ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ՎՃՌԱԲԵԿ ԴԱՏԱՐԱՆ
ՈՐՈՇՈՒՄ
ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՀԱՆՐԱՊԵՏՈՒԹՅԱՆ ԱՆՈՒՆԻՑ
(2-րդ մաս)
ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական Սնանկության գործ
դատարանի որոշում թիվ ՍնԴ/0820/04/23
Սնանկության գործ թիվ ՍնԴ/0820/04/23 2024 թ.
Նախագահող դատավոր` Կ. Համբարձումյան
Դատավորներ` Ն. Մարգարյան
Ս. Թորոսյան
Հայաստանի Հանրապետության վճռաբեկ դատարանի քաղաքացիական պալատը
(այսուհետ` Վճռաբեկ դատարան) հետևյալ կազմով`
նախագահող Գ. Հակոբյան
զեկուցող Ս. Մեղրյան
Ա. Աթաբեկյան
Ն. Հովսեփյան
Ա. Մկրտչյան
Է. Սեդրակյան
2024 թվականի հուլիսի 9-ին
Ամփոփելով վերը շարադրվածը` Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ վճռաբեկ բողոքի այն փաստարկները, որ Բանկի կողմից պահանջը ներկայացվել է հայցային վաղեմության ժամկետն անցնելուց հետո, հայցային վաղեմության ժամկետի ավարտից հետո հաշտության համաձայնություն կնքելը որևէ պարագայում չի կարող դիտարկվել որպես պարտավորության նորացում կամ նոր պարտավորության ստանձնում, հաշտության համաձայնության կնքմամբ տեղի է ունեցել վարկային պայմանագրից բխող պարտքի փոխանցում, իսկ պարտավորության մեջ անձանց փոփոխվելը չի կարող հանգեցնել հայցային վաղեմության ժամկետի և դրա հաշվարկման կարգի փոփոխման, հիմնավորված չեն կարող համարվել:
Նման պայմաններում Վճռաբեկ դատարանը հիմնավոր է համարում Վերաքննիչ դատարանի եզրահանգումը` կապված Բանկի կողմից գրանցման ներկայացված պահանջի նկատմամբ հայցային վաղեմության կիրառելիության հետ:
Անդրադառնալով վճռաբեկ բողոքում նշված մյուս հիմքին` ստորադաս դատարանների կողմից «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 46-րդ հոդվածի 2-րդ և 2.1-ին մասերի խախտում թույլ տալուն` Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ այն հիմնավոր է` հետևյալ պատճառաբանությամբ:
Դատարանը, 17.07.2023 թվականի որոշմամբ անդրադառնալով պարտապան «ՍԻ ԱՅ ԹԻ» ՍՊԸ-ի առարկության այն հիմքին, որ Բանկի կողմից ներկայացված պահանջը որևէ հաշվարկ չի պարունակում, դրան կցված Վարկերի ուղեկցման և գրավների ձևակերպումների բաժնի պետի ստորագրությամբ տեղեկանքը չի տալիս դրանում նշված թվերի հավաստիությունն ստուգելու հնարավորություն, արձանագրել է, որ «պահանջի հաշվարկը ներկայացված է պահանջին կից Դատարան ներկայացված, Բանկի կողմից կազմված համապատասխան տեղեկանքով», և որոշել է հաստատել «ՍԻ ԱՅ ԹԻ» ՍՊԸ-ի սնանկության գործով ներկայացված պահանջների վերջնական ցուցակը` դրանում ներառելով Բանկի 1.278.161.334 ՀՀ դրամի չափով պահանջը` որպես «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 43-րդ հոդվածի իմաստով ապահովված պահանջ:
Վերաքննիչ դատարանը, 20.10.2023 թվականի որոշմամբ անդրադառնալով Դատարանի կողմից «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 46-րդ հոդվածի 2-րդ և 2.1 ին մասերի խախտման վերաբերյալ վերաքննիչ բողոքի հիմքերին ու հիմնավորումներին և պատճառաբանելով, որ «Բանկի կողմից 16.06.2023 թվականի թիվ 430-5933 գրությամբ պահանջին կից ներկայացված է եղել տեղեկանք (...)` Պարտապանի պարտավորությունների չափի վերաբերյալ, որը կազմվել է` հիմք ընդունելով կողմերի միջև կնքված և դատական կարգով հաստատված հաշտության համաձայնությամբ հաստատված դրույթները, և տոկոսների ու տույժերի հաշվարկը կատարված է այդ համաձայնության հիման վրա: Դատական կարգով հաստատված հաշտության համաձայնությամբ կողմերի միջև պարտքի գումարի չափը ֆիքսվել է 1.338.868.000 դրամի չափով, իսկ բանկի կողմից գրանցման ներկայացված պահանջի չափը կազմել է 1.278.161.334 դրամ, ինչից հետևությունն այն է, որ պարտապանն ընթացքում կատարել է մասնակի վճարումներ 60.706.666 դրամի չափով, որը և ընդունել է պարտատերը` համապատասխանաբար նվազեցնելով գրանցման ներկայացվող պահանջի չափը: Նման պայմաններում բողոքաբերի այն պատճառաբանությունը, որ որևէ հաշվարկ չկա, թե ո՞ր թիվը ի՞նչ թվաբանական գործողությունների արդյունքում է ստացվում, ո՞ր ժամանակահատվածի համար և ի՞նչ տոկոսադրույքով է հաշվարկվել (...) զուտ ձևական նկատառում է, հաշվի առնելով, որ բողոքաբերը հաշտության համաձայնագրում առկա ելակետային տվյալների (պարտքի գումար, տոկոս, ժամկետ և այլն) հիման վրա կարող էր ինքնուրույն հաշվել տոկոսագումարները և տույժերը և ներկայացնել դրանց հաշվարկի իր տարբերակը, եթե գտնում էր, որ դրանց հաշվարկը սխալ է կատարվել, ինչից, սակայն, ձեռնպահ է մնացել. տեղեկատվական տեխնոլոգիաների զարգացվածության պայմաններում համացանցում առկա են օնլայն վարկային հաշվիչների բազմաթիվ տարատեսակներ, որոնք անհամեմատ հեշտացնում են նման հաշվարկների կատարումը ցանկացած անձի` առավել ևս ձեռնարկատիրական գործունեության ծավալող անձի կողմից», վերաքննիչ բողոքի հիշյալ հիմքն ու դրա մասով հիմնավորումները ևս գնահատել է անհիմն և որոշել է Ընկերության բերած վերաքննիչ բողոքը մերժել` Դատարանի 17.07.2023 թվականի որոշումը թողնելով օրինական ուժի մեջ:
Վերը նշված իրավական դիրքորոշումների լույսի ներքո գնահատելով Վերաքննիչ դատարանի եզրահանգումների հիմնավորվածությունը` Վճռաբեկ դատարանը նախ հարկ է համարում արձանագրել, որ Վերաքննիչ դատարանի որոշմամբ «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 46-րդ հոդվածին տրված մեկնաբանությունը հակասում է թիվ ԿԴ/0033/04/13 քաղաքացիական գործով 02.12.2016 թվականին ու թիվ ԵՇԴ/0068/04/16 սնանկության գործով 14.05.2019 թվականին ՀՀ վճռաբեկ դատարանի կողմից կայացված որոշումներում նույն նորմին տրված մեկնաբանությանը:
Սույն գործով Դատարանը, հաշվի չառնելով պարտապան Ընկերության առարկությունները, առանց Բանկի կողմից ներկայացված պահանջի առկայության և չափի վերաբերյալ ներկայացված բավարար ապացույցների, գրանցել է Բանկի 1.278.161.334 ՀՀ դրամի չափով պահանջը` որպես ապահովված պահանջ, ինչն անտեսվել է նաև Վերաքննիչ դատարանի կողմից: Մասնավորապես` Վերաքննիչ դատարանը գտել է, որ Բանկի հանդեպ 1.278.161.334 ՀՀ դրամի չափով վճարային պարտավորություն ունենալու փաստը հաստատվել է Բանկի կողմից ներկայացված` Վարկերի ուղեկցման և գրավների ձևակերպումների բաժնի պետի կողմից ստորագրված տեղեկանքով: Մինչդեռ նշված տեղեկանքում համապատասխան հաշվարկներով չեն հստակեցվել հիմնական պարտքի, վնասների, տուժանքի (տուգանքի, տույժի) չափերը: Ավելին` ներկայացված տեղեկանքի 2.2-րդ կետում որպես վարկի (վարկային գծի, օվերդրաֆտի) պայմանագրի կնքման ամսաթիվ նշված է 27.12.2017 թվականը, որպիսի պայմանագիրը բացակայում է գործում. հետևաբար` տեղեկանքում որոշակի չէ նաև Ընկերության պարտավորության հիմքը: Այսինքն` Բանկի պահանջի չափը հիմնավորող վերաբերելի բավարար ապացույցներ սույն գործով ներկայացված չլինելու պայմաններում, միայն կողմերի միջև կնքված և 21.11.2017 թվականի վճռով հաստատված հաշտության համաձայնության ու Բանկի համապատասխան ստորաբաժանման կողմից տրված տեղեկանքի հիման վրա Վերաքննիչ դատարանը պահանջը համարել է օրինական` ըստ էության գտնելով, որ վերջինս բավարար է Բանկի պահանջի օրինականությունը, չափը, առաջնահերթությունը և ապահովվածությունը հաստատված համարելու տեսանկյունից:
Ավելին, Վերաքննիչ դատարանը բողոքարկվող որոշմամբ պարտապան Ընկերության վերաքննիչ բողոքի փաստարկներն անհիմն որակելիս և Դատարանի 17.07.2023 թվականի որոշումն օրինական ուժի մեջ թողնելիս պատճառաբանել է, որ բողոքաբերը հաշտության համաձայնագրում առկա ելակետային տվյալների (պարտքի գումար, տոկոս, ժամկետ և այլն) հիման վրա կարող էր ինքնուրույն հաշվել տոկոսագումարներն ու տույժերը և ներկայացնել դրանց հաշվարկի իր տարբերակը, եթե գտնում էր, որ դրանց հաշվարկը սխալ է կատարվել, ինչից, սակայն, ձեռնպահ է մնացել:
Վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ նման պատճառաբանությունը չի բխում քաղաքացիադատավարական օրենսդրության` ապացուցման պարտականության վերաբերյալ կանոններից, որոնց համաձայն` գործին մասնակցող յուրաքանչյուր անձ պարտավոր է ապացուցել իր պահանջների և առարկությունների հիմքում դրված ու գործի լուծման համար նշանակություն ունեցող փաստերը (ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 62-րդ հոդվածի 1-ին մաս), և եթե բոլոր ապացույցների հետազոտումից ու գնահատումից հետո վիճելի է մնում փաստի առկայությունը կամ բացակայությունը, ապա դրա բացասական հետևանքները կրում է այդ փաստի ապացուցման պարտականությունը կրող անձը (ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 62-րդ հոդվածի 6-րդ մաս):
Տվյալ դեպքում նկատի ունենալով այն իրողությունը, որ Ընկերության` Բանկի հանդեպ հաշտության համաձայնությունից բխող 1.278.161.334 ՀՀ դրամի չափով վճարային պարտավորության առկայության փաստը դրված է Բանկի կողմից ներկայացված պահանջի հիմքում` Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ նման պահանջ ներկայացնող պարտատերը կրում է ոչ միայն պահանջի` ներառյալ հիմնական պարտքի, վնասների և տուժանքի (տուգանքի, տույժի) չափերն առանձին նշելու, այլ նաև դրանց համապատասխան հաշվարկները ներկայացնելու պարտականություն` ներկայացված պահանջին կցելով վերաբերելի, թույլատրելի ու բավարար ապացույցներ, միայն որոնց հետազոտման միջոցով Դատարանը սույն դեպքում կարող էր ստուգել պահանջի օրինականությունը, հիմնավորվածությունը և չափը: Վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ` ապացուցման պարտականությունը չկատարելու կամ ոչ պատշաճ կատարելու հետևանքով նշված փաստի վիճելի (չապացուցված) մնալու բացասական հետևանքները պետք է դրվեն պահանջը ներկայացնողի, տվյալ դեպքում` Բանկի` որպես ապացուցման պարտականությունը կրող սուբյեկտի, այլ ոչ սնանկության գործով պարտապանի` Ընկերության վրա: Ավելին, Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Վերաքննիչ դատարանի այն փաստարկը, որ պարտապանը պահանջի դեմ առարկելիս չի ներկայացրել նշված գումարների հաշվարկի իր տարբերակը, այնինչ զրկված չէր հաշտության համաձայնության պայմանների հիման վրա հանրամատչելի վարկային հաշվիչների կիրառմամբ նման հաշվարկներ կատարելու հնարավորությունից, ոչ իրավաչափ է, քանի որ, նախ` նման հաշվարկներ կատարելն ու գործը քննող դատարանին ներկայացնելը պարտապանի իրավունքն է, այլ ոչ պարտականությունը, հետևաբար` նրա վրա չեն կարող դրվել նման հաշվարկների բացակայության բացասական հետևանքները, և երկրորդ` Վերաքննիչ դատարանի նման պատճառաբանությունը թույլ է տալիս եզրակացնել, որ Դատարանը պահանջի օրինականությունը, հիմնավորվածությունը և չափը ստուգելիս, հիմք ընդունելով պարտապանի հիմնավորված հակափաստարկների բացակայությունը, ղեկավարվել է Բանկի ներկայացրած տվյալների արժանահավատության ենթադրությամբ (կանխավարկածով) այն պարագայում, երբ ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 9-րդ հոդվածի 3-րդ մասի համաձայն` դատական ակտը չի կարող պատճառաբանվել ենթադրություններով` բացառությամբ այնպիսի ենթադրությունների, որոնք թույլատրելի են օրենքում ամրագրված կանխավարկածներով: Եւ քանի որ «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 46-րդ հոդվածը սնանկության գործով պարտատերերի կողմից ներկայացվող պահանջների համար նման կանխավարկած (օրինական ենթադրություն) չի սահմանում, Դատարանը նախքան պարտատերերի վերջնական ցուցակը հաստատելու մասին որոշում կայացնելը բոլոր դեպքերում պարտավոր է, հաշվի առնելով գործին մասնակցող անձանց առարկությունները, գործով ներկայացված ապացուցողական նյութն օրենքով սահմանված կարգով հետազոտելու և գնահատելու միջոցով ստուգել պահանջի չափը, օրինականությունն ու հիմնավորվածությունը` զերծ մնալով հակառակն ապացուցելու բեռը պարտապանի վրա դնելուց:
Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ տվյալ դեպքում թե՛ Դատարանը, թե՛ Վերաքննիչ դատարանն անտեսել են այն հանգամանքը, որ Բանկի կողմից ներկայացված տեղեկանքը չի կարող հանդիսանալ պահանջը հիմնավորող ապացույց, քանի որ այն չի համապատասխանում «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 46-րդ հոդվածի 2-րդ մասում ամրագրված դրույթներին: Մասնավորապես, ստորադաս դատարանները հաշվի չեն առել, որ նշված փաստաթղթում առկա չեն վարկի մնացորդի, տոկոսների և տույժերի վերաբերյալ համապատասխան հաշվարկներ, ուստի նշված ապացույցի հետազոտման արդյունքում Դատարանը չէր կարող պարզել, թե ինչպես են հաշվարկվել ու ձևավորվել «վարկի մնացորդը», «հաշվարկված տոկոսները», «հաշվարկված ժամկետանց գումարի տոկոսները», «ժամկետանց գումարի տույժը», «ժամկետանց տոկոսի տույժը», «չվճարված միջնորդավճարները» և «հաճախորդի այլ պարտավորությունները»:
Այսինքն, Դատարանը, սույն գործով Բանկի կողմից պահանջը հիմնավորող համապատասխան հաշվարկների բացակայության և այդ կապակցությամբ Ընկերության առարկությունների առկայության պայմաններում հաստատելով այդ պահանջը, բավարար չափով ու հետևողականորեն գնահատման չի արժանացրել պահանջի օրինականությունը և չափը, ավելին` որպես պահանջը գրանցելու հիմք դիտարկելով բացառապես հաշտության համաձայնության պայմանները և Բանկի կողմից ներկայացված տեղեկանքը` պահանջի կազմում մեխանիկորեն ներառել է տեղեկանքում նշված գումարները (չվճարված միջնորդավճարներ` 17.996.166,60 ՀՀ դրամ, հաճախորդի այլ պարտավորություններ` 5.000,00 ՀՀ դրամ), որոնք հաշտության համաձայնությամբ նախատեսված չեն, համապատասխան հաշվարկների բացակայության պայմաններում դիտարկելով պահանջի օրինականությունը և չափը` Ընկերությանը փաստացի զրկել է ներկայացված պահանջի չափի, դրա հաշվարկների ճշտության, իր կողմից նախկինում կատարված վճարումները հաշվի չառած լինելու վերաբերյալ առարկայական դիրքորոշում ներկայացնելու իրական հնարավորությունից: Վերաքննիչ դատարանն էլ, իր հերթին, անտեսել է նշված փաստերը: Վերոգրյալի արդյունքում ստորադաս դատարանները, Վճռաբեկ դատարանի գնահատմամբ, թույլ են տվել «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 46-րդ հոդվածի 2-րդ մասի դրույթների խախտում:
Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ Բանկի կողմից ներկայացված տեղեկանքը դատական կարգով հաստատված հաշտության համաձայնության հետ համակցության մեջ անգամ բավարար ապացույց չի կարող հանդիսանալ պահանջի չափը հիմնավորելու տեսանկյունից այնքանով, որքանով հստակ և որոշակի չէ, դրանում բացակայում են համապատասխան հաշվարկները պահանջի չափի վերաբերյալ, որպիսի պայմաններում Բանկի պահանջը ներկայացված տեղեկանքի հիման վրա չէր կարող գրանցվել: Ավելին` հաստատելով Բանկի պահանջը` դատարանները հաշվի չեն առել նաև «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 46-րդ հոդվածի 2.1-ին կետով ամրագրված` օրենսդրի պահանջն այն մասին, որ նույն հոդվածի 2-րդ մասով սահմանված պահանջները չպահպանելու դեպքում ներկայացված պահանջը չի դիտարկվում, որի մասին պարտատերը տեղեկացվում է ոչ ուշ, քան հաջորդ օրը:
Քննարկվող պարագայում, սակայն, գործում առկա չէ որևէ ապացույց այն մասին, որ Դատարանը տեղեկացրել է Բանկին` իր կողմից ներկայացված պահանջով «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 46-րդ հոդվածի 2-րդ մասով սահմանված դրույթները պահպանած չլինելու փաստի մասին: Նման պարագայում Դատարանը խախտել է ոչ միայն Ընկերության իրավունքները, այլ նաև զրկել է Բանկին իր պահանջը հիմնավորող համապատասխան փաստաթղթեր ներկայացնելու և հետևաբար` իր պահանջը հիմնավորելու հնարավորությունից:
Նման պայմաններում Վճռաբեկ դատարանը գտնում է, որ սույն գործով առկա է Վերաքննիչ դատարանի դատական ակտի բեկանման հիմք, որի անհրաժեշտությունը տվյալ դեպքում պայմանավորված է նրանով, որ Դատարանի կողմից թույլ է տրվել «Սնանկության մասին» ՀՀ օրենքի 46-րդ հոդվածի 2.1-ին կետի խախտում, այն է` Բանկի կողմից նույն հոդվածի 2-րդ մասով ամրագրված պահանջները պահպանված չլինելու պայմաններում Դատարանը ներկայացված պահանջն ընդունել և հաստատել է այն դեպքում, երբ պահանջը պետք է չդիտարկեր ու դրա մասին տեղեկացներ պարտատիրոջը ոչ ուշ, քան հաջորդ օրը:
Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ ստորադաս դատարանների կողմից թույլ է տրվել նաև ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 66-րդ հոդվածի 1-ին մասի դրույթի խախտում, քանի որ թե՛ Դատարանը, թե՛ Վերաքննիչ դատարանը պատշաճ չեն գնահատել գործով ձեռք բերված ապացույցները, չեն պարզել, թե որքանով է իրավաչափ Բանկի կողմից ներկայացված պահանջները հաստատված համարելն այն դեպքում, երբ դրանք չեն հիմնավորվել համապատասխան հաշվարկներով կամ այլ համարժեք փաստաթղթերով:
Այսպիսով, վճռաբեկ բողոքի հիմքի առկայությունը Վճռաբեկ դատարանը դիտում է բավարար` ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 390-րդ հոդվածի 2-րդ և 3-րդ մասերի հիմքով Վերաքննիչ դատարանի որոշումը վերացնելու ու Բանկի պահանջը հաստատելու հարցը քննարկելու նպատակով գործը Սնանկության դատարան նոր քննության ուղարկելու համար:
Նոր քննության ժամանակ, հիմք ընդունելով վերը նշված իրավական դիրքորոշումները, պահպանելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 66-րդ հոդվածի 1-ին մասի դրույթների պահանջները, Դատարանը Բանկի պահանջի չափը որոշելիս պետք է հաշվի առնի նաև սույն գործով պարտապանի հայտնած փաստարկն այն մասին, որ 24.11.2017 թվականից մինչև 25.12.2022 թվականն ընկած ժամանակահատվածում Ընկերությունն իր վարկային պարտավորությունների գծով կատարել է ընդհանուր առմամբ 138.868.000 ՀՀ դրամի չափով վճարումներ, նշված փաստն ստուգելու նպատակով այդ մասով իրականացնի գործի նյութերի բազմակողմանի, լրիվ և օբյեկտիվ քննություն, այն է` նշված գումարի համատեքստում ևս ուսումնասիրի պահանջի հիմքում դրված փաստերը, քննարկման առարկա դարձնի պահանջի հիմնավորվածությունն ու ապա միայն հանգի համապատասխան եզրակացության:
Միաժամանակ Վճռաբեկ դատարանն արձանագրում է, որ միջանկյալ դատական ակտ բողոքարկված լինելու պայմաններում դատական ծախսեր չեն առաջացել:
Ելնելով վերոգրյալից և ղեկավարվելով ՀՀ քաղաքացիական դատավարության օրենսգրքի 405-րդ, 406-րդ ու 408-րդ հոդվածներով` Վճռաբեկ դատարանը
ՈՐՈՇԵՑ
1. Վճռաբեկ բողոքը բավարարել մասնակիորեն: ՀՀ վերաքննիչ քաղաքացիական դատարանի 20.10.2023 թվականի որոշումը վերացնել և «Արդշինբանկ» ՓԲԸ-ի պահանջը հաստատելու հարցը քննարկելու համար գործն ուղարկել Սնանկության դատարան` նոր քննության:
2. Վճռաբեկ դատարանում դատական ծախսերի բաշխման հարցը համարել լուծված:
3. Որոշումն օրինական ուժի մեջ է մտնում կայացման պահից, վերջնական է և ենթակա չէ բողոքարկման:
Նախագահող Գ. Հակոբյան
Զեկուցող Ս. Մեղրյան
Ա. Աթաբեկյան
Ն. Հովսեփյան
Ա. Մկրտչյան
Է. Սեդրակյան