ՄԱԶԱԲՈՒՆՈՑԱՅԻՆ (ՊԻԼՈՆԻԴԱԼ) ԲՈՒՇՏՈՎ (ԿԻՍՏԱ) ՊԱՑԻԵՆՏԻ ՎԱՐՄԱՆ ԳՈՐԾԵԼԱԿԱՐԳԸ ՀԱՍՏԱՏԵԼ ...

20.03.2025 -

ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱՌՈՂՋԱՊԱՀՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽԱՐԱՐԻ
ՀՐԱՄԱՆ

4 մարտի 2025 թվականի N 29-Ն

ՄԱԶԱԲՈՒՆՈՑԱՅԻՆ (ՊԻԼՈՆԻԴԱԼ) ԲՈՒՇՏՈՎ (ԿԻՍՏԱ) ՊԱՑԻԵՆՏԻ ՎԱՐՄԱՆ ԳՈՐԾԵԼԱԿԱՐԳԸ ՀԱՍՏԱՏԵԼՈՒ ՄԱՍԻՆ

Հիմք ընդունելով «Բնակչության բժշկական օգնության և սպասարկման մասին» օրենքի 2-րդ հոդվածի 1-ին մասի 31-րդ կետը`

Հրամայում եմ`

1. Հաստատել մազաբունոցային (պիլոնիդալ) բուշտով (կիստա) պացիենտի վարման գործելակարգը` համաձայն Հավելվածի:

2. Սույն հրամանն ուժի մեջ է մտնում պաշտոնական հրապարակման օրվան հաջորդող տասներորդ օրը:

Հավելված
ՀՀ առողջապահության նախարարի
4 մարտի 2025 թվականի
N 29-Ն հրամանի
 

ԳՈՐԾԵԼԱԿԱՐԳ
ՄԱԶԱԲՈՒՆՈՑԱՅԻՆ (ՊԻԼՈՆԻԴԱԼ) ԲՈՒՇՏՈՎ (ԿԻՍՏԱ) ՊԱՑԻԵՆՏԻ ՎԱՐՄԱՆ

1. Նոզոլոգիաների խումբ` ըստ հիվանդությունների և առողջության հետ կապված խնդիրների վիճակագրական 10–րդ վերանայման դասակարգչի.

2. Նոզոլոգիաների խումբը կիրառելի է` ըստ սույն հավելվածով սահմանված Ձև 1-ի.

Ձև 1

3. Բժիշկ-մասնագետի կողմից պացիենտի զննումը, խորհրդատվությունը իրականացվում է ըստ Ձև 2–ի (անհրաժեշտության դեպքում անհրաժեշտ է նշել հիվանդության փուլերը).

Ձև 2

4. Սույն հավելվածի Ձև 2–ում նշված տրամադրվող քանակների համար նշվում է միջինացված ցուցանիշ, նկատի ունենալով տվյալ զննման, խորհրդատվության իրականացման հաճախականությունը: Հաճախականության հաշվարկման միավորը պետք է լինի 0-ից 1 միջակայքում և հաշվի առնվի նմանատիպ 100 դեպքերում տվյալ զննման, խորհրդատվության իրականացման հաճախականությունը:

5. Լաբորատոր-գործիքային ախտորոշիչ հետազոտություններն իրականացվում են` ըստ Ձև 3–ի.

Ձև 3

6. Սույն հավելվածի Ձև 3–ում սահմանված

1) տրամադրվող քանակների համար նշվում է միջինացված ցուցանիշ, նկատի ունենալով տվյալ հետազոտության իրականացման հաճախականությունը: Հաճախականության հաշվարկման միավորը պետք է լինի 0-ից 1 միջակայքում և հաշվի առնվի նմանատիպ 100 դեպքերում տվյալ հետազոտության իրականացման հաճախականությունը.

2) Ըստ բժշկական ցուցումների, բժիշկը իրավասու է նշանակել նախավիրահատական այլ հետազոտություններ:

7. Օգտագործվող դեղերը` հակաբակտերիալ դեղեր, որոնց նշանակումը և ընտրությունը անհատական է, կախված վիրահատության ժամանակ ստացված թարախային արտադրության մանրեաբանական քննության և դեղորայքային զգայունության, ինչպես նաև վիրահատական արդյունքից:

8. Բուժական այլ միջոցառումներ սահմանվում են Ձև 4–ում (անհրաժեշտության դեպքում անհրաժեշտ է նշել հիվանդության փուլերը).

Ձև 4

9. Սույն հավելվածի Ձև 4–ում սահմանված տրամադրվող քանակների համար նշվում է միջինացված ցուցանիշ, նկատի ունենալով, թե ինչ հաճախականությամբ է իրականացվում տվյալ բուժական միջոցառումը: Հաճախականության հաշվարկման միավորը պետք է լինի 0-ից 1 միջակայքում և հաշվի առնի նմանատիպ 100 դեպքերում տվյալ բուժական միջոցառման կիրառման հաճախականությունը:

ԳՈՐԾԵԼԱԿԱՐԳԻ ՄՇԱԿՄԱՆ ԱՂԲՅՈՒՐԸ

1. Վորոբյով Գ.Ի. «Կոլոպրոկտոլոգիայի հիմունքները»: Մ. Բժշկական տեղեկատվական գործակալություն, 2006թ., էջ 430/Воробьев Г.И. Основы колопроктологии. М. : Медицинское информационное агентство, 2006.430 с.

2. Կայզեր Անդրեաս Մ. «Կոլոռեկտալ վիրաբուժություն», Մ. ԲԻՆՕՄ հրատարակչություն, 20112., էջ 737/Кайзер Андреас М. Колоректальная хирургия. М. : Издательство БИНОМ, 2011. 737 с.

3. Ֆյոդորով Վ.Դ., Դուլցև Յ.Վ. «Պրոկտոլոգիա»,Մ. Բժշկություն, 1984թ., էջ 384/Федоров В.Д., Дульцев Ю.В. Проктология. М. : Медицина, 1984. 384 с.

4. Շելըգին Յ.Ա., Բլագոդարնիյ Լ.Ա., «Կոլոպրոկտոլոգիայի ձեռնարկ» Մ., Լիտերրա, 2012թ. էջ 596/Шелыгин Ю.А., Благодарный Л.А. Справочник по колопроктологии. М. : Литтерра, 2012. 596 с.

5. Ակինչի Օ., Ջոսկուն Ա., Ուզունկյոյ Ա., «Պոչուկային բշտի պարզ և արդյունավետ վիրահատական բուժում, ասիմետրիկ բացահատում և առաջնային փակում` օգտագործելով արտածծիչ դրենաժ և ենթակուտիկուլային մաշկային կար», ուղիղ աղու և հաստ աղու հիվանդություններ, 2000թ., 43: էջ 701-707/Akinci O, Coskun A, Uzunkoy A. Simple and Effective Surgical Treatment of pilonidal sinus, asymmetric excision and primary closure using suction drain and subcuticular skin closure. Dis Colon Rectum 2000; 43: 701-707.

6. Ակինչի Օ.Ֆ., Բոզեր Մ., Ուզունկյոյ Ա., և այլոք, «Թուրք զինվորների շրջանում պոչուկային բշտի հանդիպման տարածվածությունն ու պատճառագիտական գործոնները», Վիրաբուժության Եվրոպական ամսագիր, 1999թ.; 165: էջ 339–342/Akinci, O.F., Bozer, M., Uzunkuy, A. et al. Incidence and aetiological factors in pilonidal sinus among Turkish soldiers. Eur J Surg. 1999; 165: 339–342.

7. Ալդեան Ի., Շանկեր Պ., Մաթեու Ջ., և այլոք, «Պոչուկային բշտի պարզ բացահատում և առաջնային փակում. պայմանական տեխնիկայի պարզ մոդիֆիկացիա` գերազանց արդյունքներով», Կոլոռեկտալ հիվանդություններ, 2005թ.; 7: էջ 81–85/Aldean I, Shankar P, Mathew J, et al. Simple excision and primary closure of pilonidal sinus: a simple modification of conventional technique with excellent results. Colorectal Dis 2005; 7: 81–85.

8. Ալլեն-Մերշ, Տ.Գ., «Պոչուկային բուշտ. գտնելով բուժման ճիշտ մոտեցումը», Վիրաբուժության բրիտանական ամսագիր, 1990թ.; 77: էջ 123–132/Allen-Mersh, T.G. Pilonidal sinus: finding the right track for treatment. Br J Surg. 1990; 77: 123–132.

9. Արումուգամ Պ., Չանդրասեկարան Տ., Մորգան Ա., և այլոք, «Ռոմբոյիդ կափույր պիլոնիդալ հիվանդության համար», Կոլոռեկտալ հիվանդություններ, 2003թ.; 5: էջ 218–221/Arumugam P, Chandrasekaran T, Morgan A, et al. The rhomboid flap for pilonidal disease. Colorectal Dis 2003; 5: 218–221.

10. Բաններջի. Դ., «Պոչուկային բշտի վերքեր. կլինիկական մոտեցում», Համայնքային քույրական գործի ամսագիր, 1999թ.; 13: էջ 22–26 Bannerjee, D. Pilonidal sinus wounds: the clinical approach. J Community Nurs. 1999; 13: 22–26.

11. Բասկոմ Ջ., «Պոչուկային բուշտ. կոլոռեկտալ վիրաբուժության ներկայիս թերապիան», 1990թ.: էջ 1-8/Bascom J. Pilonidal Sinus. Curr Ther Colon Rectal Surg 1990: 1-8.

12. Բասկոմ Ջ., «Պոչուկային բուշտ. բշտի հեռացման երկարաժամկետ արդյունքները», Ուղիղ աղու և հաստ աղու հիվանդություններ, 1983թ.; 26: էջ 800– 807/Bascom, J. Pilonidal disease: long term results of follicle removal. Dis. Colon Rectum. 1983; 26: 800– 807.

13. Բասկոմ Ջ., «Պոչուկային բուշտ», Ին. Ֆացիո, Վ.Վ., Չըրչ, Ջ.Մ., Դելանի, Ս.Փ., «Հաստ և ուղիղ աղիքների ներկայիս վիրահատական բուժումը», Բիսի Դեքեր, 1980թ./Bascom, J. Pilonidal sinus. In: Fazio, V.W., Church, J.M., Delaney, C.P. (eds). Current Therapy in Colon and Rectal Surgery. BC Decker, 1990.

14. Բերքեմ Հ., Թոփալօղլու ս., Օզել Հ., և այլոք, «Բարդացած պոչուկային բշտի V-Y-աձև փակումները», Կոլոռեկտալ հիվանդությունների միջազգային ամսագիր, 2005թ.; 20: էջ 343– 348/Berkem H, Topaloglu S, Ozel H, et al. V–Y advancement flap closures for complicated pilonidal sinus disease. Int J Colorectal Dis 2005; 20: 343– 348.

15. Բերրի, Դ.Փ., «Պոչուկային բուշտ», Վերքի խնամքի ամսագիր, 1992թ.; 1: էջ 29–32/Berry, D.P. Pilonidal sinus disease. J. Wound Care. 1992; 1: 29–32.

16. Բերրի Դ.Փ., Բեյլ Ս., Հարդինգ Կ.Գ., «Խոռոչային վերքերի բուժման համար նախատեսված վիրակապեր», Վերքերի խնամքի ամսագիր, 1996թ.; 5: էջ 1– 13/Berry, D.P., Bale, S., Harding, K.G. Dressings for treating cavity wounds. J Wound Care. 1996; 5: 1–13.

17. Բիսեթ, Ի.Փ., Իսբիստեր, Վ.Հ., «Պոչուկային բշտով պացիենտների կառավարում. համեմատական ուսումնասիրությոն», Ավստրալիայի և Նոր Զելանդիայի վիրաբուժության ամսագիր, 1987թ.; 57: էջ 939–942/Bissett, I.P., Isbister, W.H. The management of patients with pilonidal disease-a comparative study. Aust N Z J Surg. 1987; 57: 939–942.

18. Բոզկուրտ, Մ.Կ., Թեզել, Ե. «Լիմբերգյան կափույրով պոչուկի կիստայի կառավարում», Կոլոռեկտալ հիվանդություններ, 1998թ.; 41: էջ 775–777/Bozkurt, M.K., Tezel, E. Management of pilonidal sinus with the Limberg Flap. Dis Colon Rectum. 1998; 41: 775–777.

19. Բրանագան Գ., Թոմփսոն Մ., Սենեպատի Ա., «Չապաքինված պոչուկի կիստայի բուժում ճեղքային փակումով», Կոլոռեկտալ հիվանդություններ, 2006թ.; 8: էջ 314–317/Branagan G, Thompson M, Senapati A. Cleft closure for the treatment of unhealed perineal sinus. Colorectal Dis 2006; 8: 314–317.

20. Բուի, Լ.Ա., Կուրտիս Ռ.Կ., «Պոչուկի կիստա», Հյուսիսային Ամերիկայի վիրաբուժական կլինիկա, 1952թ.; 32: էջ 1247–1259/Buie, L.A., Curtiss, R.K. Pilonidal Disease. Surg Clin North Am. 1952; 32: 1247–1259.

21. Չեմբըրլեյն, Ջ.Վ., Ֆավտեր, Գ.Ֆ., «Պոչուկային բշտի բնական ծագումը», Մանկական վիրաբուժության ամսագիր, 1974թ.; 9: էջ 441–444/Chamberlain, J.W., Vawter, G.F. The congenital origin of pilonidal sinus. J Pediatr Surg. 1974; 9: 441–444.

22. Չինտապատլա Ս., Սաֆարանի Ն., Կումար Ս., «Կոնքոսկրի պոչուկային բուշտ. պատմական ակնարկ, ախտաբանական պատկերացում, վիրաբուժական տարբերակները», Հնարքներ կոլոպրոկտոլոգիայում, 2003թ.; 7: էջ 3-8/Chintapatla S, Safarani N, Kumar S. Sacrococcygeal pilonidal sinus: historical review, pathological insight and surgical options. Tech Coloproctol 2003; 7: 3-8.

23. Ջիհան Ա., Ուջան Բ., Ջոմերթ Մ., և այլոք, «Պոչուկային բշտի վիրահատական բուժման համար ասիմետրիկ մոդիֆիկացված լիմբերգյան կափույրի գերակայությունը», Ուղիղ և հաստ աղու հիվանդույթուններ, 2006թ.; 49: էջ 244-249/Cihan A, Ucan B, Comert M, et al. Superiority of asymmetric modified limberg flap for surgical treatment of pilonidal disease. Dis Colon Rectum 2006; 49: 244-249.

24. Քլոթիեր, Փ.Ր., Հայվուդ Ի.Ռ., «Պոչուկային բշտի բնական պատմությունը», Անգլիայի վիրաբույժների թագավորական քոլեջի տարեգրություն, 1984թ.; 66: էջ 201–203/Clothier, P.R., Haywood, I.R. The natural history of the post anal (pilonidal) sinus. Ann R Coll Surg Engl. 1984; 66: 201–203.

25. Քրիփս Ն., Էվանս Ջ., Նորդոն Ի., և այլոք, «Կոնքսոկրային պոչուկային բուշտ», Կոլոռեկտալ հիվանդություններ, 2009թ.; 11: էջ 105-106/Cripps N, Evans J, Nordon I, et al. Sacrococcygeal pilonidal sinus disease. Colorectal Dis. 2009; 11: 105-106.

26. Ջուբուկչու Ա., Ջարկման Ս., Գյոնյուլյու Ն.Ն., և այլոք, «Ապացույցների պակասն այն հարցի շուրջ, որ գիրությունը պոչուկային բշտի զարգացման պատճառ է», Վիրաբուժների եվրոպական ամսագիր, 2001թ.; 167: էջ 297–298/Cubukju, A., Carkman, S., Gonullu, N.N. et al. Lack of evidence that obesity is a cause of pilonidal sinus disease. Eur J Surg. 2001; 167: 297–298.

27. Դա Սիլվա Ջ., «Պոչուկի կիստա. պատճառներն ու բուժումը», Ուղիղ և հաստ աղիքի հիվանդություններ, 2000թ.; 43: էջ 1146–1156/Da Silva J. Pilonidal cyst: cause and treatment. Dis Colon Rectum 2000; 43: 1146–1156.

28. Դաֆան Ջ., Թեքելիօղլու Հ., Սայլիյան Ջ., «Պոչուկի կիստայի համար լիմբերգյան կափույրի վերանորոգում», Կոլոռեկտալ հիվանդություններ, 2004թ.; 47: էջ 233–237/Daphan C, Tekelioglu H, Sayilgan C. Limberg Flap Repair for Pilonidal Sinus Disease. Dis Colon Rectum 2004; 47: 233–237.

29. Դիլեկ Օ.Ն., Բեքերեցիօդլու Մ., «Պարզ V-Y-աձև կափույրի դերը պարդացած պոչուկի կիստայի բուժման հարցում», Վիրաբուժության եվրոպական ամսագիր, 1998թ.; 164: էջ 961–964/Dylek, O.N., Bekereciodlu, M. Role of simple V-Y advancement flap in the treatment of complicated pilonidal sinus. Eur J Surg. 1998; 164: 961–964.

30. Էդվարդս Մ., «Պոչուկի կիստա. Միլլար-Լորդ բուժման հնգամյա գնահատանք», Վիրաբուժության բրիտանական ամսագիր, 1977թ.; 64: էջ 867– 868/Edwards M. Pilonidal sinus. A 5 year appraisal of the Millar-Lord treatment. Br J Surg 1977; 64: 867– 868.

31. Էրսոյ Օ.Ֆ., Կարաջա Ս., Կայաօղլու Հ., «Պոչուկի կիստայի բուժման վիրահատական տարբեր եղանակների համեմատություն. 175 պացիենտի հետահայաց ուսումնասիրություն», Կաոհսիունգի բժշկական գիտությունների ամսագիր, 2007թ.; 23 (2): էջ 67-70/Ersoy O.F., Karaca S., Kayaoglu H. A. Comparison of different surgical options in the treatment of pilonidal desease: retrospective analysis of 175 patients. Kaohsiung J Med Sci 2007; 23 (2): 67-70.

32. Ֆաբրիցիուս Ռ., Վիուֆ Լ., Բերտելսեն Ս., «Դանիայում պոչուկի կիստայի բուժումն օպտիմալ չէ», Դանիական բժշկական տեղեկագիր, Bul 2010; 57 (12): A 4200/Fabricius R., Wiuff L., Bertelsen C. A. Treatment of pilonidal sinuses in Denmark is not optimal. Dan Med. Bul 2010; 57 (12): A 4200.

33. Ֆազելի Մ., Ադել Մ., Լեբաշի Ա., «Fazeli M, Adel M, Lebaschi A. Comparison of 39 outcomes in Z-plasty and delayed healing by secondary intention of the wound after excision of the sacral pilonidal sinus: results of a randomized, clinical trial. Dis Colon Rectum 2006; 49: 1831- 1836.

34. Գալալա Կ., Սալամ Ի., Սիմ Ա., և այլոք, «Պոչուկի կիստայի բուժումը. համեմատելով փոխադրված ռոմբաձև կամփույրով առաջնային փակումը խորադիր վիրաբուժական կարի հետ: Առաջահայաց պատահական կլինիկական փորձ», Վիրաբուժության եվրոպական ամսագիր, 1999թ.; 165: էջ 468–472/Galala K, Salam I, Sim A, et al. Treatment of pilonidal sinus by primary closure with a transposed rhomboid flap compared with deep suturing: a prospective randomized clinical trial. Eur J Surg 1999; 165: 468–472.

35. Գիլքրիստ Բ., «Վերքի վարակում: Մանրէաբանական ֆլորայի նմուշառում. գրականության ուսումնասիրում», Վերքի խնամքի ամսագիր, 1996թ.; 5: էջ 386–388/Gilchrist, B. Wound infection. Sampling bacterial flora: a review of the literature. J Wound Care. 1996; 5: 386–388.

36. Գոլայեր Ջ.Ս., «Պոչուկի կիստա», Ին. Քեյլի, Մ.Ռ.Բ., Ուիլլիամս, Ն.Ս., «Հետանցքի, ուղիղ աղիքի և հաստ աղիքի վիրահատություն» (չորրորդ ձեռնարկ) Սունդերս, 1980թ./Goligher J.C. Pilonidal sinus. In: Keighley, M.R.B., Williams, N.S. (eds). Surgery of the Anus, Rectum and Colon (4th edn) Saunders, 1980.

37. Գոլադեյ Ե., «Ամբուլատոր դեռահասների վիրաբուժական խնդիրները», Դեռահասների բժշկական կլինիկա, 2004թ.; 15: էջ 503-520/Golladay E. Outpatient adolescent surgical problems. Adolesc Med Clin 2004; 15: 503-520.

38. Գուպտա Պ., «Ռադիոհաճախային կտրվածք և պոչուկի կիստայի բաց տեխնիկա: Փոփոխված տեպնիկայի վերաբերյալ կլինիկական մոտեցումները», Քոբ բժշկական գիտությունների ամսագիր, 2003թ.; 49: էջ 75-82/Gupta P. Radiofrequency Incision and Lay Open Technique of Pilonidal Sinus Clinical Practice Paper on Modified Technique Kobe J Med Sci 2003; 49: 75-82.

39. Գույուրոն Բ., Դիններ Մ., Դոուդեն Ռ., «Հատումն ու պատվաստումը կրկնվող պոչուկի կիստայի բուժման մեջ», Գինեկոլոգիայի և մանկաբարձության վիրաբուժություն, 1983թ.; 156: էջ 201–204/ Guyuron B, Dinner M, Dowden R. Excision and grafting in treatment of recurrent pilonidal sinus disease. Surg Gynecol Obstet 1983; 156: 201–204.

40. Հարթ Ջ., «Բորբոքում 2. իր դերը քրոնիկական վերքերի ապաքինման գործում», Վերքի խնամքի ամսագիր, 2002թ.; 11: էջ 245–249/Hart J. Inflammation 2: its role in the healing of chronic wounds. J Wound Care. 2002; 11: 245–249.

41. Հոջես Ռ.Մ., «Պոչուկի կիստա», Բոստոնի բժշկական վիրաբուժական ամսագիր, 1980թ.; 103: էջ 485–486/Hodges R.M. Pilo-nidal Sinus. Boston Med Surg J. 1980; 103: 485–486.

42. Ջեֆրի Մ., Բիլլինգհամ Ն., Բիլլինգհամ Ռ., «Պոչուկի կիստա և սուպուրատիվ հիդրադենիտ», Ին. Ուոլֆ Բ., Ֆլեշման Ջ., Բեք Դ., և այլ խմբագիրներ, Ուղիղ և հաստ աղիքի վիրաբության ԷՅԷՍՍԻԱՐԷՍ ձեռնարկ, առաջին հրատարակություն, Նյու Յորք, Սպրինգեր, 2007թ., էջ 228-239/Jeffery M, Billingham N, Billingham R. Pilonidal Disease and Hidradenitis Suppurativa. In: Wolff B, Fleshman J, Beck D, et al editors. The ASCRS Textbook of Colon and Rectal Surgery. 1st ed. New York: Springer 2007. p. 228-239.

43. Ջոնս Դ.Ջ., «Պոչուկի կիստա», Կոլոռեկտալ հիվանդությունների ԷՅԲԻՍԻ, Բրիտանական բժշկական ամսագիր, 1992թ.; 305: էջ 410–412/Jones D.J. Pilonidal sinus. ABC of colorectal diseases. BMJ. 1992; 305: 410–412.

44. Կապան Մ., Կապան Ս., Պեկմեցի Ս., և այլոք, «Կոնքոսկրային պոչուկի կիստա լիմբերգյան կափույրի վերանորոգմամբ», 2002թ.; 6: էջ 27– 32/Kapan M, Kapan S, Pekmezci S, et al. Sacrococcygeal pilonidal sinus disease with Limberg flap repair. Tech Coloproctol 2002; 6: 27– 32.

45. Կարիդակիս Գ.Է., «Պոչուկի կիստայի հեշտ և հաջողված բուժում` վերջինիս պատճառագիտական գործընթացները բացատրելուց հետո», Ավստրալիայի և Նոր Զելանդիայի վիրաբուժական ամսագիր, 1992թ.; 62: էջ 385–389/Karydakis, G.E. Easy and successful treatment of pilonidal sinus after explanation of its causative process. Aust N Z J Surg. 1992; 62: 385–389.

46. Կայմակջիօղլի Ն., Յայջի Գ., Սիմսեկ Ա., և այլոք, «Պոչուկային բշտի բուժումը ֆենոլով և գործոններ, որոնք ազդում են ռեցիդիվի վրա», Կոլոպրոկտոլոգիայի տեխնիկաներ, 2005թ.; 9: էջ 21–24/Kaymakcioglu N, Yagci G, Simsek A, et al. Treatment of pilonidal sinus by phenol application and factors affecting the recurrence. Tech Coloproctol 2005; 9: 21–24.

47. Խաթրի Վ., Էսպինոզա Մ., Ամին Ա., «Կրկնված պոչուկային բշտի կառավարումը V-Y-աձև փակեղամաշկային կափույրով», Ուղիղ և հաստ աղիքի հիվանդություններ, 1994թ.; 37: էջ 1232-1235/Khatri V, Espinosa M, Amin A. Management of recurrent pilonidal sinus by simple V-Y fasciocutaneous flap. Dis Colon Rectum 1994; 37: 1232-1235.

48. Կրոնբորգ Գ., Քրիստենզեն Կ., Ցիմերման-Նիլսեն Ս., «Քրոնիկ պոչուկային բուշտ. ռանդոմիզացված փորձ` եռամյա հետագա արդյուքնենրի հետազոտություններով», Վիրաբուժության բրիտանական ամսագիր, 1985թ.; 72: էջ 303–304/Kronborg G., Christensen K., Zimmermann-Nielsen C. Chronic pilonidal disease: a randomized trial with a complete 3-year follow-up. Br J Surg. 1985; 72: 303–304.

49. Լունդհուս Ե., Գոթրուպ Ֆ., «Շուրջհետանցքային և պոչուկային թարախակույտերի առաջնային փակման երեքից հինգ տարվա արդյունքները», Վիրաբուժության եվրոպական ամսագիր, 1993թ.; 159: էջ 555–558/Lundhus E., Gottrup F. Outcome at three to five years of primary closure of perianal and pilonidal abscess. Eur J Surg. 1993; 159: 555–558.

50. Մահդի Տ. «Պոչուկային բշտի վիրահատական բուժում. բացահատումից հետո առաջնային փակում կամ կափույրի վերակառուցում», Ուղիղ և հաստ աղիքի հիվանդություններ, 2008թ.; 51: էջ 1816-1822/Mahdy T. Surgical treatment of the pilonidal disease: primary closure or flap reconstruction after excision. Dis Colon Rectum. 2008; 51: 1816-1822.

51. Մանտերոլա Ս., Բարրոսո Մ., Արայա Ջ., և այլոք, «Պոչուկային բուշտ. 25 դեպքեր` բուժված Դուֆուրմենտալի տեխնիկայով»,  Կոլոռեկտալ հիվանդություններ, 1991թ.; 34: էջ 649-652/Manterola C, Barroso M, Araya J, et al. Pilonidal disease: 25 cases treated by the Dufourmentel technique. Dis Colon Rectum 1991; 34: 649-652.

52. Մարկս Ջ., Հարդինգ Կ.Գ., Հուգես Լ.Է., Ռիբեիրո Ս.Դ., «Պոչուկային բշտի բացահատում. բաց գրանուլյացիայով վերականգնում», Վիրաբուժության բրիտանական ամսագիր, 1985թ.; 72: էջ 637–640/Marks J., Harding K.G., Hughes L.E., Ribeiro C.D. Pilonidal sinus excision-healing by open granulation. Br J Surg 1985; 72: 637–640.

53. Մաուրիս Բ.Ա., Գրինվուդ Ռ.Կ., «Պոչուկային բշտի պահպանողական բուժում», Վիրաբուժության բրիտանական ամսագիր, 1964թ.; 51: էջ 510– 512/Maurice B.A., Greenwood R.K. A conservative treatment of pilonidal sinus. Br J Surg. 1964; 51: 510– 512.

54. Նոտարաս Մ.Ջ., «Պոչուկային բշտի բուժման երեք հայտնի մեթոդների վերլուծություն», Վիրաբուժության բրիտանական ամսագիր, 1970թ.; 57: 12, էջ 886–890/Notaras M.J. A review of three popular methods of treatment of postanal (pilonidal) sinus disease. Br J Surg. 1970; 57: 12, 886–890.

55. Օնջել Մ., Կուրտ Ն., Կեմենտ Մ., «Բացահատումն և մարսուպիլիացիան ընդդեմ բշտի բացահատման` սահմանփակ քրոնիկ պոչուկային բշտի բուժման համար. առաջահայաց ռանդոմիզացված փորձ, Կոլոպրոկտոլոգիայի տեխնիկաներ, 2002թ.; 6: էջ 165– 69/Oncel M, Kurt N, Kement M. Excision and marsupialization versus sinus excision for the treatment of limited chronic pilonidal disease: a prospective, randomized trial. Tech Coloproctol 2002; 6: 165– 69.

56. Ապացուցողական աշխատանքային խմբի «Ապացուցողական բժշկության կենտրոնի մակարդակներըե. Օքսֆորդ 2011թ., Օքսֆորդի ապացուցողական բժշկության կենտրոն/OCEBM Levels of Evidence Working Group. "The Oxford 2011 Levels of Evidence". Oxford Centre for Evidence-Based Medicine.

57. Փեյջ Բ.Հ., «Մազի հայտնվելը պոչուկային բշտում», Վիրաբուժության բրիտանական ամսագիր, 1969թ.; 56: էջ 32/Page B.H. The entry of hair into a pilonidal sinus. Br J Surg. 1969; 56: 32.

58. Պատել Հ., Լի Մ., Բլում Ի., և այլոք, «Պոչուկային բշտի վիրահատական բուժումից հետո ապաքինման ժամկետների երկարաձգումը խուսափելի է», Կոլոռեկտալ հիվանդություններ, 1999թ.; 1: էջ 107-110/Patel H, Lee M, Bloom I et al. Prolonged delay in healing after surgical treatment of pilonidal sinus is avoidable. Colorectal Dis 1999; 1: 107-110.

59. Պատեյ Դ.Հ., Սկարֆ Ռ.Վ., «Հետին հետանցքային բշտի ախտաբանություն. բուժման հանդեպ վերջինիս վարքագիծը», Լանցետ, 1946թ.; 251: էջ 484–486/Patey D.H., Scarff R.W. Pathology of postanal pilonidal sinus disease: its bearing on treatment. Lancet. 1946; 251: 484–486.

60. Փեթըրսըն Ս., Քոխ Ռ., Շտելցներ Ս., և այլոք, «Քրոնիկ պոչուկային բշտի առաջնային փակման տեխնիկաներ», Կոլոռեկտալ հիվանդություններ, 2002թ.; 45: էջ 1458-1467/Petersen S, Koch R, Stelzner S et al. Primary closure techniques in chronic pilonidal sinus. A survey of the results of different surgical approaches. Dis Colon Rectum 2002; 45: 1458- 1467.

61. Փրայս Փ.Է., Բաթթըրվորթ Ռ.Ջ., Բեյլ Ս., Հարդինգ Կ.Գ., «Գրանուլացիոն վերքերով պացիենտների կյանքի որակի գնահատում», Վերքի խնամքի ամսագիր, 1994թ.; 3: էջ 49–50/Price P.E., Butterworth R.J., Bale S. Harding K.G. Measuring quality of life in patients with granulating wounds. J Wound Care 1994; 3: 49–50.

62. Փրայս Փ.Է., Հարդինգ Կ.Գ., «Սուր և քրոնիկ վերքեր. առողջության հետ կապված կյանքի որակի մասին ինքնազեկուցվող տեղեկությունների տարբերությունները», Վերքի խնամքի ամսագիր, 2000թ.; 9: էջ 93–95/Price P.E., Harding K.G. Acute and chronic wounds: differences in self-reported health-related quality of life. J Wound Care. 2000; 9: 93–95.

63. Սակր Մ., Էլսերաֆի Մ., Համեդ Հ., «Քրոնիկ պոչուկային բշտով 634 հաջորդական պացիենտների կառավարումը. մեկ ինստիտուտի կողմից կատարված իննամյա հետազոտություն», Վիրաբուժական գիտություններ, 2012թ.; 3: էջ 145-154/Sakr M., Elserafy M., Hamed H. Management of 634 Consecutive patients with chronic pilonidal sinus: a nine-year experience of a single institute. / Surgical Science 2012; 3: 145-154.

64. Սենապատի Ա., Քրիփս Ն.Փ.Ջ., Թոմփսոն Մ.Ռ., «Բասկոմի վիրահատությունը ախտանշանային պոչուկային բշտի ցերեկային վիրաբուժական կառավարման մեջ», Վիրաբուժության բրիտանական ամսագիր, 2000թ.; 87: էջ 1067–1070/Senapati A., Cripps N.P.J., Thompson M.R. Bascom’s operation in the day-surgical management of symptomatic pilonidal sinus. Br J Surg. 2000; 87: 1067–1070.

65. Սոլ Ս., Դինդո Դ., Շտայնման Դ., «Առաջնային պոչուկային բշտի սինուսէկտոմիա», Վիրաբուժություն 2011թ.; 150 (5): էջ 996-1001/Soll C., Dindo D., Steinmann D. Sinusectomy for primary pilonidal sinus: less no more. Surgery 2011; 150 (5): 996-1001.

66. Սոլլա Ջ.Ա., Ռոտենբերգեր Դ.Ա., «Քրոնիկ պոչուկային բուշտ. 150 դեպքի գնահատում», Կոլոռեկտալ հիվանդություններ, 1990թ.; 33: էջ 758–761/Solla J.A., Rothenberger D.A. Chronic pilonidal disease: An assessment of 150 cases. Dis Colon Rectum. 1990; 33: 758–761.

67. Սոնդենաա Կ., Անդերսոն Է., Նեսվիկ Ի., Սորեիդա Ջ.Ա., «Քրոնիկ պոչուկային բշտով պացիենտների առանձնահատկություններն ու ախտանիշները», Կոլոռեկտալ հիվանդությունների միջազգային ամսագիր, 1995թ.; 10: էջ 39–42/Sondenaa K., Anderson E., Nesvik I., Soreide J.A. Patient characteristics and symptoms in chronic pilonidal sinus disease. Int J Colorect Dis. 1995; 10: 39–42.

68. Սպիվակ Հ., Բրուկս Վ.Լ., Բուսսբաում Մ., Ֆրիդման Ի., «Քրոնիկ պոչուկային բշտի բուժում», Կոլոռեկտալ հիվանդություններ, 1996թ.; 39: էջ 1136–1139/Spivak H., Brooks V.L.,Nussbaum M., Friedman I. Treatment of Chronic Pilonidal Disease. Dis Colon Rectum. 1996; 39: 1136–1139.

69. Սուրրելլ Ջ.Ա., «Պոչուկային բուշտ», Հյուսիսային Ամերիկայի վիրաբուժական կլինիկա, 1994թ.; 74: էջ 1309–1315/Surrell J.A. Pilonidal disease. Surg Clin North Am. 1994; 74: 1309–1315.

70. Տեստինի Մ., Պիչինի Գ., Մինիելո Ս., և այլոք, «Քրոնիկ պոչուկային բշտի բուժումը տեղային անզգայացմամբ. ռանդոմիզացված փորձ` համեմատելով բաց և փակ տեխնիկաները», Կոլոռեկտալ հիվանդություններ, 2001թ.; 3: էջ 427-430/Testini M, Piccinni G, Miniello S, et al. Treatment of chronic pilonidal sinus with local anaesthesia: a randomized trial of closed compared with open technique. Colorectal Dis 2001; 3: 427-430.

71. Թոփգուլ Կ., Օզդեմիր Ե., Կիլիջ Կ., և այլոք, «Պոչուկային բշտի բուժման համար լիմբերգյան կափույրի երկարաժամկետ արդյունքները. 200 դեպքի զեկույց», Կոլոռեկտալ հիվանդություններ, 2003թ.; 46: էջ 1545–1548/Topgul K, Ozdemir E, Kilic K, et al. Long-Term Results of Limberg Flap Procedure for Treatment of Pilonidal Sinus. A Report of 200 Cases. Dis Colon Rectum 2003; 46:1545–1548.

72. Վիչիանո Վ., Կաստերա Ջ.Է., Մեդրանո Ջ., և այլոք, «Երկրորդային մոտեցումով հիդրոկոլոիդ վիրակապերի ազդեցությունը բուժման վրա` պոչուկային բշտի բացահատումից հետո», Վիրաբուժության եվրոպական ամսագիր, 2000թ.; 166: էջ 229–232/Viciano V., Castera J.E., Medrano J. et al. Effect of hydrocolloid dressings on healing by second intention after excision of pilonidal sinus. Eur J Surg. 2000; 166: 229–232.

73. Հակոբյան Ա.Ս. Կոլոպրոկտոլոգիա, 2007թ., էջ 69-82:

Պաշտոնական հրապարակման օրը` 10 մարտի 2025 թվական: