հաշմանդամության ոլորտում իրականացվող պետական քաղաքականությունը, հիմնական մոտեցումները և պետական նպատակային ծրագրերը ուղղված են հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների պաշտպանությանն ու հավասար պայմանների և հավասար հնարավորությունների ապահովմանը, նրանց սոցիալական ներառմանը:
Շարունակվել են իրականացվել աշխատանքներ 2005 թ. նոյեմբերի 3-ին ՀՀ Կառավարության հավանությանն արժանացած «Հաշմանդամների սոցիալական պաշտպանության 2006-2015 թթ. ռազմավարության» դրույթների իրականացման ուղղությամբ:
Կազմակերպվել են «Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների մասին» ՄԱԿ-ի կոնվենցիայի դրույթների, նրա վավերացման հետ կապված հարցերի, ինչպես նաև հաշմանդամություն ունեցող անձանց հիմնահարցերի լայն քննարկումներ:
Կոնվենցիան վավերացվել է 2010 թ. մայիսին և գործունեության մեջ մտել 2010 թվականի հոկտեմբերի 22-ին, ինչը ենթադրում է օրենսդրական բարեփոխումներ, հաշմանդամություն ունեցող անձանց հասարակություն ներառելուն ուղղված նոր քայլեր, գործող ծրագրերի խթանում, հաշմանդամություն ունեցող անձանց հիմնախնդիրների լուծման նորովի մոտեցումներ:
Մշակվել է ՄԱԿ-ի կոնվենցիայի դրույթների ներառումն ապահովող «Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների պաշտպանության և սոցիալական ներառման մասին» ՀՀ օրենքի նախագիծը, քննարկվել է շահագրգիռ գերատեսչությունների, միջազգային, հասարակական կազմակերպությունների հետ և ներկայացվել Հայաստանի Հանրապետության Կառավարություն:
Նոր օրենքի ընդունումը բխում է հաշմանդամություն ունեցող անձանց սոցիալական ներառման և նրանց նկատմամբ ամեն տեսակ խտրականության բացառման քաղաքականության մշակման անհրաժեշտությունից: Իրականացվող բոլոր միջոցառումների` օրենսդրական և գործնական, վերջնանպատակը պետք է լինի հաշմանդամություն ունեցող անձին հասարակություն ներառելը:
Մշակվել է «Անաշխատունակության կորստի աստիճանի որոշման հիման վրա հաշմանդամության սահմանման մոդելին անցնելու» հայեցակարգի նախագիծը, քննարկվել շահագրգիռ գերատեսչությունների, հասարակական և միջազգային կազմակերպությունների հետ և ներկայացվել Հայաստանի Հանրապետության Կառավարություն:
Որդեգրելով հաշմանդամության գաղափարախոսության նոր` սոցիալական մոդելը, մեր պետությունը փորձում է ստեղծել մի համակարգ, որի հիմքում դրված լինի հաշմանդամություն ունեցող անձի պահպանված աշխատանքային կարողությունների գնահատումը և ըստ այդմ` վերականգնողական գործընթացի կազմակերպումը, կենսաթոշակի նշանակումը, ինչպես նաև սոցիալական աջակցության այլ տեսակների որոշումն ու հաշմանդամություն ունեցող անձին ներառումը հասարակություն:
Հաշմանդամություն ունեցող անձանց տրամադրվող ծառայություններն ավելի մատչելի դարձնելու նպատակով մշակվել է «ՀՀ Կառավարության 2007 թ. ապրիլի 12-ի N 453-Ն որոշման մեջ փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու մասին» ՀՀ Կառավարության որոշման նախագիծը, որն ընդունվել է 2010 թվականի հուլիսի 15-ին ՀՀ Կառավարության թիվ 888-Ն որոշմամբ: Նշված որոշմամբ հստակեցվել է հաշմանդամություն ունեցող անձանց պրոթեզաօրթոպեդիկ, վերականգնողական և տեխնիկական այլ միջոցների տրամադրման հետ կապված հարաբերությունները, բարելավվել վերականգնողական գործընթացը` ապահովելով հավասար հնարավորություններ հաշմանդամություն ունեցող անձանց համար:
Վիճակագրական տվյալների համաձայն` 2011 թ. հուլիսի 1-ի դրությամբ հանրապետությունում հաշվառված 172445 հաշմանդամություն ունեցող անձանց 68,7%-ը աշխատանքային տարիքի են, որոնցից զբաղված է միայն 8-9%-ը:
Հաշմանդամություն ունեցող անձանց զբաղվածության ապահովման խնդիրը շարունակում է մնալ սոցիալական ոլորտի դժվար լուծելի հիմնախնդիրների շարքում: «Բնակչության զբաղվածության և գործազրկության դեպքում սոցիալական պաշտպանության մասին» ՀՀ օրենքում հաշմանդամություն ունեցող անձինք ամրագրվել են որպես աշխատաշուկայում անմրցունակ խումբ և, որպես այդպիսիք, նրանց համար սահմանվել են լրացուցիչ երաշխիքներ:
2010 թ. ընթացքում մասնագիտական ուսուցման ծրագրում ընդգրկվել է 83 հաշմանդամություն ունեցող անձ, որոնցից 10-ը տեղավորվել են աշխատանքի:
Մասնագիտական ուսուցման և «Աշխատաշուկայում անմրցունակ անձանց աշխատանքի տեղավորման աջակցության նպատակով աշխատավարձի մասնակի փոխհատուցում գործատուին» ծրագրի արդյունքում աշխատանքի է տեղավորվել 91 հաշմանդամ, 8-ը` գրանցվել է որպես անհատ ձեռնարկատեր:
Ընդհանուր առմամբ գործակալության միջոցով աշխատանքի է տեղավորվել 125 հաշմանդամություն ունեցող անձ:
Հաշմանդամություն ունեցող անձինք օգտվում են «Զբաղվածության պետական ծառայություն» գործակալության կողմից իրականացվող զբաղվածության կարգավորման ծրագրերից, մասնավորապես`
1. հաշմանդամություն ունեցող անձանց համար իրականացվում է «Աշխատաշուկայում անմրցունակ անձանց աշխատանքի ընդունելու դեպքում աշխատավարձի մասնակի փոխհատուցում գործատուին» ծրագիրը (առավելագույն տևողությունը առաջին և երկրորդ խմբի հաշմանդամություն ունեցող անձի համար 2 տարի),
2. հաշմանդամություն ունեցող անձանց մասնագիտական ուսուցման, աշխատանքային ունակությունների վերականգնման,
3. ձեռնարկատիրական գործունեությամբ զբաղվելու նպատակով պետական գրանցման համար հաշմանդամություն ունեցող անձանց տրամադրվող ֆինանսական աջակցության,
4. հաշմանդամություն ունեցող անձանց զբաղվածությունը խթանելու նպատակով, ոլորտի հասարակական կազմակերպությունների ակտիվ մասնակցությամբ, կազմակերպվել է աշխատանքի տոնավաճառ հաշմանդամություն ունեցող անձանց համար:
Վերոնշյալ օրենքի 2010 թվականի փոփոխության արդյունքում` զբաղվածության ամենամյա պետական ծրագրում ավելացել են նոր ծրագրեր`
5. «Աշխատանք փնտրող չզբաղված հաշմանդամություն ունեցող անձանց համար աշխատատեղերի հարմարեցումը գործատուի մոտ»
6. «Մասնագիտություն ունեցող սակայն աշխատանքային փորձ չունեցող գործազուրկների և աշխատանք փնտրող չզբաղված հաշմանդամություն ունեցող անձանց աշխատանքային պրակտիկայի կազմակերպումը գործատուի մոտ» ծրագրերը, ինչպես նաև`
7. աշխատանք փնտրող չզբաղված հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունք է տրվել մասնակցել այլ վայր աշխատանքի գործուղման ծրագրին:
ԱՄՆ Միջազգային զարգացման գործակալության սոցիալական պաշտպանության համակարգերի հզորացման ծրագրի աջակցությամբ «Հայաստանի կույրերի միավորում» հ/կ-ի Էջմիածնի ուսումնաարտադրական կազմակերպությունում և Ճամբարակի «Աստղացոլք» հասարակական կազմակերպությունում գործում են փորձնական սոցիալական ձեռնարկություններ:
Սոցիալական ձեռնարկությունների հիմնումը ուղղված է մի կողմից հաշմանդամ անձանց սոցիալական խնդիրների լուծմանն ու նրանց համար հնարավորինս հավասար պայմանների ապահովմանը, մյուս կողմից նրանց աշխատանքային ներուժը հասարակությանը ի շահ ներդնելուն:
Հաշմանդամություն ունեցող անձանց զբաղվածության գործընթացը խթանելու, համայնքի կյանքում նրանց ներգրավելու նպատակով, ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարության և «Հյուման Դիգնիթի ընդ Փիս» բարեգործական հիմնադրամի միջև 02.07.2010 թ. ստորագրված փոխըմբռնման հուշագրի` «Հաշմանդամություն ունեցող անձինք Հայաստանում որպես խոստումնալից աշխատուժ» համագործակցության ծրագիրն իրականացվել է Կոտայքի մարզի Հրազդան քաղաքում և Երևանի Էրեբունի, Նուբարաշեն համայնքներում: Այն հիմնականում ուղղված է հաշմանդամություն ունեցող անձանց աշխատանքային կարողությունների գնահատմանը, աշխատատեղերի հարմարեցմանը, հաշմանդամություն ունեցող անձանց համար վերապատրաստման դասընթացների կազմակերպմանը, ինչպես նաև իրազեկման մակարդակի բարձրացմանը:
«Հայաստանի Հանրապետությունում հաշմանդամների սոցիալական պաշտպանության մասին», «Կրթության մասին» և «Կրթության առանձնահատուկ պայմանների կարիք ունեցող անձանց կրթության մասին» ՀՀ օրենքները կանոնակարգում են հաշմանդամություն ունեցող անձանց և հաշմանդամ երեխայի կարգավիճակ ունեցող անձանց կրթության հարցերը:
2010-2011 թվականներին շարունակվել են աշխատանքները հատուկ կրթության կարիք ունեցող անձանց համար նախատեսված միջոցառումների և ներառական կրթության ընդլայնման և բարելավման ուղղությամբ:
Հանրապետության 32 նախադպրոցական ուսումնական հաստատություններում և 64 հանրակրթական դպրոցներում իրականացվել է ներառական կրթություն: Իրականացվել է կրթության առանձնահատուկ պայմանների կարիք ունեցող երեխաների կրթության կազմակերպում 23 հատուկ հանրակրթական ուսումնական հաստատությունում:
Հաշմանդամ, ծնողազուրկ և սոցիալապես անապահով ընտանիքների շուրջ 400 երեխայի համար գիշերօթիկ և հատուկ դպրոցներում կազմակերպվել է գեղարվեստական կրթություն:
«Ընտանեկան գրադարանավար» ծրագրի շրջանակներում տեղաշարժման խնդիրներ ունեցող շուրջ 230 հաշմանդամություն ունեցող անձանց համար տնային պայմաններում կազմակերպվել է գրադարանային սպասարկում:
Ապահովվում է անվճար հիմունքներով կրթությունը միջին մասնագիտական և բարձրագույն ուսումնական հաստատություններում, առնվազն անցումային միավոր ստացած հաշմանդամություն ունեցող անձանց, ինչպես նաև ուսման ընթացքում հաշմանդամ դարձած անձանց համար:
Ապահովվում է անվճար հիմունքներով կրթությունը միջին մասնագիտական և բարձրագույն ուսումնական հաստատություններում, առնվազն անցումային միավոր ստացած հաշմանդամություն ունեցող անձանց, ինչպես նաև ուսման ընթացքում հաշմանդամ դարձած անձանց համար:
Տարեցտարի մեծ ուշադրություն է դարձվում պրոթեզաօրթոպեդիկ և վերականգնողական տեխնիկական պարագաների տեսականու ընդլայնման, որակի բարձրացման վրա, երեխաների ու երիտասարդ հաշմանդամություն ունեցող անձանց համար ձեռք են բերվում եվրոպական արտադրության լսողական սարքեր:
2010 թ. հաշմանդամություն ունեցող անձանց հատկացվել է 17689 պրոթեզաօրթոպեդիկ պարագա, այդ թվում` 497 սայլակ, 1287 լսողական սարք (այդ թվում 277 եվրոպական արտադրության), կատարվել է աչքի պրոթեզավորում ինչպես նաև այլ վերականգնողական պարագաներ: 2011 թվականին շարունակվում են իրականացվել նշված ծրագրով նախատեսված աշխատանքները:
Իրականացվում են հասցեական ծրագրեր` ուղղված որոշակի խնդիրներ ունեցող հաշմանդամություն ունեցող անձանց հասարակություն ինտեգրելուն:
Շարունակվում են աչքի պրոթեզավորման և ձայնաստեղծ սարքերով ապահովման ծրագրերը: 2011 թվականին ձայնաստեղծ սարքերով կապահովվեն 100, իսկ աչքի պրոթեզավորում կստանա 90 հաշմանդամություն ունեցող անձ:
Տեսողության խնդիրներ ունեցող անձանց հասարակություն ինտեգրելու, նրանց համար, առանց այլ անձի օգնության, սովորելու և աշխատելու համար պայմաններ ապահովելու նպատակով, 2008 թվականից պետական բյուջեի միջոցների հաշվին իրականացվում է «Արև» համակարգով համակարգիչների տրամադրման ծրագիրը, որը հաշմանդամություն ունեցող անձ համար նախատեսվում է նշված համակարգով համակարգչային ուսուցում և համակարգչային տեխնիկայով ապահովում: Այդ ծրագրում 2011 թվականին ծառայություն կստանա 10 մարդ:
Շարունակվում է տեսողության խնդիրներով հաշմանդամություն ունեցող անձանց համար հատուկ տառատեսակներով (Բրայլյան) գրքերի տպագրության, տետրերի պատրաստման, «Խոսող գրքերի» ձայնագրության ծրագիրը: 2011 թ. համար նշված ծրագրի ծախսային ծավալները պահպանվել են:
Հաշմանդամություն ունեցող անձանց բժշկասոցիալական վերականգնումն իրականացվում է «Արթմեդ» բուժվերականգնողական կենտրոնում, «Սթրես-կենտրոն» ՓԲԸ-ում, ինչպես նաև Միջազգային Կարմիր Խաչի հետվնասվածքային վերականգնողական, Գյումրու վերականգնողական, Կուրորտաբանության և ֆիզիկական բժշկության գիտահետազոտական կենտրոններում, «Օշական» մանկական վերականգնողական կենտրոնում, «Արարատ» մոր և մանկան կենտրոններում և այլն:
Հաշմանդամություն ունեցող անձանց սոցիալական պաշտպանության բնագավառում կարևոր տեղ ու դեր ունի նրանց խնամքի և սոցիալական սպասարկման տրամադրման ծառայությունների համակարգը:
Հաշմանդամություն ունեցող անձանց խնամքը և սոցիալական սպասարկումն իրականացվում է ինչպես շուրջօրյա խնամքի հաստատություններում, այնպես էլ տնային պայմաններում:
Կարևորելով հաշմանդամություն ունեցող անձանց սոցիալական ծառայություններ տրամադրող համայնքային ցերեկային կենտրոնների գործունեությունը` պետական աջակցություն է ցուցաբերվում «Առաքելություն Հայաստան», «Հույսի կամուրջ» և «Փրկություն» հասարակական կազմակերպություններին:
Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների և շահերի պաշտպանության համար պատասխանատու պետական կառավարման ու տեղական ինքնակառավարման մարմինների և այդ ոլորտում գործող հասարակական և այլ կազմակերպությունների համագործակցությունն ապահովելու, իրականացվող աշխատանքները համակարգելու նպատակով, շարունակվել են Հաշմանդամություն ունեցող անձանց հարցերով զբաղվող ազգային հանձնաժողովի (այսուհետ` Հանձնաժողով) աշխատանքները:
Հաշմանդամություն ունեցող անձանց հիմնախնդիրների, դրանց հնարավոր լուծումների և խոչընդոտների վերաբերյալ հանրային իրազեկվածությունը բարձրացնելու նպատակով, Հանձնաժողովի առաջարկությամբ ստեղծվել է ինտերնետային կայք, (www.disabilityarmenia.am) հաշմանդամություն ունեցող անձանց հիմնախնդիրների վերաբերյալ, որը հնարավորություն է տալիս տրամադրել համակարգված, ամբողջական և պարբերաբար թարմացվող տեղեկատվություն հաշմանդամության ոլորտում առկա իրավիճակի և նախատեսվող բարեփոխումների վերաբերյալ, ինչպես նաև ապահովում է հաշմանդամության ոլորտում իրականացվող քաղաքականության և ծրագրերի, առկա խնդիրների, իրավական դաշտի հասանելիությունը բնակչության լայն զանգվածներին:
Ազգային հանձնաժողովի նիստի հաստատմանն է ներկայացվել Հայաստանի Հանրապետությունում հաշմանդամության հիմնախնդիրների վերաբերյալ 2010 թվականի ազգային զեկույցը:
2010 թ. նոյեմբերի 15-ից դեկտեմբերի 15-ը հանձնաժողովը հայտարարել է հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների պաշտպանության, նրանց խնդիրների իրազեկման միամսյակ, որի ընթացքում կազմակերպվել են բազմաթիվ միջոցառումներ: Պետական մարմինների, հասարակական կազմակերպությունների, ուսանողների հետ հանդիպումների ժամանակ քննարկվել են հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների պաշտպանության, նրանց հասարակություն ինտեգրելու գործընթացի ապահովմանը նպաստող և աջակցող պայմանները: Միամսյակի մեկնարկի ընթացքում Ա. Խաչատրյանի մեծ համերգասրահում կազմակերպվել է Հայաստանի Հանրապետության կողմից վավերացված «Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների մասին» ՄԱԿ-ի կոնվենցիային նվիրված հանդիսավոր միջոցառում` «Միանանք հանուն հավասար հնարավորությունների» խորագրով:
Միջոցառման ընթացքում հաշմանդամություն ունեցող անձանց հիմնախնդիրների լուծման գործում մեծ ներդրում ունենալու համար ՀՀ Վարչապետի հուշամեդալով պարգևատրվել են մի շարք կազմակերպությունների ղեկավարներ:
Հաշմանդամության հիմնախնդիրների վերաբերյալ հասարակության իրազեկության բարձրացման նպատակով հեռուստատեսությամբ պարբերաբար հարցազրույցներ են տեղի ունեցել ոլորտում պատասխանատու, նախարարության տարբեր աշխատակիցների հետ, ցուցադրվել են հասարակական կազմակերպությունների պատրաստած սոցիալական տեսահոլովակներ:
Նման աշխատանքներն ունեն շարունակական բնույթ:
Հաշմանդամություն ունեցող անձանց սոցիալական պաշտպանության ոլորտում ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարությունը սերտ համագործակցում է այլ նախարարությունների, գերատեսչությունների, հաշմանդամություն ունեցող անձանց հարցերով զբաղվող հասարակական և միջազգային կազմակերպությունների հետ:
ՀԱՇՄԱՆԴԱՄՈՒԹՅՈՒՆ ՈՒՆԵՑՈՂ ԱՆՁԱՆՑ ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ՈԼՈՐՏՈՒՄ 2012 ԹՎԱԿԱՆԻՆ ՆԱԽԱՏԵՍՎՈՂ ՄԻՋՈՑԱՌՈՒՄՆԵՐԸ
Ինչպես անցած տարիներին, այնպես էլ 2012 թ. իրականացվելու են հաշմանդամություն ունեցող անձանց սոցիալական պաշտպանության ու ներառման և նրանց կյանքի որակի բարելավմանն ուղղված միջոցառումներ:
Հաշմանդամություն ունեցող անձանց սոցիալական պաշտպանության ոլորտում 2012 թ. տարեկան ծրագրով նախատեսվող միջոցառումները բխում են այդ անձանց իրավունքների ու շահերի պաշտպանությունից, նրանց հասարակություն ինտեգրելու, նրանց համար հնարավորինս հավասար պայմաններ ստեղծելու և հավասար հնարավորություններ ապահովելու, նրանց բժշկական, սոցիալական և մասնագիտական վերականգնողական գործընթացն առավելագույնս արդյունավետ իրականացնելու, հաշմանդամություն ունեցող երեխաների ներառական կրթության ու հաշմանդամություն ունեցող անձանց զբաղվածության խնդիրների լուծման անհրաժեշտությունից:
Իրականացվելու են աշխատանքներ հաշմանդամություն ունեցող անձանց հիմնախնդիրը կանոնակարգող ազգային օրենսդրությունը ՄԱԿ-ի «Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների մասին» կոնվենցիայի դրույթներին համապատասխանեցնելու, «Հաշմանդամություն ունեցող անձանց իրավունքների պաշտպանության և սոցիալական ներառման մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի (նախագիծը ներկայացված է ՀՀ Կառավարություն) կիրարկումն ապահովող ենթաօրենսդրական ակտերի մշակման ուղղությամբ:
Հաշմանդամություն ունեցող անձանց հարցերով զբաղվող ազգային հանձնաժողովը հետևողական աշխատանքներ է իրականացնելու հաշմանդամ անձանց իրավունքների պաշտպանության ուղղությամբ: Ավելի է ընդլայնվելու համագործակցությունը հաշմանդամություն ունեցող անձանց հիմնահարցերով զբաղվող հասարակական կազմակերպությունների հետ:
Հաշմանդամություն ունեցող անձանց սոցիալական ներառմանն ու պաշտպանությանն ուղղված 2012 թվականի համար նախատեսված միջոցառումներն իրականացվելու են 10 հիմնական ուղղություններով:
Հավելված N 2
ՀՀ կառավարության
2011 թվականի սեպտեմբերի 29-ի
նիստի N 38 արձանագրային
որոշման
ՀԱՇՄԱՆԴԱՄՈՒԹՅՈՒՆ ՈՒՆԵՑՈՂ ԱՆՁԱՆՑ ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅԱՆ 2012 ԹՎԱԿԱՆԻ ՏԱՐԵԿԱՆ ԾՐԱԳՐՈՎ ՆԱԽԱՏԵՍՎԱԾ ՄԻՋՈՑԱՌՈՒՄՆԵՐԻ ՑԱՆԿ
.________________________________________________________________________.
|NN |Միջոցառման |Պատասխանատու|Կատար-|Ֆինանսա- |Ակնկալվող |
|ը/կ |անվանումը |կատարողը |ման |վորման |արդյունքը |
| | | |ժամ- |չափը և | |
| | | |կետը |աղբյուրը | |
|______|________________|____________|______|__________|_________________|
|1. |Հաշմանդամություն| | | | |
| |ունեցող անձանց | | | | |
| |իրավունքների | | | | |
| |պաշտպանությանն | | | | |
| |ուղղված | | | | |
| |միջոցառումներ | | | | |
|______|________________|____________|______|__________|_________________|
|1.1. |«Հաշմանդամու- |ՀՀ |Օրենքի|Ֆինանսա- |Հաշմանդամություն |
| |թյուն ունեցող |աշխատանքի և |ընդու-|վորում չի |ունեցող անձանց |
| |անձանց իրավունք-|սոցիալական |նումից|պահանջվում|իրավունքների |
| |ների պաշտպանու- |հարցերի |հետո | |պաշտպանության, |
| |թյան և սոցիալա-|նախարարու- | | |նրանց համար |
| |կան ներառման |թյուն | | |հավասար |
| |մասին» ՀՀ օրենքի| | | |պայմանների |
| |կիրարկում | | | |ստեղծման ու |
| | | | | |հավասար |
| | | | | |հնարավորություն- |
| | | | | |ների ապահովման |
| | | | | |սկզբունքների վրա |
| | | | | |հիմնված |
| | | | | |համապատասխան |
| | | | | |մեխանիզմների |
| | | | | |մշակում |
|______|________________|____________|______|__________|_________________|
|1.2. |Հաշմանդամություն|ՀՀ |Տարվա |Ֆինանսա- |Հաշմանդամություն |
| |ունեցող անձանց |աշխատանքի և |ընթաց-|վորում չի |ունեցող անձանց |
| |իրավունքների |սոցիալական |քում |պահանջվում|իրավունքների |
| |պաշտպանության և |հարցերի | | |պաշտպանության, |
| |սոցիալական |նախարարու- | | |նրանց համար |
| |ներառման մասին |թյուն | | |հավասար |
| |ՀՀ օրենքի | | | |պայմանների |
| |կիրառումն | | | |ստեղծման ու |
| |ապահովող | | | |հավասար |
| |իրավական ակտերի | | | |հեռավորություն- |
| |մշակում և | | | |ների ապահովման |
| |ընդունում | | | |սկզբունքների վրա |
| | | | | |հիմնված և |
| | | | | |համապատասխան |
| | | | | |մեխանիզմներ |
| | | | | |ապահովող |
| | | | | |օրենսդրական դաշտ |
|______|________________|____________|______|__________|_________________|
|1.3. |Անաշխատունակու- |ՀՀ |Տարվա |Ֆինանսա- |Հաշմանդամության |
| |թյան աստիճանի |աշխատանքի և |ընթաց-|վորում չի |սահմանման |
| |գնահատման հիման |սոցիալական |քում |պահանջվում|գործընթացի |
| |վրա |հարցերի | | |հստակեցում, անձի |
| |հաշմանդամության |նախարարու- | | |պահպանված |
| |սահմանման նոր |թյուն | | |աշխատունակության |
| |մոդելին անցման | | | |գնահատում |
| |հայեցակարգի | | | | |
| |դրույթների | | | | |
| |իրականացման | | | | |
| |աշխատանքների | | | | |
| |կազմակերպում | | | | |
|______|________________|____________|______|__________|_________________|
|1.4. |Հաշմանդամություն|ՀՀ |Տարվա |ՀՀ |Հաշմանդամություն |
| |ունեցող անձանց |աշխատանքի և |ընթաց-|պետական |ունեցող անձանց |
| |տվյալների բազայի|սոցիալական |քում |բյուջե |վերաբերյալ |
| |կատարելագործման |հարցերի | |(21157.1 |տեղեկատվական |
| |և շահագործման |նախարարու- | |հազ. |բազայի ընթացիկ |
| |աշխատանքների |թյուն | |դրամ) |աշխատանքների |
| |իրականացում | | | |ապահովում |
| | | | | | |
|______|________________|____________|______|__________|_________________|
|2. |Հաշմանդամություն| | | | |
| |ունեցող անձանց | | | | |
| |համար հավասար և | | | | |
| |մատչելի | | | | |
| |պայմանների | | | | |
| |ապահովում | | | | |
|______|________________|____________|______|__________|_________________|
|2.1. |Մայրաքաղաք |Երևանի |1-ին |Երևանի |Հաշմանդամություն |
| |ներկրվելիք մեծ |քաղաքապետա- |կիսամ-|բյուջե |ունեցող անձանց |
| |և միջին դասի |րան |յակ |(20000 |համար հասարակական|
| |25-30 քաղաքային |(համաձայնու-| |հազ. դրամ)|տրանսպորտից |
| |ավտոբուսների վրա|թյամբ) | | |օգտվելու |
| |թեքահարթակների | | | |հնարավորության |
| |տեղադրման | | | |ապահովում |
| |աշխատանքների | | | | |
| |իրականացում | | | | |
|______|________________|____________|______|__________|_________________|
|2.2. |Մայրաքաղաքի |Երևանի |Տարվա |Դոնոր |Տեսողության և |
| |ներքաղաքային |քաղաքապետա- |ընթաց-|կազմակեր- |լսողության |
| |երթուղիներում |րան |քում |պություն |խնդիրներ ունեցող |
| |ավտոբուսների |(համաձայնու-| | |անձանց համար |
| |ուղեսրահներում |թյամբ) | | |հասարակական |
| |տեղադրվող |մասնավոր | | |տրանսպորտից |
| |գովազդային |կազմակերպու-| | |օգտվելու |
| |մոնիթորներով |թյուններ | | |մատչելիության |
| |կանգառների | | | |ապահովում |
| |անվանումների | | | | |
| |բարձրաձայն | | | | |
| |հայտարարում և | | | | |
| |դրանց գրառման | | | | |
| |ապահովում | | | | |
|______|________________|____________|______|__________|_________________|
|2.3. |Երևանի բուժ- |Երևանի |Տարվա |Երևանի |Բուժհաստատու- |
| |հաստատություն- |քաղաքապետա- |ընթաց-|բյուջե |թյուններում |
| |ներում շարժական |րան |քում |(7000.0 |մատչելիության |
| |կամ հիմնական |(համաձայնու-| |հազ. դրամ)|ապահովում |
| |թեքահարթակներով |թյամբ) | | | |
| |ապահովում | | | | |
|______|________________|____________|______|__________|_________________|
|2.4. |Երևանի |Երևանի |Տարվա |Երևանի |Տեղաշարժման |
| |պոլիկլինիկաների |քաղաքապետա- |ընթաց-|բյուջե, |խնդիրներ ունեցող |
| |1-ին հարկերում |րան |քում |դոնոր |անձանց համար |
| |սպասարկման համար|(համաձայնու-| |կազմակեր- |համապատասխան |
| |հարմարավետ |թյամբ) | |պություն- |մասնագետների |
| |սենյակներ | | |ներ |կողմից |
| |ստեղծում | | |(6000.0 |բուժսպասարկման |
| | | | |հազ. դրամ)|ապահովում |
|______|________________|____________|______|__________|_________________|
|3. |Հաշմանդամություն| | | | |
| |ունեցող անձանց | | | | |
| |կրթության և | | | | |
| |մասնագիտական | | | | |
| |ուսուցման | | | | |
| |ծրագրեր | | | | |
|______|________________|____________|______|__________|_________________|
|3.1. |Բժշկահոգեբանա- |ՀՀ ԿԳՆ, |Տարվա |ՀՀ |Շուրջ 120 երեխայի|
| |մանկավարժական |Երևանի |ընթաց-|պետական |կրթական կարիքների|
| |գնահատման |քաղաքապետա- |քում |բյուջե |գնահատում |
| |կենտրոնի միջոցով|րան | |(142511.4 | |
| |երեխաների |(համաձայնու-| |հազ. դրամ)| |
| |կրթական |թյամբ) | | | |
| |կարիքների | | | | |
| |գնահատում | | | | |
|______|________________|____________|______|__________|_________________|
|3.2. |Հանրապետությու- |ՀՀ ԿԳՆ, ՀՀ |Տարվա |ՀՀ |1659 երեխայի |
| |նում 64 |մարզպետարան-|ընթաց-|պետական |համար ներառական |
| |հանրակրթական |ներ, Երևանի |քում |բյուջե |կրթության |
| |դպրոցում |քաղաքապետա- | |ներառական |ապահովում |
| |ներառական |րան | |կրթության | |
| |կրթության |(համաձայնու-| |ծրագրի | |
| |կազմակերպում |թյամբ) | |շրջանակ- | |
| | | | |ներում | |
| | | | |(884048.8 | |
| | | | |հազ. դրամ)| |
|______|________________|____________|______|__________|_________________|
|3.3. |Կրթության |ՀՀ ԿԳՆ, ՀՀ |Տարվա |ՀՀ պետական|Հատուկ կարիքներ |
| |առանձնահատուկ |մարզպետարան-|ընթաց-|բյուջե |ունեցող 2639 |
| |պայմանների կարիք|ներ, Երևանի |քում |(2798498.5|երեխայի կրթության|
| |ունեցող |քաղաքապետա- | |հազ. դրամ)|կազմակերպում |
| |երեխաների |րան | | | |
| |կրթության |(համաձայնու-| | | |
| |կազմակերպում 23 |թյամբ) | | | |
| |հատուկ | | | | |
| |հանրակրթական | | | | |
| |ուսումնական | | | | |
| |հաստատություն- | | | | |
| |ներում | | | | |
|______|________________|____________|______|__________|_________________|
|3.4. |Բարձրագույն և |ՀՀ ԿԳՆ |Տարվա |ՀՀ պետական|1-ին և 2-րդ խմբի|
| |միջին | |ընթաց-|բյուջե |և «հաշմանդամ |
| |մասնագիտական | |քում | |երեխա» կարգավիճակ|
| |ուսումնական | | | |ունեցող |
| |հաստատություն- | | | |հաշմանդամություն |
| |ների ընդունելու-| | | |ունեցող անձանց |
| |թյան ժամանակ | | | |պետական պատվերի |
| |վճարովի | | | |շրջանակներում |
| |համակարգի համար | | | |կրթության |
| |առնվազն | | | |կազմակերպում |
| |անցումային | | | | |
| |միավորներ | | | | |
| |ստանալու դեպքում| | | | |
| |1-ին և 2-րդ | | | | |
| |խմբերի | | | | |
| |հաշմանդամություն| | | | |
| |ունեցող անձանց, | | | | |
| |ինչպես նաև | | | | |
| |հաշմանդամ | | | | |
| |երեխաների համար | | | | |
| |անվճար | | | | |
| |հիմունքներով | | | | |
| |կրթության | | | | |
| |ապահովում | | | | |
|______|________________|____________|______|__________|_________________|
|3.5. |Հատուկ կրթության|ՀՀ ԿԳՆ |Տարվա |ՀՀ պետական|Հատուկ կրթության |
| |ոլորտում 11 | |ընթաց-|բյուջե |կարիք ունեցող |
| |անուն | |քում |(16000.0 |հաշմանդամներին |
| |դասագրքերի, | | |հազ. դրամ)|ուսումնական |
| |ձեռնարկների | | | |ձեռնարկներով |
| |ուսումնական այլ | | | |ապահովում |
| |նյութերի մշակում| | | | |
| |և հրատարակում | | | | |
|______|________________|____________|______|__________|_________________|
|4. |Հաշմանդամություն| | | | |
| |ունեցող անձանց | | | | |
| |զբաղվածության | | | | |
| |խթանմանն ուղղված| | | | |
| |ծրագրեր | | | | |
|______|________________|____________|______|__________|_________________|
|4.1. |Աշխատանք փնտրող,|ՀՀ |Տարվա |ՀՀ պետական|77 հաշմանդամու- |
| |չզբաղված |աշխատանքի և |ընթաց-|բյուջե |թյուն ունեցող |
| |հաշմանդամություն|սոցիալական |քում |(13090.0 |անձի աշխատանքային|
| |ունեցող անձանց |հարցերի | |հազ. դրամ)|ունակությունների |
| |մասնագիտական |նախարարու- | |դոնոր |վերականգնում և |
| |ուսուցում, |թյուն | |կազմակեր- |մասնագիտական |
| |աշխատանքային | | |պություն- |ուսուցում |
| |ունակությունների| | |ներ, | |
| |վերականգնում | | |հ/կ-ներ | |
|______|________________|____________|______|__________|_________________|
|4.2. |Հաշմանդամություն|ՀՀ |Տարվա |ՀՀ պետական|Շուրջ 90 |
| |ունեցող անձանց |աշխատանքի և |ընթաց-|բյուջե |հաշմանդամություն |
| |աշխատանքի |սոցիալական |քում |(35100.0 |ունեցող անձանց |
| |ընդունելիս |հարցերի | |հազ. դրամ)|համար աշխատավարձի|
| |աշխատավարձի |նախարարու- | | |մասնակի |
| |մասնակի |թյուն | | |փոխհատուցում |
| |փոխհատուցում | | | | |
| |գործատուին | | | | |
|______|________________|____________|______|__________|_________________|
|4.3. |Այլ վայր |ՀՀ |Տարվա |ՀՀ պետական|1 հաշմանդամու- |
| |աշխատանքի |աշխատանքի և |ընթաց-|բյուջե |թյուն ունեցող |
| |գործուղման |սոցիալական |քում |(446880 |անձի աշխատանքի |
| |կապակցությամբ |հարցերի | |դրամ) |տեղավորում |
| |գործազուրկների |նախարարու- | | | |
| |և աշխատանք |թյուն | | | |
| |փնտրող չզբաղված | | | | |
| |հաշմանդամություն| | | | |
| |ունեցող անձանց | | | | |
| |նյութական | | | | |
| |ծախսերի | | | | |
| |հատուցում | | | | |
|______|________________|____________|______|__________|_________________|
|4.4. |Մասնագիտություն |ՀՀ |Տարվա |ՀՀ պետական|15 հաշմանդամու- |
| |ունեցող, սակայն |աշխատանքի և |ընթաց-|բյուջե |թյուն ունեցող |
| |աշխատանքի փորձ |սոցիալական |քում |(2925.0 |անձի աշխատանքին |
| |չունեցող |հարցերի | |հազ. դրամ)|փորձի ձեռքբերում,|
| |գործազուրկ և |նախարարու- | | |աշխատանքի |
| |աշխատանք փնտրող |թյուն | | |տեղավորում |
| |հաշմանդամություն| | | | |
| |ունեցող անձանց | | | | |
| |աշխատանքային | | | | |
| |պրակտիկայի | | | | |
| |կազմակերպումը | | | | |
| |գործատուի մոտ | | | | |
|______|________________|____________|______|__________|_________________|
|4.5. |Ձեռնարկատիրական |ՀՀ |Տարվա |ՀՀ պետական|Շուրջ 5 |
| |գործունեությամբ |աշխատանքի և |ընթաց-|բյուջե |հաշմանդամություն |
| |զբաղվելու |սոցիալական |քում |(86.0 |ունեցող անձի |
| |նպատակով պետական|հարցերի | |դրամ) |ֆինանսական |
| |գրանցման համար |նախարարու- | | |աջակցություն` |
| |հաշմանդամություն|թյուն | | |ձեռնարկատիրական |
| |ունեցող անձանց | | | |գործունեությամբ |
| |տրամադրվող | | | |զբաղվելու |
| |ֆինանսական | | | |նպատակով |
| |աջակցություն | | | | |
|______|________________|____________|______|__________|_________________|
|4.6. |Աշխատանք փնտրող |ՀՀ |Տարվա |ՀՀ պետական|55 հաշմանդամու- |
| |չզբաղված |աշխատանքի և |ընթաց-|բյուջե |թյուն ունեցող |
| |հաշմանդամություն|սոցիալական |քում |(11000.0 |անձի համար |
| |ունեցող անձանց |հարցերի | |հազ. դրամ)|աշխատատեղերի |
| |համար |նախարարու- | | |հարմարեցում, |
| |աշխատատեղերի |թյուն | | |աշխատանքի |
| |հարմարեցումը | | | |տեղավորում |
| |գործատուի մոտ | | | | |
|______|________________|____________|______|__________|_________________|
|4.7. |«Հաշմանդամների |ՀՀ |Տարվա |ՀՀ պետական|720 հաշմանդամու- |
| |մասնագիտական |աշխատանքի և |ընթաց-|բյուջե |թյուն ունեցող |
| |կողմնորոշման և |սոցիալական |քում |(16027.5 |անձի |
| |աշխատանքային |հարցերի | |հազ. դրամ)|ուսուցողական, |
| |վերականգնողական |նախարարու- | | |խորհրդատվական և |
| |կենտրոն» ՊՈԱԿ-ի |թյուն | | |աշխատանքի |
| |գործունեության | | | |վերականգնման |
| |կազմակերպում | | | |ծառայությունների |
| | | | | |տրամադրում |
|______|________________|____________|______|__________|_________________|
|4.8. |Հաշմանդամություն|ՀՀ |Տարվա |Դոնոր |Հաշմանդամություն |
| |ունեցող անձինք |աշխատանքի և |ընթաց-|կազմակեր- |ունեցող անձանց |
| |Հայաստանում` |սոցիալական |քում |պություն |զբաղվածության |
| |որպես |հարցերի | | |խնդիրների |
| |խոստումնալից |նախարարու- | | |կարգավորում |
| |աշխատուժ» ծրագրի|թյուն, | | |Երևանի |
| |իրականացում |«Հյուման | | |Էրեբունի - |
| | |դիգնիթի ընդ | | |Նուբարաշեն |
| | |փիս» | | |համայնքում և |
| | |հիմնադրամ | | |Հրազդան քաղաքում |
|______|________________|____________|______|__________|_________________|
|5. |Հաշմանդամություն| | | | |
| |ունեցող անձանց | | | | |
| |սոցիալական | | | | |
| |սպասարկման | | | | |
| |ծրագրեր | | | | |
|______|________________|____________|______|__________|_________________|
|5.1. |Տուն |ՀՀ |Տարվա |ՀՀ պետական|Շուրջ 545 |
| |ինտերնատներում |աշխատանքի և |ընթաց-|բյուջե |հաշմանդամություն |
| |տարեցների և |սոցիալական |քում |(775006.4 |ունեցող անձի |
| |հաշմանդամություն|հարցերի | |հազ. դրամ)|շուրջօրյա խնամքի |
| |ունեցող անձանց |նախարարու- | |«Տարեցների|և սոցիալական |
| |սոցիալական |թյուն | |շուրջօրյա |սպասարկման |
| |սպասարկման | | |խնամքի |կազմակերպում |
| |իրականացում | | |ծառայու- | |
| |(հաշմանդամու- | | |թյուններ» | |
| |թյուն ունեցող | | |ծրագրի | |
| |անձինք կազմում | | |շրջանակ- | |
| |են տուն | | |ներում | |
| |ինտերնատներում | | | | |
| |խնամվողների | | | | |
| |շուրջ 50%) | | | | |
|______|________________|____________|______|__________|_________________|
|5.2. |Տնային |ՀՀ |Տարվա |ՀՀ պետական|Շուրջ 450 |
| |պայմաններում |աշխատանքի և |ընթաց-|բյուջե |հաշմանդամություն |
| |հաշմանդամություն|սոցիալական |քում |(28248.8 |ունեցող անձի |
| |ունեցող անձանց |հարցերի | |հազ. դրամ)|սոցիալական |
| |սոցիալական |նախարարու- | |(«Տնային |սպասարկման |
| |սպասարկման |թյուն | |պայման- |կազմակերպում |
| |ծառայությունների| | |ներում |տնային |
| |տրամադրում | | |միայնակ |պայմաններում |
| |(հաշմանդամու- | | |տարեցների | |
| |թյուն ունեցող | | |սոցիալական| |
| |անձինք | | |սպասար- | |
| |կազմում են | | |կում» | |
| |սպասարկվողների | | |ծրագրի | |
| |շուրջ 30%-ը) | | |շրջանակ- | |
| | | | |ներում) | |
|______|________________|____________|______|__________|_________________|
|5.3. |Խնամքի և |ՀՀ |Տարվա |ՀՀ պետական|50 հաշմանդամու- |
| |սոցիալական |աշխատանքի և |ընթաց-|բյուջե |թյուն ունեցող |
| |սպասարկման |սոցիալական |քում |(15881.0 |անձի սոցիալական |
| |ծառայությունների|հարցերի | |հազ. դրամ)|սպասարկում |
| |տրամադրում |նախարարու- | | |ցերեկային |
| |Վարդենիսի |թյուն | | |կենտրոնում |
| |նյարդահոգեբու- | | | | |
| |ժական | | | | |
| |տուն-ինտերնատին | | | | |
| |կից հոգեկան | | | | |
| |առողջության | | | | |
| |ցերեկային | | | | |
| |կենտրոնում | | | | |
|______|________________|____________|______|__________|_________________|
|5.4. |Տնային |ՀՀ |Տարվա |ՀՀ պետական|1260 հաշմանդամու-|
| |պայմաններում և |աշխատանքի և |ընթաց-|բյուջե |թյուն ունեցող |
| |ցերեկային |սոցիալական |քում |(50818.5 |անձի սոցիալական |
| |կենտրոններում |հարցերի | |հազ. դրամ)|սպասարկում |
| |ծեր և |նախարարու- | | |ցերեկային |
| |հաշմանդամություն|թյուն | | |կենտրոններում և |
| |ունեցող | | | |տնային |
| |քաղաքացիների | | | |պայմաններում |
| |սոցիալական | | | | |
| |սպասարկման | | | | |
| |ծառայությունների| | | | |
| |տրամադրում | | | | |
| |«Առաքելություն | | | | |
| |Հայաստան» ԲՀԿ-ի | | | | |
| |կողմից | | | | |
| |(հաշմանդամու- | | | | |
| |թյուն ունեցող | | | | |
| |անձինք կազմում | | | | |
| |են սպասարկվող- | | | | |
| |ների 30%-ը) | | | | |
|______|________________|____________|______|__________|_________________|
|5.5. |Մտավոր խնդիրներ |ՀՀ |Տարվա |ՀՀ պետական|Մտավոր խնդիրներ |
| |ունեցող |աշխատանքի և |ընթաց-|բյուջե |ունեցող 50 |
| |դեռահասներին և |սոցիալական |քում |(17062.6 |հաշմանդամություն |
| |երիտասարդներին |հարցերի | |հազ. դրամ)|ունեցող անձի |
| |սոցիալ-վերականգ-|նախարարու- | |(24 աշխա- |սոցիալական |
| |նողական |թյուն | |տողի աշխա-|սպասարկման |
| |ծառայությունների| | |տավարձի |կազմակերպում |
| |տրամադրում | | |վճարում |ցերեկային |
| | | | |«Փրկու- |կենտրոնում |
| | | | |թյուն» | |
| | | | |հ/կ-ին) | |
|______|________________|____________|______|__________|_________________|
|5.6. |Առավել կարիքավոր|Երևանի |Տարվա |Երևանի |Հաշմանդամություն |
| |հաշմանդամություն|քաղաքապետա- |ընթաց-|բյուջե |ունեցող անձանց |
| |ունեցող |րան (համա- |քում |(10.000.0 |սոցիալական |
| |անձանց համար |ձայնությամբ)| |հազ. դրամ)|աջակցության |
| |սոցիալական | | | |միջոցով կարիքի |
| |աջակցության | | | |բավարարում, |
| |ծրագրերի | | | |սոցիալական վիճակի|
| |իրականացում: | | | |բարելավում |
|______|________________|____________|______|__________|_________________|
|6. |Հաշմանդամություն| | | | |
| |ունեցող անձանց | | | | |
| |մատուցվող | | | | |
| |բժշկական | | | | |
| |օգնության, | | | | |
| |այդ թվում` | | | | |
| |վերականգնողական | | | | |
| |ծրագրեր. | | | | |
|______|________________|____________|______|__________|_________________|
|6.1. |Հաշմանդամների |ՀՀ առողջա- |Տարվա |ՀՀ պետական|Հաշմանդամություն |
| |բժշկական |պահության |ընթաց-|բյուջե |ունեցող անձանց |
| |օգնությանն ու |նախարարու- |քում | |առաջնային |
| |վերականգնմանն |թյուն | | |բուժօգնության, |
| |ուղղված ծրագրերի| | | |հիվանդանոցային |
| |իրականացում | | | |բուժման և |
| | | | | |դեղորայքի անվճար |
| | | | | |տրամադրման |
| | | | | |ծառայություններ` |
| | | | | |ըստ դիմելիության |
|______|________________|____________|______|__________|_________________|
|6.2. |Հաշմանդամություն|ՀՀ |Տարվա |ՀՀ պետական|Շուրջ 979 |
| |ունեցող անձանց |աշխատանքի և |ընթաց-|բյուջե |հաշմանդամություն |
| |բժշկասոցիալական |սոցիալական |քում |(167,196.5|ունեցող և |
| |և հոգեկան |հարցերի | |հազ. դրամ)|սոցիալապես |
| |առողջության |նախարարու- | | |անապահով անձանց |
| |վերականգնման |թյուն | | |բժշկասոցիալական |
| |աշխատանքների | | | |և հոգեկան |
| |կազմակերպում և | | | |առողջության |
| |իրականացում | | | |վերականգնում |
| |«ԱՐԹՄԵԴ» | | | |հիվանդանոցային |
| |ԲՎԿ-ում և | | | |պայմաններում |
| |«Սթրես-կենտրոն» | | | | |
| |ՓԲԸ-ում | | | | |
|______|________________|____________|______|__________|_________________|
|6.3. |Հաշմանդամություն|ՀՀ |Տարվա |Ֆինանսա- |Համակարգված |
| |ունեցող անձանց |աշխատանքի և |ընթաց-|վորում չի |վերականգնողական |
| |համար |սոցիալական |քում |պահանջվում|ծառայության |
| |վերականգնողական |հարցերի | | |կազմակերպում, |
| |օգնության |նախարարու- | | |վերականգնողական |
| |ծրագրեր |թյուն | | |ծրագրերի |
| |իրականացնող | | | |պլանավորում |
| |կազմակերպու- | | | | |
| |թյունների | | | | |
| |կատարած | | | | |
| |աշխատանքների | | | | |
| |վերաբերյալ | | | | |
| |տեղեկատվության | | | | |
| |ստացում և | | | | |
| |ամփոփում | | | | |
|______|________________|____________|______|__________|_________________|
|7. |Հաշմանդամություն| | | | |
| |ունեցող անձանց | | | | |
| |վերականգնողական,| | | | |
| |տեխնիկական և | | | | |
| |այլ օժանդակ | | | | |
| |միջոցներով | | | | |
| |ապահովման | | | | |
| |ծրագրեր. | | | | |
|______|________________|____________|______|__________|_________________|
|7.1. |Հաշմանդամություն|ՀՀ |Տարվա |ՀՀ պետական|Հաշմանդամություն |
| |ունեցող անձանց |աշխատանքի և |ընթաց-|բյուջե |ունեցող շուրջ 10 |
| |պրոթեզաօրթոպեդիկ|սոցիալական |քում |(858573.9 |հազար անձանց |
| |և վերականգնո- |հարցերի | |հազ. դրամ)|պրոթեզաօրթոպեդիկ |
| |ղական |նախարարու- | | |և վերականգնո- |
| |պարագաներով |թյուն | | |ղական պարագաներով|
| |ապահովում, դրանց| | | |ապահովում |
| |վերանորոգում, | | | | |
| |այդ թվում` | | | | |
|______|________________|____________|______|__________|_________________|
|7.1.1.|Ձայնաստեղծ |ՀՀ |Տարվա |ՀՀ պետական|Ձայնաստեղծ սարքի |
| |սարքերով |աշխատանքի և |ընթաց-|բյուջե |կարիք ունեցող 100|
| |ապահովում |սոցիալական |քում |(35000.0 |հաշմանդամություն |
| | |հարցերի | |հազ. դրամ)|ունեցող անձի |
| | |նախարարու- | | |ձայնաստեղծ սարքով|
| | |թյուն | | |ապահովում |
|______|________________|____________|______|__________|_________________|
|7.1.2.|Տեսողությունից |ՀՀ |Տարվա |ՀՀ պետական|90 հաշմանդամու- |
| |հաշմանդամություն|աշխատանքի և |ընթաց-|բյուջե |թյուն ունեցող |
| |ունեցող անձանց |սոցիալական |քում |(5850.0 |անձի աչքի |
| |համար աչքի |հարցերի | |հազ. դրամ)|պրոթեզով |
| |պրոթեզավորման |նախարարու- | | |ապահովում |
| |իրականացում |թյուն | | | |
|______|________________|____________|______|__________|_________________|
|7.2. |Հաշմանդամություն|ՀՀ |Տարվա |ՀՀ պետական|1700 անձի |
| |ունեցող անձանց |աշխատանքի և |ընթաց-|բյուջե |լսողական |
| |լսողական |սոցիալական |քում |(110724.7 |սարքերով, |
| |սարքերով, |հարցերի | |հազ. դրամ)|լսողական սարքի |
| |լսողական սարքի |նախարարու- | | |ներդիրներով և |
| |ներդիրներով և |թյուն | | |սայլակներով |
| |սայլակներով | | | |ապահովում, այդ |
| |ապահովում | | | |թվում` |
|______|________________|____________|______|__________|_________________|
|7.2.1.|Հաշմանդամություն|ՀՀ |Տարվա |ՀՀ պետական|400 հաշմանդամու- |
| |ունեցող անձանց |աշխատանքի և |ընթաց-|բյուջե |թյուն ունեցող |
| |սայլակներով |սոցիալական |քում |(56000.0 |անձի սայլակներով |
| |ապահովում |հարցերի | |հազ. դրամ)|ապահովում |
| | |նախարարու- | | | |
| | |թյուն | | | |
|______|________________|____________|______|__________|_________________|
|7.2.2 |Հաշմանդամություն|ՀՀ |Տարվա |ՀՀ պետական|Լսողության |
| |ունեցող անձանց |աշխատանքի և |ընթաց-|բյուջե |խանգարում ունեցող|
| |և տարիքային |սոցիալական |քում |(54724.4 |1200 անձի |
| |կենսաթոշակա- |հարցերի | |հազ. դրամ)|լսողական սարքով |
| |ռուներին |նախարարու- | | |(1300), 100 |
| |ռուսական |թյուն | | |երեխայի լսողական |
| |արտադրության | | | |սարքերի |
| |լսողական | | | |ներդիրներով (200)|
| |սարքերով, 12-18 | | | |ապահովում |
| |տարեկան | | | | |
| |երեխաներին և | | | | |
| |19-25 տարեկան | | | | |
| |հաշմանդամ | | | | |
| |երիտասարդներին | | | | |
| |եվրոպական | | | | |
| |արտադրության | | | | |
| |լսողական | | | | |
| |սարքերով և | | | | |
| |մինչև 14 | | | | |
| |տարեկան | | | | |
| |երեխաներին | | | | |
| |լսողական սարքի | | | | |
| |ներդիրներով | | | | |
| |ապահովում | | | | |
|______|________________|____________|______|__________|_________________|
|7.2.3.|Լսողության |ՀՀ |Տարվա |«Հովարդ |Շուրջ 50 երեխայի |
| |խնդիրներ ունեցող|աշխատանքի և |ընթաց-|Կարագյոզ- |լսողական սարքերով|
| |մինչև 12 |սոցիալական |քում |յան» բարե-|ապահովում |
| |տարեկան |հարցերի | |գործական | |
| |երեխաներին |նախարարու- | |հիմնադրամ | |
| |լսողական |թյուն, | | | |
| |սարքերով |«Հավատ» հ/կ | | | |
| |ապահովում |(համաձայնու-| | | |
| |(OTIKON և |թյամբ) | | | |
| |SIEMENS | | | | |
| |ֆիրմաների) | | | | |
|______|________________|____________|______|__________|_________________|
|7.3. |Տեսողությունից |ՀՀ |Տարվա |ՀՀ պետական|42327 թերթ |
| |հաշմանդամություն|աշխատանքի և |ընթաց-|բյուջե |Բրայլյան գրքերի, |
| |ունեցող անձանց |սոցիալական |քում |(10506.4 |1000 հատ Բրայլյան|
| |համար հատուկ |հարցերի | |հազ. դրամ)|տետրերի, 74400 |
| |(Բրայլյան) |նախարարու- | | |թերթ «Բյուլետեն» |
| |տառատեսակով |թյուն | | |ամսագրի տպագրում,|
| |գրքերի, տետրերի,| | | |1500 ժամ «Խոսող |
| |բյուլետենների | | | |գրքերի |
| |տպագրում և | | | |«ձայնագրում» |
| |«Խոսող գրքերի» | | | | |
| |ձայնագրում | | | | |
|______|________________|____________|______|__________|_________________|
|7.4. |Տեսողությունից |ՀՀ |Տարվա |ՀՀ պետական|Տեսողությունից |
| |հաշմանդամու- |աշխատանքի և |ընթաց-|բյուջե |հաշմանդամություն |
| |թյուն ունեցող |սոցիալական |քում |(8124.0 |ունեցող 10 անձանց|
| |անձանց համար |հարցերի | |հազ. դրամ)|«Արև» համակարգով|
| |«Արև» համակարգի|նախարարու- | | |ուսուցում և |
| |ուսուցում և |թյուն | | |համակարգչային |
| |համակարգչային | | | |տեխնիկայի |
| |տեխնիկայով | | | |տրամադրում |
| |ապահովում | | | | |
|______|________________|____________|______|__________|_________________|
|8. |Հաշմանդամություն| | | | |
| |ունեցող անձանց | | | | |
| |ինտեգրումը | | | | |
| |հասարակություն | | | | |
| |մշակույթի և | | | | |
| |սպորտի միջոցով. | | | | |
|______|________________|____________|______|__________|_________________|
|8.1. |Պետական |ՀՀ սպորտի և |Տարվա |ՀՀ պետական|Շուրջ 580 |
| |աջակցություն` |երիտասարդու-|ընթաց-|բյուջե |հաշմանդամություն |
| |«Հայաստանի |թյան հարցերի|քում |(9000.0 |ունեցող անձի |
| |ազգային |նախարարու- | |հազ. դրամ)|մասնակցության |
| |պարալիմպիկ |թյուն | | |ապահովում |
| |կոմիտե» | | | |կազմակերպվող |
| |հասարակական | | | |միջոցառումներին |
| |կազմակերպությանը| | | | |
| |«Հայաստանի | | | | |
| |կույրերի | | | | |
| |միավորում» | | | | |
| |հասարակական | | | | |
| |կազմակերպությանը| | | | |
| |«Հայկական հատուկ| | | | |
| |օլիմպիադաներ» | | | | |
| |հասարակական | | | | |
| |կազմակերպությանը| | | | |
| |«Խուլերի | | | | |
| |հայկական | | | | |
| |սպորտային | | | | |
| |կոմիտե» | | | | |
| |հասարակական | | | | |
| |կազմակերպությանը| | | | |
|______|________________|____________|______|__________|_________________|
|8.2. |Երեխաների հատուկ|ՀՀ մշակույթի|Տարվա |ՀՀ պետական|Հաշմանդամություն |
| |ստեղծագործական |նախարարու- |ընթաց-|բյուջե |ունեցող երեխաների|
| |կենտրոն» ՊՈԱԿ-ի |թյուն |քում |(44.855.1 |համար արվեստի և |
| |Երևանի, Լոռու, | | |հազ. դրամ)|արհեստների |
| |Շիրակի և | | | |անվճար ուսուցում |
| |Գեղարքունիքի | | | | |
| |մարզերի | | | | |
| |մասնաճյուղերում | | | | |
| |գեղագիտական, | | | | |
| |արհեստագործու- | | | | |
| |թյան ուսուցման | | | | |
| |ծրագրերի | | | | |
| |իրականացում | | | | |
|______|________________|____________|______|__________|_________________|
|8.3. |«Ընտանեկան |ՀՀ մշակույթի|Տարվա |ՀՀ պետական|Տեղաշարժման |
| |գրադարանավար» |նախարարու- |ընթաց-|բյուջե |խնդիրներ ունեցող |
| |ծրագրի |թյուն |քում |(774.0 |հաշմանդամություն |
| |իրականացում | | |հազ. դրամ)|ունեցող անձանց |
| |մարզերում | | | |համար |
| |(Լոռու, Շիրակի | | | |գրադարանային |
| |մարզեր) | | | |սպասարկում տնային|
| | | | | |պայմաններում |
|______|________________|____________|______|__________|_________________|
|8.4. |«Արև» |ՀՀ մշակույթի|Տարվա |ՀՀ պետական|Տեսողության |
| |տեղեկատվական |նախարարու- |ընթաց-|բյուջե |խնդիրներ ունեցող |
| |հաղորդակցման |թյուն |քում |(400.0 |հաշմանդամություն |
| |ծրագրի | | |հազ. դրամ)|ունեցող անձանց |
| |իրականացում | | | |համար |
| |մարզային | | | |տեղեկատվության և |
| |գրադարաններում | | | |հաղորդակցության |
| |(Տավուշի մարզ) | | | |ապահովում |
|______|________________|____________|______|__________|_________________|
|8.5. |Հաշմանդամություն|Երևանի |Տարվա |Ֆինանսա- |Մշակութային |
| |ունեցող |քաղաքապետա- |ընթաց-|վորում չի |կազմակերպու- |
| |երեխաների համար |րան (համա- |քում |պահանջվում|թյունների |
| |այցելությունների|ձայնությամբ)| | |մատչելիության |
| |կազմակերպում | | | |ապահովում |
| |Երևանի | | | | |
| |քաղաքապետարանի | | | | |
| |ենթակայությամբ | | | | |
| |գործող | | | | |
| |մշակութային | | | | |
| |կազմակերպու- | | | | |
| |թյուններ | | | | |
|______|________________|____________|______|__________|_________________|
|8.6. |Հաշմանդամություն|Երևանի |Դեկ- |Երևանի |Հաշմանդամություն |
| |ունեցող |քաղաքապետա- |տեմբեր|բյուջե |ունեցող երեխաների|
| |երեխաների և |րան (համա- | |(500.0 |և երիտասարդների |
| |երիտասարդների |ձայնությամբ)| |դրամ) |ներառումը |
| |ձեռքի |հասարակական | |Դոնոր |հասարակություն |
| |աշխատանքների, |կազմակերպու-| |կազմակեր- |մշակութային |
| |գեղանկարների |թյուններ | |պություն- |միջոցառումների |
| |ցուցահանդեսի | | |ներ |միջոցով |
| |կազմակերպում, | | | | |
| |լավագույն | | | | |
| |մասնակիցների | | | | |
| |խրախուսում և | | | | |
| |պարգևատրում` | | | | |
| |նվիրված | | | | |
| |հաշմանդամություն| | | | |
| |ունեցող անձանց | | | | |
| |միջազգային օրվան| | | | |
|______|________________|____________|______|__________|_________________|
|8.7. |Երևան քաղաքի |Երևանի |Մայիս-|Երևանի |Հաշմանդամություն |
| |բակային |քաղաքապետա- |սեպ- |բյուջե |ունեցող երեխաների|
| |սպարտակիադայի |րան (համա- |տեմբեր|(400.0 |և երիտասարդների |
| |կազմակերպում 2 |ձայնությամբ)| |դրամ) |ներառումը |
| |փուլով, ըստ | | | |հասարակություն |
| |տարիքային խմբերի| | | |սպորտային |
| |հաշմանդամություն| | | |միջոցառումների |
| |ունեցող 12-18 | | | |միջոցով |
| |տարեկան անձանց | | | | |
| |մասնակցությամբ | | | | |
|______|________________|____________|______|__________|_________________|
|9. |Սոցիալական | | | | |
| |գործընկերություն| | | | |
| |հաշմանդամություն| | | | |
| |ունեցող անձանց | | | | |
| |հիմնահարցերով | | | | |
| |զբաղվող պետական | | | | |
| |և հասարակական | | | | |
| |կազմակերպու- | | | | |
| |թյունների միջև. | | | | |
|______|________________|____________|______|__________|_________________|
|9.1. |Հաշմանդամություն|ՀՀ |Տարվա |Ֆինանսա- |Հաշմանդամություն |
| |ունեցող անձանց |աշխատանքի և |ընթաց-|վորում չի |ունեցող անձանց |
| |հարցերով զբաղվող|սոցիալական |քում |պահանջվում|հիմնախնդիրների |
| |պետական և |հարցերի | | |լուծման հարցում |
| |հասարակական |նախարարու- | | |համակողմանի |
| |կազմակերպու- |թյուն, | | |մոտեցում |
| |թյունների հետ |Հաշմանդամու-| | | |
| |համագործակցու- |թյուն | | | |
| |թյուն և նրանց |ունեցող | | | |
| |կողմից |անձանց | | | |
| |իրականացվող |հարցերով | | | |
| |ծրագրերի |զբաղվող | | | |
| |համակարգում |ազգային | | | |
| | |հանձնաժողով,| | | |
| | |Երևանի | | | |
| | |քաղաքապետա- | | | |
| | |րան (համա- | | | |
| | |ձայնությամբ)| | | |
|______|________________|____________|______|__________|_________________|
|9.2. |Հաշմանդամություն|ՀՀ |Տարվա |Ֆինանսա- |Պետական և |
| |ունեցող անձանց |աշխատանքի և |ընթաց-|վորում չի |հասարակական |
| |հարցերով զբաղվող|սոցիալական |քում |պահանջվում|կազմակերպություն-|
| |հասարակական |հարցերի | | |ների միջև |
| |կազմակերպու- |նախարարու- | | |համագործակցության|
| |թյունների կողմից|թյուն, | | |խթանում |
| |իրականացվող |Հաշմանդամու-| | | |
| |ծրագրերին |թյուն | | | |
| |մասնակցություն |ունեցող | | | |
| |և աջակցություն |անձանց | | | |
| |(խորհրդատվու- |հարցերով | | | |
| |թյան, |զբաղվող | | | |
| |տեղեկատվության, |ազգային | | | |
| |մեթոդական |հանձնաժողով,| | | |
| |աջակցության |Երևանի | | | |
| |տրամադրում) |քաղաքապետա- | | | |
| | |րան (համա- | | | |
| | |ձայնությամբ)| | | |
|______|________________|____________|______|__________|_________________|
|10. |Հանրային | | | | |
| |իրազեկում | | | | |
|______|________________|____________|______|__________|_________________|
|10.1. |Երևան քաղաքի |Երևանի |2012թ.|Երևան |Ծնողավարման |
| |հատուկ |քաղաքա- | |համայնքի |հմտությունների |
| |դպրոցներում |պետարանի | |բյուջե |ուսուցանում, |
| |«Ծնողավարման |աշխատակազմի | |(50.000 |երեխա-ընտանիք - |
| |հմտություններ» |երեխաների | |դրամ) |հաստատություն |
| |թեմայով |իրավունքների| | |կապի ամրապնդում: |
| |սեմինարների |պաշտպանու- | | | |
| |կազմակերպում |թյան բաժին | | | |
| | |(համաձայնու-| | | |
| | |թյամբ) | | | |
|______|________________|____________|______|__________|_________________|
|10.2. |Հաշմանդամություն|ՀՀ |Տարվա |Դոնոր |Հաշմանդամություն |
| |ունեցող անձանց |աշխատանքի և |ընթաց-|կազմակեր- |ունեցող անձանց |
| |իրավունքների և |սոցիալական |քում |պություն |սոցիալական |
| |շահերի |հարցերի | | |ինտեգրում |
| |պաշտպանությանը, |նախարարու- | | | |
| |նրանց համար |թյուն, | | | |
| |հավասար |Հաշմանդամու-| | | |
| |պայմանների |թյուն | | | |
| |ստեղծմանն ու |ունեցող | | | |
| |հավասար |անձանց | | | |
| |հնարավորու- |հարցերով | | | |
| |թյունների |զբաղվող | | | |
| |ապահովմանն |ազգային | | | |
| |ուղղված |հանձնաժողով,| | | |
| |միջոցառումների |ՀՀ մարզ- | | | |
| |իրականացում, |պետարաններ, | | | |
| |քննարկումների, |Երևանի | | | |
| |կլոր սեղանների |քաղաքապետա- | | | |
| |կազմակերպում |րան (համա- | | | |
| | |ձայնությամբ)| | | |
|______|________________|____________|______|__________|_________________|
|10.3. |Հաշմանդամություն|ՀՀ |Տարվա |ՀՀ պետական|Հաշմանդամություն |
| |ունեցող անձանց |աշխատանքի և |ընթաց-|բյուջե |ունեցող անձանց |
| |հիմնախնդիրների |սոցիալական |քում |(«Հանրային|հիմնախնդիրների |
| |լուսաբանում, |հարցերի | |իրազեկման |վերաբերյալ |
| |գրքույկների, |նախարարու- | |միջոցա- |իրազեկության |
| |մեթոդական |թյուն, | |ռումներ» |բարձրացում |
| |ուղեցույցների |հասարակական | |ծրագրի | |
| |տպագրում, |կազմակերպու-| |շրջանա- | |
| |հեռուստահաղոր- |թյուններ | |կում), | |
| |դումների |(համաձայնու-| |դոնոր | |
| |ցուցադրում |թյամբ) | |կազմակեր- | |
| | | | |պություն- | |
| | | | |ներ | |
|______|________________|____________|______|__________|_________________|
|10.4. |Հաշմանդամություն|Հաշմանդամու-|Տարվա |Ֆինանսա- |Հաշմանդամություն |
| |ունեցող անձանց |թյուն |ընթաց-|վորում չի |ունեցող անձանց |
| |հիմնախնդիրները |ունեցող |քում |պահանջվում|հիմնախնդիրների |
| |լուսաբանող կայքի|անձանց | | |և դրանց |
| |(www.disability-|հարցերով | | |հնարավոր լուծում-|
| |armenia.am) |զբաղվող | | |ների համալիր |
| |շահագործում |ազգային | | |ներկայացում, |
| | |հանձնաժողով | | |ինչպես նաև |
| | | | | |հասարակության |
| | | | | |իրազեկության |
| | | | | |բարձրացում |
.________________________________________________________________________.