ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԿԱՌԱՎԱՐՈՒԹՅԱՆ ՆԻՍՏԻ
ԱՐՁԱՆԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆԻՑ ՔԱՂՎԱԾՔ
22 հոկտեմբերի 2009 թվականի N 44
i
7. ԱՇԽԱՏԱՆՔԻ ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ ԿԱԶՄԱԿԵՐՊՈՒԹՅԱՆ N 87 «ՄԻԱՎՈՐՄԱՆ ԱԶԱՏՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ԿԱԶՄԱԿԵՐՊԵԼՈՒ ԻՐԱՎՈՒՆՔԻ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ՄԱՍԻՆ», N 138 «ՆՎԱԶԱԳՈՒՅՆ ՏԱՐԻՔԻ ՄԱՍԻՆ», N 182 «ԵՐԵԽԱՅԻ ԱՇԽԱՏԱՆՔԻ ՎԱՏԹԱՐԱԳՈՒՅՆ ՁԵՎԵՐԻ ՄԱՍԻՆ» ԿՈՆՎԵՆՑԻԱՆԵՐԻ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱԶԳԱՅԻՆ ԶԵԿՈՒՅՑՆԵՐԸ (ՀԱՇՎԵՏՈՒ ԺԱՄԱՆԱԿԱՇՐՋԱՆ 2006-2009 ԹԹ.) ԵՎ N 160 «ԱՇԽԱՏԱՆՔԻ ՎԻՃԱԿԱԳՐՈՒԹՅԱՆ ՄԱՍԻՆ» ԿՈՆՎԵՆՑԻԱՅԻ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱԶԳԱՅԻՆ ԶԵԿՈՒՅՑԸ (ՀԱՇՎԵՏՈՒ ԺԱՄԱՆԱԿԱՇՐՋԱՆ 2005-2009 ԹԹ.) ՀԱՍՏԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ
Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2007 թվականի նոյեմբերի 23-ի N 1483-Ն որոշմամբ հաստատված` Հայաստանի Հանրապետության միջազգային պարտավորություններին համապատասխան Հայաստանի Հանրապետության ազգային զեկույցների պատրաստման և հաստատման կարգի 12-րդ կետին համապատասխան հաստատել`
1. ԱՄԿ N 87 «Միավորման ազատության և կազմակերպելու իրավունքի պաշտպանության մասին» կոնվենցիայի վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության ազգային զեկույցը (հաշվետու ժամանակաշրջան 2006-2009 թթ.)` համաձայն N 1 հավելվածի:
2. ԱՄԿ N 138 «Նվազագույն տարիքի մասին» կոնվենցիայի վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության ազգային զեկույցը (հաշվետու ժամանակաշրջան 2006-2009 թթ.)` համաձայն N 2 հավելվածի:
3. ԱՄԿ N 182 «Երեխայի աշխատանքի վատթարագույն ձևերի մասին» կոնվենցիայի վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության ազգային զեկույցը (հաշվետու ժամանակաշրջան 2006-2009 թթ.)` համաձայն N 3 հավելվածի:
4. ԱՄԿ N 160 «Աշխատանքի վիճակագրության մասին» կոնվենցիայի վերաբերյալ Հայաստանի Հանրապետության ազգային զեկույցը (հաշվետու ժամանակաշրջան 2005-2009 թթ.)` համաձայն N 4 հավելվածի:
ՍՏՈՐԱԳՐՎԵԼ Է ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՎԱՐՉԱՊԵՏԻ ԿՈՂՄԻՑ
2009 ԹՎԱԿԱՆԻ ՀՈԿՏԵՄԲԵՐԻ 26-ԻՆ
Հավելված N 1
ՀՀ կառավարության
2009 թվականի հոկտեմբերի 22-ի
նիստի N 44 արձանագրային
որոշման
ԱԶԳԱՅԻՆ ԶԵԿՈՒՅՑ ԱՄԿ «ՄԻԱՎՈՐՄԱՆ ԱԶԱՏՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ԿԱԶՄԱԿԵՐՊԵԼՈՒ ԻՐԱՎՈՒՆՔԻ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅԱՆ ՄԱՍԻՆ» 1948 ԹՎԱԿԱՆԻ N 87 ԿՈՆՎԵՆՑԻԱՅԻ ԿԻՐԱՌՄԱՆ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ
/հաշվետու ժամանակաշրջան 2006-2009/
«Միավորման ազատության և կազմակերպելու իրավունքի պաշտպանության մասին» Աշխատանքի միջազգային կազմակերպության 87 կոնվենցիան Հայաստանի Հանրապետությունը վավերացրել է 2005 թվականի մարտի 22-ին, ուժի մեջ է մտել 2007 թվականի հունվարի 2-ին:
I. Կոնվենցիայի դրույթները ամրագրված են հետևյալ իրավական ակտերում`
1. Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրություն` ընդունվել է 1995 թվականի հուլիսի 5-ին, փոփոխվել է 2005 թվականի նոյեմբերի 27-ի հանրաքվեով:
2. ՀՀ աշխատանքային օրենսգիրք` ընդունվել է 2004 թվականի նոյեմբերի 9-ին, փոփոխվել է` ՀՕ-140-Ն 03.08.2005 թ., ՀՕ-210-Ն 25.11.2005 թ., ՀՕ-22-Ն 14.01.06 թ., ՀՕ-23-Ն 14.10.2006 թ., ՀՕ-39-Ն 27.02.2006 թ.:
3. ՀՀ քաղաքացիական օրենսգիրք, ընդունվել է 1998 թվականի մայիսի 5-ին:
4. ՀՀ քրեական օրենսգիրք, ընդունվել է 2003 թվականի ապրիլի 18-ին:
5. «Արհեստակցական միությունների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքը` ընդունվել է 2000 թվականի դեկտեմբերի 5-ին, փոփոխվել է «ՀՕ-171-Ն 13.11.2006 թ.»:
6. «Գործատուների միությունների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքը` ընդունվել է 2007 թվականի փետրվարի 27-ին:
Այլ օրենքներ և իրավական ակտեր
Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության 28-րդ հոդվածի համաձայն յուրաքանչյուր ոք ունի այլ անձանց հետ միավորումներ կազմելու, այդ թվում` արհեստակցական միություններ կազմելու և դրանց անդամագրվելու իրավունք:
Յուրաքանչյուր քաղաքացի ունի այլ քաղաքացիների հետ կուսակցություններ ստեղծելու և դրանց անդամագրվելու իրավունք:
Կուսակցություններ և արհեստակցական միություններ ստեղծելու և դրանց անդամագրվելու իրավունքներն օրենքով սահմանված կարգով կարող են սահմանափակվել զինված ուժերի, ոստիկանության, ազգային անվտանգության, դատախազության մարմինների ծառայողների, ինչպես նաև դատավորների և սահմանադրական դատարանի անդամի նկատմամբ:
Մարդուն չի կարելի հարկադրել անդամագրվելու որևէ կուսակցության կամ միավորման:
Միավորումների գործունեությունը կարող է կասեցվել կամ արգելվել միայն օրենքով նախատեսված դեպքերում` դատական կարգով:
Բաժին I. ՄԻԱՎՈՐՄԱՆ ԱԶԱՏՈՒԹՅՈՒՆ
Հոդված 1
Աշխատանքի միջազգային կազմակերպության յուրաքանչյուր անդամ, որի նկատմամբ սույն Կոնվենցիան ուժի մեջ է, պարտավորվում է գործադրել ներքոհիշյալ դրույթները:
Հոդված 2
Աշխատողները և գործատուները, առանց որևէ տարբերության, իրավունք ունեն իրենց ընտրությամբ ստեղծելու կազմակերպություններ, ինչպես նաև անդամակցելու այդպիսի կազմակերպություններին` վերջիններիս կանոնադրություններին ենթարկվելու միակ պայմանով, առանց նախնական թույլտվության:
ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 21-րդ հոդվածի համաձայն գործատուները և աշխատողներն իրենց իրավունքների ու շահերի պաշտպանության և ներկայացման նպատակով կարող են օրենքով սահմանված կարգով իրենց կամքով ազատորեն միավորվել` ստեղծելով արհեստակցական ու գործատուների միություններ:
ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի հոդված 23-ի համաձայն աշխատողների իրավունքներն ու շահերը ներկայացնել և աշխատանքային հարաբերություններում դրանք պաշտպանել կարող են արհեստակցական միությունները:
Կազմակերպությունում արհեստակցական միության բացակայության դեպքում աշխատողների ժողովի (համաժողովի) կողմից աշխատողների ներկայացուցչության և շահերի պաշտպանության գործառույթները կարող են փոխանցվել համապատասխան ճյուղային կամ տարածքային արհեստակցական միությանը: Այդ դեպքում աշխատողների ժողովը (համաժողովը) ընտրում է ներկայացուցիչ (ներկայացուցիչներ), որը ճյուղային կամ տարածքային արհեստակցական միության պատվիրակության կազմում մասնակցում է տվյալ գործատուի հետ վարվող կոլեկտիվ բանակցություններին:
Միևնույն անձը միաժամանակ չի կարող ներկայացնել աշխատողների և գործատուների շահերն ու պաշտպանել դրանք:
ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 37-րդ հոդվածի համաձայն գործատուները, աշխատողները և նրանց ներկայացուցիչներն իրենց իրավունքներն իրականացնելիս և պարտականությունները կատարելիս պարտավոր են պահպանել օրենքը, գործել բարեխիղճ և ողջամիտ: Աշխատանքային իրավունքների չարաշահումն արգելվում է:
Աշխատանքային իրավունքների իրականացմամբ և պարտականությունների կատարմամբ չպետք է խախտվեն այլ անձանց` օրենքներով պաշտպանվող իրավունքներն ու շահերը:
Աշխատողներին արհեստակցական միություններում միավորվելուն խոչընդոտելն արգելվում է:
«Արհեստակցական միությունների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 4-րդ և 5-րդ հոդվածի համաձայն արհեստակցական կազմակերպությունը հիմնադրվում է նրա հիմնադիրների (առնվազն 3 աշխատողի) նախաձեռնությամբ հրավիրված հիմնադիր ժողովի (համաժողովի, համագումարի) որոշմամբ:
Հիմնադիր ժողովը հաստատում է կազմակերպության կանոնադրությունը, ընտրում է ղեկավար և վերահսկողություն իրականացնող մարմիններ:
Երկու և ավելի արհեստակցական կազմակերպություններ և (կամ) արհեստակցական կազմակերպությունների միություններ իրենց ներկայացուցիչների ժողովի (համաժողովի, համագումարի) որոշմամբ կարող են հիմնադրել արհեստակցական կազմակերպությունների մեկ միություն` հաստատելով նրա կանոնադրությունն ու ընտրելով ղեկավար ու վերահսկողություն իրականացնող մարմիններ:
ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 27-րդ հոդվածի և «Գործատուների միությունների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 2-րդ հոդվածի համաձայն կազմակերպության կոլեկտիվ և անհատական աշխատանքային հարաբերություններում որպես գործատուի ներկայացուցիչ հանդես է գալիս կազմակերպության ղեկավարը (տնօրեն, գլխավոր տնօրեն, նախագահ և այլն): Օրենքով կամ կազմակերպության կանոնադրությամբ նախատեսված դեպքերում կամ իրենց լիազորությունների սահմաններում գործատուներին կարող են ներկայացնել նաև այլ անձինք:
Գործատուն իրավունք ունի աշխատանքային իրավունքի բնագավառի իր լիազորությունները կամ դրանց մի մասը փոխանցելու քաղաքացիներին կամ իրավաբանական անձանց:
Հանրապետական, ճյուղային և տարածքային մակարդակների կոլեկտիվ հարաբերություններում որպես գործատուների ներկայացուցիչ հանդես է գալիս գործատուների համապատասխան միությունը:
Գործատուների միությունը ոչ առևտրային կազմակերպություն համարվող իրավաբանական անձ է, որը միավորում է գործատու կազմակերպություններին և գործատու քաղաքացիներին: Միության անդամ գործատու կազմակերպությունները միությունում ներկայացվում են իրենց լիազոր ներկայացուցիչների միջոցով:
Հայաստանի Հանրապետության աշխատողների առանձին խմբերի համար արհեստակցական միավորումներ ստեղծելու վերաբերյալ հատուկ օրենսդրական դրույթներ բացակայում են, մասնավորապես պետական հիմնարկների և կազմակերպությունների համար:
Հոդված 3
1. Աշխատողների և գործատուների կազմակերպություններն իրավունք ունեն մշակելու իրենց կանոնադրություններն ու կանոնակարգերը, ազատորեն ընտրելու իրենց ներկայացուցիչներին, կազմակերպելու իրենց վարչակազմն ու գործունեությունը և կազմելու իրենց ծրագրերը:
2. Պետական մարմինները պետք է ձեռնպահ մնան որևէ միջամտությունից, որը սահմանափակում է այդ իրավունքը կամ խոչընդոտում է դրա օրինական իրականացմանը:
Արհեստակցական միությունն «Արհեստակցական միությունների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 13-րդ հոդվածի համաձայն անկախ է պետական մարմիններից, տեղական ինքնակառավարման մարմիններից, գործատուներից, այլ կազմակերպություններից և կուսակցություններից, նրանց հաշվետու չէ և նրանց կողմից վերահսկողության ենթակա չէ, բացառությամբ օրենքով նախատեսված դեպքերի:
Պետական մարմիններին, տեղական ինքնակառավարման մարմիններին, գործատուներին, այլ կազմակերպություններին և ֆիզիկական անձանց արգելվում է խոչընդոտել կամ միջամտել արհեստակցական միության կանոնադրությամբ սահմանված իրավունքների իրականացմանը, բացառությամբ օրենքով նախատեսված դեպքերի:
Գործատուների միություններն «Գործատուների միությունների մասին» ՀՀ օրենքի 2-րդ հոդվածի համաձայն իրենց գործունեությունն իրականացնում են պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմիններից, արհեստակցական միություններից, քաղաքական կուսակցություններից և այլ կազմակերպություններից անկախ:
Պետական և տեղական ինքնակառավարման մարմինների և նրանց պաշտոնատար անձանց արգելվում է միջամտել գործատուների միությունների գործունեությանը:
Գործատուների միությունները միմյանց հետ փոխհարաբերությունները որոշում են իրենք` իրենց կանոնադրությունների և ղեկավար մարմինների որոշումների համաձայն:
Հոդված 4
1. Աշխատողների և գործատուների կազմակերպությունները ենթակա չեն լուծարման կամ ժամանակավոր արգելման վարչական մարմնի կողմից:
Վարչական մարմնի կողմից լուծարման կամ ժամանակավոր արգելման վերաբերյալ օրենսդրություն չկա:
Հոդված 5
1. Աշխատողների և գործատուների կազմակերպություններն ունեն դաշնություններ և համադաշնություններ ստեղծելու և դրանց անդամակցելու իրավունք, և յուրաքանչյուր այդպիսի կազմակերպություն, դաշնություն կամ համադաշնություն իրավունք ունի անդամակցելու աշխատողների և գործատուների միջազգային կազմակերպություններին:
«Գործատուների միությունների մասին» ՀՀ օրենքի 4-րդ հոդվածի 3-րդ կետի համաձայն գործատուների միությունները, Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությանը և իրենց կանոնադրություններին համապատասխան, կարող են համագործակցել միջազգային ու այլ երկրների գործատուների միությունների հետ, ինչպես նաև մասնակցել (անդամակցել) գործատուների միջազգային միություններին:
Նույն օրենքի 11-րդ հոդվածի համաձայն գործատուների միություն կարող է ստեղծվել հիմնադրվելու կամ գոյություն ունեցող գործատուների միության (միությունների) վերակազմակերպման (բաժանման, առանձնացման, միացման, միաձուլման) միջոցով:
Հիմնադրման միջոցով գործատուների միություն ստեղծելու համար մեկից ավելի գործատուները և (կամ) գործատուների լիազոր ներկայացուցիչները հիմնադիր ժողովում որոշում են ընդունում գործատուների միություն հիմնադրելու, գործատուների միության կանոնադրությունը հաստատելու, միության կանոնադրությամբ նախատեսված մարմիններն ընտրելու և գործատուների միությունը պետական գրանցման ներկայացնելու մասին:
Գործատուների միությունը ստեղծված է համարվում նրա պետական գրանցման պահից:
«Արհեստակցական միությունների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 14-րդ հոդվածով արհեստակցական միությունը Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությանն ու արհեստակցական միության կանոնադրությանը համապատասխան կարող է համագործակցել միջազգային և այլ երկրների արհեստակցական միությունների ու այլ հասարակական միավորումների հետ, ինչպես նաև մասնակցել (անդամակցել) միջազգային և այլ երկրների արհեստակցական միություններին:
Հոդված 6
2-րդ, 3-րդ և 4-րդ հոդվածների դրույթները կիրառվում են աշխատողների և գործատուների կազմակերպությունների դաշնությունների և համադաշնությունների նկատմամբ:
Նշված հոդվածների դրույթները կիրառվում են, հատուկ դրույթներ նախատեսված չեն:
Հոդված 7
Աշխատողների և գործատուների կազմակերպությունների, նրանց դաշնությունների և համադաշնությունների կողմից իրավաբանական անձի կարգավիճակի ձեռքբերումը չի կարող ենթակա լինել այնպիսի պայմանների, որոնք ունեն 2-րդ, 3-րդ և 4-րդ հոդվածների դրույթների կիրառումը սահմանափակող բնույթ:
«Արհեստակցական միությունների մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենքի 10-րդ և 11-րդ հոդվածների համաձայն Արհեստակցական միության իրավունակությունը ծագում է նրա պետական գրանցման պահից և դադարում է նրա լուծարման ավարտի մասին իրավաբանական անձանց պետական գրանցամատյանում գրառում կատարելու պահին:
Արհեստակցական միության գրանցումն ու գրանցման մերժումն իրականացվում է օրենքով սահմանված կարգով:
«Գործատուների միությունների մասին» ՀՀ օրենքի 12-րդ հոդվածի համաձայն գործատուների միության պետական գրանցումը, վերագրանցումը, ինչպես նաև կանոնադրության փոփոխությունների կամ նոր խմբագրությամբ կանոնադրության գրանցումը և լուծարման պետական գրանցումն իրականացվում են օրենքով և իրավաբանական անձանց պետական գրանցման համար օրենքով սահմանված կարգով:
Պետական գրանցման մարմինը, գործատուների միության գրանցման մասին դիմումն ու պահանջվող փաստաթղթերը ընդունելու մասին հաշվառման գրանցամատյանում գրառում կատարելուց հետո` 30 օրվա ընթացքում, պարտավոր է քննարկել դիմումը և գրանցել գործատուների միությունը կամ համապատասխան հիմնավորումներով մերժել գործատուների միության գրանցումը: Գործատուների միության պետական գրանցումը կարող է մերժվել օրենքով սահմանված կարգով և դեպքում:
Պետական գրանցումը մերժելը, ինչպես նաև պետական գրանցումից խուսափելը կարող է բողոքարկվել դատարան:
Հոդված 8
1. Սույն Կոնվենցիայով ճանաչված իրենց իրավունքների իրականացման ժամանակ աշխատողները, գործատուները և նրանց համապատասխան կազմակերպությունները պահպանում են օրինականությունը այնպես, ինչպես այլ անձինք կամ կազմակերպված կոլեկտիվները:
2. Ազգային օրենսդրությունը չպետք է ազդի կամ կիրառվի այնպես, որ վնաս հասցնի սույն Կոնվենցիայով նախատեսված երաշխիքներին:
Միավորումներ ստեղծվում են ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 5-րդ գլխի համաձայն:
«Ռազմական դրության իրավական ռեժիմի մասին» ՀՀ օրենքի 8-րդ հոդվածով ժողովներ, միտինգներ, ցույցեր, երթեր և այլ զանգվածային միջոցառումներ իրականացնելու արգելում կամ սահմանափակում, գործադուլների և կազմակերպությունների գործունեությունը դադարեցնող կամ կասեցնող այլ միջոցառումների արգելում, ռազմական դրության պայմաններում Հայաստանի Հանրապետության պաշտպանունակության ու անվտանգության դեմ ուղղված քարոզչություն և այլ գործունեություն ծավալած կուսակցությունների, հասարակական ու կրոնական կազմակերպությունների և միավորումների գործունեության կասեցում` օրենքով սահմանված կարգով:
ՀՀ Սահմանադրությամբ և միջազգային պայմանագրերով ամրագրված` Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիների, օտարերկրյա քաղաքացիների, քաղաքացիություն չունեցող անձանց և իրավաբանական անձանց խաղաղ, առանց զենքի ժողովներ, հանրահավաքներ, երթեր և ցույցեր անցկացնելու իրավունքը իրականացվում է համաձայն «Ժողովներ, հանրահավաքներ, երթեր և ցույցեր անցկացնելու մասին» ՀՀ օրենքի:
ՀՀ քրեական օրենսգրքի 161-163-րդ հոդվածների համաձայն միավորումներ (հասարակական կամ արհեստակցական միություններ) կազմելու կամ կուսակցություններ ստեղծելու իրավունքի իրականացմանը կամ միավորման կամ կուսակցության օրինական գործունեությանը խոչընդոտելը կամ միջամտելը` պատժվում է տուգանքով` նվազագույն աշխատավարձի հարյուրապատիկից երեքհարյուրապատիկի չափով, կամ կալանքով` առավելագույնը մեկ ամիս ժամկետով:
Նույն արարքը, որն առաջացրել է միավորման կամ կուսակցության իրավունքների և օրինական շահերի էական խախտում` պատժվում է տուգանքով` նվազագույն աշխատավարձի երկուհարյուրապատիկից չորսհարյուրապատիկի չափով, կամ կալանքով` առավելագույնը երկու ամիս ժամկետով:
Այնպիսի կրոնական կամ հասարակական միավորում կազմելը կամ ղեկավարելը, որի գործունեությունը զուգորդված է անձանց առողջությանը վնաս պատճառելով կամ անձանց այլ իրավունքների դեմ ոտնձգություններով, ինչպես նաև անձանց իրենց քաղաքացիական պարտականություններից հրաժարվելուն դրդելով` պատժվում է տուգանքով` նվազագույն աշխատավարձի երկուհարյուրապատիկից չորսհարյուրապատիկի չափով, կամ կալանքով` առավելագույնը երեք ամիս ժամկետով:
Օրինական ժողովներ, հանրահավաքներ, երթեր կամ ցույցեր անցկացնելուն կամ դրանց մասնակցելուն խոչընդոտելը կամ դրանց, ինչպես նաև ժողովներին, հանրահավաքներին, երթերին կամ ցույցերին մասնակցելուն բռնություն գործադրելով կամ դա գործադրելու սպառնալիքով հարկադրելը` պատժվում է տուգանքով` նվազագույն աշխատավարձի հարյուրապատիկից երեքհարյուրապատիկի չափով, կամ կալանքով` առավելագույնը երկու ամիս ժամկետով, կամ ազատազրկմամբ` առավելագույնը երկու տարի ժամկետով:
Հոդված 9
1. Ազգային օրենսդրությամբ է որոշվում, թե սույն Կոնվենցիայով նախատեսված երաշխիքներն ինչ չափով են կիրառվում զինված ուժերի և ոստիկանության նկատմամբ:
2. Աշխատանքի միջազգային կազմակերպության կանոնադրության 19-րդ հոդվածի 8-րդ կետում շարադրված սկզբունքին համապատասխան` Կազմակերպության որևէ անդամի կողմից սույն Կոնվենցիայի վավերացումը չպետք է դիտվի որպես ցանկացած գործող օրենքի, դատական որոշման, սովորույթի կամ համաձայնագրի վրա ազդող գործողություն, որոնց համաձայն զինված ուժերի և ոստիկանության անդամներն օգտվում են սույն Կոնվենցիայով երաշխավորված որևէ իրավունքից:
Համաձայն «Ոստիկանության ծառայության մասին» ՀՀ օրենքի 39-րդ հոդվածի ոստիկանը չի կարող լինել որևէ կուսակցության, հասարակական-քաղաքական, հասարակական (բացառությամբ գիտական, մշակութային, մարզական, որսորդական, վետերանների և նմանօրինակ շահերի ընդհանրության հիման վրա միավորված կազմակերպությունների), այդ թվում` կրոնական, արհեստակցական կազմակերպության անդամ, իր ծառայողական դիրքն օգտագործել կուսակցությունների, հասարակական, այդ թվում` կրոնական միավորումների շահերի համար, նրանց նկատմամբ վերաբերմունք քարոզել, ինչպես նաև իր ծառայողական պարտականությունները կատարելիս այլ քաղաքական կամ կրոնական գործունեություն իրականացնել:
Հոդված 10
Սույն Կոնվենցիայում «կազմակերպություն» տերմինը նշանակում է աշխատողների կամ գործատուների ցանկացած կազմակերպություն, որի նպատակն է ապահովել և պաշտպանել աշխատողների կամ գործատուների շահերը:
Բաժին II. ԿԱԶՄԱԿԵՐՊԵԼՈՒ ԻՐԱՎՈՒՆՔԻ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ
Հոդված 11
Աշխատանքի միջազգային կազմակերպության յուրաքանչյուր անդամ, որի նկատմամբ սույն Կոնվենցիան ուժի մեջ է, պարտավորվում է ձեռնարկել բոլոր անհրաժեշտ և համապատասխան միջոցները` աշխատողների և գործատուների կազմակերպելու իրավունքի ազատ իրականացումը երաշխավորելու նպատակով:
Զեկույցի նախագիծը ներկայացվել է սոցիալական գործընկերներին` Հայաստանի գործատուների հանրապետական միությանը և Հայաստանի Հանրապետության արհմիությունների կոնֆեդերացիային: Նրանց կարծիքները կցվում են:
Հավելված N 2
ՀՀ կառավարության
2009 թվականի հոկտեմբերի 22-ի
նիստի N 44 արձանագրային
որոշման
ԱԶԳԱՅԻՆ ԶԵԿՈՒՅՑ
ԱՄԿ «ՆՎԱԶԱԳՈՒՅՆ ՏԱՐԻՔԻ ՄԱՍԻՆ» 1973 ԹՎԱԿԱՆԻ N 138 ԿՈՆՎԵՆՑԻԱՅԻ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ
/հաշվետու ժամանակաշրջան 2006-2009/
«Նվազագույն տարիքի մասին» Աշխատանքի միջազգային կազմակերպության 138 կոնվենցիան Հայաստանի Հանրապետությունը վավերացրել է 2005 թվականի հոկտեմբերի 3-ին, ուժի մեջ է մտել 2007 թվականի հունվարի 27-ին:
I. Կոնվենցիայի դրույթները ամրագրված են հետևյալ իրավական փաստաթղթերում`
1. Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրություն` ընդունվել է 1995 թվականի հուլիսի 5-ին, փոփոխվել է 2005 թվականի նոյեմբերի 27-ի հանրաքվեով:
2. ՀՀ աշխատանքային օրենսգիրք` ընդունվել է 2004 թվականի նոյեմբերի 9-ին, փոփոխվել է` ՀՕ-140-Ն 03.08.2005 թ., ՀՕ-210-Ն 25.11.2005 թ., ՀՕ-22-Ն 14.01.06 թ., ՀՕ-23-Ն 14.10.2006 թ., ՀՕ-39-Ն 27.02.2006 թ.:
3. Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգիրք ընդունվել է 1985 թվականի դեկտեմբերի 6-ին:
4. ՀՀ քաղաքացիական օրենսգիրք ընդունվել է 1998 թվականի մայիսի 5-ին:
5. «Կրթության մասին» ՀՀ օրենքը Ընդունվել է 1999 ապրիլի 14-ին ՀՕ-297:
6. «Ճանապարհային երթևեկության անվտանգության ապահովման մասին» ՀՀ օրենք` ընդունվել է 2005 թվականի օգոստոսի 13-ի ՀՕ-166-Ն:
7. Այլ օրենքներ
II. Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրության 32-րդ հոդվածի համաձայն մինչև 16 տարեկան երեխաներին մշտական աշխատանքի ընդունելն արգելվում է: Նրանց ժամանակավոր աշխատանքի ընդունման կարգը և պայմանները սահմանվում են օրենքով /սահմանված է ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքով/:
Հոդված 1
Կազմակերպության յուրաքանչյուր Անդամ, որի նկատմամբ սույն Կոնվենցիան ուժի մեջ է, պարտավորվում է իրականացնել ազգային քաղաքականություն` ուղղված մանկական աշխատանքի արդյունավետ վերացմանը և զբաղվածության կամ աշխատանքի ընդունման նվազագույն տարիքի հետզհետե բարձրացմանն այն մակարդակի, որն առավելագույնս համապատասխանում է դեռահասների մարմնական և մտավոր զարգացմանը:
ՀՀ կառավարության 2003 թվականի դեկտեմբերի 18-ի թիվ 1745-Ն որոշմամբ ընդունված «Հայաստանի Հանրապետությունում երեխայի իրավունքների պաշտպանության 2004-2015 թվականների ազգային ծրագիրը հաստատելու մասին» կառավարության որոշման մեջ նշված է հանրապետությունում երեխայի աշխատանքի կարգավորման խնդիրը, ինչպես նաև նախատեսվում է 2008-2015 թթ. մշակել հատուկ ծրագրեր` ՀՀ երեխայի աշխատանքի իրավունքի ապահովման, երեխայի աշխատանքի և տնտեսական շահագործման կանխարգելման և վերացման, ինչպես նաև երեխայի աշխատանքի վատթարագույն ձևերի արգելման ուղղությամբ:
Առաջարկություն է ներկայացվել ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքում փոփոխություն կատարել սահմանված աշխատանքային նվազագույն տարիքը սահմանելու 15 տարեկան, 14-ի փոխարեն:
Հոդված 2
1. Սույն Կոնվենցիան վավերացրած Կազմակերպության յուրաքանչյուր Անդամ իր վավերագրին կից հայտարարության մեջ նշում է իր տարածքում զբաղվածության կամ աշխատանքի ընդունվելու և իր տարածքում գրանցված փոխադրամիջոցների ոլորտում աշխատանքի ընդունվելու նվազագույն տարիքը, և, համաձայն սույն Կոնվենցիայի 4-րդից 8-րդ հոդվածների դրույթների, այդ տարիքից ցածր ոչ մի դեռահասի թույլ չի տրվում աշխատանքի ընդունվել որևէ մասնագիտությամբ:
2. Սույն Կոնվենցիան վավերացրած Կազմակերպության յուրաքանչյուր Անդամ հետագայում լրացուցիչ հայտարարությունների միջոցով կարող է ծանուցել Աշխատանքի միջազգային բյուրոյի Գլխավոր տնօրենին այն մասին, որ ինքը սահմանում է ավելի բարձր նվազագույն տարիք, քան նախկինում սահմանվածն է:
3. Նվազագույն տարիքը, որը որոշվում է ի կատարումն սույն հոդվածի 1-ին կետի, չպետք է ցածր լինի դպրոցական պարտադիր ուսումն ավարտելու տարիքից և բոլոր դեպքերում չպետք է ցածր լինի 15-ից:
4. Անկախ սույն հոդվածի 3-րդ կետի դրույթներից` Կազմակերպության այն անդամը, որի տնտեսությունը և կրթության համակարգը բավականաչափ զարգացած չեն, գործատուների և աշխատողների շահագրգիռ կազմակերպությունների առկայության դեպքում դրանց հետ խորհրդակցելուց հետո կարող է սկզբնական շրջանում որպես նվազագույն տարիք սահմանել 14-ը:
5. Կազմակերպության յուրաքանչյուր Անդամ, որը, ի կատարումն նախորդ կետի դրույթների, որպես նվազագույն տարիք է սահմանում 14-ը, սույն Կոնվենցիայի կատարման մասին Աշխատանքի միջազգային կազմակերպության Կանոնադրության 22-րդ հոդվածի համաձայն ներկայացված հաշվետվություններում ընդգրկում է հայտարարություն այն մասին, որ`
ա) դրա համար գոյություն ունեն պատճառներ, կամ
բ) հրաժարվում է հետևյալ դրույթներից օգտվելու իր իրավունքից` սկսած նշված օրվանից:
ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 15-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն աշխատանքային իրավունակությունը և իր գործողություններով աշխատանքային իրավունքներ ձեռք բերելու և իրականացնելու, իր համար աշխատանքային պարտականություններ ստեղծելու ու դրանք կատարելու քաղաքացու ունակությունը (աշխատանքային գործունակություն) լրիվ ծավալով ծագում է տասնվեց տարեկան դառնալու պահից, բացառությամբ աշխատանքային օրենսգրքով և այլ օրենքներով նախատեսված դեպքերի:
ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 17-րդ հոդվածի համաձայն`
1. Աշխատողը ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքով սահմանված տարիքի հասած գործունակ քաղաքացին է, որն աշխատանքային պայմանագրի հիման վրա գործատուի օգտին կատարում է որոշակի աշխատանք` ըստ որոշակի մասնագիտության, որակավորման կամ պաշտոնի:
2. Աշխատող են համարվում նաև ծնողներից մեկի, որդեգրողի կամ հոգաբարձուի գրավոր համաձայնությամբ աշխատանքային պայմանագրով աշխատող տասնչորսից մինչև տասնվեց տարեկան անչափահաս քաղաքացիները:
3. Մինչև տասնչորս տարեկան քաղաքացիների հետ աշխատանքային պայմանագիր կնքելը կամ նրանց աշխատանքի ներգրավելը արգելվում է:
«Ճանապարհային երթևեկության անվտանգության ապահովման մասին» ՀՀ օրենքի 27-րդ հոդվածի համաձայն տրանսպորտային միջոցներ վարելու իրավունքի վկայական տրվում է`
ա) «A» կարգի և մոտոսայլակ` 18 տարին լրացած անձանց.
բ) «B» և «C» կարգերի` 18 տարին լրացած անձանց.
գ) «D» կարգի` 21 տարին լրացած «B» և (կամ) «C» կարգի տրանսպորտային միջոցներ վարելու վարորդական իրավունքի վկայական, ինչպես նաև Հայաստանի Հանրապետության զինված ուժեր և այլ զորքեր զորակոչված 19 տարին լրացած «B» և (կամ) «C» կարգի տրանսպորտային միջոցներ վարելու վարորդական իրավունքի վկայական ունեցող անձանց.
դ) «E» կարգի` 19 տարին լրացած «B», «C» կամ «D» կարգերի տրանսպորտային միջոցներ վարելու վարորդական իրավունքի վկայական ունեցող անձանց.
ե) «տրամվայ» և «տրոլեյբուս»` 20 տարին լրացած անձանց:
«B», «C» և «D» կարգերի տրանսպորտային միջոցներ վարելու իրավունքի վկայական ունեցող անձանց թույլատրվում է դրանք վարել նաև կցորդներով, եթե կցորդի թույլատրելի առավելագույն զանգվածը չի գերազանցում 750 կիլոգրամը: 750 կիլոգրամը գերազանցող թույլատրելի առավելագույն զանգված ունեցող կցորդներով տրանսպորտային միջոցներ վարելու համար վարորդը պետք է ունենա նաև «E» կարգի տրանսպորտային միջոցներ վարելու իրավունք:
4. Մոպեդ վարել թույլատրվում է 16 տարին, իսկ հեծանիվ, լծասայլ (լծասահնակ) վարել, բեռնակիր, հեծկան կենդանիներ կամ անասուններ քշել` 14 տարին լրացած անձանց:
5. «A» և «B» կարգերի տրանսպորտային միջոցներ վարելու միջազգային վարորդական վկայականները տրվում են 18, իսկ «C», «D» և «E» կարգերի տրանսպորտային միջոցներ վարելու միջազգային վարորդական վկայականները` 21 տարին լրացած անձանց:
6. Ազգային վարորդական վկայականը տրվում է տասը, իսկ միջազգային վարորդական վկայականը` մինչև երեք տարի ժամանակով, բայց ոչ ավելի, քան ազգային վարորդական վկայականի գործողության կամ բժշկական հավատարմագրման տեղեկանքի ժամկետից:
Խորհրդատվությունների արդյունքում ՀՀ կառավարություն առաջարկություն է ներկայացվել 2009 թվականի հունվարից աշխատանքային նվազագույն տարիքը սահմանել 15 տարեկան:
ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 257-րդ հոդվածի համաձայն մինչև տասնութ տարեկան անձինք չեն կարող ներգրավվել կատարելու`
1) ծանր աշխատանքներ.
2) թունավոր, քաղցկեղածին կամ առողջության համար վտանգավոր գործոնների ազդեցությամբ արտադրություններում աշխատանքներ.
3) աշխատանքներ, որոնց կատարման ժամանակ հնարավոր է իոնացած ռադիացիայի ազդեցությունը.
4) աշխատանքներ, որոնց կատարման ժամանակ առկա է դժբախտ պատահարների կամ մասնագիտական հիվանդություններով հիվանդանալու մեծ հավանականություն, ինչպես նաև աշխատանքներ, որոնց անվտանգ իրականացումը պահանջում է բարձր զգոնություն կամ փորձառություն:
Հոդված 3
1. Իր բնույթով կամ իրագործման հանգամանքների բերումով դեռահասի առողջությանը, անվտանգությանը կամ բարոյականությանը հնարավոր վնաս հասցնող ցանկացած տիպի զբաղվածության կամ աշխատանքի ընդունելու նվազագույն տարիքը չպետք է ցածր լինի 18-ից:
2. Զբաղվածության կամ աշխատանքի այն տեսակները, որոնց նկատմամբ կիրառվում է սույն հոդվածի 1-ին կետը, սահմանվում են ազգային օրենքներով կամ կանոնակարգերով կամ իրավասու մարմնի կողմից` գործատուների և աշխատողների շահագրգիռ կազմակերպությունների առկայության դեպքում դրանց հետ խորհրդակցելուց հետո:
3. Չնայած սույն հոդվածի 1-ին կետի դրույթներին` ազգային օրենքները կամ կանոնակարգերը իրավասու մարմինը գործատուների և աշխատողների շահագրգիռ կազմակերպությունների առկայության դեպքում դրանց հետ խորհրդակցելուց հետո կարող են թույլատրել աշխատանքի ընդունել տասնվեցից ոչ ցածր տարիքի անձանց` պայմանով, որ այդ դեռահասների առողջությունը, անվտանգությունը և բարոյականությունը լիովին պաշտպանված են, և որ դեռահասները գործունեության համապատասխան բնագավառի գծով ստացել են հատուկ հրահանգներ կամ մասնագիտական պատրաստություն:
«Մինչև 18 տարեկան անձանց, հղի և մինչև մեկ տարեկան երեխա խնամող կանանց համար ծանր և վնասակար համարվող աշխատանքների ցանկը հաստատելու մասին» ՀՀ կառավարության 2005 թվականի դեկտեմբերի 29-ի թիվ 2308-Ն որոշմամբ հաստատվել է վնասակար համարվող աշխատանքների ցանկը: Մասնավորապես`
. Քիմիական գործոնների ազդեցության ներքո մինչև 18 տարեկան անձանց համար վնասակար աշխատանքների,
. Ֆիզիկական գործոնների ազդեցության ներքո մինչև 18 տարեկան անձանց համար վնասակար աշխատանքների,
. Կենսաբանական գործոնների ազդեցության ներքո մինչև 18 տարեկան անձանց համար վնասակար աշխատանքների,
. Արդյունաբերական աէրոզոլների ազդեցության ներքո մինչև 18 տարեկան անձանց համար վնասակար աշխատանքների, վնասակար այլ գործոնների և աշխատանքների անվանումների ցանկը:
ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 140-րդ հոդվածի համաձայն աշխատաժամանակի կրճատ տևողություն սահմանվում է տասնչորսից մինչև տասնվեց տարեկան աշխատողների համար` շաբաթական 24 ժամ, տասնվեցից մինչև տասնութ տարեկանների համար` շաբաթական 36 ժամ: Իսկ 144-րդ հոդվածի 3-րդ մասով արտաժամյա աշխատանքներին չեն ներգրավվում մինչև 18 տարեկան աշխատողները, ինչպես նաև առանց արտադրությունից կտրվելու` հանրակրթական և մասնագիտական դպրոցներում սովորող աշխատողները դասերի օրերին.
Համաձայն ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 148-րդ հոդվածի 3-րդ մասի գիշերային աշխատանքի ներգրավել չի թույլատրվում մինչև տասնութ տարեկան անձանց: ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 149-րդ հոդվածի 4-րդ մասով տանը կամ կազմակերպությունում հերթապահության ներգրավել չի թույլատրվում մինչև տասնութ տարեկան աշխատողներին:
153-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն մինչև տասնութ տարեկան աշխատողներին, որոնց աշխատաժամանակի տևողությունը գերազանցում է 4 ժամը, աշխատաժամանակի ընթացքում պետք է տրվի հանգստի համար լրացուցիչ ընդմիջում` նվազագույնը 30 րոպե:
154-րդ հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն ամենօրյա անընդմեջ հանգստի տևողությունը տասնչորսից մինչև տասնվեց տարեկան աշխատողների համար չի կարող պակաս լինել 14 ժամից, իսկ տասնվեցից մինչև տասնութ տարեկան աշխատողների համար` ոչ պակաս 12 ժամից, և պետք է ներառի ժամը 22-ից մինչև 6-ը:
155-156-րդ հոդվածներով մինչև տասնութ տարեկան աշխատողները կարող են հանգստյան օրերին աշխատանքի ներգրավվել միայն իրենց համաձայնությամբ:
Մինչև տասնութ տարեկան աշխատողներին շաբաթվա ընթացքում տրվում է ոչ պակաս, քան երկու հանգստյան օր:
Մինչև տասնութ տարեկան աշխատողները կարող են ոչ աշխատանքային` տոնական և հիշատակի օրերին աշխատանքի ներգրավվել միայն իրենց համաձայնությամբ:
164-րդ հոդվածի 4-րդ կետի համաձայն անընդմեջ աշխատանքի վեց ամիսը լրանալուց հետո ամենամյա արձակուրդի ժամանակի ընտրության իրավունք ունեն մինչև տասնութ տարեկան աշխատողները:
209-րդ հոդվածի 3-րդ կետի համաձայն մինչև տասնութ տարեկան աշխատողին արգելվում է ուղարկել ծառայողական գործուղման:
249-րդ հոդվածի 1-ին մասի համաձայն մինչև տասնութ տարեկան աշխատողները պարտավոր են անցնել բժշկական զննություն աշխատանքի ընդունման ժամանակ, իսկ մինչև տասնութ տարեկան դառնալը` սահմանված պարբերականությամբ:
Մինչև տասնութ տարեկան աշխատողների պարբերական բժշկական զննությունը կատարվում է գործատուի հաշվին:
Հոդված 4
1. Անհրաժեշտության դեպքում իրավասու մարմինը գործատուների և աշխատողների շահագրգիռ կազմակերպությունների առկայության դեպքում դրանց հետ խորհրդակցելուց հետո կարող է սույն Կոնվենցիայի կիրառման ոլորտից բացառել զբաղվածության կամ աշխատանքի սահմանափակ կատեգորիաներ, որոնց առումով ծագում են հատուկ, լուրջ հիմնախնդիրներ:
2. Սույն Կոնվենցիան վավերացրած յուրաքանչյուր Անդամ, Աշխատանքի միջազգային կազմակերպության Կանոնադրության 22-րդ հոդվածի համաձայն, Կոնվենցիայի կիրառման մասին իր առաջին զեկույցում թվարկում է այն կատեգորիաները, որոնք կարող են բացառվել, ի կատարումն սույն հոդվածի 1-ին կետի, նշելով այդպիսի բացառությունների պատճառները, և հետագա զեկույցներում հաղորդում է բացառված կատեգորիաների վերաբերյալ իր օրենքի և պրակտիկայի սկզբունքները և այն չափը, որով Կոնվենցիան կիրառվել է կամ ենթադրվում է, որ պետք է կիրառվի այդպիսի կատեգորիաների նկատմամբ:
3. Զբաղվածությունը կամ աշխատանքը, որոնց վրա տարածվում է սույն Կոնվենցիայի 3-րդ հոդվածը, չեն բացառվում Կոնվենցիայի կիրառման ոլորտից` ի կատարումն սույն հոդվածի:
Բացառություններ չեն կատարվել:
Հոդված 5
1. Կազմակերպության այն Անդամը, որի տնտեսությունը և վարչական համակարգը բավականաչափ զարգացած չեն, գործատուների և աշխատողների շահագրգիռ կազմակերպությունների առկայության դեպքում դրանց հետ խորհրդակցելուց հետո կարող է սկզբնական շրջանում սահմանափակել սույն Կոնվենցիայի կիրառման ոլորտը:
2. Կազմակերպության յուրաքանչյուր Անդամ, որն օգտվում է սույն հոդվածի 1-ին կետի դրույթներից, վավերագրին կից հայտարարության մեջ թվարկում է տնտեսական գործունեության կամ ձեռնարկությունների այն տեսակները, որոնց նկատմամբ ինքը կիրառելու է սույն Կոնվենցիայի դրույթները:
3. Կոնվենցիայի դրույթները կիրառվում են առնվազն հետևյալ աշխատանքների նկատմամբ. հանքահորեր և քարհանքեր, վերամշակման արդյունաբերություն, շինարարություն, էլեկտրա-, գազա- և ջրամատակարարման ծառայություններ, սանիտարատեխնիկական ծառայություն, տրանսպորտ, պահեստներ և հաղորդակցության ծառայություններ, հիմնականում առևտրային նպատակով մթերք արտադրող տնկարկներ և գյուղատնտեսական այլ կազմակերպություններ` բացառությամբ ընտանեկան կամ այլ փոքր տնտեսությունների, որոնք մթերքն արտադրում են տեղական օգտագործման համար և վարձու աշխատողներ մշտապես չեն օգտագործում:
4. Կազմակերպության յուրաքանչյուր Անդամ, որը սահմանափակում է Կոնվենցիայի կիրառման ոլորտը` ի կատարումն սույն հոդվածի.
ա) Աշխատանքի միջազգային կազմակերպության Կանոնադրության 22-րդ հոդվածի համաձայն ներկայացվող իր զեկույցներում նշում է սույն Կոնվենցիայի կիրառման ոլորտից բացառված գործունեության ճյուղերում պատանիների և երեխաների զբաղվածության կամ աշխատանքի ընդհանուր վիճակի և ցանկացած առաջընթացի մասին, որը ձեռք է բերվում սույն Կոնվենցիայի դրույթներն ավելի լայնորեն կիրառելու ճանապարհին,
բ) կարող է ցանկացած պահի պաշտոնապես ընդլայնել Կոնվենցիայի կիրառման ոլորտը Աշխատանքի միջազգային բյուրոյի Գլխավոր տնօրենին ուղարկված հայտարարության միջոցով:
Կոնվենցիայի կիրառման ոլորտը չի սահմանափակվել:
Հոդված 6
Սույն Կոնվենցիան չի կիրառվում այն աշխատանքի նկատմամբ, որը կատարվում է երեխաների և դեռահասների կողմից ընդհանուր, մասնագիտական կամ տեխնիկական կրթության դպրոցներում կամ ուսումնական այլ հաստատություններում, կամ այն աշխատանքների նկատմամբ, որոնք կատարվում են կազմակերպություններում առնվազն տասնչորս տարեկան երեխաների կողմից, եթե այդպիսի աշխատանքները կատարվում են իրավասու մարմնի կողմից սահմանված պայմաններին համապատասխան, գործատուների և աշխատավորների շահագրգիռ կազմակերպությունների առկայության դեպքում դրանց հետ խորհրդակցելուց հետո և անբաժանելի մասն են.
ա) կրթության կամ ուսումնական դասընթացի, որոնց համար հիմնական պատասխանատվությունը կրում են դպրոցը կամ ուսումնական հաստատությունը,
բ) իրավասու մարմնի կողմից հավանության արժանացած ուսումնական ծրագրի, որը գլխավորապես կամ ամբողջովին անցկացվում է ձեռնարկությունում, կամ
գ) հրահանգիչ կամ կողմնորոշիչ ծրագրերի, որոնք ուղղված են մասնագիտության կամ ուսումնական տեսակի ընտրության հեշտացմանը:
«Կրթության մասին» ՀՀ օրենքի 49-րդ հոդվածի 2-րդ մասի համաձայն արգելվում է սովորողներին ներգրավել աշխատանքի` առանց վերջիններիս և (կամ) նրանց ծնողների (որդեգրողների կամ հոգաբարձուի) համաձայնության: Սովորողների նկատմամբ ֆիզիկական կամ հոգեբանական ճնշման մեթոդների կիրառումն արգելվում է:
ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 174-րդ հոդվածի համաձայն միջնակարգ մասնագիտական և բարձրագույն ուսումնական հաստատություններ ընդունվելու նպատակով քննություններին նախապատրաստվելու համար աշխատողներին յուրաքանչյուր քննության համար տրամադրվում է եռօրյա արձակուրդ:
Հանրակրթական, միջնակարգ-մասնագիտական կամ բարձրագույն ուսումնական հաստատություններում սովորող աշխատողներին ուսումնական հաստատության միջնորդությամբ տրամադրվում է ուսումնական արձակուրդ:
Հոդված 7
1. Ազգային օրենքները կամ կանոնակարգերը կարող են թույլատրել 13-ից 15 տարեկանների զբաղվածությունը կամ աշխատանքը թեթև աշխատանքների դեպքում, որը.
ա) վտանգ չի կարող ներկայացնել նրանց առողջության կամ զարգացման համար, և
բ) չի խանգարում դպրոց հաճախելուն, իրավասու մարմնի կողմից հավանության արժանացած մասնագիտական կողմնորոշման կամ ուսումնական ծրագրերին նրանց մասնակցությանը կամ ստացված կրթության օգտագործման նրանց կարողությանը:
2. Ազգային օրենքները կամ կանոնակարգերը կարող են թույլատրել առնվազն տասնհինգ տարեկանը լրացած, սակայն պարտադիր դպրոցական ուսումը դեռևս չավարտած անձանց աշխատանքի ընդունումը` պայմանով, որ կպահպանվեն սույն հոդվածի 1-ին կետի «ա» և «բ» ենթակետերի պահանջները:
3. Իրավասու մարմինը սահմանում է գործունեության այն ոլորտները, որտեղ զբաղվածությունը կամ աշխատանքը կարող են թույլատրել համաձայն սույն հոդվածի 1-ին և 2-րդ կետերի, և սահմանում է աշխատանքային ժամերը և պայմանները, որոնց ընթացքում և որոնց առկայության դեպքում կարող է իրագործվել այդպիսի զբաղվածությունը կամ աշխատանքը:
4. Անկախ սույն հոդվածի 1-ին և 2-րդ կետերի դրույթներից` Կազմակերպության Անդամը, որն օգտվում է 2-րդ հոդվածի 4-րդ կետի դրույթներից, կարող է իրեն անհրաժեշտ տևողությամբ փոխարինել սույն հոդվածի 1-ին կետով նախատեսված 12 և 14 տարեկան հասակները 13 և 15 տարեկան հասակներով և 2-րդ կետի 14 տարեկան հասակը` 15 տարեկան հասակով:
ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 17-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն մինչև տասնչորս տարեկան քաղաքացիների հետ աշխատանքային պայմանագիր կնքելը կամ նրանց աշխատանքի ներգրավելը արգելվում է: Թույլատրվում է մինչև 18 տարեկանի աշխատանքը ներգրավումը այն աշխատանքներում, որոնք ընդգրկված չեն «Մինչև 18 տարեկան անձանց, հղի և մինչև մեկ տարեկան երեխա խնամող կանանց համար ծանր և վնասակար համարվող աշխատանքների ցանկը հաստատելու մասին» ՀՀ կառավարության 2005 թվականի դեկտեմբերի 29-ի թիվ 2308-Ն որոշմամբ հաստատվել է վնասակար համարվող աշխատանքների ցանկում:
Հոդված 8
1. Իրավասու մարմինը գործատուների և աշխատողների շահագրգիռ կազմակերպությունների առկայության դեպքում դրանց հետ խորհրդակցելուց հետո կարող է անհատական դեպքերում շնորհված թույլտվությունների ճանապարհով բացառություններ անել սույն Կոնվենցիայի 2-րդ հոդվածով զբաղվածությունը կամ աշխատանքը արգելող դրույթներից այնպիսի նպատակի համար, ինչպիսին է մասնակցությունը դերասանական ելույթներին:
2. Այդ կերպ տված թույլտվությունը սահմանափակում է ժամաքանակը և սահմանում է այն պայմանները, որոնցում կարող է իրագործվել զբաղվածությունը կամ աշխատանքը:
ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 29-րդ հոդվածի համաձայն
1. Տասնչորս տարեկան չդարձած անչափահասների (փոքրահասակների) փոխարեն գործարքները, բացառությամբ հոդվածի 2-րդ կետում նշվածների, նրանց անունից կարող են կնքել միայն նրանց ծնողները, որդեգրողները կամ խնամակալները:
2. Վեցից մինչև տասնչորս տարեկան փոքրահասակներն իրավունք ունեն ինքնուրույն կնքել`
1) մանր կենցաղային գործարքներ.
2) նոտարական վավերացում կամ գործարքներից ծագող իրավունքների պետական գրանցում չպահանջող` անհատույց օգուտներ ստանալուն ուղղված գործարքներ.
3) օրինական ներկայացուցչի կամ վերջինիս համաձայնությամբ երրորդ անձանց կողմից որոշակի նպատակով կամ ազատորեն տնօրինելու համար տրամադրված միջոցները տնօրինելու գործարքներ:
3. Փոքրահասակի գործարքներով` ներառյալ նրա կողմից ինքնուրույն կնքված գործարքները, գույքային պատասխանատվություն են կրում նրա ծնողները, որդեգրողները կամ խնամակալը, եթե չապացուցեն, որ պարտավորությունն իրենց մեղքով չի խախտվել: Այդ անձինք, օրենքին համապատասխան, պատասխանատվություն են կրում նաև փոքրահասակի պատճառած վնասի համար:
ՀՀ քաղաքացիական օրենսգրքի 30-րդ հոդվածի համաձայն
1. Տասնչորսից մինչև տասնութ տարեկան անչափահասները կարող են գործարքներ կնքել իրենց օրինական ներկայացուցիչների` ծնողների, որդեգրողների կամ հոգաբարձուի գրավոր համաձայնությամբ, բացառությամբ հոդվածի 2-րդ կետում նշված գործարքների:
Այդպիսի անչափահասի կնքած գործարքը վավեր է նաև նրա ծնողների, որդեգրողների կամ հոգաբարձուի` հետագայում տված գրավոր հավանության դեպքում:
2. Տասնչորսից մինչև տասնութ տարեկան անչափահասները, առանց ծնողների, որդեգրողների կամ հոգաբարձուի համաձայնության, իրավունք ունեն`
1) տնօրինել իրենց աշխատավարձը, կրթաթոշակը և այլ եկամուտները.
2) իրականացնել գիտության, գրականության կամ արվեստի ստեղծագործության, գյուտի կամ մտավոր գործունեության` օրենքով պահպանվող այլ արդյունքի հեղինակի իրավունքներ.
3) օրենքին համապատասխան` ավանդներ մուծել վարկային հաստատություններ և տնօրինել դրանք.
4) կնքել կենցաղային մանր գործարքներ և օրենսգրքի 29 հոդվածի 2-րդ կետով նախատեսված այլ գործարքներ:
Տասնվեց տարեկան դառնալիս` անչափահասներն իրավունք ունեն նաև, կոոպերատիվների մասին օրենքներին համապատասխան, լինել կոոպերատիվի անդամ:
3. Տասնչորսից մինչև տասնութ տարեկան անչափահասներն ինքնուրույն գույքային պատասխանատվություն են կրում հոդվածի 1-ին և 2-րդ կետերին համապատասխան կնքված իրենց գործարքներով: Այդպիսի անչափահասներն իրենց պատճառած վնասի համար պատասխանատվություն են կրում քաղաքացիական օրենսգրքին համապատասխան:
4. Ծնողների, որդեգրողների կամ հոգաբարձուի կամ խնամակալության և հոգաբարձության մարմնի միջնորդությամբ դատարանը կարող է բավարարել հիմքերի առկայության դեպքում սահմանափակել տասնչորսից մինչև տասնութ տարեկան անչափահասի` իր աշխատավարձը, կրթաթոշակը կամ այլ եկամուտներն ինքնուրույն տնօրինելու իրավունքը կամ զրկել նրան այդ իրավունքից, բացառությամբ այն դեպքերի, երբ անչափահասը լրիվ ծավալով գործունակություն է ձեռք բերել քաղաքացիական օրենսգրքի 24 հոդվածի 2-րդ և 3-րդ կետերին համապատասխան:
Հոդված 9
1. Իրավասու մարմինը ձեռնարկում է բոլոր անհրաժեշտ միջոցները, ներառյալ համապատասխան պատիժների սահմանումը, սույն Կոնվենցիայի դրույթների արդյունավետ կենսագործումն ապահովելու համար:
2. Ազգային օրենքները կամ կանոնակարգերը կամ իրավասու մարմինը որոշում են այն անձանց, որոնք պատասխանատու են Կոնվենցիայի կատարումը ապահովող դրույթների համապատասխանության համար:
3. Ազգային օրենքները կամ կանոնակարգերը կամ իրավասու մարմինը սահմանում են գրանցամատյաններ կամ այլ փաստաթղթեր, որոնք պետք է վարվեն և տրամադրվեն գործատուի կողմից. այդպիսի գրանցամատյանները կամ փաստաթղթերը ընդգրկում են նրա կողմից վարձված կամ նրա համար աշխատող 18 տարեկանից փոքր անձանց ազգանունները և, եթե հնարավոր է, պատշաճ կերպով հաստատված տարիքը կամ ծննդյան տարեթիվը:
Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքի 41-րդ հոդվածի համաձայն աշխատանքային օրենսդրության և աշխատանքային իրավունքի նորմեր պարունակող այլ նորմատիվ իրավական ակտերի պահանջները խախտելը (բացառությամբ օրենսգրքի 41.1, 41.2, 41.3, 96.1 հոդվածներով, 158 հոդվածի տասնյոթերորդ մասով, 169.5, 169.7, 169.8 հոդվածներով նախատեսված դեպքերի)` առաջացնում է նախազգուշացում խախտում թույլ տված անձի նկատմամբ:
Աշխատանքային օրենսդրության և աշխատանքային իրավունքի նորմեր պարունակող այլ նորմատիվ իրավական ակտերի պահանջները խախտելը, որը կատարվել է վարչական տույժի միջոցներ կիրառելուց հետո` մեկ տարվա ընթացքում` առաջացնում է տուգանքի նշանակում գործատուի նկատմամբ` սահմանված նվազագույն աշխատավարձի հիսնապատիկի չափով:
(41-րդ հոդվածը փոփ. 24.03.05 ՀՕ-78-Ն, 06.12.07 ՀՕ-296-Ն օրենքներ)
Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգրքի 158-րդ հոդվածի համաձայն` 18 տարին չլրացած անձանց ծխախոտ, ալկոհոլային խմիչքներ, թմրամիջոցներ և հոգեմետ նյութեր, սարսափ կամ պոռնոգրաֆիա բովանդակող գրականություն և տեսաերիզներ վաճառելը`
առաջացնում է տուգանքի նշանակում վաճառողի նկատմամբ` սահմանված նվազագույն աշխատավարձի հիսնապատիկի չափով:
18 տարին չլրացած անձանց ծխախոտի, ալկոհոլային խմիչքների, թմրամիջոցների և հոգեմետ նյութերի, սարսափ կամ պոռնոգրաֆիա բովանդակող գրականության և տեսաերիզների վաճառքի մեջ ներգրավելը`
առաջացնում է տուգանքի նշանակում առևտրի իրականացման վայրի կազմակերպչի նկատմամբ` սահմանված նվազագույն աշխատավարձի հարյուրապատիկի չափով:
Մինչև 18 տարեկանների աշխատանքային օրենսդրության պահպանման նկատմամբ հսկողությունը իրականացնում է Հայաստանի Հանրապետության աշխատանքի պետական տեսչությունը: Տեսչությունը կիրառում է նաև օրենսդրությամբ սահմանված պատժամիջոցների կիրառումը:
Զեկույցի նախագիծը ներկայացվել է սոցիալական գործընկերներին` Հայաստանի գործատուների հանրապետական միությանը և Հայաստանի Հանրապետության արհմիությունների կոնֆեդերացիային: Նրանց կարծիքները կցվում են:
Հավելված N 3
ՀՀ կառավարության
2009 թվականի հոկտեմբերի 22-ի
նիստի N 44 արձանագրային
որոշման
ԱԶԳԱՅԻՆ ԶԵԿՈՒՅՑ
ԱՄԿ «ԵՐԵԽԱՅԻ ԱՇԽԱՏԱՆՔԻ ՎԱՏԹԱՐԱԳՈՒՅՆ ՁԵՎԵՐԻ ՄԱՍԻՆ» 1999 ԹՎԱԿԱՆԻ N 182 ԿՈՆՎԵՆՑԻԱՅԻ ԿԻՐԱՌՄԱՆ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ
/հաշվետու ժամանակաշրջան 2006-2009/
«Երեխայի աշխատանքի վատթարագույն ձևերի մասին» Աշխատանքի միջազգային կազմակերպության 182 կոնվենցիան Հայաստանի Հանրապետությունը վավերացրել է 2005 թվականի մարտի 22-ին, ուժի մեջ է մտել 2007 թվականի հունվարի 2-ին:
I. Կոնվենցիայի դրույթները ամրագրված են հետևյալ իրավական փաստաթղթերում`
1. Հայաստանի Հանրապետության Սահմանադրություն` ընդունվել է 1995 թվականի հուլիսի 5-ին, փոփոխվել է 2005 թվականի նոյեմբերի 27-ի հանրաքվեով:
2. ՀՀ աշխատանքային օրենսգիրք` ընդունվել է 2004 թվականի նոյեմբերի 9-ին, փոփոխվել է` ՀՕ-140-Ն 03.08.2005 թ., ՀՕ-210-Ն 25.11.2005 թ., ՀՕ-22-Ն 14.01.06 թ., ՀՕ-23-Ն 14.10.2006 թ., ՀՕ-39-Ն 27.02.2006 թ.:
3. ՀՀ քաղաքացիական օրենսգիրք ընդունվել է 1998 թվականի մայիսի 5-ին:
4. ՀՀ Ընտանեկան օրենսգիրք, ընդունվել է 2004 թ. նոյեմբերի 9-ին:
5. Վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ ՀՀ օրենսգիրք ընդունվել է 1985 թվականի դեկտեմբերի 6-ին:
6. «Աշխատանքի պետական տեսչության մասին» ՀՀ օրենք, ընդունվել է 2005 թվականի մարտի 24-ին:
7. Քրեական օրենսգիրք, ընդունվել է 2003 թվականի ապրիլի 18-ին:
8. «Երեխայի իրավունքների մասին» ՀՀ օրենք, ընդունվել է 1996 թվականի մայիսի 29-ին:
9. «Կրթության մասին» ՀՀ օրենք, ընդունվել է 1999 թ. ապրիլի 14-ին:
10. ՀՀ կառավարության 2005 թվականի դեկտեմբերի 29-ի «Մինչև 18 տարեկան անձանց, հղի և մինչև մեկ տարեկան երեխա խնամող կանանց համար ծանր և վնասակար համարվող աշխատանքների ցանկը հաստատելու մասին» N 2308-Ն որոշումը:
11. Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2005 թվականի ապրիլի 21-ի «Հայաստանի Հանրապետության հյուպատոսական հիմնարկներում օտարերկրյա քաղաքացիների և քաղաքացիություն չունեցող անձանց որդեգրած` Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացի երեխայի հաշվառման կարգը հաստատելու մասին» N 623-Ն որոշումը:
12. Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2007 թվականի փետրվարի 1-ի «Երեխաներ որդեգրել ցանկացող անձանց հաշվառման կարգը հաստատելու մասին» N 209-Ն որոշումը:
13. ՀՀ կառավարության 2005 թվականի հոկտեմբերի 28-ի «Երեխաների պաշտպանության ազգային հանձնաժողով ստեղծելու, հանձնաժողովի կանոնադրությունը և անհատական կազմը հաստատելու մասին» N 835-Ն որոշումը:
14. ՀՀ կառավարության 2006 թվականի հունիսի 22-ի «Խնամակալության և հոգաբարձության մարմինների կանոնադրությունը հաստատելու և Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2000 թվականի մարտի 13-ի N 11 որոշումն ուժը կորցրած ճանաչելու մասին» N 922-Ն որոշումը:
15. ՀՀ կառավարության 2005 թվականի դեկտեմբերի 29-ի «Մինչև 18 տարեկան անձանց, հղի և մինչև մեկ տարեկան երեխա խնամող կանանց համար ծանր և վնասակար համարվող աշխատանքների ցանկը հաստատելու մասին» թիվ 2308-Ն որոշումը:
16. ՀՀ կառավարության 2007 թվականի հուլիսի 26-ի որոշումը «Մի շարք պետական հատուկ հանրակրթական հաստատություններ երեխաների խնամքի և պաշտպանության գիշերօթիկ հաստատություններ վերանվանելու, գործունեության բնագավառը սահմանելու, Հայաստանի Հանրապետության աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարության ենթակայությանը հանձնելու, «Երեխաների խնամքի և պաշտպանության գիշերօթիկ հաստատություն» պետական ոչ առևտրային կազմակերպության օրինակելի կանոնադրությունը հաստատելու և Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2002 թվականի դեկտեմբերի 26-ի N 2179-Ն որոշման մեջ փոփոխություններ կատարելու մասին»:
Այլ օրենքներ և իրավական ակտեր
ՀՀ Սահմանադրության 32-րդ հոդվածի համաձայն` ՀՀ-ում հարկադիր աշխատանքն արգելվում է: Այդ հոդվածով արգելվում է նաև մինչև 16 տարեկան երեխաներին մշտական աշխատանքի ընդունելը, իսկ նրանց ժամանակավոր աշխատանքի ընդունման կարգը և պայմանները սահմանվում են օրենքով:
Հոդված 1
Սույն Կոնվենցիան վավերացնող յուրաքանչյուր Անդամ պետություն անհապաղ և արդյունավետ միջոցներ է ձեռնարկում, որոնք շուտափույթ կերպով կապահովեն երեխայի աշխատանքի վատթարագույն ձևերի արգելումը և վերացումը:
ՀՀ աշխատանքային օրենսգիրքը գործողության մեջ է մտել 2005 թվականի հունիսի 21-ից, որով արգելվում է երեխայի աշխատանքի վատթարագույն ձևերի կիրառումը:
ՀՀ Աշխատանքային օրենսգրքի 17-րդ հոդվածի 3-րդ կետով արգելվում է մինչև տասնչորս տարեկան քաղաքացիների հետ աշխատանքային պայմանագիր կնքելը կամ նրանց աշխատանքի ներգրավելը, իսկ ինչ վերաբերում է տասնչորսից մինչև տասնվեց տարեկան երեխաներին, ապա նրանց` 89-րդ հոդվածի 5-րդ կետի համաձայն, աշխատանքի կարելի է ընդունել միայն ծնողներից մեկի, որդեգրողի կամ հոգաբարձուի գրավոր համաձայնության առկայության դեպքում:
ՀՀ Աշխատանքային օրենսգրքի 144-րդ հոդվածի 3-րդ կետն արգելում է մինչև տասնութ տարեկան աշխատողների ներգրավումը արտաժամյա, իսկ 148-րդ հոդվածի 3-րդ կետը` գիշերային աշխատանքներին:
ՀՀ Աշխատանքային օրենսգրքի 149-րդ հոդվածի համաձայն`
«Տանը կամ կազմակերպությունում հերթապահության ներգրավել չի թույլատրվում մինչև տասնութ տարեկան աշխատողներին»:
ՀՀ Աշխատանքային օրենսգրքի 140-րդ հոդվածի համաձայն աշխատաժամանակի կրճատ տևողություն է սահմանվում տասնչորսից մինչև տասնվեց տարեկան աշխատողների համար` շաբաթական 24 ժամ, տասնվեցից մինչև տասնութ տարեկանների համար` շաբաթական 36 ժամ:
Իսկ 144-րդ հոդվածի 3-րդ կետի համաձայն արտաժամյա աշխատանքներին չեն ներգրավվում մինչև 18 տարեկան աշխատողները: 153-րդ հոդվածով մինչև տասնութ տարեկան աշխատողներին, որոնց աշխատաժամանակի տևողությունը գերազանցում է 4 ժամը, աշխատաժամանակի ընթացքում պետք է տրվի հանգստի համար լրացուցիչ ընդմիջում` նվազագույնը 30 րոպե:
ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 154-րդ հոդվածի համաձայն ամենօրյա անընդմեջ հանգստի տևողությունը տասնչորսից մինչև տասնվեց տարեկան աշխատողների համար չի կարող պակաս լինել 14 ժամից, իսկ տասնվեցից մինչև տասնութ տարեկան աշխատողների համար` ոչ պակաս 12 ժամից, և պետք է ներառի ժամը 22-ից մինչև 6-ը:
155-րդ հոդվածի 7-րդ կետով մինչև տասնութ տարեկան աշխատողներին շաբաթվա ընթացքում տրվում է ոչ պակաս, քան երկու հանգստյան օր:
Իսկ 164-րդ հոդվածով անընդմեջ աշխատանքի վեց ամիսը լրանալուց հետո ամենամյա արձակուրդի ժամանակի ընտրության իրավունք ունեն մինչև տասնութ տարեկան աշխատողները:
Հոդված 2
Սույն Կոնվենցիայի նպատակների համար «երեխա» եզրույթը կիրառվում է մինչև 18 տարեկան բոլոր անձանց նկատմամբ:
«Երեխայի իրավունքների մասին» ՀՀ օրենքի 1-ին հոդվածի համաձայն երեխա է համարվում մինչև 18 տարեկան անձը:
Հոդված 3
Սույն Կոնվենցիայի նպատակների համար «Երեխայի աշխատանքի վատթարագույն ձևերը» եզրույթն ընդգրկում է`
ա) ստրկության բոլոր ձևերը կամ ստրկությանը համանման աշխատանքը, ինչպիսիք են երեխաների վաճառքը և առևտուրը, պարտքային ստրկացումը կամ ճորտային կախվածությունը, ինչպես նաև հարկադիր կամ պարտադիր աշխատանքը, այդ թվում` երեխաների պարտադիր կամ հարկադիր հավաքագրումը զինված ընդհարումներում օգտագործելու համար,
բ) երեխային օգտագործելը, հավաքագրելը կամ առաջարկելը մարմնավաճառությամբ զբաղվելու, պոռնոգրաֆիկ արտադրանքի արտադրության կամ պոռնոգրաֆիկ ներկայացումների համար,
գ) երեխային օգտագործելը, հավաքագրելը կամ առաջարկելը հակաիրավական գործունեությամբ զբաղվելու, մասնավորապես թմրանյութերի արտադրման և վաճառքի համար, ինչպես դրանք սահմանված են համապատասխան միջազգային պայմանագրերում,
դ) աշխատանքը, որն իր բնույթով կամ իր կատարման պայմաններով կարող է վնասել երեխաների առողջությանը, անվտանգությանը կամ բարոյականությանը:
«Երեխայի իրավունքների մասին» ՀՀ օրենքի 9-րդ հոդվածը ամրագրում է` «Յուրաքանչյուր երեխա ունի ամեն տեսակի (ֆիզիկական, հոգեկան և այլ) բռնությունից պաշտպանության իրավունք: Ցանկացած անձի, այդ թվում` ծնողներին կամ այլ օրինական ներկայացուցիչներին, արգելվում է երեխային ենթարկել բռնության, կամ նրա արժանապատվությունը նվաստացնող պատժի կամ նմանօրինակ այլ վերաբերմունքի: Երեխայի իրավունքների և օրինական շահերի ոտնահարման դեպքում խախտողը պատասխանատվություն է կրում Հայաստանի Հանրապետության օրենսդրությամբ սահմանված կարգով: Պետությունը և նրա համապատասխան մարմիններն իրականացնում են երեխայի պաշտպանությունը ցանկացած բռնությունից, շահագործումից, հանցավոր գործունեության մեջ ներգրավելուց, այդ թվում` թմրանյութերի օգտագործումից, դրանց արտադրության կամ առևտրի մեջ ներգրավումից, մուրացկանությունից, անառակությունից, մոլի խաղերից և նրա իրավունքների և օրինական շահերի այլ ոտնահարումից»:
ՀՀ Ընտանեկան օրենսգրքի 43-րդ հոդվածը հատուկ նվիրված է երեխայի պաշտպանության իրավունքին, հոդվածի 2-րդ կետում մասնավորապես, նշվում է երեխայի իր ծնողների (օրինական ներկայացուցիչների) չարաշահումներից պաշտպանվելու իրավունքը:
«Երեխայի իրավունքների և շահերի խախտման դեպքում (ընդ որում ծնողների կամ նրանցից մեկի կողմից երեխայի դաստիարակելու, կրթության տալու պարտականությունը չկատարելու կամ ոչ պատշաճ կատարելու, կամ ծնողական իրավունքները չարաշահելու դեպքերում), երեխան իրավունք ունի պաշտպանության համար դիմելու խնամակալության և հոգաբարձության մարմին:
Պաշտոնատար անձինք և այլ քաղաքացիներ, որոնց հայտնի են դարձել երեխայի կյանքին և առողջությանը սպառնալու, նրա իրավունքների և շահերի խախտումների դեպքեր, այդ մասին պետք է հայտնեն երեխայի փաստացի գտնվելու վայրի խնամակալության և հոգաբարձության մարմին: Նման տեղեկություններ ստանալուն պես խնամակալության և հոգաբարձության մարմինը պետք է ձեռնարկի երեխայի իրավունքների և շահերի պաշտպանության անհրաժեշտ միջոցներ»:
ՀՀ Ընտանեկան Օրենսգրքի 58-րդ հոդվածում սահմանված է երեխային ծնողներից (կամ նրանցից մեկից) նրա կյանքի և առողջությունը վտանգող անմիջական սպառնալիքի դեպքում վերցնելու իրավունքը, իսկ 59-60 հոդվածներում ծնողական իրավունքներից զրկելը և ծնողական իրավունքներից զրկելու կարգը, այդ թվում նաև այն դեպքում, երբ ծնողները կամ նրանցից մեկը դաժանաբար են վարվում երեխաների հետ, ընդ որում` ֆիզիկական կամ հոգեկան բռնություն են գործադրում նրանց նկատմամբ, ոտնձգում են նրանց սեռական անձեռնմխելիությունը:
ՀՀ կառավարության որոշմամբ հաստատված են երեխաների խնամք և պաշտպանություն իրականացնող հաստատություններում երեխաների խնամքի ու դաստիարակության համար անհրաժեշտ պետական սոցիալական նվազագույն չափորոշիչները /ՀՀ կառավարության 2004 թվականի օգոստոսի 5-ի թիվ 1324-Ն որոշում/: Որոշման մեջ ներկայացված «Երեխայի իրավունքների պաշտպանությունը» թիվ 2-րդ Չափորոշիչի 6-րդ կետում ամրագրված է, երեխաների խնամք և պաշտպանություն իրականացնող հաստատություններում ՀՀ օրենսդրությամբ սահմանված կարգով ապահովում է երեխայի պաշտպանությունը`
- հոգեբանական և ֆիզիկական բռնությունից, այդ թվում` սեռական շահագործումից և այլասերումից,
- դաժան վերաբերմունքից,
- հանցագործություններից,
- անուշադրությունից ու անարդարությունից,
- առողջությանը վտանգող նյութերից և կյանքը վտանգող պայմաններից:
Հարկ է նշել հետևյալը` վերը նշված խնամքի հաստատություններում երեխաների հանդեպ մարմնական պատժի բոլոր ձևերը խիստ արգելված են նաև գործող կանոնադրությամբ, իսկ համապատասխան չափորոշիչների ներդրման գործընթացը մշտապես հսկվում է հաստատությունների տնօրինության և վերադաս մարմինների կողմից:
Հանրապետությունում գործում է «Մայրության Ֆոնդ» և «Կանանց իրավունքների պաշտպանության կենտրոն» հասարակական կազմակերպությունները, որոնք հատուկ զբաղվում են կանանց և երեխաների պաշտպանությամբ (արհամարհանքից, բռնությունից և շահագործումից):
Կոնվենցիայի ստրկության բոլոր ձևերը կամ ստրկությանը համանման աշխատանքը, ինչպիսիք են երեխաների վաճառքը և առևտուրը, պարտքային ստրկացումը կամ ճորտային կախվածությունը, ինչպես նաև հարկադիր կամ պարտադիր աշխատանքը, այդ թվում` երեխաների պարտադիր կամ հարկադիր հավաքագրումը զինված ընդհարումներում օգտագործելու համար կետի դրույթների կիրառումը առնչվում է նաև վերջերս 2008 թվականի մարտին ՀՀ-ի կողմից վավերացված «Մարդկանց շահագործման /թրաֆիկինգի/ դեմ պայքարի մասին» ԵԽ-ի կոնվենցիայի դրույթներին: Կոնվենցիայի դրույթների կատարման ուղղությամբ ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարության աշխատակազմի ընտանիքի, կանանց և երեխաների հիմնահարցերի վարչությունում առաջարկություններ են մշակվում:
ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 257-րդ հոդվածի համաձայն`
«Մինչև տասնութ տարեկան անձինք չեն կարող ներգրավվել կատարելու`
1. ծանր աշխատանքներ,
2. թունավոր, քաղցկեղածին կամ առողջության համար վտանգավոր գործոնների ազդեցությամբ արտադրություններում աշխատանքներ,
3. աշխատանքներ, որոնց կատարման ժամանակ հնարավոր է իոնացնող ռադիացիայի ազդեցությունը,
4. աշխատանքներ, որոնց կատարման ժամանակ առկա է դժբախտ պատահարների կամ մասնագիտական հիվանդություններով հիվանդանալու մեծ հավանականություն, ինչպես նաև աշխատանքներ, որոնց անվտանգ իրականացումը պահանջում է բարձր զգոնություն կամ փորձառություն:
Սույն հոդվածում նշված ծանր և վնասակար համարվող աշխատանքների ցանկը սահմանում է Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունը»:
Հոդված 4
1. Ազգային օրենսդրությունը կամ իրավասու մարմինը գործատուների և աշխատողների շահագրգիռ կազմակերպությունների հետ խորհրդակցելուց հետո սահմանում է 3-րդ հոդվածի «դ» կետում նշված աշխատանքների տեսակները` հաշվի առնելով համապատասխան միջազգային նորմերը, մասնավորապես երեխայի աշխատանքի վատթարագույն ձևերի մասին 1999 թ. Հանձնարարականի 3 և 4 կետերի դրույթները:
2. Իրավասու մարմինը գործատուների և աշխատողների շահագրգիռ կազմակերպությունների հետ խորհրդակցելուց հետո բացահայտում է, թե որտեղ են իրականացվում այդ աշխատանքի ձևերը:
3. Սույն հոդվածի 1-ին կետով սահմանված աշխատանքի ձևերի ցանկը պարբերաբար ուսումնասիրվում և, անհրաժեշտության դեպքում, վերանայվում է գործատուների և աշխատողների շահագրգիռ կազմակերպությունների հետ խորհրդակցելուց հետո:
«Մինչև 18 տարեկան անձանց, հղի և մինչև մեկ տարեկան երեխա խնամող կանանց համար ծանր և վնասակար համարվող աշխատանքների ցանկը հաստատելու մասին» ՀՀ կառավարության 2005 թվականի դեկտեմբերի 29-ի թիվ 2308-Ն որոշմամբ հաստատվել է վնասակար համարվող աշխատանքների ցանկը: Մասնավորապես`
. Քիմիական գործոնների ազդեցության ներքո մինչև 18 տարեկան անձանց համար վնասակար աշխատանքների,
. Ֆիզիկական գործոնների ազդեցության ներքո մինչև 18 տարեկան անձանց համար վնասակար աշխատանքների,
. Կենսաբանական գործոնների ազդեցության ներքո մինչև 18 տարեկան անձանց համար վնասակար աշխատանքների,
. Արդյունաբերական աէրոզոլների ազդեցության ներքո մինչև 18 տարեկան անձանց համար վնասակար աշխատանքների, վնասակար այլ գործոնների և աշխատանքների անվանումների ցանկը:
Այս աշխատանքներում ընդգրկված երեխաների բացահայտումը իրականացնում է ՀՀ աշխատանքի պետական տեսչությունը: Աշխատանքների ցանկերը վերանայվում են ըստ անհրաժեշտության: Նշված աշխատանքների ցանկը քննարկվել է գործատուների և արհմիությունների ներկայացուցիչների մասնակցությամբ:
Հոդված 5
Յուրաքանչյուր անդամ պետություն գործատուների և աշխատողների կազմակերպությունների հետ խորհրդակցելուց հետո ստեղծում կամ նշանակում է համապատասխան մեխանիզմներ սույն Կոնվենցիայի կատարմանն ուղղված դրույթների կիրառումը վերահսկելու համար:
ՀՀ աշխատանքային օրենսգրքի 33-րդ հոդվածի համաձայն աշխատանքային օրենսդրության և աշխատանքային իրավունքի նորմեր պարունակող այլ նորմատիվ իրավական ակտերի, կոլեկտիվ պայմանագրերի պահանջների կատարման նկատմամբ պետական հսկողությունն ու վերահսկողությունը իրականացնում են համապատասխան պետական մարմինները, իսկ ոչ պետական վերահսկողությունը` արհեստակցական միությունները և գործատուները (գործատուների ներկայացուցիչները):
«Աշխատանքի պետական տեսչության մասին» ՀՀ օրենքի 10-րդ հոդվածի 14-րդ կետի համաձայն` ՀՀ աշխատանքի պետական տեսչությունն հսկողություն և վերահսկողություն է իրականացնում մինչև տասնութ տարեկան անձանց, ինչպես նաև կանանց` աշխատանքային օրենսդրությամբ սահմանված երաշխիքների ապահովման նկատմամբ:
Հոդված 6
1. Յուրաքանչյուր անդամ պետություն մշակում և իրականացնում է գործողության ծրագրեր երեխայի աշխատանքի վատթարագույն ձևերը առաջնային կարգով վերացնելու համար:
2. Այդպիսի գործողության ծրագրերը մշակվում և իրականացվում են համապատասխան կառավարական մարմինների և գործատուների և աշխատողների կազմակերպությունների հետ խորհրդակցելուց հետո` անհրաժեշտության դեպքում հաշվի առնելով այլ շահագրգիռ խմբերի կարծիքները:
ՀՀ կառավարության 2003 թվականի դեկտեմբերի 18-ի N 1745 որոշման «Հայաստանի Հանրապետությունում երեխայի իրավունքների պաշտպանության 2004-2015 թվականների ազգային ծրագրի» 25-րդ կետի համաձայն 2007-2015 թվականներին իրականացվող միջոցառումներից է` «ՀՀ երեխայի աշխատանքի իրավունքի ապահովման, երեխայի աշխատանքի և տնտեսական շահագործման կանխարգելման և վերացման մասին ծրագիրը»:
Հոդված 7
1. Յուրաքանչյուր անդամ պետություն ձեռնարկում է բոլոր անհրաժեշտ միջոցառումները, սույն Կոնվենցիայի կատարմանն ուղղված դրույթների արդյունավետ կիրառումն ու պահպանումն ապահովելու համար, այդ թվում սահմանելով և կիրառելով քրեական կամ հանգամանքներից կախված այլ պատժամիջոցներ:
2. Յուրաքանչյուր անդամ պետություն, հաշվի առնելով կրթության կարևորությունը երեխայի աշխատանքը վերացնելու գործում, սահմանված ժամկետում ձեռնարկում է արդյունավետ միջոցառումներ ուղղված`
ա) երեխայի աշխատանքի վատթարագույն ձևերում երեխաների ներգրավման կանխմանը,
բ) անհրաժեշտ և համապատասխան ուղղակի աջակցություն ցույց տալուն երեխայի աշխատանքի վատթարագույն ձևերում երեխաների զբաղվածության դադարեցման, ինչպես նաև նրանց վերականգնման և սոցիալական ինտեգրման համար,
գ) երեխայի աշխատանքի վատթարագույն ձևերից ազատված բոլոր երեխաներին անվճար բազային կրթության, ինչպես նաև, ըստ հնարավորության և անհրաժեշտության, մասնագիտական պատրաստվածության տրամադրմանը,
դ) առավել խոցելի վիճակում գտնվող երեխաների հայտնաբերմանը և նրանց հետ կապի հաստատմանը, և
ե) աղջիկների վիճակի առանձնահատկությունների հաշվի առնելուն:
3. Յուրաքանչյուր անդամ պետություն նշանակում է իրավասու մարմին, որը իրավասու է սույն Կոնվենցիայի կատարմանն ուղղված դրույթների կիրառման համար:
ՀՀ վարչական իրավախախտումների վերաբերյալ օրենսգրքի 158-րդ հոդվածի 17-րդ մասն ամրագրում է, որ`
«Տասնութ տարին չլրացած անձանց ծխախոտի, ալկոհոլային խմիչքների, թմրամիջոցների և հոգեմետ նյութերի, սարսափ կամ պոռնոգրաֆիա բովանդակող գրականության և տեսաերիզների վաճառքի մեջ ներգրավելը առաջացնում է տուգանքի նշանակում առևտրի իրականացման վայրի կազմակերպչի նկատմամբ` սահմանված նվազագույն աշխատավարձի հարյուրապատիկի չափով»:
ՀՀ քրեական օրենսգրքի «Ընտանիքի և երեխայի շահերի դեմ ուղղված հանցագործությունները» 20-րդ գլխի 165, 166, 167 հոդվածները`
«Անչափահասին հանցանքի կատարմանը ներգրավելը» (165 հոդ.): Հոդվածի երրորդ մասում հատուկ նշվում է, որ սույն հոդվածով նախատեսված արարքները, որոնք կատարվել են բռնություն գործադրելով կամ դա գործադրելու սպառնալիքով` պատժվում է ազատազրկմամբ` երկուսից յոթ տարի ժամկետով:
«Երեխային հակահասարակական գործողությունների կատարելուն ներգրավելը» (166 հոդ.), նախատեսում է համապատասխան պատիժ` նվազագույն աշխատավարձի հիսնապատիկից հարյուրհիսնապատիկի չափով, կամ կալանքով` մեկից երեք ամիս ժամկետով, կամ ազատազրկմամբ` առավելագույնը 5 տարի ժամկետով:
Նույն արարքը, որը կատարվել է ծնողի, մանկաբույժի կամ այլ անձի կողմից, ում վրա է դրված երեխայի դաստիարակության պարտականություն, զուգորդվում են բռնություն գործադրելով կամ դա գործադրելու սպառնալիքով` պատժվում են ազատազրկմամբ` առավելագույնը վեց տարի ժամկետով:
ՀՀ Քրեական օրենսգրքի 262-րդ հոդվածի համաձայն`
1. Պոռնկությամբ զբաղվելու համար հաստատություն ստեղծելը, ղեկավարելը կամ պահելը կամ որևէ հանրային հաստատություն պոռնկությամբ զբաղվելու համար օգտագործելը կամ այլ անձի պոռնկությամբ զբաղվելու համար բնակարան կամ այլ կացարան պարբերաբար տրամադրելը կամ գույքային օգուտ ստանալով` պոռնկությամբ
զբաղվելուն այլ ձևով նպաստելը, եթե բացակայում են ՀՀ Քրեական օրենսգրքի 132 կամ 132.1 հոդվածով նախատեսված հանցագործության հատկանիշները`
պատժվում է տուգանքով` նվազագույն աշխատավարձի երեքհարյուրապատիկից հինգհարյուրապատիկ չափով, կամ ազատազրկմամբ` մեկից չորս տարի ժամկետով:
2. Նույն արարքը, որը կատարվել է`
1) մի խումբ անձանց կողմից նախնական համաձայնությամբ,
2) պաշտոնեական դիրքն օգտագործելով`
պատժվում է ազատազրկմամբ` երկուսից վեց տարի ժամկետով:
3. Սույն հոդվածի առաջին կամ երկրորդ մասով նախատեսված արարքը, որը կատարվել է`
1) տասնութ տարին չլրացած անձին օգտագործելով,
2) հոգեկան խանգարման հետևանքով իր արարքի բնույթն ու նշանակությունը ամբողջությամբ կամ մասամբ գիտակցելու կամ դա ղեկավարելու հնարավորությունից զրկված անձին օգտագործելով,
3) կազմակերպված խմբի կողմից`
պատժվում է ազատազրկմամբ` երեքից տասը տարի ժամկետով:
ՀՀ Քրեական օրենսգրքի 170 հոդվածով նշվում է`
1. «Ծնողի կամ այլ անձի կողմից, ում վրա դրված է երեխայի դաստիարակության պարտականություն, կամ մանկավարժի կամ ուսումնական, բուժական կամ դաստիարակչական հաստատության այլ աշխատողների կողմից երեխայի դաստիարակելու պարտականությունը չկատարելը կամ ոչ պատշաճ կատարելը` պատժվում է տուգանքով` նվազագույն աշխատավարձի հիսնապատիկից հարյուրապատիկի չափով, կամ ազատազրկմամբ` առավելագույնը երկու տարի ժամկետով` որոշակի պաշտոններ զբաղեցնելու կամ որոշակի գործունեությամբ զբաղվելու իրավունքից զրկելով` առավելագույնը երեք տարի ժամկետով կամ առանց դրա:
2. Նույն արարքը, որը զուգորդվել է անչափահասի նկատմամբ դաժան վերաբերմունքով` պատժվում է տուգանքով` նվազագույն աշխատավարձի հարյուրապատիկից երկուհարյուրապատիկի չափով, կամ ազատազրկմամբ` առավելագույնը երեք տարի ժամկետով կամ առանց դրա:
Կապված երեխայի առք ու վաճառքի, թրաֆիկինգի երևույթի հետ ՀՀ քրեական օրենսգրքի 131, 132, 132.1 հոդվածները սահմանում են մարդու առևանգումը, շահագործման նպատակով մարդուն հավաքագրելը, փոխադրելը, հանձնելը, թաքցնելը կամ ստանալը, մարդուն պոռնկության կամ սեռական շահագործման այլ ձևերի մեջ, հարկադիր աշխատանքի կամ ծառայությունների ներգրավելը կամ ստրկության կամ ստրկությանը նմանվող վիճակի մեջ դնելը կամ պահելը, իսկ 168 հոդվածը սահմանում է «Երեխայի առք ու վաճառքը, եթե բացակայում են սույն օրենսգրքի 132-րդ և 132.1-րդ հոդվածներով նախատեսված հանցակազմերի հատկանիշները պատժվում են ազատազրկմամբ` երեքից վեց տարի ժամկետով»:
«Երեխայի կյանքի անվտանգության ապահովման կամ առողջության պահպանման պարտականությունը չկատարելը կամ ոչ պատշաճ կատարելը» (171 հոդ), «Ծնողի կողմից երեխային պահելուց չարամտորեն խուսափելը» (173 հոդ.), «Բռնաբարությունը անչափահասի նկատմամբ» (138 հոդ.), «Սեքսուալ բնույթի բռնի գործողությունները անչափահասի նկատմամբ» (139 հոդ.),
«Անառակաբարո գործողությունները» (142 հոդ.) նշվում է, որ ակնհայտ 16 տարին չլրացած անձի նկատմամբ անառակաբարո գործողությունները, որոնք կատարվել են բռնություն գործադրելով կամ դա գործադրելու սպառնալիքով` պատժվում են ազատազրկմամբ` առավելագույնը երեք տարի ժամկետով:
Վերը նշված բոլոր, ինչպես նաև այլ հոդվածներով նախատեսված անչափահասի նկատմամբ կատարված բռնի գործողություններ կատարողները, այդ թվում և ծնողները, պատժվում են օրենքով սահմանված կարգով:
ՀՀ Քրեական օրենսգրքի նշված հոդվածների դրույթները և օրենքով սահմանված պատժամիջոցները արտացոլում են երեխայի նկատմամբ բռնության տարբեր դրսևորումները, հատուկ շեշտելով ֆիզիկական բռնությունները, ներառյալ մարմնական պատիժները և վնասվածքները և նրանց պատժելիությունը` օրենքի ողջ խստությամբ:
Հատուկ ուշադրության խնդիր է հանդիսանում երեխային մարմնական պատիժ հասցնելը ընտանիքում կամ հաստատություններում, կամ երեխայի խնամք և պաշտպանություն իրականացնող հաստատություններում:
«Կրթության մասին» ՀՀ օրենքի 49-րդ հոդվածի 2-րդ կետի համաձայն արգելվում է սովորողներին ներգրավել աշխատանքի` առանց վերջիններիս և (կամ) նրանց ծնողների (որդեգրողների կամ հոգաբարձուի) համաձայնության: Սովորողների նկատմամբ ֆիզիկական կամ հոգեբանական ճնշման մեթոդների կիրառումն արգելվում է»:
Վերջին տարիներին Երեխաների ոլորտում իրականացվող բարեփոխումների արդյունքում երկրում ստեղծվեց երեխաների պաշտպանության եռաստիճան համակարգ, ըստ որի ընդունվեցին`
1. ՀՀ կառավարության 2005 թվականի հոկտեմբերի 28-ի «Երեխաների պաշտպանության ազգային հանձնաժողով ստեղծելու, հանձնաժողովի կանոնադրությունը և անհատական կազմը հաստատելու մասին» N 835-Ն որոշումը:
2. ՀՀ կառավարության 2006 թվականի հունիսի 22-ի «Խնամակալության և հոգաբարձության մարմինների կանոնադրությունը հաստատելու և Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2000 թվականի մարտի 13-ի N 11 որոշումն ուժը կորցրած ճանաչելու մասին» N 922-Ն որոշումը:
3. ՀՀ կառավարության 2005 թվականի «Հայաստանի Հանրապետության կառավարության մի շարք որոշումներում լրացումներ կատարելու մասին» N 1833-Ն որոշումը:
4. ՀՀ կառավարության 2007 թվականի հուլիսի 26-ի որոշումը «Մի շարք պետական հատուկ հանրակրթական հաստատություններ երեխաների խնամքի և պաշտպանության գիշերօթիկ հաստատություններ վերանվանելու, գործունեության բնագավառը սահմանելու, Հայաստանի Հանրապետության աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարության ենթակայությանը հանձնելու, «Երեխաների խնամքի և պաշտպանության գիշերօթիկ հաստատություն» պետական ոչ առևտրային կազմակերպության օրինակելի կանոնադրությունը հաստատելու և Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2002 թվականի դեկտեմբերի 26-ի N 2179-Ն որոշման մեջ փոփոխություններ կատարելու մասին»:
Համաձայն այս որոշումների ստեղծվեցին երեխաների հիմնախնդիրներով զբաղվող կառույցներ, որոնց կանոնադրական գործառույթների մեջ ներառվում են նաև դրանցից բխող հետևյալ միջոցառումները` երեխայի աշխատանքի վատթարագույն ձևերում երեխաների ներգրավման կանխումը, անհրաժեշտ և համապատասխան ուղղակի աջակցություն ցույց տալը երեխայի աշխատանքի վատթարագույն ձևերում երեխաների զբաղվածության դադարեցման, ինչպես նաև նրանց վերականգնման և սոցիալական ինտեգրման համար, երեխայի աշխատանքի վատթարագույն ձևերից ազատված բոլոր երեխաներին անվճար բազային կրթության, ինչպես նաև, ըստ հնարավորության և անհրաժեշտության, մասնագիտական պատրաստվածության տրամադրում, առավել խոցելի վիճակում գտնվող երեխաների հայտնաբերում և նրանց հետ կապի հաստատում, հաշվի առնելով աղջիկների վիճակի առանձնահատկությունները:
Կոնվենցիայի կատարմանն ուղղված դրույթների կիրառման համար պատասխանատու են ճանաչված ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարությունը և ՀՀ կրթության և գիտության նախարարությունը, իսկ հսկողությունը իրականացնում են երկու նախարարություններում գործող տեսչությունները:
Հոդված 8
Անդամ պետությունները անհրաժեշտ միջոցներ են ձեռնարկում սույն Կոնվենցիայի դրույթները կատարման նպատակով մեկը մյուսին օգնություն ցուցաբերելու համար, առավել լայն միջազգային համագործակցության և/կամ օգնության միջոցով, ներառելով սոցիալ-տնտեսական զարգացման, աղքատության վերացման և համընդհանուր կրթության ծրագրերի աջակցումը:
Հայաստանում հիմնական ընդհանուր կրթությունը պարտադիր է, բացառությամբ օրենքով նախատեսված դեպքերի: Օրենքով կարող է սահմանվել պարտադիր կրթության ավելի բարձր մակարդակ:
Միջնակարգ կրթությունը պետական ուսումնական հաստատություններում անվճար է:
Բարձրագույն ուսումնական հաստատությունների ինքնակառավարության սկզբունքները որոշվում են օրենքով:
2003 թ. ընդունվեց «Աղքատության հաղթահարման ռազմավարական ծրագիրը», որը 2008 թ. վերանայվել և վերանվանվել է «Կայուն զարգացման ծրագրի»:
Զեկույցի նախագիծը ներկայացվել է սոցիալական գործընկերներին` Հայաստանի գործատուների հանրապետական միությանը և Հայաստանի Հանրապետության արհմիությունների կոնֆեդերացիային: Նրանց կարծիքները կցվում են:
Հավելված N 4
ՀՀ կառավարության
2009 թվականի հոկտեմբերի 22-ի
նիստի N 44 արձանագրային
որոշման
ԱԶԳԱՅԻՆ ԶԵԿՈՒՅՑ
ԱՄԿ «ԱՇԽԱՏԱՆՔԻ ՎԻՃԱԿԱԳՐՈՒԹՅԱՆ ՄԱՍԻՆ» 1985 ԹՎԱԿԱՆԻ N 160 ԿՈՆՎԵՆՑԻԱՅԻ ԿԻՐԱՌՄԱՆ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ
/հաշվետու ժամանակաշրջան 2005-2009/
«Աշխատանքի վիճակագրության մասին» Աշխատանքի միջազգային կազմակերպության 160 կոնվենցիան Հայաստանի Հանրապետությունը վավերացրել է 2004 թվականի դեկտեմբերի 13-ին, ուժի մեջ է մտել 2006 թվականի ապրիլի 29-ին:
I. Կոնվենցիայի դրույթները ամրագրված են հետևյալ իրավական փաստաթղթերում`
1. «Պետական վիճակագրության մասին» Հայաստանի Հանրապետության օրենք, ընդունվել է 2000 թվականի ապրիլի 4-ին:
2. «Մեթոդական ցուցումներ աշխատանքի վիճակագրության վերաբերյալ» հաստատված ՀՀ վիճակագրության պետական խորհրդի 28 դեկտեմբերի 2005 թվականին, թիվ 43-Ն որոշում:
Հոդված 7
Տնտեսական ակտիվ բնակչության, զբաղվածության, գործազրկության, որտեղ այդպիսին գոյություն ունի, և, հնարավորության դեպքում, տեսանելի թերզբաղվածության ընթացիկ վիճակագրությունը մշակվում է այնպես, որ այն բնութագրի երկիրն ամբողջությամբ:
7-րդ հոդվածում ներառված ցուցանիշների մասով մշակվող ընթացիկ վիճակագրությունը բնութագրում է երկիրն ամբողջությամբ և բաղկացած է հետևյալ բաժիններից`
ԲՆԱԿՉՈՒԹՅԱՆ ԶԲԱՂՎԱԾՈՒԹՅՈՒՆ
30. ՀՀ աշխատանքային ռեսուրսները
31. Զբաղվածների և գործազուրկների բաշխումն ըստ սեռի
32. Զբաղվածներն ըստ տնտեսության հատվածների
33. Վարձու աշխատողների բաշխումն ըստ անձնակազմի կատեգորիաների
34. Զբաղվածներն ըստ տնտեսական գործունեության տեսակների
35. Զբաղված կանայք ըստ տնտեսական գործունեության տեսակների
36. Աշխատողների թվաքանակն ըստ տնտեսության ճյուղերի և հատվածների, 2006 թ.
ԲՆԱԿՉՈՒԹՅԱՆ ԳՈՐԾԱԶՐԿՈՒԹՅՈՒՆԸ ԵՎ ԱՇԽԱՏԱՆՔԻ ՏԵՂԱՎՈՐՈՒՄԸ
37. Պաշտոնապես գրանցված գործազուրկների բաշխումն ըստ սեռի, տարիքի և կրթության, 2006 թ.
38. Գործազրկության մակարդակը
39. Զբաղվածության տարածքային կենտրոններ դիմած աշխատանք փնտրող քաղաքացիների աշխատանքի տեղավորումը
40. Պաշտոնապես գրանցված գործազուրկների թվաքանակը և կազմը
41. Պաշտոնապես գրանցված գործազուրկների բաշխումն ըստ գործազրկության տևողության, 2006
42. Գործատուների պաշտոնապես ներկայացրած աշխատուժի պահանջարկը
43. Գյուղաբնակ պաշտոնապես գրանցված գործազուրկների թվաքանակը
Հոդված 12
Սպառողական ապրանքների գների ցուցիչները հաշվարկվում են ներկայացուցչական ապրանքների գների դինամիկան չափելու համար, որը կիրառելի է բնակչության հիմնական խմբերի կամ ամբողջ բնակչության սպառման կառուցվածքի նկատմամբ:
12-րդ հոդվածում ներառված ապրանքների գների մասով մշակվող ընթացիկ վիճակագրությունը բնութագրում է բնակչությունն ամբողջությամբ և բաղկացած է հետևյալ բաժիններից`
ԲՆԱԿՉՈՒԹՅԱՆ ԵԿԱՄՈՒՏՆԵՐ
54. Միջին անվանական ամսական աշխատավարձի և սպառողական գների ինդեքսների փոփոխությունը
ԳՆԵՐ ԵՎ ՍԱԿԱԳՆԵՐ
290. Գների ինդեքսներն ըստ տնտեսության հատվածների
291. Սպառման ապրանքների և ծառայությունների գների և սակագների ինդեքսները
292. Սպառողական գների ինդեքսը
293. Սպառման ապրանքների և ծառայությունների առանձին տեսակների գների և սակագների ինդեքսները
294. Սպառողական գների ինդեքսը
295. Սպառման ապրանքների և ծառայությունների գների և սակագների ինդեքսները
296. Սպառման ապրանքների և ծառայությունների գների և սակագների ինդեքսները
297. Առանձին տեսակի ծառայությունների միջին սակագները
298. Սպառողական ապրանքների և ծառայությունների առանձին տեսակների տարեկան միջին գները և սակագները
299. Տրանսպորտի բոլոր տեսակներով բեռնափոխադրումների սակագների ինդեքսները
300. Գների ինդեքսները շինարարությունում
301. Արդյունաբերողների արտադրանքի գների ինդեքսները
302. Արդյունաբերողների արտադրանքի գների ինդեքսները
303. Գյուղատնտեսական մթերքի իրացման գների ինդեքսները (իրացման բոլոր ուղիներով)
304. Գյուղատնտեսական մթերքի առանձին տեսակների իրացման գների ինդեքսները (իրացման բոլոր ուղիներով)
Հոդված 13
Տնային տնտեսությունների կամ, եթե անհրաժեշտ է, ընտանիքների ծախսերի և, հնարավորության սահմաններում, տնային տնտեսությունների կամ, եթե անհրաժեշտ է, ընտանիքների եկամուտների վիճակագրությունը մշակվում է ըստ մասնավոր տնային տնտեսությունների կամ ընտանիքների տեսակների և չափերի` այնպես, որ այն բնութագրի երկիրն ամբողջությամբ:
13-րդ հոդվածում ներառված ցուցանիշների մասով մշակվող ընթացիկ վիճակագրությունը բնութագրում է երկիրն ամբողջությամբ և բաղկացած է հետևյալ բաժիններից`
ԲՆԱԿՉՈՒԹՅԱՆ ԵԿԱՄՈՒՏՆԵՐ
44. Բնակչության կենսամակարդակի հիմնական սոցիալ-տնտեսական ցուցանիշները
46. Բնակչության դրամական եկամուտների ծախսերի կառուցվածքը
47. Մեկ աշխատողի միջին ամսական անվանական աշխատավարձը
48. Միջին ամսական անվանական աշխատավարձն ըստ տնտեսական գործունեության տեսակների
49. Միջին ամսական անվանական աշխատավարձն ըստ տնտեսական ճյուղերի
50. Միջին ամսական անվանական աշխատավարձն ըստ տնտեսական հատվածների
51. Միջին ամսական անվանական աշխատավարձն ըստ սեռի
52. Միջին ամսական անվանական աշխատավարձն արտարժույթով
53. Աշխատավարձի սահմանված նվազագույն չափը
54. Միջին անվանական ամսական աշխատավարձի և սպառողական գների ինդեքսների փոփոխությունը
56. Բնակչության սոցիալական ապահովագրության մարմիններում հաշվառված կենսաթոշակառուների թվաքանակը
57. Բնակչության սոցիալական ապահովագրության մարմիններում հաշվառված կենսաթոշակառուներին նշանակված կենսաթոշակի միջին ամսական չափը
58. Երեխաների թվաքանակը, որոնց համար նշանակված է նպաստ, նշանակված ամսական նպաստի միջին չափը, հունվարի 1-ի դրությամբ
59. Բնակչությանը պետության հատկացրած հիմնական սոցիալական երաշխիքները
60. Բնակչության ավանդները բանկային համակարգում
ՏՆԱՅԻՆ ՏՆՏԵՍՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԵԿԱՄՈՒՏՆԵՐԸ, ԾԱԽՍԵՐԸ ԵՎ ՍՊԱՌՈՒՄԸ
61. Տնային տնտեսությունների դրամական եկամուտների, ծախսերի կազմը և դրանց կառուցվածքը
62. Բնակչության դրամական եկամուտների բաշխումն ըստ քվանտիլային խմբերի
63. Սննդամթերքի և ծխախոտի գնման ծախսերի կառուցվածքը
64. Տնային տնտեսությունների կողմից հիմնական սննդամթերքի սպառումը
65. Բնակչության եկամուտների և ծախսերի բաշխումն ըստ դեցիլային խմբերի
66. Աղքատության ցուցանիշները
67. Աղքատության գիծը
68. Աղքատության մակարդակն ըստ տնային տնտեսության չափի
69. Աղքատությունն ըստ կրթական մակարդակի:
Վիճակագրական տվյալների հավաքագրման և մշակման համար իրավասու և պատասխանատու մարմինը ՀՀ ազգային վիճակագրական ծառայությունն է, բացառությամբ պաշտոնապես գրանցված գործազրկության /հոդված 7/ և մասնագիտական հիվանդությունների /հոդված 14/, որոնց սկզբնական տվյալների հավաքագրման համար իրավասու մարմինը ՀՀ աշխատանքի և սոցիալական հարցերի նախարարությունն է:
Զեկույցի նախագիծը ներկայացվել է սոցիալական գործընկերներին` Հայաստանի գործատուների հանրապետական միությանը և Հայաստանի Հանրապետության արհմիությունների կոնֆեդերացիային: Նրանց կարծիքները կցվում են: